فرضیه­ ی اصلی: آموزش مؤلفه‌ های تربیت جنسی به مادران بر اضطراب دختران پایه پنجم و ششم مؤثر است.

جدول۴-۴- آزمون F لوین برای بررسی مفروضه یکسانی واریانس ها در متغیر اضطراب در دو گروه مورد مطالعه

متغیره

شاخص های آماری

درجه آزادی۱
درجه آزادی۲
F
سطح معناداری

اضطراب

۱

۲۸

۲۸/۳

۰۸/۰

همان‌ طور که جدول ۴-۴- نشان می‌دهد، آزمون F لوین برای بررسی مفروضه ی یکسانی واریانس ها در دو گروه در متغیراضطراب با سطح معناداری بزرگتر از ۰۵/۰ تأیید شد. ( P>0.05).

جدول۵-۴-آزمون واریانس بر ای بررسی شیب رگرسیون در متغیر اضطراب در دو گروه

شاخص آماری

منبع

مجموع مجذورات

درجه آزادی

F

سطح معناداری

گروه

۱۸/۰

۱

۱۳/۰

۷۱/۰

پیش آزمون

۷۶/۲۸۱

۱

۷۳٫/۱۹۶

۰۰/۰

گروه*پیش آزمون

۱۵/۰

۱

۱۰/۰

۷۴/۰

خطا

۲۳/۳۷

۲۶

کل

۰۰/۲۹۲۳۵

۳۰

با توجه به جدول۵-۴- آزمون واریانس برای بررسی شیب رگرسیون در در دو گروه در متغیر اضطراب با و سطح معناداری ۷۴/۰ تأیید شد. (p>0.05).

جدول ۶-۴-نتایج تحلیل کوواریانس تک متغیری بر روی نمرات تعدیل شدۀ متغیر اضطراب بین دو گروه

شاخص آماری

متغیرها

مجموع مجذورات
درجه آزادی
F
سطح معناداری
اندازه اثر
توان آزمون

پیش آزمون

گروه

۵۱/۷۴۹۱

۱

۱۴/۴۰

۰۰۱/۰

۵۹/۰

۱

۸۴/۴۶۶۱

۱

۹۷/۲۴

۰۰۱/۰

۴۸/۰

۹۹/۰

خطا

کل

۰۱/۵۰۳۹

۲۷

۰۰/۱۹۵۰۹۳

۳۰

با توجه به جدول۶-۴- نتایج تحلیل کوواریانس تک متغیری بین دو گروه بر روی نمرات تعدیل شدۀ متغیر اضطراب با و سطح معناداری ۰۰۱/۰ تفاوت معناداری را بین دو گروه با ۹۹ در صد اطمینان نشان می‌دهد. (P<0.01).

میانگین تعدیل شدۀ این متغیر در گروه آزمایش ۶۷/۶۴ و در گروه کنترل ۶۶/۸۹بود که گروه آزمایش بهتر از گروه کنترل عمل ‌کرده‌است. نتیجه گرفته می شود آموزش مؤلفه های تربیت جنسی در کاهش اضطراب دختران پایۀ پنجم و ششم مؤثر بوده است.

فرضیه های فرعی

فرضیۀ اول: آموزش مؤلفه‌ های تربیت جنسی به مادران بر اضطراب صفت ( پنهان ) دختران پایه پنجم و ششم مؤثر است

جدول۷-۴- آزمون F لوین برای بررسی مفروضه یکسانی واریانس ها در متغیر اضطراب پنهان

متغیرها

شاخص های آماری

درجه آزادی۱

درجه آزادی۲

F

سطح معناداری

اضطراب پنهان

۱

۲۸

۱۷/۳

۰۶۸/۰

با توجه به جدول ۷-۴- آزمون F لوین برای بررسی مفروضه ی یکسانی واریانس ها در دو گروه در متغیر اضطراب پنهان با وسطح معناداری ۰۶۸/۰ تأیید شد (p>0/05).

جدول۸-۴-آزمون واریانس بر ای بررسی شیب رگرسیون در متغیر اضطراب پنهان در دو گروه

شاخص آماری

منبع

مجموع مجذورات

درجه آزادی

F

سطح معناداری

گروه

۶۲/۵۲

۱

۸۲/۰

۳۷/۳

پیش آزمون

۴۹/۱۴۲۵

۱

۳۸/۲۲

۰۰۱/۰

گروه*پیش آزمون

۰۹/۱۸۳

۱

۸۷/۲

۱۰/۰

خطا

۷۲/۱۶۵۵

۲۶

کل

۰۰/۴۹۴۷۰

۳۰

با توجه به جدول۸-۴- آزمون واریانس برای بررسی شیب رگرسیون در در دو گروه در متغیر اضطراب پنهان با و سطح معناداری ۱۰/۰ تأیید شد. (p>0.05).

جدول ۹-۴-نتایج تحلیل کوواریانس تک متغیری بر روی نمرات تعدیل شدۀ متغیر اضطراب پنهان بین دو گروه

شاخص آماری

متغیرها

مجموع مجذورات
درجه آزادی
F
سطح معناداری
اندازه اثر
توان آزمون

پیش آزمون

۹۰/۱۴۲۶

۱

۹۵/۲۰

۰۰۱/۰

۴۳/۰

۹۹/۰

گروه

۷۱/۸۲۴

۱

۱۰/۱۲

۰۰۲/۰

۳۱/۰

۹۱/۰

خطا

۸۲/۱۸۳۸

۲۷

کل

۰۰/۴۹۴۷۰

۳۰

با توجه به جدول۹-۴- نتایج تحلیل کوواریانس تک متغیری بین دو گروه بر روی نمرات تعدیل شدۀ متغیر اضطراب پنهان با و سطح معناداری ۰۰۲/۰ تفاوت معناداری را بین دو گروه با ۹۹ در صد اطمینان نشان می‌دهد. (P<0.01).

میانگین تعدیل شدۀ این متغیر در گروه آزمایش ۶۸/۳۳ و در گروه کنترل ۱۸/۴۴ بود که گروه آزمایش بهتر از گروه کنترل عمل ‌کرده‌است. نتیجه گرفته می شود آموزش مؤلفه های تربیت جنسی در کاهش اضطراب پنهان دختران پایه پنچم و ششم مؤثر بوده است.

فرضیۀ دوم: آموزش مؤلفه‌ های تربیت جنسی به مادران بر اضطراب حالت ( آشکار ) دختران پایه پنجم و ششم مؤثر است.

جدول۱۰-۴- آزمون F لوین برای بررسی مفروضه یکسانی واریانس ها در متغیر اضطراب آشکار در دو گروه

متغیر

شاخص های آماری

درجه آزادی۱

درجه آزادی۲

F

سطح معناداری

اضطراب آشکار

۱

۲۸

۶۶/۳

۰۶۶/۰

با توجه به جدول ۱۰-۴- آزمون F لوین برای بررسی مفروضه ی یکسانی واریانس ها در دو گروه در متغیر اضطراب آشکار با وسطح معناداری ۰۶۶/۰ تأیید شد (p>0/05).

جدول۱۱-۴- آزمون واریانس بر ای بررسی شیب رگرسیون در متغیر اضطراب آشکار در دو گروه

شاخص آماری

منبع

مجموع مجذورات

درجه آزادی

F

سطح معناداری

گروه

۱۵/۰

۱

۰۷/۰

۷۸/۰

پیش آزمون

۸۱/۴۴۴

۱

۶۸/۲۱۱

۰۰/۰

گروه*پیش آزمون

۲۲/۰

۱

۱۰/۰

۷۴/۰

خطا

۶۳/۵۴

۲۶

کل

۰۰/۳۶۵۸۴

۳۰

با توجه به جدول۱۱-۴- آزمون واریانس برای بررسی شیب رگرسیون در در دو گروه در متغیر اضطراب آشکار با و سطح معناداری ۷۴/۰ تأیید شد. (p>0.05).

جدول ۱۲-۴- نتایج تحلیل کوواریانس تک متغیری بر روی نمرات تعدیل شدۀ اضطراب آشکار بین دو گروه

شاخص آماری

متغیرها

مجموع مجذورات
درجه آزادی
F
سطح معناداری
اندازه اثر
توان آزمون

ـ بعد نگرشی : تغییر نگرش های کارکنان منجر به شکل گیری رفتارها وعمل های منطقی می‌گردد. توسعه انسانی در بعد نگرشی یعنی اینکه نگرش فردی و سازمان نسبت به بهبود وتحول انعطاف پذیر شود و به محض اخذ دانش های جدید بتواند آن را تبدیل به نگرش سازمانی نماید . انسان توسعه یافته سازمانی از نگرش های اصولی و در عین حاصل عمیق برخوردار بوده واین به توسعه دانش سازمانی کمک می‌کند .

ـ بعد شغلی : وقتی افراد سازمان در مشاغل خود از نظر تخصصی وحرفه ای آموزش ببیند کارخود را به نحو مطلوبی انجام می‌دهند و این امر موفقیت فرد را به دنبال دارد . توسعه انسانی در بعد شغلی موجب می شود که افراد با علاقه بیشتر از تجهیزات و تکنولوژی پیشرفته در تولید استفاده و در کار برد آن ها از خود دقت ‌و فراست بیشتری نشان دهند واز طرف دیگر ظرفیت و بینش علمی وفنی افراد را برای انجام تحقیقات کاربردی، اختراع ‌و اکتشاف افزایش وگسترش داده موجب می‌گردد تا نیروهای کار خود را با تغییرات وتحولات مداومی که در تکنولوژی و فرآیندها ایجاد می شود تطبیق دهد.

– بعد ادراکی : یکی از ابعاد توسعه یافتگی انسان سازمانی این است که کارکنان دارای دیدگاه جامع وکلی نسبت به مسائل و فرآیندهای سازمانی باشند . مهارت ادراکی منجر می شود که کارکنان بهتر بتوانند فرایند ها را به همدیگر پیوند و خلاء و دوباره کاریها را تشخیص دهند . به طور کلی بعد ادراکی توسعه انسانی در سه مقوله جامعیت فکر ، تعمیق و انعطاف پذیری مصداق پیدا می‌کند .

– بعد رفتاری : منظور از بعد رفتاری توسعه انسانی این است که کارکنان سازمان دارای رفتاری استاندارد در سازمان باشند. زمانی که کارکنان رفتار استاندارد داشتند انطباق وسازگاری کارکنان با فرآیندهای سازمانی بهتر خواهد بود بطورکلی کارکنان سازمان بایستی دائماً رفتار معقول و استاندارد خود را اصلاح و بهبود دهند تا از این طریق تأثیر گذاری لازم را بر فرآیندها و اصلاح سازمانی بگذارند.

– بعد خلاقیتی : یکی از مقوله های مهم توسعه یافتگی سازمانی این است که از طریق خلاقیت های فردی سازمان را به سازمانی خلاق تبدیل کنیم . سازمان از طریق خلاقیت می‌تواند فرایند های خود را اصلاح و به اثر بخشی و کارایی مطلوب دسترسی پیدا کند. امروز مزیت رقابتی سازمان ها در داشتن نیروی انسانی خلاق و دارای فکر است(دعایی،۱۳۷۴) .

۲-۶٫فرایند توسعه وپرورش منابع انسانی

فرایند توسعه منابع انسانی در سازمان‌های مختلف می توان به شرح زیر بیان کرد:

الف: نشان دهنده وضعیت فراگیران چه در حا ل و چه در آینده باشد.

ب: نظر به اینکه فراگرد تعیین نیازها هیچ گاه نمی تواند کامل, جامع, و برآورد نهایی باشد . تعیین نیازآموزشی نباید به صورت قا لبی در آید (اعرابی و اکرمی،۱۳۸۲).

۲٫تدوین ‌هدف‌های‌ آموزشی: در این مرحله از فرایند توسعه منابع انسانی ‌هدف‌های‌ کمی و کیفی مشخص می شود . در تدوین ‌هدف‌های‌ آموزشی توسعه منابع انسانی بررسی ویژگی‌ها و ماهیت فراگیران اهمیت خاصی دارد زیرا برنامه های آموزشی «فراگیر محور» نقش مهمی در یادگیری و پرورش ایفا می‌کنند.

همچنین توجه و هماهنگی بین عواملی نظیر ماهیت اجرای آموزش ، نظر متخصصان امر و مواد درسی در تدوین هدفها می‌تواند موفقیت برنامه های آموزشی را تا حدود زیادی تضمین کند ؛ برنامه آموزشی وقتی برای سازمان مفید است که نگاه آن به سوی سیاست‌ها ،ارزش‌ها,فرهنگ و مأموریت سازمان باشد.

۳ .تدوین برنامه و طرح های عملیاتی : در این مرحله ازبرنامه ریزی ،تعیین و تخصیص منابع انسانی برای اجرای برنامه و همچنین تعیین و تخصیص منابع مالی و محل و مکان دوره آموزشی مشخص می شود.

برای حصول اطمینان از اقداماتی که باید انجام شود ، به زمان بندی فعالیت ها با استفاده ازروشهای «شبکه پرت »یا «مسیر بحرانی »و «نمودار گانت»نیاز است(تقی پور ظهیر,۱۳۷۶).

۴٫اجرای برنامه آموزشی: این مرحله در عین حالی که ساده ترین مرحله است ، از اهمیت و حسا سیت خاصی نیز برخوردار است ؛ اجرای برنامه عبارت است از پیاده کردن آنچه طراحی شده است و تا زمانی که برنامه اجرا نشود نمی توان در مورد آن قضاوت کرد . ولی همین که برنامه طراحی شده به اجرا درآمد ، نیاز به مراقبت و ارزیا بی ها ی تکوینی دارد که از مسیر اصلی خارج نشود و اگر طراحی ها درست اجرا نشود نتایج بسیار نا مطلوبی خواهد داشت . آنچه در مرحله اجرا مورد تأکید است ،نظارت در زمینه‌های مختلف برنامه از قبیل : کارورزی ، توزیع و ارسال بسته های آموزشی ، معرفی برنامه به مراکز،واحدها ومقامات ﻤﺴﺋول سازمان است(قورچیان ،۱۳۷۴).

۵٫ ارزیابی برنامه آموزشی: آخرین مرحله فرایند توسعه منابع انسانی ، تهیه طرح ارزیابی برنامه های آموزشی است. کرونباخ ارزیابی را گردآوری و استفاده از اطلاعات برای تصمیم گیری درباره برنامه های آموزشی می‌داند.

ارزیابی برنامه های توسعه منابع انسانی موارد زیر را شامل می شود:

الف: اندازه گیری مهارت‌های ایجاد شده در فراگیران ؛

ب:تعیین ارزش خود برنامه در همه ابعاد؛

ج:قضاوت ‌در مورد ساختار آموزشی؛

د:پی بردن به نقاط ضعف و قوت برنامه توسعه منابع انسانی.

مطالب گفته شده ‌در مورد فرایند توسعه منابع انسانی را نمی توان به طور مجزا مورد توجه و عمل قرار داد بلکه مراحل عنوان شده ازقبیل تعیین نیازهای آموزشی ، تدوین ‌هدف‌های‌ آموزشی،تدوین برنامه عملیاتی،اجرا وارزیابی به صورت حلقه های زنجیر به هم دیگر وابسته اند وبا همدیگر تعامل پویا دارند(خلعتبری،۱۳۹۱).

۲-۷مهمترین سیستم‌های مؤثر بر توسعه منابع انسانی

ازجمله مهمترین سیستم های مؤثر بر توسعه منابع انسانی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱- سیستم استخدام و نگهداری نیروی انسانی

امروزه بخشی از تلاش مدیران عبارت است از یافتن بهترین و مناسب ترین فرد برای یک شغل مشخص. برای اینکه سازمان بعدها درگیر مشکلات ناشی از عدم تطبیق فرد و شغل در زمینه‌های مختلف نشود لازم است از طریق یک سیستم استخدام پویا و منعطف عمل کند انجام اقدامات ذیل می‌تواند ‌در زمینه سازی سیستم فوق مؤثر باشد:

منظور از اجرای این‌گونه تدابیر کوتاه‌مدت و ضربتی این است که از ارتکاب جرم و رفتار ناهنجار به صورت موقتی گرفته شود تا زمینه‌های مساعد جهت پیشگیری گسترده‌تر این‌گونه جرایم برنامه‌ریزی شود.^[۱۲۳]

در این مورد یعنی پیشگیری کوتاه‌مدت نقش رسانه ها از جمله تلویزیون بسیار مهم و اساسی می‌تواند باشد، چرا که تلویزیون با توجه به فراگیر بودن آن و تنوع برنامه ها می‌تواند مخاطبان وسیعی را تحت تأثیر برنامه های خود قرار دهد و به راحتی به خانه های اقشار مختلف مردم نفوذ کرده و با ارائه برنامه هایی متناسب با شرایط زمانی و مکانی، ارتکاب جرم و رفتار نابهنجار را به حداقل برساند از قبیل حذف برنامه های غیراخلاقی، سانسور برخی صحنه‌های فیلم‌های غیراخلاقی و خشونت‌آمیز به طور موقت.

۴ـ۲ـ۴ـ۲ـ پیشگیری بلندمدت:

در این نوع پیشگیری تدابیر و کارهای عملی در زمان مدت‌دار صورت می‌گیرد و هدف از انجام این تدابیر و کارهای عملی آن است که شرایط وقوع جرم و انحرافات اجتماعی را در آینده کاهش دهد. در این نوع پیشگیری نتیجه بعد از طی یک پروسه زمانی حاصل خواهد شد، مثل تشکیل شرایط مساعد برای آموزش و پرورش اقشار جامعه، تشکیل کلاس‌های آموزشی زندگی مشترک برای کسب مهارت زندگی، تقویت تأثیر تلویزیون از طرق ارتقا محتوایی برنامه ها و بالا بردن کیفیت برنامه های آموزشی. بدیهی است رسیدن به هدف‌های مدنظر در مثال‌های بالا نیاز به گذشت زمان دارد و اثر و نتیجه مطلوب آن فی‌الفور حاصل نخواهد شد.

«از جمله رویکرد پیشگیری بلندمدت، پیشگیری از جرم از طریق توسعه اجتماعی می‌باشد. این نوع پیشگیری مبتنی بر مشارکت و همکاری عوامل و گروه‌هایی است که در موقعیت جرم‌زا مسئولیت‌ دارند. این عوامل و گروه‌ها شامل مسؤلین برنامه‌ریزی و توسعه، خانواده، بهداشت، رسانه های جمعی از جمله تلویزیون، مدارس، پلیس… و دیگر مراجع و مراکز قضایی می‌باشد.»^[۱۲۴]

همان طور که اشاره شد در این نوع پیشگیری که یکی از رویکردهای آن از طریق توسعه اجتماعی است تلویزیون هم در کنار سایر عوامل از قبیل خانواده، پلیس، مدارس و… مسئولیت دارد و این عوامل باید با یکدیگر مشارکت و همکاری متقابل داشته باشند تا فرایند این نوع پیشگیری در بلندمدت به صورت مطلوب و اثرگذار نهایی شود و در این مسیر چه بسا با دشواریی‌هایی در زمینه پیشگیری مواجه شوند لیکن تلویزیون می‌تواند نقشش را به صورت فرهنگ‌سازی در زمینه ارزش‌ها و رفتارهای اجتماعی و همچنین با توسعه فرهنگ ضد جرم از طریق پخش برنامه هایی در این زمینه به خوبی ایفا نماید و یکی از این روش‌ها می‌تواند مثلاً همکاری میان تلویزیون و پلیس باشد، مثلاً اگر پلیس در جهت ایفای نقش پیشگیری بخواهد مناطق جرم‌خیز را به اطلاع عموم برساند به تنهایی امکان این کار فراهم نخواهد بود لیکن با توسل به تلویزیون و اطلاع‌رسانی به طور مداوم از طریق این رسانه این هدف پلیس به خوبی عملی خواهد شد چه بسا اشخاص زیادی را از بزه‌دیدگی نجات دهد و همچنین منجر به معرفی اشخاص تبهکار از طرف اقشار جامعه به پلیس خواهد شد.

۴ـ۲ـ۵ـ پیشگیری از جرم از طریق تلویزیون از دیدگاه روان‌شناختی

«اغلب مردم این نکته را پذیرفته‌اند که جرم پدیده‌ای ناخواسته است و جامعه باید گام‌هایی جدی در جهت مهار و پیشگیری آن بردارد. اما چگونگی دستیابی ‌به این مهم، به گونه‌ای تنگاتنگ با علل مفروض جرم مرتبط است. بسیاری از جرم‌شناسان بر این باورند که فقط با تغییر ساختار اجتماعی می‌توان به پیامدهای معنادار دست یافت.

«جرم دارای علت واحدی نیست و مجرمان گروه متجانس را تشکیل نمی‌دهند و بسیاری از آنان دارای مشکلات شخصی و یا نارسایی‌هایی هستند که نیازمند خدمات روان‌شناختی است حتی اگر این نارسایی‌ها به طور غیرمستقیم وابسته به شرایط اقتصادی ـ اجتماعی نامناسب باشد.»^[۱۲۵]

بروز جرم به عوامل متعدد وابسته است. از جمله عوامل زیستی، اجتماعی و روانی. تأثیر زیست‌شناختی وراثت و انتقال خصوصیات جسمانی، عقلانی، هوش والدین و اجداد انسان از دیرزمان موضوع مطالعه روان‌شناسان و علمای اخلاقی بوده است. در بین دانشمندان علوم زیستی و وراثت لمبروز یکی از پیشگامان این نظریه است.

نقش عوامل اجتماعی در جرم کمتر از عامل زیستی نبوده است، برخی از دانشمندان عوامل محیطی و اجتماعی را منشأ پدیده جرم تلقی کرده‌اند.

رافائگل گاروفالو (۱۹۷۸) از معتقدان مربوط به تأثیر عوامل روانی در ارتکاب بزه است. «بررسی و شناخت عوامل روانی مربوط به دانش روان‌شناسی جنایی است. از نظر معتقدان به تأثیر عوامل روانی در تحلیل شخصیت بزهکار تمایلات و انگیزه های ناخودآگاه جایگاه مهمی دارند.»^[۱۲۶]

البته هر کدام از این دانشمندان در پیدایش پدیده جرم تک‌روی کرده‌اند و هر کدام روی یک عامل تأکید کرده‌اند لذا باید گفت جرم پدیده‌ای است متأثر از عوامل گوناگون چراکه انسان که مرتکب جرم می‌شود خاصیت روحی، روانیش این است که از عوامل و محرک‌های گوناگونی اثرپذیر است و نمی‌توان به صورت تک‌بُعدی یک عامل را تنها علت وقوع جرم از طرف انسان دانست، بلکه هر محرکی در جایگاه خودش می‌تواند با توجه به دخیل بودن سایر عوامل به ارتکاب جرم از طرف افراد اجتماع کمک نماید.

حال بحث بر سر این است که تلویزیون به عنوان رسانه‌ای فراگیر و پرمخاطب چگونه می‌تواند از طریق روان‌شناختی و تأثیر بر روحیه افراد در کاهش وقوع جرم و انحرافات اجتماعی تأثیرگذار باشد.

از دیرباز تاکنون رسانه ها از جمله تلویزیون با پیشرفت فناوری گام به گام جلو آمدند و امروز مادر عصر انفجار اطلاعات قرار داریم در واقع به نظر می‌رسد دهکده جهانی «مارشال مک لوهان» تحقق پیدا ‌کرده‌است. در دهکده جهانی تمامی مردم جهان از طریق تلویزیون به عنوان رسانه‌ای فراگیر با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند.

در حال حاضر ارتباط مردم جهان از طریق تلویزیون و سایر رسانه ها به کسری از ثانیه تقلیل پیدا ‌کرده‌است و مسلماًً در این دنیای پیشرفته ارتباطی چیزی که بیش از همه مورد تهدید واقع می‌شود سلامت روانی است که گاه اهمیتش از سلامت جسمی بیشتر است. در این مقوله تلویزیون می‌توان با رویکرد سواد رسانه‌آی و اخلاق محوری از طریق روان‌شناختی به پیشگیری از پدیده جرم کمک نماید.

۴ـ۲ـ۵ـ۱ـ سواد رسانه‌ای

پرواضح است که هر جامعه با توجه به خصوصیات فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی و… از سواد رسانه‌ای متفاوتی برخوردارند به‌ویژه میان سواد رسانه‌ای کشورهای غربی و آسیایی و سایر ملل از لحاظ کمی و کیفی تفاوت‌های زیادی وجود دارد.

مثلاً حضور ماهواره در خانه های ایرانی و پخش برنامه ها و فیلم‌های غربی با فرهنگ و خصوصیات جامعه ایرانی چندان سنخیت ندارد زیرا در فیلم‌های ماهواره‌ای گذشته از برخی برنامه های آموزشی و علمی بیشتر به پخش فیلم‌های غیراخلاقی و فیلم‌هایی با مضمون خشونت و ارتکاب جرایم و برنامه های تبلیغاتی با روحیه مصرف‌گرایی مبادرت می‌ورزند لذا در این‌گونه موارد واژه سوادرسانه‌ای بیشتر خودنمایی می‌کند

اغلب علما و صاحب نظران اسلامی هم از آن به عنوان یک پدیده زشت اجتماعی و دارای اثر زیانبار یاد کرده‌اند و مباحث مبنایی دال بر حرمت شرعی آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است بر همین اساس در بند ۵ قطعنامه اولین سمینار بررسی مسائل اعتیاد(۲۵-۲۷ اردیبهشت ۱۳۶۴) بر شناساندن حرمت شرعی مواد اعتیاد آور تأکید شده است.^[۲۳]

گفتنی است در شبهات تحریمی مادامی که دلیل بر حرمت اقامه نشده باشد، عموم فقها قائل به حلیت اند و برای آن «سیگار کشیدن» را مثال می آورند. ‌بنابرین‏ حرام بودن مصرف مواد مخدر نیاز به دلیل خاص دارد. به اعتقاد بسیاری از فقها ملاک حرمت در این موارد، تحقق ضرر است و چه بسا در مواردی که ضرر نداشته یا ضرر آن اندک و قابل تسامح عقلایی باشد، نتوان قائل به حرمت شد.

ادله ای که از نظر فقهی می‌تواند مستند حرمت مواد مخدر باشد بدین شرح است:

آیات قرآن که از آن جمله است:

الف) «وَ یُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّباتِ وَ یُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبائِثَ» (اعراف،۱۵۷)

«براى آنان چیزهاى پاکیزه را حلال و چیزهاى ناپاک را بر ایشان حرام مى‏گرداند»

با این استدلال که چون مواد مخدر جزء خبائث و اشیایی است که انسان از آن نفرت دارد، به صراحت این آیه حرام است. چنان که پیدا‌ است این استدلال در صورتی درست است که جزء خبائث بودن مواد مخدر از مسلمات باشد، حال آن که اشخاص معتاد بی آن که نفرت از آن داشته باشند، آن را امری مطلوب می پندارند و حتی در نظر عرف اعتقاداتی از این قبیل وجود دارد که: «تریاک از سن پنجاه به بالا نه تنها ضرر ندارد، بلکه مفید هم هست»، «در علاج مرض قند سودمند است»، «تنها درمان بیمارانی است که از ناراحتی قلبی رنج می‌برند»، «بهترین داروی خواب آور برای نوزادان است» (گزارشی از اولین سمینار بررسی مسائل اعتیاد، ۳۴۳) ‌بنابرین‏، از مصادیق خبائث به شمار آمدن مواد مخدر روشن نیست و نمی توان به استناد این آیه آن را حرام به شمار آورد (همان،۳۶۰).

ب) «وَ لا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَی التَّهْلُکَهِ»(بقره،۱۹۵)

« خود را با دست‏خود به هلاکت میفکنید»

استدلال ‌به این آیه بر این مبنا استوار است که استعمال مواد مخدر موجب می شود انسان خود را به هلاکت افکند. با وجود این در استعمال اندک چون هلاکت صدق ندارد، نمی توان آن را مشمول آیه و در نتیجه حرام دانست.

ج) «یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِما إِثْمٌ کَبِیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنّاسِ وَ إِثْمُهُما أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما»(بقره: ۲۱۹)

« درباره شراب و قمار از تو مى‏پرسند بگو در آن دوگناهى بزرک و سودهایى براى مردم است »

طریق استدلال چنین است که هر چند در استعمال مواد مخدر نفعی هم می توان لحاظ کرد ولی به دلیل آن که ضرر آن بیش از نفع آن است، محکوم به حرمت است. بدیهی است این استدلال در صورتی کافی خواهد بود که هر چیزی ضررش بیش از نفعش بود حرام باشد، در حالی که آیه به خصوص خمر و میسر نظر دارد و تسری آن به سایر موارد تنها می‌تواند شبهه حرمت ایجاد کند نه آن که دلیل قطعی بر حرمت به حساب آید. همچنین آیاتی از قرآن کریمنظیر: نحل آیه ۱۱۴؛ انفال آیه ۶۹ و بقره آیه ۱۶۸٫به استفاده از رزق حلال و طیب دستور می‌دهند و بر این اساس چنین استدلال شده است که چون به کارگیری مواد مخدر خارج از رزق حلال است، از نظر شرع ممنوع می‌باشد ‌به این بیان که «در حلال و طیب نبودن مواد مخدر کم ترین تردیدی وجود ندارد» (نوری،۱۳۷۸: ۱۱۰). و نیز گفته اند طبق آیه «الْیَوْمَ أُحِلَّ لَکُمُ الطَّیِّباتُ » « امروز چیزهاى پاکیزه براى شما حلال شده » فقط طیبات حلال است و طیب آن چیزی است که برای بدن مفید باشد(مائده، ۵).

نهی انسان از ساختن حرام از حلال ها(طه،۸۱) تحریم خبائث و اجتناب از آن ها(اعراف، ۱۵۷) و حرمت تبذیر و اسراف(اسراء،۲۶) که در آیات قرآن بر آن ها تأکید شده است نیز از نظر برخی بر حرمت بهره گیری از مواد مخدر دلالت دارند(ساکی،۱۳۸۰: ۳۱۲)

با این همه هیچ یک از آیات فوق بر حرمت استعمال مواد مخدر در حد اندک و به صورت تفننی دلالتی ندارد و تا چنین حرمتی طبق دلیل محکم ثابت نشود،در موارد تردید حکم حلیت جاری استبله، استعمال مواد مخدر در حد بالاتر به گونه ای که آثار زیانبار آن محسوس باشد چنان که غالباً در اشخاص معتاد چنین است بی تردید مشمول برخی از آیات فوق و محکوم به حرمت خواهد بود(پور­پرشکوهی،۱۳۸۱: ۸)

علاوه بر آیات، از آنجا که کاشت و استعمال مواد مخدر سابقه ای طولانی و حتی قبل از اسلام دارد، روایاتی نیز در مذمت مصرف این گونه مواد وجود دارد که به برخی از آن ها اشاره کنیم:

۱ از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده است:

«من احتقر ذنب البنج فقد کفر»(نوری،۱۴۰۸: ۸۶)

هر کس گناه استعمال بنگ را سبک بشمارد، کافر شده است.

۲ در نقل دیگری آمده است:

«سلموا علی الیهود و النصاری و لا تسلموا آکل البنج»(همان،۸۵)

بر یهود و نصاری سلام کنید ولی بر کسی که بنگ استعمال می‌کند، سلام نکنید.

۳ در روایتی دیگر از آن حضرت می خوانیم:

«من اکل البنج فکانما هدم الکعبه سبعین مره و کانما قتل سبعین ملکاً مقربا و کانما قتل سبعین نبیاً مرسلاً و کانما احرق سبعین مصحفاً و کانما رمی الی الله سبعین حجراً و هو ابعد من رحمه الله من شارب الخمر و آکل الربا و الزانی والنمام»(همان،۸۶)

هر کس بنگ استعمال کند همانند کسی است که خانه کعبه را هفتاد بار خراب کرده هفتاد ملک مقرب را کشته و هفتاد پیامبر مرسل را به قتل رسانده باشد و همچون کسی است که هفتاد قرآن را سوزانده و… . چنین کسی از رحمت خدا از شراب خوار، ربا خوار، زانی و سخن چین هم دورتر است.(نوری،۱۳۷۸: ۱۳۸) .

برخی از فقها از روایات یاد شده استفاده حرمت کرده‌اند و بدیهی است وقتی استعمال بنگ و حشیش حرام باشد، استعمال دیگر مواد مخدر هم به طریق اولی حرام خواهد بود. با وجود این، این احتمال نیز بعید نیست که روایات فوق به مضرات مواد مخدر توجه کرده و برای دوری از آن به توصیه اخلاقی پرداخته‌اند چنان که گاه حاضر نشدن در نماز جماعت هم با همین تعبیر «لاتسلموا علی الیهود والنصاری» از زبان پیامبر مورد سرزنش قرار گرفته است و بر همین اساس نمی توان صرفاً به استناد این قبیل روایات به حرمت مطلق استعمال مواد مخدر ملتزم بود. با وجود این روی آوردن به مواد مخدر در صورتی که مشمول ادله ضرر و زیان بر نفس باشد، به دلیل کافی بودن ادله حرمت ضرر، بی تردید حرام خواهد بود و فتاوای فقها مبنی بر حرمت نیز بر همین اساس است.‌بنابرین‏، اگر چه در گذشته فقها به تحریم مطلق مصرف مواد مخدر فتوا نداده و آن را منوط به تحقق ضرر کرده‌اند،(شیخ مفید،۱۱۴۰: ۷۰۵) ولی اکنون که ضرر داشتن آن بر همه آشکار شده است، در حرمت آن تردیدی باقی نمی ماند. تا جایی که آیت الله فاضل لنکرانی تصریح کرده‌اند که: «کشیدن تریاک و لو اینکه اطمینان به عدم اعتیاد هم در آن باشد جایز نیست» یا آیت الله گلپایگانی ضمن فتوای صریح به حرمت استعمال تریاک، حشیش و مواد مخدر، استعمال تفریحی آن را در صورتی که شخص در معرض اعتیاد قرار گیرد، حرام می دانند.(گلپایگانی، بی تا: ۶۵).

فتاوای دیگر فقها در این خصوص ‌به این شرح است:

عناصر ‌پنج‌گانه نظریه کیفیت زندگی

رضایت مندی فرد از حیطه ی خاصی از زندگی از چهار قسمت تشکیل می شود:(۱)شرایط عینی یا شرایط آن حیطه,(۲)چگونگی ادراک و تفسیر فرد از شرایط مربوط به آن حیطه,(۳)ارزیابی فرد از رضایت مندی از آن حیطه مبتنی بر کاربرد معیارهای خرسندی یا موفقیت,و(۴)ارزش یا اهمیتی که فرد با در نظر گرفتن شادمانی یا سلامت کلی خود برای آن حیطه قائل است(فریش,۱۳۸۹) .

رابطه ی کیفیت زندگی با افسردگی

کیفیت زندگی شاخص با ارزشی برای اندازه گیری وضعیت سلامت در تحقیقات بهداشت عمومی ‌و پزشکی، شناخته شده و به کار می رود و از طرفی بیماری آرتریت روماتوئید یکی از شایعترین بیماری مزمن ناشناخته بوده و عمده ی ناتوانایی ها به ویژه در بزرگسالان است. افسردگی می‌تواند اثر چشم گیری بر کیفیت زندگی بیمار داشته باشد. مطالعه ای به منظور تعیین رابطه ی افسردگی با کیفیت زندگی بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید انجام شد. با توجه به نتایج به دست آمده از این مطالعه، بررسی کیفیت زندگی بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید می‌تواند به برنامه ریزی درجهت اتخاذ تدابیری مانند آموزش مهارت‌های زندگی به منظور پیشگیری از افسردگی و بهبود کیفیت زندگی منجر گردد (رضویان ، عباسی ، کاظم نژاد،۱۳۹۱).

رویکرد عاملیتی وکیفیت زندگی

این رویکرد در بحث از کیفیت زندگی برای عاملیت انسانی نقش محوری را لحاظ نموده وبر این باور است که کیفیت زندگی بیشتر ناظر بر ذهنیات,قابلیت ها و توانمندی های افراد تا شرایط ساختاری اجتماعی یا محیط پیرامونی است(غفاری,امیدی,۱۳۸۸) .

رابطه ی افسردگی با مهارت‌های زندگی

ظرفیت روانشناختی یک فرد عبارت است از « توانایی شخصی، در مواجهه با انتظارات و دشواریهای زندگی روزمره ». بالا بودن ظرفیت روانشناختی این امکان را به فرد می‌دهد که زندگی خود را در سطح مطلوب نگه دارد و این توانایی را به صورت رفتار سازگارانه و عمل مثبت و مؤثر متبلور سازد. یکی از راه های پیشگیری از بروز مشکلات روانی و رفتاری، ارتقاء ظرفیت روانشناختی افراد می‌باشد که از طریق آموزش مهارت‌های زندگی جامه ی عمل می پوشد. پژوهش های متعدد و گسترده ای تأثیر مثبت آموزش مهارت‌های زندگی را در کاهش سوء مصرف مواد، پیشگیری از رفتارهای خشونت آمیز،تقویت اتکا به نفس و … را نشان داده‌اند.همچنین پژوهش های بی شماردیگری نشان داده‌اند که بسیاری از مشکلات بهداشتی و اختلالات روان، ریشه‌های روانی – اجتماعی دارند. از جمله پژوهش در زمینه ی سوء مصرف مواد نشان داده است که سه عامل مهم با سوء مصرف مواد رابطه دارند که عبارت اند از : عزت نفس پایین، ناتوانی در بیان احساسات و فقدان مهارت های زندگی ( مک دونالد و همکاران ، ۱۹۹۱ ، به نقل از نوری و محمد خانی ، ۱۳۷۹) .

تفاوت جنسی در افسردگی

به نظر می‌رسد که زنان دو برابر مردان در معرض خطر ابتلا به افسردگی باشند.بررسی‌های افسردگی که از نظر روش شناختی نیرومند بوده اند را می‌توانند به موارد درمان شده (افرادی که تحت درمان قرار گرفته اند) ونمونه های اجتماعی که طی آن پژوهشگران خانه به خانه مراجعه می‌کنند تقسیم بندی کرد که زنان به طور معناداری افسرده تر از مردان بودند.در مجموع کثرت افسردگی در بین زنان آشکارا تأیید شده است اینکه چرا چنین است چندان روشن نیست برای توجیه این تفاوت جنسی در افسردگی چندین فرضیه ارائه شده است.اول اینکه ممکن است در جامعه ی ما زنان بیشتر از مردان به ابراز نشانه های افسردگی تمایل داشته باشند وقتی زنان با ضایعه روبه رو می‌شوند برای عدم تحرک و گریه بیشتر تقویت می‌شوند در حالی که مردان برای خشم و بی تفاوتی بیشتر تقویت می‌شوند(روزنهان,سلیگمن,۱۳۸۳) .

افسردگی وسن

هیچ گروه سنی از افسردگی معاف نیست مقایسه فراوانی افسردگی در سنین مختلف مورد اختلاف است زیرا افسردگی در زمان‌های مختلف زندگی ممکن است نمودهای متفاوتی داشته باشد و در ضمن اثر رسته ی ‌هم‌دوره نیز وجود دارد.از آنجایی که افسردگی شدید تقریبا در نیمی از افرادی که قبلا به آن مبتلا شده اند عود می‌کند سال‌های اضافی افسردگی ناشی از اولین وقوع پیشین آن موجب نگرانی بیشتر می شود(همان منبع) .

افسردگی ‌و خودکشی

در واکنش های افسرده گونه بروز ژستهای خودکشی کاملا رایج است ولی ممکن است اشتباه رخ دهند و اتفاقی بیافتد.برای کسی که واکنش های افسردگی دارد به ندرت اتفاق می افتد که واقعا قصد خودکشی داشته باشد مگر آنکه این واکنش ها بسیار شدید باشد از طرف دیگر در بیماری افسردگی خودکشی رایج است اعمال خودکشی و تلاش برای خودکشی میان مسن تر ها رایج است و مردان بیشتر از زنان به آن مبادرت می ورزند. هنگامی که فردی به شدت افسرده می شود و علایم مشخص احساس گناه,سرزنش خود و ناامیدی در او ظاهر می شود خطر فزاینده ی قصد خودکشی پیش می‌آید.عمیق تر شدن افسردگی باعث می شود کندی کار-روانی حرکتی,اراده ذهن و سازمان بدن را تحلیل ببرند و خطر خودکشی نیز کاهش یابد زیرا فرد بسیار افسرده قادر نیست اراده کافی را برای از میان بردن خود جمع و ذخیره کند پس از آن تحت تاثیر معالجات افسردگی کاهش می‌یابد واز کندی کار- روانی حرکتی نیز کاسته می شود واین در حالی است که احساس گناه به قوه خود باقی می ماند در این حالت خطر بروز رفتار خودکشی نمایانه مجددا افزایش می‌یابد.بسیاری از خانواده ها ‌به این ترتیب قافل گیر شده اند.≼ما فکر کردیم حالش آنقدر بهتره که دیگر احتیاجی به مراقبت دائم از او نیست خودکشی او واقعا تعجب آور بود≽(میچل,۱۳۶۹) .

مدل ۷ مؤلفه‌ ای کیفیت زندگی مارتین و مندوزا:

این مدل یکی از جدیدترین مدل های توصیف وتبین کیفیت زندگی است که توسط مارتین مندوزا در سال ۲۰۱۲ ارائه شده است.در این مدل مفهوم کیفیت زندگی متشکل از ۷ جنبه یا مؤلفه‌ است که عبارتند از:سلامت,تحصیلات,فعالیت‌های فردی,صدای سیاسی وحکمروایی,ارتباطات اجتماعی,شرایط زیست محیطی وناامنی.(پاپکین,۱۳۹۱)

هریک از این مؤلفه‌ ها شامل متغیرهایی است به صورت عینی ومشخص ابزار لازم را برای سنجش مؤلفه‌ های کیفیت زندگی در اختیار محققان خواهد گذاشت.(همان منبع) .

شاخص کیفیت زندگی

مردم در کشورهای توسعه یافته به رفاه اقتصادی دست یافته اند ولی احساس نمی کنند که زندگیشان از کیفیت مطلوبی برخوردار باشد.پس رشد شاخص تولید ناخالص داخلی(gdp) که معرف رشد اقتصادی است نمی تواند معیار بهبود کیفیت زندگی مردم تلقی شود.از این رو برای نخستین بار در سال ۲۰۰۵ میلادی واحد اطلاعاتی اکونومیست(eiu) شاخص اقتصادی واجتماعی جدیدی را به منظور رتبه بندی کشورهای جهان ارائه کرد.این معیار رتبه بندی کشورها را شاخص کیفیت زندگی(qli) نام گذاری کرده‌اند.(همان منبع) .

عوامل تعیین کننده کیفیت زندگی

عوامل نه گانه کیفیت زندگی وشاخص های به کار گرفته شده در نمایش چنین عواملی عبارتنداز:

• • تعالی مادی:سرانه تولید ناخالص ملی