۲ پیشین. –

۲۲

تنهایی تأثیری در قرارداد ندارند ۱ ».

اما به هر حال در مواردی که نظریه فراستریشن جاری می شود ثمره آن انحلال و پایان یافتن خود

به خود قرارداد است. این عذر، موجد خیار فسخ نمی باشد ۲ .

در خاتمه بحث ‌در مورد سابقه تاریخی فراستریشن در حقوق انگلیس باید خاطر نشان کرد که

انتفای « مولفان انگلیسی در آثار و تالیفات خود، دکترین مورد بحث را تحت عناوین دیگری از قبیل

مورد » تغییر اوضاع و احوال « » غیر عملی شدن قرارداد « » منتفی شدن هدف تجاری و عملی قرارداد « » هدف

بحث قرار داده‌اند.

همچنین آقای دکتر کاتوزیان نظریه انتفای هدف قرارداد را به معنای بی ثمر شدن قرارداد در نتیجه

« حادثه دانسته و آن را معادل عبارت Frustration of Adventure بیان می‌کند » ۷ .

مبحث چهارم: مبانی حقوقی عدم امکان اجرای قرارداد

مبحث و استناد به اصول و مبانی در این مورد، ضرورتی اجتنابناپذیر است زیرا از یک طرف ما را

با مفهوم و ماهیت حقوقی فراسترشین بیشتر آشنا می‌کند و از طرف دیگر موضوع خاتمه ی قرارداد و

سقوط تعهدات طرفین را توجیه می کند.

به نظر می‌رسد بحثها و منازعاتی که دربارۀ مبنای حقوقی نظریه ی فراستریشن بین حقوق ‌دانان

صورت گرفته گاه به منظور توجیه فسخ قرارداد یا بطلان آن و گاه به منظور طرح و ارائه راهحلی که به

کمک آن ها مفهوم و ماهیت حقوقی نظریه شناسایی شود می‌باشد.

میان حقوق ‌دانان دیدگاه های متفاوتی در خصوص موضوع مشاهده می شود. طرفداران حاکمیت

اراده مبنای حقوقی را در اراده و خواست متعاقدین بیان می‌کنند در مقابل گروهی دیگر برآنند که مبنای

تعذر یا عدم امکان اجرای قرارداد را قواعد عینی حقوقی می‌سازد و از اینرو باید آن را مبتنی بر همین

۱ رحمت اله بشیری، نظریه عدم امکان اجرای قرارداد با مطالعه تطبیقی در حقوق انگلیس،آمریکا وایران،پایان نامه –

. کارشناسی ارشد، تبریز: دانشگاه تبریز، ۱۷۸۸ ،صص ۱۱ و ۱۷

۲ – . محسن اسماعیلی، پیشین، ص ۲۸

۷ – . ۱۷۲۶ ، ص ۱۱۹ ، ناصر کاتوزیان، قواعد عمومی قراردادها، چاپ دوم، تهران: انتشارات مدرس، ج ۷

۲۳

قواعد دانست ۱ .

از طرف اساتید حقوق چهار نظریه بیشتر مورد توجه و استناد می‌باشد که به بررسی هر یک از آن ها

در حقوق انگلیس و ایران میپردازیم. نظریات عبارتند از: نظریه شرط ضمنی نظریه سبب اساسی تعهد – –

نظریه شالوده قرارداد نظریه راه حل منصفانه. –

گفتار اول نظریه شرط ضمنی –

به موجب این تئوری، طرفین به طور ضمنی توافق کرده‌اند که در صورت عقیم شدن قرارداد در

قبال همدیگر تعهدی نداشته باشند. به عبارت دیگر طرفین به طور ضمنی پذیرفتهاندکه هرگاه در زمان

اجرای قرارداد، اوضاع و احوال زمان انعقاد بر اثر حوادث غیرمترقبه دچار تغییر اساسی شده و دگرگون

گردد، مفاد قرارداد در چنین شرایطی الزامآور نخواهد بود مگر آنکه شرایط و مقررات آن با اوضاع و

احوال جدید متناسب و منطبق شود. در غیر این صورت قرارداد فسخ می‌گردد ۲ .

از نظر تاریخی ریشه ی این تئوری را باید در حقوق کلیسا و عقاید علمای شرع مسیحیت به ویژه

سن توماس داکن جستجو کرد ۷ .

در این نظریهگویی به طور ضمنی و نه صریح قرارداد شرط شده است که اگر وضع تعارف کنونی

دگرگون گردد و در اثر این دگرگونی متعهد متضرر شود دیگر ملتزم به قرارداد نیست زیرا اگر اوضاع و

احوال جدید را می‌توانست پیش‌بینی نماید خود را ملتزم به قرارداد نمیکرد و یا شرایط جدیدی را

پیشنهاد می‌نمود. گاهی نیز التزام به یک قرارداد مستلزم دوام و بقای شخص یاشیء است و متعاقدین به

طور ضمنی این را پذیرفته اند که تلف موضوع قرارداد و یا از بین رفتن امکان فیزیکی انجام کار عملاً

۱ ، . محمد علی حکمت، تأثیر اوضاع و احوال، مجله حقوقی، دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی، ش ۷، پاییز ۱۷۶۴

. صص ۲۱ و ۶۸

۲ . مجید تلخابی و علی جعفری، بررسی تطبیقی تعذر اجرای قرارداد در فقه و حقوق ایران و انگلیس، نشریه معرفت،

. ش ۱، اسفند ۱۷۸۲ ، ص ۱

۷ . . ناصر کاتوزیان، پیشین، ص ۲۲

۲۴

التزام به قرارداد را منتفی می‌سازد ۱ .

مطرح شد که در ») تیلور علیه کالدول ) ۱۸۶۷ « این نظریه به عنوان مبنای انتفای قرارداد در دعوای

این دعوا خوانده یک تالار جهت اجرای چند کنسرت به خواهان اجاره داد. ۶ روز قبل از تاریخ برگزاری

کنسرت ساختمان تالار به جهت وقوع یک آتش‌سوزی غیرمنتظره نابود شد. رأی دادگاه مبنی بر این شد

که خوانده در خصوص هزینه های آگهی از دست رفته و سایر هزینه های حاصل شده مسئولیتی در قبال

خواهان ندارد. دیدگاه دادگاه آن بود که یک شرط ضمنی در قرارداد وجود داشته است که طرفین عقد

را از مسئولیت بری میکرده است از طرف دیگر از بین رفتن چیزی غیر از موضوع اصلی قرارداد کماکان

سبب می شود که قرارداد به جهت تغییر اوضاع و احوال منفسخ شود مشروط بر این که نتیجه ی از بین

رفتن آن چیز، از میان رفتن هدف اصلی قرارداد باشد ۲ .

در رویه قضایی انگلیس تئوری شرط ضمنی به عنوان یک فرض صوری و ساختگی شناخته شده

است که اغلب با ارادۀ دو طرف منطبق نیست و بر همین اساس گفته شده است که در قرارداد به ندرت

قصد مشترک طرفین بر انحلال یا پایان پذیرفتن معامله در نتیجه ی وقوع یک حادثه مشخص است که

اغلب با اراده ی دو طرف منطبق نیست و بر هیمن اساس گفته شده است که در قرارداد به ندرت قصد

مشترک طرفین بر انحلال یا پایان پذیرفتن معامله در نتیجه ی وقوع یک حادثه مشخص است و اساساً در

جایی که قرارداد متضمن هیچ شرط صریحی در این باره نیست طرفین اغلب به جادثۀ عقیم کنندۀ عقد

بیتوجهاند و نسبت به عقیم شدن قرارداد توافق ندارند ۷ .

مخالفان نظریه شرط ضمنی، آن را مخالف با واقع دانسته و در توجیه مخالفت خود می‌گویند:

حکمت قراردادهای درازمدت این است که دو طرف از گزندهای اقتصادی مصون بمانند و در موضع

کنونی خود استقرار یابند. اگر به امکان تجدیدنظر در قرارداد بیندیشند و در این باره به توافق برسند

۱ . کامل کیانی، نظریه عدم امکان اجرای قرارداد در حقوق ایران و انگلیس، پایان نامه کارشناسی ارشد، تبریز،

. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تابستان ۱۷۲۲ ،ص ۹۴

۲٫ آنه راف، قواعد حقوق قرارداد انگلستان از نگاه رویه قضایی، ترجمه: سید مهدی موسوی، چاپ اول، تهران: نشر

. میزان، ۱۷۸۶ ، ص ۲۱۲

۷ . . محمد رضا شفایی، پیشین، ص ۲۸

۲۵

بیگمان نسبت به رفع نگرانی خود در قرارداد اقدام می‌کنند و شرطی میآورند که تعادل موردنظر را

تأمین سازد پس سکوت در این باره خود نشانه ی تصمیم آنان به رعایت مفاد قرارداد و پرهیز از هر نوع

پیمان شکنی است زیرا در همه ی دادوستدها مستمر و درازمدت احتمال دگرگونی شرایط وجود دارد و

چه بسا دو طرف نیز دل به آن بستهاند تا زمانه را بر مراد یابند و از آن سود ببینند. ‌بنابرین‏، سکوت در

چنین پیمانی چگونه می‌تواند خیار شرط ضمنی به شمار آید یا اختیار تعدیل به دادرس بدهد ۱ .