۲-۲-۱۷- چارچوب مفهومی استقرار سیستم یکپارچه مدیریت دانش( ^[۳۵]CKMS )
۲-۲-۱۷-۱- سنجش آمادگی سازمان جهت پذیرش مدیریت دانش
گام نخست در اجرای برنامه های مدیریت دانش، شناسایی وضعیت موجود سازمان می باشد. غالباَ به دلیل نبود مجموعه ای از پیش نیازهای ضروری، استفاده از چنین فرآیندی ( مدیریت دانش) به جای اینکه سودی را برای سازمان ها در پی داشته باشد، آنها را دچار پرداخت هزینه اضافی خواهد کرد. در نتیجه در وهله نخست، سنجش آمادگی سازمان جهت پذیرش مدیریت دانش امری ضروری است.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۲-۱۷-۲- ایجاد زیر ساخت های مورد نیاز مدیریت دانش
گام دوم در چارچوب مفهومی مورد نظر ایجاد زیر ساخت های لازم برای پیاده سازی مدیریت دانش می باشد. زیر ساخت های پنج گانه مورد نیاز به شرح زیر است:
۲-۲-۱۷-۲-۱- ساختار سازمانی دانش مدار
محیط های پویا و متغیر کنونی الزاماتی را می طلبد که ساختارهای سازمانی سنتی و سلسله مراتبی توان برآورده ساختن آن را ندارند. در واقع نیاز امروز سازمان ها به ساختارهایی است که غیر سلسله مراتبی و تخت بوده و به جای وظیفه مداری ، فرایند محور باشند. علاوه بر سه بعدی که در تجزیه و تحلیل ساختارهای گذشته مورد نظر بوده اند. ابعاد تازه ای نیز به آن اضافه گشته، نظیر روابط غیر رسمی، روابط عاطفی فراگیر، روابط تعاملی برون ‏
گرا و اعتماد محوری و…، تیم سازی نیز یکی دیگر از ویژگی های ساختارهای سازمانی است که اجازه خلق و اشتراک دانش را در درون ساختار می دهد. سازمان ها به منظور برآورده ساختن نیاز محیطی، و نیز دانش مدار شدن، ساختاری متناسب با این ویژگی ها را باید طراحی کنند.
۲-۲-۱۷-۲-۲- آموزش و تربیت نیروی انسانی دانش مدار
از آنجا که دارایی های فکری سازمان در درون اذهان کارکنان قراردارد، لذا پروراندن این اذهان، و تربیت این افکار به منظور توسعه و بسط دانش و توان خلق و زایش ایده های تازه از زیرساخت های مهم و اساسی مدیریت دانش محسوب می گردد.
۲-۲-۱۷-۲-۳- فرهنگ سازمانی دانش محور
مدیریت دانش شامل این بوده که امروزه انجام کلیه امور مستلزم انجام فعالیتهای دانش محور بوده و کارکنان هم باید به دانش محوری تجهیز شوند تا فرایندهای سازمانی هم بر اساس دانش طراحی شوند و در نهایت مصرف کنندگان دانش مدار بتوانند بنحو شایسته از خدمات سازمان بهره ببرند. در بسیاری از کشورها مدیریت دانش و بکارگیری تکنولوژی توانسته است مشکلات زیادی را از پیش روی سازمانها بردارد، نمونه از این سازمانها را میتوان دولتهای الکترونیکی بیان کرد که کلیه وزارتخانه ها و سازمانها و شرکت های زیر مجموعه با بکارگیری از سیستم های الکترونیکی خدمات خود را ارائه میکنند که در کشور ما نیز این امر در حال تحقق می باشد بدیهی است که در این گونه سازمانها مراجعه افراد به سازمانها به حداقل میرسد و افراد با بهره گرفتن از رایانه و نرم افزارها و سخت افزارهای جانبی و همچنین بکار گیری از سامانه های بانکی و سیستم پست درخواست خود را ارائه و خدمات مورد نیاز را دریافت می نمایند. در بسیاری از موارد نیز به راحتی از طریق رایانه محل سکونت میتوانند به امور خود بپردازند، بدون اینکه نیاز به طی مسافت برای مراجعه به سازمان باشد بهر حال سازمانهای دانش محور در زمان کوتاهی تأثیراتش را بر محیط زیست و فرهنگ جامعه نشان خواهند داد.(سامان مهدیخواه، ۱۳۸۷،ص ۶)
۲-۲-۱۷-۲-۴- فناوری اطلاعات
یکی دیگر از زیر ساخت های اصلی مدیریت دانش، فناوری اطلاعات می باشد. امروزه با وجود حجم وسیع اطلاعات سازمانی، سازمان ها از فقدان دانش رنج می برند. در واقع این زیر ساخت توان دسترسی، سریع و به موقع را به اطلاعات میسر می سازد. دو کارکرد اصلی آن نیز یکی هنگام تشکیل حافظه سازمانی و مستند سازی تجارب و مهارت هاست و دیگری به هنگام به اشتراک گذاری دانش که با از بین بردن فواصل جغرافیایی، بر روی وب و اینترنت امکان تبادلات دانشی را برای اعضای دور و نزدیک سازمان فراهم می کند.
۲-۲-۱۷-۳- هدف گذاری در سطح کسب و کار
به منظور تعیین و برقراری اهداف در سطح کلان و تجاری بایستی با دیدی وسیع و همه جانبه به دنبال درک این نکته باشیم که هدف غایی سازمان ما چیست؟ بر طبق نظر محققین اثر بخشی سازمان ها در بلند مدت منوط به بقای آنهاست. و نیز هدف از به کارگیری دانش، خلق مزیت رقابتی پایدار به منظور تضمین حفظ وضعیت کنونی و یا ارتقاء جایگاه سازمان می باشد. در کنار دستیابی به این هدف مهم و اساسی ترین دستاورد دانش برای سازمان، دو هدف فرعی تر نیز وجود دارد که محقق نمودن آنها حصول به هدف اصلی را در پی خواهد داشت. این دو، خلاقیت و نوآوری و کارآفرینی سازمان می باشند.
۲-۲-۱۷-۴- مهندسی مجدد فرآیندهای کسب و کار
اما پیش از شروع به انجام اقدامات مدیریت دانش و پس از ایجاد زیر ساخت های دانش و هدف گذاری، بایستی بر روی فرآیندها و ساختارهای سازمانی، بررسی مجدد به شیوه مهندسی مجدد فرآیندهای کسب و کار صورت گیرد. در واقع پس از شناسایی وضعیت فعلی سازمان در گام اول و در حین ابعاد زیرساخت ها در مرحله دوم، متوجه کاستی های سازمان خواهیم شد، لذا به منظور برآورده ساختن اهداف می باید فرآیندهای کاری را مورد بازنگری قرارداد تا از آماده بودن این فرآیندها و کارکرد صحیح آنها اطمینان یافت. انجام این وظیفه در گام چهارم و توسط مهندسی مجدد صورت می گیرد.
۲-۲-۱۷-۵- اقدامات مدیریت دانش
در واقع اقدامات مدیریت دانش، شامل به راه اندازی و استقرار چرخه عمومی مدیریت دانش در سازمان می باشد. در این بین مستند سازی تجارب و مهارت ها به منظور تبدیل دانش نهان و ضمنی به دانش آشکار و صریح، عنصری مهم و حیاتی تلقی می گردد. اما به لحاظ حساسیت و مهم بودن ارزیابی و اندازه گیری عملکرد، این بعد به طور مجزا مورد بررسی قرار می گیرد.
۲-۲-۱۷-۶- ارزیابی اثر بخشی مدیریت دانش
هنوز ماتریس ارزیابی تمام عیار و کاملی در تحقیقات برای سنجش میزان موفقیت مدیریت دانش در سازمان وجود ندارد، اما در عمل معیارها و روش های ارزیابی مختلفی وجود دارد. در کنار معیارهایی چون تعداد اختراعات، علائم تجاری، حق ثبت و اسرار تجاری جنبه های دیگری از کاربرد دانش نیز وجود دارد. روش های معمول و سنتی ارزیابی مالی، مناسب نیستند، زیرا سرمایه نامشهود را دارایی تلقی نمی کنند بلکه آنها به طور کلی سرمایه مشهود را به عنوان بدهکار در ستون بدهی حقوق و دستمزد پرداختی به کارکنان بابت مهارت وتجربه آنها لحاظ می کنند. در حال حاضر، توسعه و تدوین رویه های حسابداری برای تعیین ارزش دارایی های نامحسوس سازمان و همین طور ایجاد مدلهای سرمایه نامشهود به گونه ای که سرعت نوآوری و توسعه شایستگی های محوری را تعیین کند، ضروری می باشد. ( احمدی و صالحی،۱۳۸۸،ص۳۳۰ )
۲-۲-۱۸- تئوریهای مدیریت دانش
۲-۲-۱۸-۱- تئوری مدیریت دانش جامع ( CKMT )
این تئوری به منظور ایجاد کارایی و موفقیت کارآفرینان به روش سیستماتیک‏، توسط ویگ (۱۹۹۹) ارائه شد.
مفروضات مدیریت دانش جامع به شرح زیر هستند ( ابطحی و صلواتی، ۱۳۸۵،ص ۳۸-۳۷ ) :
شناسایی و درک این مسأله که سرمایه های هوشی( دانش) برای خلق، حفظ و در دسترس قراردادن دانش برای پارادایم خدمات و تولیدات رقابتی، ضروری هستند.
تهیه و تبدیل دانش، فعالیتی ضروری است و در بافت سازمانی باید به طور دائم بازسازی شود.
تمام دارایی های دانش (سرمایه هوشمند) باید به طور مداوم و با پشتکار و جدیت عنداللزوم، باید اعمال قدرت کنند.
فرآیندها و روابط مدیریت دانش نیاز به حمایت گسترده کارآفرینان و رهبری دارد و زیرساخت های لازم برای آن باید در سازمان ایجاد شود.
تشویق و ترویج حمایت از دانش.
ایجاد درک مشترک.
عمل مشاوران و مدیران دانش جامع باید شناسایی و حفظ عوامل مرتبط با دانش متمرکز گردد.
باید بدانیم که یادگیری عملی ضروری است.
دانش و منابع ( دانش حرفه ای فنی، اطلاعات و سایر منابع ضروری در دسترس کارکنان باشد).
فرصت ها ( فرصت برای کارکنان جهت استفاده از توانایی ها و ظرفیت های خود) .
سهولت ( محیط کار کنان امن باشد ) .
انگیزه ( کارکنان برای عمل هوشمندانه برانگیخته شوند).
۲-۲-۱۸-۲- تئوری مدیریت دانش تیمی ( ‏‏‏TKMT )
تئوری مدیریت دانش تیمی براین فرض استوار است که کار تیمی می تواند دانش را مهار کند و مکانیزمی را برای سازماندهی و پیش بینی آن فراهم کند. مفروضات مدیریت دانش تیمی موارد زیر می باشند ( ابطحی و صلواتی، ۱۳۸۵، ۴۰-۳۹ ) :
برای درک قدرت مدیریت دانش نیاز به تشکیل تیم است.
کار تیمی قدرت دریافت واقعیت را تقویت می کند و منجر به نوآوری می شود.
اجازه دهید عقاید اصیل و شرافتمندانه ازهر جایی به ما برسند ( ریگ ودا) .
یک چرخ به تنهایی یک ارابه را به حرکت در نمی آورد.
۲-۲-۱۸-۳- تئوری مدیریت دانش جامعه گرا

هُ، وَ أَبْقی لَهُ رَداءَ الشَبابُ
(ابونواس؛ ۱۴۰۷: ۳۱۵)

ترجمه
۱- خداوند به زندگی امین برکت ببخشد و به او طول عمر عطا کند و همیشه او را جوان و شاداب نگه دارد.
شاعر برای خلیفه طول عمر و پایداری حکومت را از طریق سه جمله‌ی هم معنا با‌ترکیب متفاوت آرزو‌ می‌کند، دعا در جمله اول به صورت« خداوند به زندگی امین برکت ببخشد» آمده است. این یک دعای کلی و فراگیر برای خلیفه است تا خداوند در تمام امور مادی و معنویش به او برکت ببخشد، جمله‌ی دعایی دوم عبارت است از: خداوند به او دوام ببخشد، بقاء یکی از اشکال دعا برای طول عمر ویژه به صورت معین است، در حالی که دعا در ساختار سوم آن به شکل یک تصویر حسی متکی بر استعاره مکنیه آمده است، (او را همیشه جوان و شاداب نگاه دارد)، زیرا لباس به عنوان استعاره گرفته شده است که یک ابزار مادی برای جوانی است که خود جوانی یک چیز معنوی است.و این بدان خاطر است که خلیفه را به شکل یک جوان قوی نشان دهد، و معمولا این امر، جوانی را به زیبایی و سر زندگی مربوط‌ می‌سازد، در اینجا یک واکنش میان تصویر استعاری و میان حرکت نفس و احساس وجدانی آن‌ می‌بینیم که در خلال آن یک همرنگی بین زندگی مادی و معنوی انجام‌ می‌شود که تصویری سحر آمیز است و با بارهای احساسی آمیخته به تصویر حسی همراه خواهد بود. (عبدالحمید‌ ناجی؛‌۱۹۸۴:‌۲۲۵)

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

دعا‌ی طول عمر برای امین در نزد ابو نواس تکرار‌ می‌شود و‌ می‌گوید:

۱-یـــــا اَمینَ اللهَ عـِــــــــشْ اَبداً
۲-کیْفَ تَسْخُو النَّفْسُ عَنْکَ، وَقَدْ

فَاِذَا أَفَنَیْتَـــنا فـَــــــکُنْ
قُمتَ بِا لْغالی مِنَ الثَّمَنِ(ابونواس؛ ۱۴۰۷: ۳۱۴)

ترجمه
۱- ای امین الهی برای همیشه زنده بمان زمانی که ما مردیم باز هم زنده بمان و زندگی کن.
۲- چگونه جان از تو روی بر‌ می‌تابد در حالی که تو گرانبها‌ترینی.
شاعر ممدوح خود را با اسلوب ندا مورد خطاب قرار داده و لفظ جلاله الله را به اسم ممدوح برای نوعی قداست بخشیدن به آن اضافه کرده است و یک نشان دینی بر او‌ می‌افزاید(یا امین الله)، و این چیزی است که خلفای عباسی برای آن‌ می‌کوشند و این تلاش آنان شاید به دو دلیل باشد.
۱- قیافه‌ی حق به جانب گرفتن ریاکارانه بعنوان جانشینان پیامبر اسلام (ص) در برابر دعوت اهل البیت(ع)
۲- افزودن نشان مهابت و قدرت بر حکومت خود.
دعای طول عمر برای خلیفه با جمله(همیشه زنده باش). آمده است که به معنای خداوند عمرت را در زندگی زیاد کند.
گفته شده که ابو‌نواس به امین خلیفه عباسی اخلاص داشته است در حالی که این حس را به ‌هارون الرشید یعنی پدر امین نداشته است و اگر گاهی‌هارون را مدح کرده است صرفاً به خاطر طمع یا دوری از خشم او بوده است.
و از این نوع مدح‌های غیر مخلصانه و از روی‌ترس که با صیغه دعا (زنده بمان) در مدح‌هارون سروده است،
قول ابوالعتاهیه (وفات ۲۱۱ هـ) است که‌ می‌گوید:

۱- عِشْ ما بَدا لَکَ سالِمـــاً
۲- یَسعی عَلیکَ بما اشتهیـ

فِی ظِلِّ شاهِقَهِ الْقُصُورِ
تَ لدَی الرَّواح و البُکورِ
(ابو العتاهیه؛ ۱۴۲۱: ۱۴۳)

ترجمه
۱- سالم زندگی کن با آنچه که برای تو در سایه قصرهای عظیم پدیدار گشته است.
۲- به سوی تو‌ می‌شتابد هر آن چه را که در صبحگاهان و شامگاهان میل داری.
شاعر برای ممدوح خود (خلیفه) آرزو دارد که به سلامت و تندرستی در نعمت‌هایی که به دو صورت فراهم گشته است زندگی کند: ۱- مکان اقامتش (قصرهای عظیم) ۲- در نعمت‌ها، لذت بردن از غذا و نوشیدنی که در این عبارت مشخص‌ می‌شود (آنچه که آرزو‌ می‌کنی) در واقع دعا برای زندگی کردن در سایه قصرهای عظیم و لذت بردن از غذا و نوشیدنی لذیذ، چیز مهمی در حق خلفای عباسی نبوده است زیرا آن‌ها همیشه در ناز و نعمت و رفاه زندگی‌ می‌کردند. و شاعر‌ می‌خواهد با این تمجید ظاهری و آرزوی دنیوی برای او از شر خلیفه عباسی در امان باشد.
ابوتمام (وفات ۲۲۹ هـ) نیز مامون را با لفظ (سالم نگاه‌دار) در گفتار خود‌ می‌خواند.

۱- إِسْلَمْ اَمیرَ الْمُومِنینَ لِأُمَّـــه

مدیریت فرایندی است که به وسیله آن کوشش‌های فردی و گروهی به منظور نیل به هدف مشترک هماهنگ می‌شود (جاسبی،۱۳۸۴)
می‌توان گفت که مدیریت در سیستم اداری رکن اساسی توسعه و پیشرفت محسوب می‌شود و تنها در این صورت است که نظام اداری به یک نیروی مولد، مبدل خواهد شد (علومی،۱۳۹۲، ص۳). با مدیریت صحیح و اثربخش است که یک سازمان می‌تواند به حفظ مشتریان و بقای خود ادامه بدهد.
کتابخانه‌ها نیز همچون سایر سازمان‌ها می‌بایست دارای نظم سازمانی و رهبری برای نظارت بر کتابخانه باشند. البته مدیران کتابخانه‌ها با شرایط دشواری نسبت به سایر سازمان‌ها مواجه هستند و آن متمایز بودن نقش و وظیفه کتابخانه‌ها نسبت به سایر نهادهای اجتماعی است (ریاحی نیا،۱۳۸۹، ص۵۶).
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

مراجعان به کتابخانه‌های عمومی از هر قشر و فرهنگی هستند، مدیریت در این نوع کتابخانه‌ها با مشکلات خاصی روبروست و فعالیت‌های خاص خود را می‌طلبد. نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی باید با توجه به تنوع کاربران و شرایط خاص هر منطقه اعمال شود و از قوانین خشک و دست و پاگیری که مخاطب را از کتابخانه دور می‌سازد و کتابخانه را به محیطی سرد و بی‌روح تبدیل می‌کند، جدا خودداری نمود.
۲ – ۱۷– ۱ میزان امانت کتاب
تمامی اعضای کتابخانه‌های عمومی کشور، تنها می‌توانند پنج کتاب را به امانت بگیرند. این افراد چه محقق باشند و چه محصل فرقی ندارد، فقط و فقط پنج کتاب می‌توانند به امانت ببرند. اگر چه کتابخانه به عنوان یک سازمان، دارای تشکیلات و قوانین خاص خود می‌باشد ولی همان طوری که علومی (۱۳۹۲) می‌گوید: «برنامه ریزی در کتابخانه های مختلف می بایست منطبق با ویژگی های خدماتی و تخصصی و بخصوص در نظر گرفتن امکانات موضعی باشد». ممکن است برای یک مراجعه‌کننده، پنج کتاب زیاد باشد ولی محققی که روزانه باید چندین منبع را مطالعه کند، این تعداد کتاب امانتی برای او بسیار کم می‌باشد.

۲ – ۱۷– ۲ تعداد روزهای امانت کتاب

تعداد روزهایی که یک منبع به امانت داده می‌شود می‌تواند به عنوان مانعی بر سر راه مراجعان کتابخانه‌های عمومی باشد. یک محقق ممکن است برای پژوهشی که انجام می‌دهد به طور همزمان از چندین کتابخانه، کتاب به امانت بگیرد. با توجه به تعداد روزهایی که تمامی اعضای کتابخانه می‌توانند یک کتاب را به امانت ببرند ۱۴روز می‌باشد، ممکن است محقق مورد نظر به دلیل کوتاهی زمان امانت، از امانت گرفتن کتاب منصرف شود و یا اینکه، فردی اهل مطالعه می‌خواهد به یک مسافرت سه ماهه برود، با توجه به محدودیت زمان در امانت گرفتن کتاب‌ها، این فرد از امانت گرفتن کتاب منصرف خواهد شد.
۲ – ۱۷– ۳ ساعات باز بودن کتابخانه
از آنجایی که کتابخانه‌های عمومی تسهیلات و خدمات خود را بدون تبعیض به طیف گسترده‌ای از افراد و گروه‌های جامعه (کودکان، بزرگ‌سالان، جوانان، کهن‌سالان، افراد بومی و غیربومی منطقه) ارائه می‌دهند و اکثر این گروه‌ها در ساعات مشخصی از روز درگیر کارهای اداری و جاری زندگی هستند، تغییر در ساعات ارائه خدمات کتابخانه‌ها، امری ضروری به نظر می رسد(رحیمی،۱۳۹۱، ص۱۹۴). با توجه به اینکه تمامی افراد جامعه، اعضای کتابخانه‌های عمومی محسوب می‌شوند و دیگر اینکه، ممکن است برخی از این افراد تمامی ساعات روز خود را در محل کار خود و یا دیگر امور زندگی صرف کنند؛ بنابراین، این افراد از مراجعه به کتابخانه عمومی محروم شده و نخواهند توانست به اطلاعات مورد نظر خود دست یابند.
این فرض رایج است که کتابخانه‌های عمومی در اصل به عنوان نهادهای «طبقه کارگر^[۴۵]» بنا شد و در مراکز بزرگ شهری مانند منچستر^[۴۶] و لیدز^[۴۷] که در آن زمان فقیرنشین بودند اقدام به ایجاد کتابخانه‌های زنجیره‌ای شد (پیتمن و وینسنت،۱۳۹۳). بنابراین، اگر کتابخانه‌های عمومی نتوانند به طبقه کارگر که معمولاً در ساعاتی که کتابخانه به ارائه خدمات می‌پردازد، در کار مشغول‌اند؛ خدمات ارائه دهد، به هدف اولیه خود که همانا ارائه خدمات به طبقه کارگر بوده است، دست نخواهند یافت.
عواملی که بر میزان ساعات باز بودن کتابخانه اثر می‌گذارد عبارت است از:
ماهیت جامعه، مثل کهولت، جوانی، خانوارهای جوان؛
میزان نزدیکی کتابخانه به دیگر مراکز تسهیلات اجتماعی، مثل مؤسسات آموزشی، فروشگاه‌ها، مراکز کار و پیشه و حمل‌ونقل عمومی و ساعات کار آن‌ها؛
میزان نزدیکی کتابخانه به کتابخانه‌های دولتی همسایه و ساعات باز بودن آن‌ها؛
تغییرات جمعیتی جامعه، مثل نوسانات فصلی؛
احتمال استفاده در تعطیلی‌های صبح، بعدازظهر و شب؛
مشابهت ساعات کار کتابخانه با مرکز خریدی که کتابخانه در آنجا واقع شده است؛
شرایط محلی مثل روزهای حراج و روزهای مربوط به معاینات زمان­بندی شده کلینیکی/ پزشکی (شورای کتابخانه‌های کوئیزلند^[۴۸])
۲ – ۱۷– ۴ شیفت کاری کتابخانه‌ها
بسیاری از کتابخانه‌های عمومی کشور در ارائه خدمات خود به آقایان و خانم‌ها، به صورت شیفتی عمل می‌کنند. تعدادی از کتابخانه‌ها، شیفت­های صبح به ارائه خدمات خود به خانم‌ها می‌پردازند و در نوبت بعدازظهر به آقایان خدمات ارائه می‌دهند و یا عکس این قضیه. با توجه به اینکه بیشتر مراجعان کتابخانه‌های عمومی دانش‌آموزان و دانشجویان می‌باشند و حداقل نیمی از روز را (صبح یا بعدازظهر) در مدرسه و دانشگاه بسر می‌برند؛ ممکن است که در بسیاری از مواقع به دلیل تداخل شیفت­ها، قادر به استفاده از امکانات کتابخانه نباشند.
۲ – ۱۷– ۵ جریمه‌های دیرکرد منابع
امروزه تمامی سازمان‌ها بر سر این رقابت می‌کنند که مشتریان خود را حفظ و سایر اعضای جامعه را نیز به مشتریان خود اضافه نمایند. دریافت جریمه نیز بحثی است که حفظ مشتری و جذب مشتریان جدید را با چالش روبرو کرده است. بحث‌های زیادی درباره دریافت و یا عدم دریافت جریمه و نحوه دریافت جریمه بین صاحب‌نظران مختلف شده است. برخی مانند اسمیت^[۴۹] اعتقاد­دارند که مشتریان در قبال جریمه‌هایی که به آن‌ها تحمیل می‌شود واکنش نشان می‌دهند و حتی علیه آن‌ها شکایت می‌کنند. برخی نیز اعتقاددارند که عده‌ای از مشتریان در صورت جریمه شدن، وِجه ای منفی از سازمان در بین سایر مشتریان بوجود می‌آورند. تعدادی از صاحب­نظران نیز بر این عقیده‌اند که دریافت جریمه باعث کسب درآمد و بقای سازمان‌ها می‌شود (ملاحسینی، جبارزاده کرباسی وکولک، ۱۳۹۰، ص۱۳۰).
ما در اینجا با کتابخانه عمومی سر و کارداریم که یک سازمان غیر انتفاهی است و کاربران آن نیز از هر قشری می‌باشند. ممکن است حتی یک جریمه ناچیز، باعث شود که کاربری به کتابخانه مراجعه نکند. چنانچه یکی از اعضای کتابخانه در این‌باره گفته است: «من به مدت پنج سال از کتابخانه استفاده نمی کردم، چون فکر می کرم جریمه شده ام. سرانجام جرأت کردم و به کتابخانه برگشتم، و دیدم که در این مدت هیچ جریمه ای نداشتم» (پیتمن و وینسنت،۱۳۹۲، ص۲۶۶). طبق رهنمودهای ایفلا/یونسکو دریافت جریمه دیرکرد منابع، گاهی اوقات برای تضمین اینکه منابع یا کتاب‌ها در جریان باشند و همه از آن استفاده کنند، ضروری است ولی جریمه نباید در سطحی باشد که مانع استفاده مردم از کتابخانه باشد (جیل^[۵۰]،۱۳۸۶، ص۳۸).
۲ – ۱۷– ۶ عدم امانت کتب مرجع
طبق مجموعه دستورالعمل‌های اداره کتابخانه‌های عمومی (۱۳۹۰) منابع موجود در بخش مرجع، فقط مختص استفاده در داخل کتابخانه است و بیرون بردن آن ممنوع است. ولی گاهی ممکن است که مراجعه‌کننده‌ای بخواهد مدت زمان بیشتری را به مطالعه کتب مرجع بپردازد که با مطالعه کتب مرجع در داخل کتابخانه، نیازهای اطلاعاتی وی مرتفع نمی‌شود و یا اینکه محققی با توجه به مشغله‌ای که دارد، بخواهد کتب مرجع را به امانت برده و در خانه به مطالعه آن بپردازد که در این صورت، با توجه به سیاستی که نهاد کتابخانه‌های عمومی، مبنی بر امانت ندادن کتب مرجع در پیش گرفته است، نتواند از منابع بخش مرجع استفاده نماید.
۲ – ۱۷- ۷ امکانات رفاهی
این مسئله که کتابخانه‌های عمومی کشور به لحاظ امکانات رفاهی، برای کاربران خود در سطح مطلوبی قرار ندارند، برای همگان کاملاً آشکار است. به طوری که بسیاری از کتابخانه‌ها فاقد ابتدایی‌ترین امکانات رفاهی، مانند آب‌سردکن می‌باشند. برای مثال، در بسیاری از کتابخانه‌ها حتی جای پارک برای یک ماشین هم وجود ندارد. در این صورت کاربری که می‌خواهد ماشین خود را در محوطه کتابخانه پارک نماید، در صورتی که جای مناسبی نیابد، قطعاً از رفتن به کتابخانه منصرف خواهد شد.
۲ – ۱۸ خدماتی که کتابخانه ارائه می‌دهد
۲ – ۱۸ – ۱ اینترنت
امروزه کتابخانه‌ها را مرکز اطلاعات می‌نامند و اطلاعات مانند گذشته، فقط به طور انحصاری در قالب کتاب و مجله ارائه نمی‌شود. در واقع حجم وسیعی از اطلاعات، در شکل‌های الکترونیکی مانند سی دی، دی وی دی، اسلاید و… ارائه می‌گردد. بنابراین، اگر کتابخانه‌های عمومی، چنانچه امروزه شاهد آن می‌باشیم، تمرکز خود را فقط بر روی کتاب و منابع چاپی معطوف کرده و یا اینکه حداقل بیشتر توجه خود را به منابع چاپی معطوف نمایند؛ کاربران نسل امروز را از دست خواهند داد. چنانچه برندسون^[۵۱] (۱۳۹۱) می‌گوید: «خطر تهدید کتابخانه های عمومی زمانی احساس می شود که به محیط در حال تغییر خود نگاه می کنیم، محیطی که در آن حجم زیادی از اطلاعات از طریق شبکه در دسترس است و مردم می توانند موسیقی، فیلم و حتی کتابها را از اینترنت بارگذاری کنند».
آیا هنوز هم به کتابخانه نیاز داریم؟ درحالی‌که همه اطلاعات از طریق شبکه در دسترس است و می‌توانیم موسیقی، فیلم و حتی کتاب‌ها را از اینترنت بارگیری کنیم؟(برندسون،۱۳۹۱، ص۱۲). بسیاری از افراد با این گمان که با وجود اینترنت، دیگر از رفتن به کتابخانه و راهنمایی‌های کتابدار بی‌نیاز شده‌اند؛ به جستجوی اطلاعات خود از طریق اینترنت می‌پردازند. به احتمال فراوان، این افراد یا اطلاعات مورد نظر خود را نمی‌یابند و یا اینکه آنچه را که می‌یابند، کافی نمی‌باشد و به ناچار و یا ندانسته آنچه را که یافته‌اند کافی دانسته و به آن بسنده می‌کنند. همان طوری که کتس^[۵۲](۱۳۹۱) می‌گوید: «اینترنت مانند مغازه سمساری است». این گفته کتس به این معنا است که در اینترنت همه چیز یافت می‌شود، ولی همه نمی‌توانند آنچه که لازم دارند را در اینترنت بیابند. بنابراین لازم است که افراد با مراجعه به کتابخانه و استفاده از راهنمایی‌های کتابدار متخصص، به صورت دقیق و در کوتاه‌ترین زمان، به اطلاعات مورد نیاز خود دست یابند.
بسیاری دیگر ممکن است به دلیل اینکه استفاده از اینترنت در کتابخانه‌ها نیاز به پرداخت هزینه دارد به کتابخانه مراجعه نکنند. همان طوری که در صفحات قبل اشاره شد، تبلیغ یکی از کتابخانه‌ها این بود که «استفاده از اینترنت رایگان می باشد». در واقع اگر بپذیریم که کتابخانه‌ها را مرکز اطلاعات می‌نامند و این اطلاعات می‌تواند از طریق کتاب، سی دی، اینترنت و… در اختیار کاربران قرار بگیرد، همچنین یکی از اهداف کتابخانه‌های عمومی این می‌باشد که خدمات رایگان به اعضای خود ارائه بدهد، بنابراین، می‌توانیم بگوییم که استفاده از اینترنت نیز می بایست به صورت رایگان باشد.
خدماتی که کتابخانه‌ها در زمینه استفاده از اینترنت به کاربران خود می‌توانند ارائه بدهند، می‌تواند به صورت زیر باشد:
ایجاد دسترسی به اینترنت و اولویت دادن به آن؛
آموزش نحوه استفاده از اینترنت؛
تضمین دسترسی به اطلاعات و خدمات دولت الکترونیک؛
حمایت از جامعه در موارد اضطراری؛
ایجاد محدودیت در دسترسی به اینترنت (مکلور^[۵۳] و ایگر^[۵۴]).
۲ – ۱۸ – ۲ سفارش منابع درخواستی
کتابخانه‌های عمومی برخلاف گذشته، درصددند که مجموعه‌سازی را بر اساس نیازهای اطلاعاتی کاربران انجام دهند؛ تا دارای مجموعه‌ای کارامد باشند که بتوانند نیازهای اطلاعاتی مراجعان را تا حدود زیادی مرتفع سازند و دیگر اینکه کاربران زیادی را به سوی کتابخانه بکشند. سفارش منابع اطلاعاتی توسط خود کاربران، یکی از روش‌هایی است که کمک می‌کند تا کتابخانه مجموعه‌ای غنی داشته باشد و از سوی دیگر، کاربران کتابخانه با توجه به ارزشی که کتابخانه برای آن‌ها قائل است، بیشتر به کتابخانه مراجعه می‌کنند. «طرح کتاب من» نیز یکی از کارهای ارزشمندی است که برای جذب مخاطب و ترویج فرهنگ مطالعه، در سطح کشور توسط نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور انجام شده است.
در واقع، بسیاری از مراجعان ممکن است به دلیل اینکه منابعی را که لازم دارند در کتابخانه نمی‌یابند، به کتابخانه مراجعه نکنند و از طریق دیگری به غیر از مراجعه به کتابخانه، به اطلاعات مورد نظر دست یابند. دلیل اینکه بسیاری از سازمان‌ها و شرکت‌ها در زمینه جذب مشتری و مشتری مداری موفق عمل کرده‌اند، فقط و فقط در نتیجه شناسایی نیازهای اطلاعاتی مراجعان خود می‌باشد. بنابراین کتابخانه‌های عمومی نیز باید به مراجعان خود توجه ویژه‌ای داشته باشند که یکی از این راه‌ها، سفارش منابع اطلاعاتی توسط خود کاربران کتابخانه می‌باشد.
۲ – ۱۹ اطلاع‌رسانی و تبلیغات خدمات کتابخانه
یکی از کارکردهای مهم کتابداری، اطلاع‌رسانی است؛ که این اطلاع‌رسانی می‌تواند در دو دسته علمی و عمومی قرار گیرد. دسته‌ای که در زمینه اطلاع‌رسانی عمومی قرار دارد می‌تواند شامل این موارد باشد: اطلاع‌رسانی در زمینه بازار کار، اطلاع‌رسانی در زمینه تحولات کشور، اطلاع‌رسانی در زمینه رویدادهای فرهنگی کشور و … . طرحی که نگارنده، در زمینه اطلاع‌رسانی عمومی پیشنهاد می‌کند به این قرار است که تمامی کتابخانه‌های عمومی، صبح هر روز به تعداد مراجعان خود، نیازمندی‌های صبح را در کتابخانه پخش نمایند. در این صورت افرادی که به هیچ‌وجه به کتابخانه مراجعه نکرده‌اند، به کتابخانه آمده و از دیگر خدمات کتابخانه نیز آگاه می‌گردند و می‌توانند به کاربران دائمی کتابخانه تبدیل شوند. از سوی دیگر، شاهد پیوند عمیق و ناگسستنی کتابخانه و جامعه خواهیم شد و اطلاع‌رسانی علمی که به مراجعان خاصی می‌توان ارائه داد، مانند برگزاری کارگاه مقاله‌نویسی، سمینار فناوری اطلاعات برای دانشجویان نرم‌افزار، برگزاری مسابقات رباتیک و… طرحی که نگارنده با عنوان «در جستجوی چه می باشی» ارائه داده است را می‌توان در این دسته قرارداد.
امروزه تبلیغات در جهانی که هر لحظه پدیده‌ای نو و فکری تازه عرضه می‌گردد حرف اول را می زند. به طوری که یک مثال انگلیسی با این مضمون می‌گوید که اگر ده دلار داری، نه دلار آن را باید برای تبلیغات صرف کنی، چیزی است که در دنیای امروزی شاهد آن می‌باشیم و در دنیای امروزی این ضرب‌المثل نمود بسیاری کرده است. تبلیغات خدمات کتابخانه می‌تواند به طرق زیر انجام شود:
نصب بیلبوردهای تبلیغاتی حاوی پیام ساده و دلنشین در سطح شهر؛
ارسال پیامک معرفی یک کتاب یا یک کتابخانه به گروه‌های مختلف جامعه؛

نخست، بی مبالغه باید اذعان کرد که پس از ابتهاج (ﻫ . الف. سایه) بهمن صالحی نامورترین شاعر گیلانی روزگار ماست، و اگر انصاف باشد و تعارفات متداول را فراموش کنیم، در طیفی از شعرها درخشش و برجستگی بیش‏تری را در کارنامه دارد.
«در طول چند دهۀ اخیر، به ویژه در دهه‏های چهل و پنجاه هیچ یک از همگنان و هم سالان او، و هیچ یک از پسینیان و از پی آمدگانش- علی رغم بهره وریِ برخی از حمایت ژورنالیسم مقتدر پایتخت و انزواگراییِ صالحی و بی نصیبی اش از روابط عمومی و خصوصی- هرگز به مرتبتِ شعری او دست نیافتند. صد البته، آینده بر ما نامکشوف و ناپیداست، ای بسا شاعرانی دیگر افق های والاتری را فتح کنند. نکتۀ دیگر این که بی شک هر خواننده ای در دیدار با هر شاعری، بخشی از کارنامۀ او را بیش‏تر می‏پسندد، همان‏گونه که ممکن است بخشی را کم‏تر بپسندد یا این که نپسندد. افزون بر این، بار گذرِ زمان در چشم خود شاعر نیز، برخی شعرها تنها در اندازه های یک خاطرۀ شخصی جذّابیت می‏یابند و نه بیش از آن، این امر دربارۀ این قلم و این شاعر نیز صادق خواهد بود، امّا با این همه انصاف آن است که در صورت فراهم آمدن گزینه‏ای شایسته، دفتری موفق و ارزشمند از بهمن صالحی به یادگار می‏ماند، با برگ‏هایی معطّر و دلاویز در باغستانِ هزار رنگ شعر معاصر ایران» (همان: ۱۹-۱۸).
اینک بهمن صالحی، شاعرِ عزیز و ارجمند روزگار ما در هفتمین دهۀ عمر به عددِ پُر رمز و راز چهارده می‏رسد؛ با زمزمه‏های آدینه؛ ترانه خوانِ معصوم چهاردهم؛ سفرنامۀ صمیمانۀ حنجره‏ای عاشق از پرسه‏های سبز در ساحتِ گل نرگس …
این دفتر در پیوست با «نخل سرخ» و «بانوی آب»، سه گانۀ عاشقانه ای است که در ریشه در عشقی یگانه دارند برخی از شعرهای این کتاب، سال‏ها پیش از انقلاب در جرایدی نظیر فردوسی به چاپ رسیده‏اند، به هر تقدیر سال ۱۳۳۹ سال آغاز این زمزمه‏هاست که در سفرِ عمر رفیق راه و روح شاعر بوده‏اند. … و حرف آخر این است که، کلمات فقیر، تنها به رسم حقگزاری تقدیم شد تا پیش درآمدی باشد بر «زمزمه های آدینه»، هر چند خواندن و باز خواندنِ این زمزمه‏ها- چونان سرودن شان- پیش درآمدی نمی‏خواهد الّا شیدایی و انتظار که توشۀ راهِ هر دو سراست.
برای همۀ شاعرانی که عاشقانه و دور از ریب و ریا به خاندان نور و کرامت و والایی عشق می‏ورزند، توفیق در شعر و زندگی آرزو می‏کنم و امید آن که شاعر پیش کسوت ما جناب بهمن صالحی در پناه حضرت حق هم چنان بپاید و به خوشدلی بِی انقطاع، آدینه به آدینه بر این زمزمه‏ها برگ‏هایی دگر بیفزاید. چنین باد! (همان: ۲۰-۱۹).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۳-۱-۱ آشنایی با کتاب‏های بهمن صالحی
کتاب‏ها:
باد سرد شمال
کسوف طولانی
نخل سرخ
میثاق عاشقان
بانوی آب
خطوط دلتنگی
گزیده ادبیات معاصر
مردی از گیلان
افق سیاه
باغ کاغذی
خنجر گل سرخ

۳-۱-۱-۱ خطوط دلتنگی
«خطوط دلتنگی» دفتر غزل‏های بهمن صالحی، شاعر توانمند و صمیمی خطّه سبز گیلان، بی هیچ مجادله و تعارفی یکی از دفترهای شعر موفق روزگار ماست.
شاعر، در خطوط این دفتر، گزیده چهار دهه از لحظه‏های پر شور تغزّلش را به شیفتگان غزل هدیه می‏کند. این غزل‏ها با حال و هوای متفاوت و فراز و فرودهایشان، بازتاب تجربه‏های گوناگون و آینه تحول و زبان شاعر درگذر ایامند. غزل‏های صالحی به گواهی این دفتر، خصوصاً در سال‏های نزدیک به انقلاب اسلامی از درخشش حماسی خاصی بهره‏ور می‏شوند که از هر نظر قابل تأمل است (صالحی، ۱۳۷۲: ۵).
۳-۱-۱-۲ سردار قبیله شقایق
این کتاب که متضمن شرح حال اجمالی کوتاه میرزا کوچک جنگلی – با زبانی ساده – و نیز بهترین مدایح و مراثی شاعران متعهّد درباره اوست، در واقع برای نسل جوان بعد از انقلاب تدوین گردیده است. نسلی که ظلم ستیزی و عدالت خواهی را از نیاکان خویش میراث برده و به سابقه سنت‏های فرهنگی و ادبی، همه بار حماسی قهرمانان خود را در ادبیات منظوم جستجو می‏کند.
هر چند دسترسی به همه اشعار سروده شده غیرممکن و در صورت امکان‏ نیز چاپ تمامی آن‏ها را در حوصله حجم اندک انی دفتر نیست امّا همین اندازه می‏تواند بیانگر احساسات و عواطف شاعران راستین و ظلم‏ستیز ایران باشد که نه تنها در زمان حال این‏که همواره در طول قرون متمادی و در سیاه‏ترین ادوار تاریخ استیلای اقوام بیگانه – همانند جاودان یاد شعر فارسی، حافظ – منادی آزادی‏خواهی و مبشّر رهایی انسان ایرانی از قید ستم و استبداد – در راستای ترویج فرهنگ شیعی‏– بوده‏اند (صالحی، ۱۳۸۲: ۹).
امید که مؤلف در انجام این رسالت که شناخت هرچه بیشتر جوانان نسبت به مسائل تاریخی و معرفی یکی از شخصیت‏های بلندپایه جهان اسلام در محدوده جغرافیایی خاص میهن اسلامی ما گیلان است. اندک توفیقی حاصل نموده باشد که در این کتاب در آستانه هشتادمین سال شهادت میرزا، سپاسنامه‏ای – هر چند کوچک – بر خون او و دیگر شهیدان بزرگ نهضت جنگل محسوب شود (همان: ۱۰).
۳-۱-۱-۳ باغ کاغذی
این کتاب جمع‏آوری شعرهایی که در آثار دیگر خودش به چاپ رسانده‏است، این مجموعه همه آن چیزی است که توانسته‏ایم و نه آن‏چه خواسته‏ایم، که شعر ناب، شعری که در زیر مجموعه وحی قرار دارد – خود فراتر از این‏هاست» (صالحی، ۱۳۸۷: ۵).
۳-۱-۱-۴ خنجر گل سرخ
«‏خنجر و گل سرخ» سروده «بهمن صالحی» می باشد .این مجموعه درباره‏ی جنگ و دفاع مقدس است که در قالب سپید سروده شده است.
۳-۱-۱-۵ کسوف طولانی
مجموعه شعر دفاع مقدس از سال ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۷ می‏باشد.
۳-۱-۱-۶ نخل سرخ
در قلمرو شعر و ادبیات پایداری، حماسه خرمشهر از جایگاه ویژه ای برخوردار است؛ چنان که هیچ واقعه ای به اندازه حماسه خرمشهر ذهن شاعران را به خود مشغول نکرده است. از سوی دیگر مضمون زیباترین و ماندگارترین شعرهای جنگ تحمیلی به این حماسه اختصاص یافته و آثاری خلق شده که با رویکرد اجتماعی افزون تری روبه رو شده است. مجموعه حاضر، گلچینی از ادبیات پایداری ایران درباره حماسه سترگ فتح خرمشهر و گرامی داشت قهرمانان آن دوران است.
۳-۲ آشنایی با غلامرضا رحمدل
در سال ۱۳۳۰ در شرفشاده لاهیجان به دنیا آمد‏. قبل از دوره دبستان ۲ سال به یادگیری قرآن در مکتب خانه پرداخت‏. دوره دبستان را در روستا گذراند‏. این مدرسه توسط یک معلم در شش پایه اداره شده و با بخاری هیزمی گرم می شد و دانش آموزان موظف بودند در اولین روز هر هفته یک پشته هیزم و یک بطری نفت با خود به مدرسه ببرند. مقطع متوسطه را در دبیرستان مهدویه لنگرود‏، طی کرد‏. قبل از دوران سربازی کار می‏کرد و بعد از سربازی در سال ۱۳۵۳ یک سال به آموزگاری پرداخت و شبانه به تحصیل خود در دانشگاه تربیت معلم ادامه داد.
قبل از دوره دبستان ۲ سال به یادگیری قرآن در مکتب خانه پرداخت. دوره دبستان را در روستا گذراند.این مدرسه توسط یک معلم در شش پایه اداره شده و با بخاری هیزمی گرم می‏شد و دانش‏آموزان موظف بودند در اولین روز هر هفته یک پشته هیزم و یک بطری نفت با خود به مدرسه ببرند.
مقطع متوسطه را در دبیرستان مهدویه لنگرود‏، طی کرد. قبل از دوران سربازی کار می‏کرد و بعد از سربازی در سال ۱۳۵۳ یک سال به آموزگاری پرداخت و شبانه به تحصیل خود در دانشگاه تربیت معلم ادامه داد.
در سال ۱۳۶۴ با مدرک کارشناسی ارشد در رشته زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد و سپس تحصیلاتش را تا اخذ مدرک دکترا ادامه داد. از اساتید وی در دوران تحصیل در دانشگاه می‏توان به دکتر شفیعی کد کنی‏، دکتر زرین کوب‏، دکتر شعار‏، دکتر ضیا الدین سجادی‏، دکتر آموزگار‏، دکتر حاکمی‏، دکتر رنجبر‏، دکتر احمدی بهنام‏، دکتر احمدی‏، دکتر حریرچی‏، دکتر تجلیل‏، دکتر سادات ناصری و دکتر بحرالعلومی اشاره کرد (عباسی، ۱۳۸۲: ۷۴).
دکتر رحمدل در کنار تدریس به سرودن شعر و تحقیق پرداخت‏. اگر وی از اوایل انقلاب و جنگ در تهران بود‏، مرد اول صفحات شعر انقلاب و دفاع مقدس می‏شد. دوری از مرکز، حجب و حیای بیش از حد و فروتنی خاص او کاری کرد تا در بیشتر مواقع حقش ضایع شود و برخی شاعران زرنگ بی‌رمق به جای ایشان به شهرت برسند. اما‏، در اوج جنگ‏، ناگهان غزلی از رحمدلِ جوان‏، چونان خمپاره‌ای منفجر شد که ترکش آن‏، سراسر محافل ادبی را پوشاند. دکتر رحمدل اولین کرسی استادی دانشکده ادبیات فارسی دانشگاه گیلان را در اختیار داشت و استاد تمام این دانشگاه بود. استاد، متاهل و همسر ایشان خانم دکتر آذرکوشا بود. این زوج دارای چهار فرزند به نام‏های سمانه‏، ساره‏، صادق و علی بودند. وی پس از ۳۰ سال تلاش در عرصه ادبی و علمی در ۲۵ فروردین سال ۱۳۸۸ در بیمارستان گلسار رشت درگذشت. پیکر پاکش را در شرفشاده لاهیجان به خاک سپردند (همان: ۷۸).
۳-۲-۱ آثار غلامرضا رحمدل
کتاب‏ها:
عروض   انتشارات دانشگاه گیلان
دیدگاه های حکومتی سعدی    انتشارات دانشگاه گیلان
از زمزمه تا فریاد   ( مجموعه شعر )   انتشارات دانشگاه گیلان
تذکره شهدای کربلا (شهدای بنی هاشم ) انتشارات دانشگاه گیلان
تذکره شهدای کربلا (شهدای انصار )  انتشارات دانشگاه گیلان

فقها و اندیشمندان اسلامی در کتبشان ویژگی‌ها و خصوصیات دین را بشرح ذیل برشمردند:
۱- صرفاً دیون را می‌توان تهاتر نمود^[۵۳] و نیز ابراء^[۵۴] دین صحیح است^[۵۵]. اما در صورتی که کسی متعهد به تسلیم عین معین به متعهدٌ له باشد، در این خصوص ابراء یا تهاتر آن امکان‌پذیر نمی‌باشد.
۲- هرگاه کسی متعهد به تسلیم عین معین باشد صرفاً با تسلیم خود عین مال، تعهد او ساقط می‌گردد^[۵۶]. اما چنانچه متعهد به تسلیم دین (کلی فی الذمه) باشد با تسلیم فردی از مصادیق آن که عرفاً معیوب نباشد بری الذمه می‌گردد^[۵۷].
۳- در صورتی که مورد معامله عین معین و مشخصی باشد، با از بین رفتن مورد معامله عقد منفسخ می‌گردد^[۵۸]. و نیز در صورتی که معامله نسبت به عین معین صورت گرفته باشد اما بعد از معامله آشکار گردد که در هنگام معامله عین معین موجود نبوده عقد باطل است^[۵۹]. اما در صورتی که مورد معامله دین (کلی فی الذمه) باشد عقد باطل و یا منفسخ نمی‌گردد زیرا مورد معامله دین و مستقر بر ذمه است و ذمه را می‌توان با تسلیم هر فردی از امثال و اشباه آن مال بریء نمود.
۴- اجل و مدت صرفاً از ویژگی‌های دین است. بنابراین حتی اگر برای تسلیم عین معین مدت و زمان تعیین گردد دین محسوب نمی‌شود.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۵- فقها و حقوقدانان در این خصوص متفق‌القولند که داین قبل از تعیین مال کلی و تسلیم مصادیق آن به داین، حق عینی نسبت به دین ندارد برخلاف عین معین و مشخص که داین می‌تواند مال خود را در هر کجا که بیابد دریافت نماید و نیاز نیست که قبض با اذن و اجازه مدیون صورت بگیرد.
فصل دوم: مقایسه دین با برخی نهادهای حقوقی مشابه و بررسی و تحلیل ذمه
این فصل مشتمل بر دو مبحث است. در مبحث اول دو نهاد حقوقی التزام و تعهد تبیین و رابطه آنها با دین بررسی می‌گردد و در مبحث دوم به بررسی ذمه پرداخته می‌شود.
مبحث اول: مقایسه دین با نهادهای حقوقی مشابه آن
گفتار اول: التزام
در این گفتار، ابتدا معنای لغوی، فقهی و حقوقی التزام تبیین و سپس به رابطه آن با دین اشاره می‌شود.
بند اول: تعریف لغوی التزام
التزام از لزوم گرفته شده و لزوم به معنای وجوب و ثبوت است. لزمه الحق، یعنی حق بر او واجب شد و الزام از همین ماده به معنای کاری به گردن دیگران انداختن و التزام به معنای قبول و به گردن گرفتن کاری توسط شخص می‌باشد^[۶۰].
بند دوم: تعریف فقهی التزام
در فقه واژه التزام در تصرفات اختیاری رواج پیدا کرده است و شامل جمیع عقود می‌شود. معنای فقهی آن، الزام کردن شخص توسط خودش به آنچه که بر او لازم نبوده است می‌باشد، بنابراین شامل تمامی عقود از جمله بیع، اجاره، نکاح و سایر عقود است^[۶۱].
به نظر بعضی از اشخاص این اصطلاح در فقه در دو معنای عام و خاص به کار رفته است. معنای خاص آن صرفاً در مذهب مالکی رایج است و در غیر آن مذهب رواج ندارد. در این مذهب التزام در معنای خاص کلمه عبارتست از واجب کردن عمل معروف و خیری توسط شخص بر نفس می‌باشد، چه آن عمل معلق به امر دیگری باشد و چه مطلق باشد. این معنا در همه اعمال تبرعی انسان قابل حصول است. ولی التزام در معنای عام به واجب کردن یک امر توسط شخصی بر خودش اطلاق می‌گردد. خواه آن واجب کردن به اختیار و اراده خود شخص باشد یا التزام از جانب شارع باشد و شخص ملتزم به امر شارع گردد^[۶۲].
از نظر شیخ انصاری التزام به معنای شرط ضمن عقد است. شاید نویسندگان قانون مدنی به تبعیت از این نظر، در مبحث دوم، فصل چهارم قانون مدنی مربوط به احکام شرط این واژه را به کار برده‌اند.
بند سوم: تعریف حقوقی التزام
از نظر بعضی حقوقدانان التزام معادل واژه «obligation» می‌باشد و آنرا در معانی ذمه و عهده به کار می‌برند. ارتباطی که اقدام به عمل معین و یا امتناع از عملی را در پی دارد.
هرچه که شخص مقید به انجام و یا ترک آن شده و یا ملزم به حفظ وفاء آن شده است به طوری که اگر انجام ندهد مجبور به آن خواهد شد و بالاخره به معنای هر تکلیف که قانون و یا عقد و یا روابط اجتماعی انجام آنرا به فرد لازم می‌کند^[۶۳].
از نظر مرحوم عدل: «اگر منشأ ایجاد تعهد به قصد و اختیار طرفین انتخاب شود، اثر ایجاد شده همان عقد است که تعهد هم به آن گفته می‌شود اما اگر مدیون بدون اراده و اختیار خود، ملزم به امری گردد در این صورت بجای «تعهد» می‌بایست لفظ «الزام»‌استفاده شود. بنابراین الزامات تنها به موجب شبه عقد جرم و اثر قانون بوجود می‌آیند و به همین دلیل قسمت دوم قانون مدنی عنوان «عقود و معاملات و الزامات» را به خود گرفته است^[۶۴].»
دکتر شهیدی معتقد است،« التزام در لغت به معنای تعهد است و در حقوق دارای دو معنای مصدری و اسم مفعولی می‌باشد. در معنای مصدری به معنی ملتزم شدن و به عهده گرفتن و در معنای مفعولی به تکلیف قانونی اطلاق می‌شود که بر عهده شخص ملتزم ثابت می‌شود. التزام در این معنا صرفاً به تعهدی اطلاق می‌شود که به اراده شخص بر عهده او ثابت می‌گردد^[۶۵].» از نظر ایشان واژه الزام به معنای وادار ساختن شخص به انجام یا ترک فعلی است مانند این که مرجع قضایی مدیون را به پرداخت دینش وادار می کند^[۶۶].
بند چهارم: رابطه دین و التزام
دین در حقوق به معنای تکلیف مدیون به انتقال مال، انجام فعل یا ترک عمل خاصی است. به عبارت دیگر دین، جنبه منفی تعهد است. اما التزام در معنای مصدری به مفهوم قبول و پذیرفتن دین و به عهده گرفتن است و در معنای اسم مفعولی به مفهوم نفس دین است.
گفتار دوم: تعهد
در این گفتار ابتدا معنای لغوی تعهد و تعهد در فقه و حقوق مورد بررسی قرار می‌گیرد و سپس رابطه دین و تعهد تبیین می‌گردد.
بند اول: تعریف لغوی تعهد
تعهد مصدر باب تفعل است و در لغت آمده است:
«عهد الیه و استعهد منه اذا وصّاه و شرط علیه^[۶۷].»
صاحب لسان العرب می‌گوید:
«قال الله تعالی: اوفوا بالعهد ان العهد کان مسئولاً»
قال الزجاج: «العهد کل ما عوهد الله علیه و کل ما بین العباد من المواثیق فهو عهد^[۶۸].»
و در جای دیگر از همان کتاب آمده است: «و استعهد من صاحبه اشترط علیه و کتب علیه عهده و هو من باب العهد و العهده لان الشرط عهده فی الحقیقه^[۶۹].»
با لحاظ عبارتهای فوق‌الذکر می‌توان گفت لفظ تعهد در لغت به معنای قول، وعده، پیمان و قرار بکار می‌رود.
بند دوم: تعریف فقهی تعهد
از نظر جناب آقای دکتر لنگرودی،« در اصطلاحات قانونگذار اسلام به جای تعهد و سایر اصطلاحاتی که بعداً حادث شده است غالباً از لفظ شرط (خواه تعهد ضمن عقد باشد که آنرا شرط ضمن عقد یا همان تعهد تبعی یا ضمن عقد نباشد که آنرا شرط ابتدایی می‌نامند.) استفاده می‌شود و در شریعت اسلامی، عهد و تعهد و شرط به یک معنی است^[۷۰]. حدیث نبوی (المؤمنون عند الشروطهم) بیانگر همین مسئله است.»
واژه عهد در فقه اسلامی به معنای قرار و نهاد است اعم از این که این قرار و پیمان بصورت معامله و عقد باشد یا نباشد^[۷۱]، تعهد هم به معنای قرار خدایی و هم بشری است و قانون الهی یک عهد است و عهد در این معنا در آیات ذیل به کار رفته‌اند:
الف- و عهدنا الی ابراهیم و اسماعیل ان طهرا بیتی ^۵
ب- انا جاعلک للناس اماماً … لاینال عهدی الظالمین (سوره بقره ۱۲۴).
و از نظر برخی مفسرین^[۷۲] نیز، عهد به معنای تمام تعهدات شخص در مقابل خدا مانند عبادات، نذورات و ایمان و تعهدات شرعی بندگان در مقابل خدا و نیز تعهدات ناشی از عقود و معاملات می‌باشد.
بند سوم: تعریف حقوقی تعهد
بسیاری از حقوقدانان^[۷۳] با عبارتهای مشابه تعهد را به «رابطه حقوقی بین دو شخص که به موجب آن متعهدٌ له می‌تواند متعهد را ملزم به پرداخت مبلغی پول یا انتقال مال و یا انجام دادن متعهدٌ به (که فعل یا ترک فعل) معینی است.» تعریف نموده‌اند. در حالی که از نظر بعضی دیگر^[۷۴] این تعریف، یک تعریف جامعی نیست، زیرا اگر موضوع تعهد را صرفاً تعهد به انتقال مال و ترک فعل و عمل معینی و یا تعهد به ترک انجام عمل معینی بدانیم این تعریف تعهد به اسقاط حق^[۷۵] موجود را شامل نمی‌گردد.
از نظر بسیاری از حقوقدانان تعهد دارای دو معنای اعم و اخص است. تعهد در معنای اعم کلمه همان تعریف فوقی است که از سوی حقوقدانان ارائه شده است با فرض پذیرش ایراد و اعتراضی که به آن شده است اما تعهد به معنای اخص کلمه، تعهدی است که موضوع آن صرفاً انتقال مال است^[۷۶]