ماده ۲۸ قانون مجازات عمومی
اشخاص زیر معاون جرم محسوب میشوند.
۱- کسانی که باعث و محرک ارتکاب فعلی شوند که منشا جرم است به واسطه تحریک و ترغیب آن ها آن فعل واضح شود.
۲- کسانی که تبانی بر ارتکاب جرم کرده و به واسطه تبانی آن ها، آن جرم واقع می شود.
۳- کسانی که با علم و اطلاع از حیث تهیه و تدارک آلات و اسباب جرم یا تسهیل اجرای آن یا به هر نحو با مباشر جرم کمک کردهاند.
ماده ۲۹ قانون مجازات عمومی
در مورد معاونین مجرم محکمه میتواند نظر به اوضاع و احوال قضیه و یا نظر به کیفیات معاونین مجرم را به همان مجازاتی که برای شریک مجرم مقرر است محکوم نماید و یا مجازات را از یک الی دو درجه تخفیف دهد.
ماده ۳۰ قانون مجازات عمومی
اوضاع و احوال مختصه به مرتکب اصلی که موجب تغییر وصف یا موجب تخفیف و تشدید مجازات است نسبت به معاون جرم مؤثر نخواهد بود و همچنین هرگاه فاعل جرم به جهتی از جهات قانونی معاف از مجازات باشد معافیت او تاثیری در حق معاون مجرم نخواهد داشت.
اشکالات اجرایی در مسایل مختلف معاونت، مقنن را در قانون اصلاحی ۵۲ به تجدید نظر در معاونت مجبور کرد که نتیجه آن وجود ماده ۲۸ در قانون مجازات ۱۳۵۲ بود. [۳۰]۱
قانونگذار در سال ۱۳۵۲ مواد ۲۸ الی ۳۰ را به بحث معاونت اختصاص داده است. طبق ماده ۲۸ قانون مجازات عمومی ۱۳۵۲، اشخاص ذیل معاون مجرم محسوب میشوند.
۱- هرکس بر اثر تحریک یا ترغیب یا تهدید یا تطمیع کسی را مصمم به ارتکاب جرم نماید و یا به وسیله دسیسه و فریب و نیرنگ موجب وقوع جرم شود.
۲- هر کس با علم و اطلاع وسایل ارتکاب جرم را تهیه کند و یا طریق ارتکاب آن را با علم به قصد مرتکب ارائه دهد.
۳- هر کس عالماً عامداً وقوع جرم را تسهیل کند.
مجازات معاونت در جنحه یا جنایت مجازات مباشرت در ارتکاب آن است ولی دادگاه میتواند نظر به اوضاع و احوال و میزان تاثیر عمل معاون مجازات را تخفیف دهد.
تبصره- برای تحقق معاونت در جرم وجود وحدت قصد و تقدم یا اقتران زمانی بین عمل معاون و مباشر جرم شرط است.
طبق ماده ۲۹ قانون مجازات عمومی ۱۳۵۲
در صورتی که فاعل جرم به جهتی از جهات قانونی قابل تعقیب و مجازات نبوده و یا تعقیب و یا اجرای حکم مجازات او به جهتی از جهات قانونی موقوف گردد تاثیری در حق معاون مجرم نخواهد داشت.
و طبق ماده ۳۰ قانون مجازات عمومی ۱۳۵۲
مجازات شخص یا اشخاصی که اداره یا سر دستگی دو یا چند نفر را در ارتکاب جرم به عهده داشته باشند اعم از اینکه عمل آنان شرکت در جرم یا معاونت باشد حداکثر مجازات آن جرم خواهد بود مگر اینکه در قانون مجازات خاصی تعیین شده باشد.
با مقایسه مواد مرتبط معاونت در قانون ۱۳۰۴ با قانون ۱۳۵۲ می توان ملاحظه نمود اولاً بند ۲ ماده ۲۸ قانون ۱۳۰۴ که اشاره به تبانی بر ارتکاب جرم نموده در قانون ۱۳۵۲ حذف گردید. ثانیاًً در بحث تخفیف مجازات معاون در قانون ۱۳۵۲ بر خلاف قانون ۱۳۰۴ حداقلی برای مجازات معاون تعیین نکرد. و بیان نموده «… دادگاه میتواند نظر به اوضاع و احوال و میزان تاثیر عمل معاون، مجازات را تخفیف دهد. ثالثاً در قانون ۱۳۵۲ مصادیق معاونت گسترش یافته و تهدید و تطمیع و دسیسه و فریب و نیرنگ هم به موارد مندرج در قانون اضافه گردیده است و مصادیق معاونت را شامل تحریک، ترغیب، تهدید، تطمیع، دسیسه و فریب و نیرنگ، تهیه وسایل ارتکاب جرم یا طریق ارتکاب جرم و تسهیل ارتکاب جرم دانسته است.
قانون ۱۳۵۲ تا پیروزی انقلاب اسلامی و تصویب قانون راجع به مجازات اسلامی اجرا می گردید.
معاونت در قوانین بعد از انقلاب اسلامی
۲-۳-۱- تحولات تاریخی معاونت در جرم در قوانین بعد از انقلاب اسلامی
۱-۲-۳-۱ تحولات تاریخی معاونت در جرم در قانون راجع به مجازات اسلامی ۱۳۶۱
ماده ۲۸ قانون مجازات عمومی مصوب ۱۳۵۲ با تغییراتی به صورت ماده ۲۱ قانون راجع به مجازات اسلامی در آمده است. در این قانون معاونت در جرم به جرائم مستوجب تعزیر محدود شد. و تکلیف جرائم دیگر که مستوجب حدود و قصاص و دیات هستند، مشخص نگردیده است. بعلاوه نوع مجازات را نیز تغییر داده و تنها به ذکر اینکه معاونین تعزیر میشوند اکتفا کردهاست. [۳۱]۱
قانونگذار اسلامی در قانون راجع به مجازات اسلامی در مواد ۲۱ و ۲۲ و ۲۳ به بحث معاونت در جرم اشاره نمود.
طبق ماده ۲۱ قانون راجع به مجازات اسلامی
در جرائم قابل تعزیر اشخاص زیر معاون جرم محسوب و تعزیر میشوند:
۱- هرکس بر اثر تحریک یا ترغیب یا تهدید یا تطمیع کسی را مصمم به ارتکاب جرم نماید و یا به وسیله دسیسه و فریب و نیرنگ موجب وقوع جرم شود.
۲- هرکس با علم و اطلاع وسایل ارتکاب جرم را تهیه کند و یا طریق ارتکاب آن را با علم به قصد مرتکب ارائه ودهد.
۳- هرکس عالماً عامداً وقوع جرم را تسهیل کند.
تبصره- برای تحقق معاونت در جرم وجود وحدت قصد و تقدم و یا اقتران زمانی بین عمل معاون و مباشر جرم شرط است.
ماده ۲۲ قانون راجع به مجازات اسلامی
در صورتی که فاعل جرم به جهتی از جهات قانونی قابل تعقیب و مجازات نباشد و یا تعقیب و یا اجرای حکم مجازات او به جهتی از جهات قانونی موقوف گردد. تاثیری در حق معاون مجرم نخواهد داشت.
ماده ۲۳ قانون راجع به مجازات اسلامی
رهبری و سردستگی دو یا چند نفر در ارتکاب جرم اعم از این که عمل آنان شرکت در جرم یا معاونت باشد میتواند از علل مشدده مجازات باشد.
۱-۲-۳-۱ تحولات تاریخی معاونت در جرم در قانون مجازات اسلامی ۱۳۷۰
با عنایت به اشکالات موجود در قانون راجع به مجازات اسلامی، قانونگذار نسبت به حذف این ایرادات اقدام نمود. بر اساس ماده ۴۳ قانون مجازات اسلامی محدودیت معاونت در جرم در جرایم قابل تعزیر حذف گردید. طبق این ماده اشخاص ذیل معاون جرم محسوب و با توجه به شرایط و امکانات داخلی و دفعات و مراتب جرم و تادیب از وعظ و تهدید و درجات تعزیر، تعزیر میشوند .
۱- هرکس دیگری را تحریک یا ترغیب یا تهدید یا تطمیع به ارتکاب جرم نماید و یا به وسیله دسیسه و فریب و نیرنگ موجب وقوع جرم شود.
۲- هرکس با علم و عمد وسایل ارتکاب جرم را تهیه کند و یا طریق ارتکاب آن را با علم به قصد مرتکب ارائه دهد.
۳- هرکس عالماً عامداً وقوع جرم را تسهیل کند.
تبصره یک: برای تحقق معاونت در جرم وجود وحدت قصد و تقدم و یا اقتران زمانی بین عمل معاون و مباشر جرم شرط است.
تبصره دو: در صورتی که برای معاونت جرمی، مجازات خاص در قانون یا شرع وجود داشته باشد همان مجازات اجرا خواهد شد.
طبق ماده ۴۴ این قانون نیز در صورتی که فاعل جرم به جهتی از جهت قانونی قابل تعقیب و مجازات نباشد و یا تعقیب و یا اجرای حکم مجازات او به جهتی از جهات قانونی موقوف گردد، تاثیری در حق معاون جرم نخواهد داشت.
ماده ۴۵ نیز بیان میدارد سردستگی دو یا چند نفر در ارتکاب جرم اعم از اینکه عمل آنان شرکت در جرم یا معاونت در جرم باشد از علل مشدده مجازات است.
ماده ۷۲۶ نیز به بیان قاعده کلی مجازات معاون می پردازد. طبق این ماده: