صندوقهای قابل معامله در بورس؛ و
صندوقهای پوشش ریسک به عنوان یک گزینه ی سرمایه گذاری دیگر. در گزارش قبلی کمیته بازارهای نوظهور، اهمیت بازارهای مشتق نقد مورد تاکید قرار گرفته بود.
مسئله ای که در بحران مالی دهه ۹۰ آسیا آشکار شد، این بود که کشورهایی که بیش از همه از بحران لطمه دیده بودند، بازارهای قرارداد آتی آنها از نقدشوندگی کافی برخوردار نبوده است که این امر باعث کاهش توانایی مشارکت کنندگان برای پوشش فشارهای ریسک شده بود. شناخت نادرست از موارد کاربرد ابزارهای مشتق نیز بر شدت این مسئله افزود. از آن زمان به بعد، در کشورهای مختلف به منظور توسعه و رشد بیشتر بازار ابزارهای مشتق اقدامات متعددی انجام شده است.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

اکثر پاسخدهندگان خاطر نشان کردهاند که چارچوبهای مقرراتی خود را بهمنظور توسعه ابزارها و محصولات جدید بهبود بخشیده اند. برای مثال تایلند بهمنظور افزایش تنوع و تعداد ابزارهای در دسترس بازار سرمایه، به انتشار پیوسته ابزارهای جدید روی آورده است.
تمایل بازار اسرائیل به محصولات سرمایه گذاری پیشرفته نیز طی ۶ سال اخیر افزایش یافته است. این امر به نوبه خود موجب افزایش گردش بازار شده است. برای مثال سرمایه گذاران بورس تلاویو به شاخصهای بین المللی نظیر داوجونز^[۶۵]، یورو استاکس^[۶۶] ، نیکی^[۶۷] ، اساندپی ^[۶۸]۵۰۰ ، فوتسی ^[۶۹]۱۰۰ ، نزدک^[۷۰]۱۰۰ ، داکس^[۷۱] ، هنگ سنگ^[۷۲] و فوتسی چین^[۷۳] دسترسی پیدا کردهاند. هر چند تاثیر محصولات مذکور بر نقدشوندگی بررسی نشده است، معاملات آنها بالغ بر ۲۰ % متوسط گردش روزانه را تشکیل میدهد.
۱۰-۲-۲-۲ پذیرش متقابل
به طور معمول، شرکتها به منظور افزایش دسترسی سرمایه گذاران به آنها و نیز بهره مندی از سرمایه با هزینه ی کمتر (به دلیل دسترسی تعداد بیشتری از سرمایه گذاران بین المللی به سهام آنها) در کنار پذیرش داخلی به دنبال پذیرش در بورسهای خارجی نیز بودهاند. به نظر میرسد شرکتها با پذیرش در بورسی با وضعیت بهتر و استانداردهای بیشتر، بهطور داوطلبانه خود را به رعایت استانداردهای بالاتر راهبریشرکتی متعهد میکنند و بدینترتیب باعث تشویق سرمایه گذارانی میشوند که تمایل چندانی به سرمایه گذاری ندارند.
در چین تایپه هماکنون پنج شرکت خارجی در بورس تایوان پذیرفته شدهاند. از آنجایی که این سهام در چند بازار معامله میشوند، امکان معاملات آربیتراژی میتواند نقدشوندگی سهم را در بازارهای مذکور افزایش دهد.
برخی از شرکتهای اسرائیلی در بورس اوراق بهادار ایالات متحده آمریکا نیز پذیرفته شدهاند، از این رو بورس تلاویو اقداماتی را بهمنظور تسهیل معاملات سهام این شرکتها انجام داده است که از آن جمله میتوان به افتتاح حسابی در شرکت امین سپرده گذاری^[۷۴] اشاره کرد. برخی از محصولات ساختار یافته مرتبط با شاخص تی.ای- ۲۵ اسرائیل^[۷۵] نیز در بورسهای اروپایی نظیر زوریخ، فرانکفورت، اشتوتگارت و میلان معامله میشوند.
۱۱-۲-۲-۲ مشارکت سرمایه گذاران جزء
با توجه به این که پساندازهای خرد منابع اصلی افزایش نقدشوندگی بازار هستند، تاثیر مشارکت سرمایه گذاران جزء بر نقدشوندگی نیز مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس این گزارش برخی کشورهای خاص، از طریق برنامه های آموزشی مانند برگزاری سمینارهای سرمایه گذاری و تبلیغات و بازاریابی اوراق بهادار^[۷۶] مشارکت سرمایه گذاران خرد را افزایش دادهاند. برخی کشورها نیز شبکههایی را برای تسهیل مشارکت سرمایه گذاران جزء ازطریق نمایندگان معامله گران که بهعنوان نماینده سرمایه گذاران عمل میکنند، راهاندازی کرده اند. در کشورهایی نظیر تایلند، مالزی و چین تایپه مشارکت سرمایه گذاران جزء بیشاز همه محسوس بودهاست. در این حوزه ها مشارکت سرمایه گذاران یکی از دلایل اصلی نقدشوندگی به حساب میآید. بهطور کلی نباید تاثیر مشارکت سرمایه گذاران جزء بر نقدشوندگی را نادیده گرفت.
مشارکت سرمایه گذاران جزء از آن جهت حائز اهمیت است که بر خلاف سرمایه گذاران نهادی-که تمایل به خرید و نگهداری اوراق بهادار دارند- باعث ایجاد تعادل در بازار میشود. حضور مشارکتکنندگان مختلف با نیازها، درجات ریسکپذیری و افق سرمایه گذاری متفاوت اثر مثبتی بر نقدشوندگی بازار دارد. این اثر به ویژه در بازارهایی نظیر چین تایپه و کره که مشارکت سرمایه گذاران جزء افزایش حجم معاملات بازار را به دنبال داشته، قابل توجه است.
افزایش امکان دسترسی بهمنظور انجام معامله از طریق معاملات برخط نیز عامل مهمی در جذب سرمایه گذاران جزء محسوب میشود. اگرچه در برخی بازارها متعاقب این اقدام، نوسان قیمتها افزایش یافته است.
بر اساس نظر پاسخدهندگان، اکثر مقامات ناظر به تشویق مشارکت سرمایه گذاران جزء روی آورده اند و تمرکز اصلی این تلاشها جذب سرمایه گذاران “آگاه” است، یعنی سرمایه گذارانی که از مزایا و ریسکهای سرمایه گذاری خود به خوبی اطلاع دارند. بهمنظور دستیابی به این هدف اکثر مقامات ناظر اقدام به برگزاری سمینارها و برنامه های آموزشی برای سرمایه گذاران کرده اند (همان منبع ، ۱۳۸۷ ، ۲۵ )^[۷۷].
۱۲-۲-۲-۲ اصلاحات در صندوقهای بازنشستگی و توسعه طرحهای سرمایه گذاری جمعی ^[۷۸]
در برخی بازارها، اصلاحات در صندوقهای بازنشستگی و طرحهای سرمایه گذاری جمعی باعث ورود حجم عظیم نقدینگی به بازارهای داخلی شده است. این اصلاحات برای تضمین تمرکززدایی داراییهای قابل سرمایه گذاری در بازار سرمایه ضروری است. اصلاحات انجام شده اغلب شامل راهاندازی صنعت صندوقهای بازنشستگی خصوصی است که بر خلاف صندوقهای بازنشستگی تحت کنترل دولت، از سیاستهای سرمایه گذاری محافظهکارانه و سختگیرانه پیروی نمیکند.
پاسخدهندگان اظهار داشته اند که برخی کشورها پس از اجرای اصلاحات به نتایج مثبتی دست یافته اند. در برخی موارد، اصلاحات موجب انعطاف پذیری استراتژیهای سرمایه گذاری شده است و در نتیجه تخصیص مجدد وجوه در بازار داخلی به آسانی انجام گرفته است. یکی از موضوعات مورد تأکید، اختصاص نسبت خاصی از صندوقها به مدیران و واسطهگران خارج از صندوق است. این امر در اغلب موارد باعث تعمیق و گسترش مهارتهای مدیریت سرمایه گذاری موجود شده و رقابت، تحرک و نقدشوندگی بازار را نیز افزایش داده است.
شواهد نشان میدهد که در برخی از کشورها، اصلاحات صندوقهای بازنشستگی و طرحهای سرمایه گذاری جمعی نتایج مطلوبی را در بر نداشته است. کمیسیون اوراق بهادار لیتوانی اعلام کرده است که اصلاحات صندوقهای بازنشستگی و طرحهای سرمایه گذاری جمعی باعث ورود حجم نقدینگی زیادی به بازار داخلی نشده است. یکی از دلایل ذکر شده این است که اکثریت صندوقهای آن (حدود ۷۵ %) در اوراق بهادار خارجی سرمایه گذاری کرده اند.
به طور کلی، سرمایه گذاران نهادی تمایل به استراتژیهای سرمایه گذاری بلندمدت دارند و تعداد معاملات آنها کمتر از سرمایه گذاران جزء است. در مقابل سرمایه گذاران نهادی در حجم های بزرگ معامله میکنند، به نحوی که تعداد معاملات آنها برای افزایش نقدشوندگی بازار کافی نیست. در برخی موارد، نظیر توزیع وجوه بین شرکتهای مدیریت دارای مجوز صندوقها، اصلاحات بر روشهایی متمرکز شده است که باعث افزایش تعداد معاملات میشود.
۱۳-۲-۲-۲ تجدید ساختار بورسها
بازارهای نوظهور در حال حاضر با یک محیط بسیار رقابتی مواجه اند که آنها را ملزم میکند تا برای جذب سفارشهای بین المللی اشتیاق بیشتری از خود نشان دهند. از طرف دیگر حضور بورسهای چندمنظوره در یک کشور، میتواند باعث تقسیم نقدینگی شود. این امر به نوبه خود، با توجه به حضور گروه های متعدد واسطهگران، سیستمهای معاملاتی واسط کاربر و الزامات تطبیق، منجر به عدم کارایی اقتصادی میشود.
تجدید ساختار بورسها و یا شرکتی شدن، راهبردی است که مدل کسب و کار بورسها را تغییر میدهد به گونه ای که توانایی آنها را در جذب جریان سفارشهای جهانی به میزان قابل توجهی افزایش دهد. همچنین فرصتی فراهم میآید تا فعالیتهای بورس در کشور موردنظر مورد بازشناسی قرار گیرد و در نتیجه نقدشوندگی بازار افزایش یابد. بورس شرکتی (که از حالت عضویت به مالکیت تبدیل شده است) میتواند تلاش خود را بر ایجاد ظرفیتهای لازم برای پاسخگویی سریع به تغییرات تقاضای سرمایه گذاران بین المللی و داخلی متمرکز کند.
مؤسسات بین المللی در محیط بسیار رقابتی و پویایی در حال فعالیت هستند. فعالیتهای انتشار اوراق بهادار و سرمایه گذاری به سمت بورسهایی هدایت خواهد شد که قادر به تأمین نیازهای اساسی مختلف، از نقدشوندگی، دسترسی و تنوع محصولات گرفته تا سرعت و هزینه باشند.
از بین ۲۱ پاسخدهنده، ۶ کشور دارای بورس شرکتی هستند، ۵ پاسخدهنده اظهار داشته اند که بورس آنها در حال بررسی مطالعه امکان شرکتی شدن هستند. مقامات ناظر تأیید کرده اند که بورس شرکتی میتواند عملکرد خود را بهبود دهد و حجم معاملات بیشتری را جذب نماید و در نتیجه نقدشوندگی بازار افزایش یابد. در یکی از کشورها، بورس (که تبدیل به شرکت شده و خود نیز در بورس پذیرفته شده است)، بخش عظیمی از تلاشهای خود را معطوف افزایش نقدشوندگی بازار کرده است و مجموعه ای از اقدامات لازم را برای دستیابی به این هدف آغاز کرده است. برای مثال بورس مالزی، در راستای اقدامات خود برای افزایش نقدشوندگی، طرحی تحقیقاتی برای تشویق سرمایه گذاران به سرمایه گذاری در سهام، به ویژه سرمایه گذاران با سرمایه کم، ارائه کرده است.
۱۴-۲-۲-۲ راهبری شرکتی
یکی از عوامل مورد بررسی در تحقیق، تاثیر راهبری شرکتی و استانداردهای افشای اطلاعات بر جذب سرمایه گذاران است. اگر چه پاسخدهندگان بین راهبری شرکتی و نقدشوندگی ارتباط مستقیمی قائل نشده اند، مقامات ناظر دریافتهاند که وجود راهبری شرکتی مناسب در شرکتهای پذیرفته شده، اطمینان سرمایه گذاران را افزایش میدهد و در نتیجه باعث افزایش درجه مشارکت سرمایه گذاران در بازار میشود. در یک کشور گزارش شده است که پس از تدوین مقررات راهبری شرکتی جدید، میزان مشارکت سرمایه گذاران در بازار افزایش یافته است. اگر چه شواهدی مبنی بر ارتباط مستقیم اعمال نظام راهبری شرکتی و رشد ارزش بازار وجود ندارد، اما نظیر عوامل دیگر میتواند منجر به رشد کلی بازار شود.
پاسخدهندگان همچنین اظهار کردهاند که میزان افشای اطلاعات توسط ناشران نقش مهمی در نقدشوندگی بازار ایفاء میکند. به طور کلی، میزان مناسب افشای اطلاعات، این امکان را برای سرمایه گذار فراهم میکند که بدون داشتن دغدغه افشای گزینشی اطلاعات توسط شرکتها، تصمیم آگاهانهای را اتخاذ کند. در اسرائیل الزام مدیران صندوقهای سرمایه گذاری مشترک به انتخاب اوراق بهاداری که منافع سهامداران را افزایش میدهد، باعث انتقال سرمایه گذاریهای این صندوقها از سهام با نقدشوندگی کم شرکتهای کوچک به سهام با نقدشوندگی زیاد شرکتهای بزرگ شده است.
۱۵-۲-۲-۲ ارتباطات بین بازارها
طی سالهای اخیر ارتباطات بین بازارها به اشکال مختلفی صورت گرفته است. تاثیر ارتباطات بین بازارها بر نقدشوندگی، تاکنون بهطور قطع مشخص نشده است. اعتقاد این است برقراری ارتباط و دسترسی بازارهای مختلف به یکدیگر باعث کاهش هزینه ها میشود-سرمایه گذارانی که موقعیتهای متقابلی در حوزه های مختلف اتخاذ میکنند، فرصتهای بازار جدیدی را پیش روی خود میگشایند و گردش کلی بازار افزایش مییابد. این امر به نوبه ی خود باعث افزایش حجم سفارشها شده و در نتیجه نقدشوندگی را نیز بهبود میدهد. برای مثال پیوستن بورس لیتوانی به بزرگترین ائتلاف بازارهای اوراق بهادار در شمال اروپا (گروه اُ.ام.اکس)، باعث گشایش دروازه دیگر بازارها به روی سرمایه گذاران شده و جذابیت بازار را نزد سرمایه گذاران محلی و بین المللی افزایش داده است. این اقدام اثر مثبتی بر نقدشوندگی بازار داشته است.
بورس مالزی به منظور افزایش تنوع سرمایه گذاران و فرصتهای سرمایه گذاری، به دنبال برقراری ارتباط با همسایه خود، بورس سنگاپور، است. اگر چه تجربه ارتباط بین بورس سنگاپور و بورس استرالیا نشان داد که نقدشوندگی بازار لزوماً بدین طریق افزایش نمی یابد.
اتحادیه ی کشورهای جنوب شرق آسیا، سعی در برقراری ارتباط بین بورسهای منطقه دارد. نخستین اقدام راه اندازی صندوقهای قابل معامله در بورس در این اتحادیه است که با هدف ارائه یک گروه دارایی از سرمایه گذاریهای این اتحادیه برای سرمایه گذاران خارجی انتشار یافته است. تلاشهایی نیز بهمنظور هماهنگ سازی قوانین و مقررات به منظور تضمین اجرای استانداردهای مشابه در منطقه در حال پیگیری است.
شناخت متقابل نیز راهکار دیگری برای برقراری ارتباط بین بورسها است. به همین منظور مرکز مالی بین المللی دبی توافقنامه ای با مالزی امضاء کرده است که بازاریابی و توزیع وجوه اسلامی را در دو حوزه تسهیل میکند. هدف از عقد این توافقنامه افزایش تنوع سرمایه گذاران و تشویق به نوآوری در محصولات و خدمات مالی اسلامی است.
۱۶-۲-۲-۲ کیفیت شرکتهای پذیرفته شده در بورس
افزایش تعداد شرکتهای با کیفیت پذیرفته شده در بورس، یکی دیگر از ساز و کارهای افزایش نقدشوندگی در بازار است، زیرا سرمایه گذاران، امروزه خواهان به رسمیت شناختن ارزش سهامداریشان در شرکتهای سرمایه پذیر هستند. این خواسته - با توجه به این که کسب بازده، دلیل اصلی سرمایه گذاری در یک شرکت است- در تصمیمات سرمایه گذاری پرتفوی نقش مهمی ایفاء میکند.
یکی از مشکلاتی که مدیران صندوق برخی از بازارها به آن اشاره میکنند، عدم نقدشوندگی سهام شرکتهای سرمایه پذیر است )به عبارت دیگر تعداد شرکتهایی که از مدیریت مناسبی برخوردارند و سرمایه گذاری بر روی سهام آنها بازدهی قابل توجهی دارد). این موضوع انتشار اوراق بهادار جذاب را در بازار تحت تاثیر قرار میدهد و در نهایت جذابیت کلی بازار و نقدشوندگی آن کاهش مییابد. از آنجایی که سرمایه های بین المللی به نسبت سرمایه های داخلی در حاشیه قرار دارند، لذا ظرفیت افزایش وجوه در بین ناشران داخلی کاهش مییابد، زیرا اتکای آنها در وهله اول به وجوه کوچکتر داخلی است.
احتمال میرود بازارهایی که از نقدشوندگی مناسبی برخوردار هستند، بهدلیل هزینه سرمایهی کمتر ناشران بیشتری را به سوی خود جذب کنند. مقامات ناظر میتوانند کیفیت شرکتهای خود را به روش های مختلف، نظیر حمایت بیشتر از سرمایه گذاران در پذیرش و لغو پذیرش شرکتهای با عملکرد نامطلوب، بهبود دهند. وجود یک بازار فعال در زمینه کنترلهای شرکتی، تاسیس شرکتهای بزرگ با کیفیت بالا را تسهیل میکند. هدف نهایی، ایجاد بخش شرکتی^[۷۹] شفاف، پاسخگو و عملکردگراست که فرصتهای سرمایه گذاری کارا و ارزشمحوری را پیش روی سرمایه گذاران قرار میدهد. مشارکتکنندگان بازار نیز باید از مسئولیتهای خود در این زمینه آگاه باشند، برای مثال سهامداران باید به منظور تضمین راهبری شرکتی خوب، حقوق خود را مطالبه نمایند و مدیران و رؤسا نیز به دنبال حداکثرسازی ارزش سهامداران باشند.
۱۷-۲-۲-۲ موارد دیگر
پاسخدهندگان عوامل دیگری را بر نقدشوندگی تأثیرگذار دانستهاند که در زیر به آنها اشاره شده است:
افزایش ساعات معاملات. برای مثال شرکت بورس تایلند توانسته است با افزایش ساعات معاملاتی، نقدشوندگی بازار را افزایش دهد؛
فرصت معاملات آربیتراژ که با مجاز شمردن فروش استقراضی سهام فراهم میآید. برای مثال السالوادور در حال اصلاح مقررات خود بهمنظور فراهم آوردن امکان فروش استقراضی سهام در بازار است. اگر چه تجربه کمیسیون اوراق بهادار تایوان حاکی از آن است که فروش استقراضی سهام لزوماً منجر به افزایش نقدشوندگی بازار نمیشود. ساختار مقرراتی تایوان از سال ۱۹۹۷ اجازه فروش استقراضی سهام را به سرمایه گذاران داده است، اما در عمل چنین معاملاتی انجام نشده و در نتیجه اثر آن بر نقدشوندگی نامشخص مانده است. نتایج مشابهی نیز در مالزی پس از اجازه مجدد فروش استقراضی در سال ۲۰۰۷ گزارش شده است؛
فعالیت بازارسازها. بر اساس تجربهی کشورهایی که از فعالیت بازارسازها برای افزایش داد و ستد، به ویژه برای سهام با نقدشوندگی کمتر استفاده میکنند، بازارسازها در اغلب موارد به افزایش نقدشوندگی بازار کمک میکنند. طرفداران سیستمهای بازارسازی رسمی معتقدند که بازارسازها با اتخاذ موقعیت متقابل در معاملات (خرید و نیز فروش) در مواقع لزوم نقدشوندگی را افزایش میدهند. این موضوع حفظ عرضه و تقاضا در محدودهی قابل قبول را تضمین میکند. بدین ترتیب بازارسازها سرمایهی لازم برای نقدشوندگی سهام را فراهم می آورند؛
سیاست تقسیم سود عامل دیگری است که در ارزیابی نقدشوندگی سهام باید مورد توجه قرار گیرد. سهامی که سود تقسیمی بالایی دارند، توسط سرمایه گذاران خریداری و نگهداری میشوند، بنابراین معاملات آنها اندک است؛
ساختار قانونی کارا برای تشویق مشارکت سرمایه گذاری خارجی. این امر با اجرای حداقل استانداردهای لازم برای حمایت از سرمایهگذار، نظیر استانداردهای حسابداری محقق میشود؛
فرایند قانونی تصویب انتشار اوراق بهادار. اگر چه شواهدی مبنی بر رابطه مستقیم فرایند تصویب انتشار اوراق بهادار با نقدشوندگی وجود ندارد، برخی از پاسخدهندگان نظیر مالزی، اسرائیل و عمان تأکید کرده اند اصلاحاتی که در جهت تسریع فرایند تصویب انجام شده است، سرعت ورود به بازار اوراق بهادار را افزایش داده و در نتیجه میزان عرضه را نیز برای پاسخگویی به نیاز سرمایه گذاران بالا برده است. اثر مثبت اصلاحات مذکور بر نقدشوندگی به ویژه در اسرائیل محسوس بوده است.
در بازارهای کمتر توسعه یافته، تمرکز اصلی همچنان بر موضوعات مهمی نظیر افزایش تعداد شرکتهای پذیرفته شده است. کمبود شرکتهای پذیرفته شده در بورس در این بازارها، اثر منفی بر نقدشوندگی دارد. در کاستاریکا شرکتهای خصوصی از مزایای پذیرفته شدن در بورس آگاه نیستند و سرمایه گذاران نیز از ویژگیهای ریسک و بازده ابزارهای سرمایه گذاری خود اطلاع ندارند. از آن گذشته واسطهگران خدمات مشاورهی مناسبی ارائه نمیکنند. اکثر استراتژیهای سرمایه گذاری ماهیت انفعالی دارند و این امر موجب افزایش استراتژیهای خرید و نگهداری اوراق بهادار شده است (همان منبع ، ۳۲ ) ^۱.
۳-۲ بخش دوم : نقد شوندگی سهام و عوامل مربوط به آن
اختلاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام به عنوان یکی از اجزای ساختار بازار،اخیراً از اهمیت ویژه ای در ادبیات مالی برخوردار گشته است. اختلاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام از معیارهای مهم نقدشوندگی بازار سرمابه محسوب میشود. بسیاری از تحقیقات از اختلاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام به عنوان معیار نقدشوندگی استفاده کرده اند. اختلاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام با عوامل متعددی در ارتباط است. در این بخش، پس از شرح مختصری در مورد اختلاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام، رهنمودهایی برای بررسی عوامل موثر بر اختلاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام و همچنین عوامل تأثیرپذیر از اختلاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام بر اساس تحقیقات قبلی انجام شده در این زمینه ارائه می گردد (رسائیان ، ۱۳۸۸، ۵۴) ^۲.
۱-۳-۲ عوامل نقد شوندگی سهام
اکثر سرمایه گذاران )با افق سرمایه گذاری کوتا ه مدت( سهام بسیارنقدشونده را بر سهام کم نقدشونده ترجیح میدهند. منظور از نقدشوندگی، صرفاً سهولت در خرید و فروش دارایی مورد نظر است. از مهمترین عوامل مربوط به نقدشوندگی بازار سهام می توان به اختلاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام اشاره کرد. نیاز به درک و اندازه گیری عوامل تعیین کننده ی اختلاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش معامله گران در ارزیابی ساختار بازار رقابتی بسیار ضروری می باشد.

۲۵

۲۰۵

۱۰۰

بهینه محلی

۵۱/۶۸۷۱

۲۳۴۵

۶

بیشتر از ۳ ثانیه

مدل خطی

۴۱

۰

۳۴

۰

۱۸۰

۰

بهینه سراسری

۳۶/۶۸۶۱

۱۶

۰

کمتر از ۱ ثانیه

جدول ۵-۱۰ مقایسه حل مدل دقیق و حل مدل خطی توسط نرم افزار lingo
جدول ۵-۱۱ زمان اتمام عملیات در شهرها با توجه به حل مدل خطی توسط نرم افزار lingo
خطای حل بدست آمده از مدل خطی نسبت به مدل دقیق برابر با مقدار زیر می باشد .
همانطور که می بینید، جواب مدل خطی فاصله کمی با جواب مدل دقیق دارد. البته ما از بهینه بودن جواب مدل دقیق اطلاعی نداریم ( این جواب توسط lingo بهینه محلی اعلام شده است ) همانطور که در فصل ۴ توضیح دادیم . ما انتظار داریم که جواب مدل خطی تا حد زیادی نزدیک به حل بهینه باشد. بنابراین به احتمال زیاد حل بدست آمده، حل بهینه می باشد. حال در ادامه به آزمون الگوریتم ۵-۲ می پردازیم. همانطور که مشاهده می کنید، زمان های اتمام عملیات جدول ۵-۱۱ با نقاط مرزی تفاوت دارد. پس وارد مرحله ۱ الگوریتم ۵-۲ می شویم .

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

مرحله ۱ :
با توجه به برش در نقاط بدست آمده، مسئله برنامه ریزی خطی حل می گردد. منبع و حل برنامه مذکور در پیوست ۴ آورده شده است. حل بدست آمده در جدول ۵-۱۲ ارائه شده است. همانطور که می بینید در گام اول به یک بهینه محلی رسیدیم و متوقف می شویم.
جدول ۵-۱۲ حل بدست آمده از حل مدل خطی با توجه به برش در مرحله ۱ توسط نرم افزار lingo (اعداد داخل پرانتر مشخص کننده هر شهر می باشد )
فصل ششم
جمع بندی و پیشنهاداتی برای تحقیقات آتی
۶-۱ مقدمه
در این فصل، ابتدا به جمع بندی تحقیق انجام شده پرداخته و پس از توضیحات لازم، به دستاوردهای حاصل ازاین تحقیق اشاره شده است و در پایان نیز پیشنهاداتی برای تحقیقات آتی ذکر می گردد.
۶-۲ جمع بندی تحقیق
محتوا و مراحل انجام این تحقیق در شش فصل جمع بندی شده است، که کلیات آن در چکیده ی ابتدای پایان نامه ذکر گردیده است. در این بخش ضمن مرور مجدد مطالب فوق، توضیحات لازم بیشتری نیز ارائه می گردد.
در فصل اول ابتدا مطالبی در مورد خدمات فوریت های پزشکی و تخصیص صحیح نیروهای امداد و نجات در هنگام زلزله، عوامل تأثیرگذار بر کیفیت این عوامل وهمچنین در مورد تصمیماتی که می بایست در این مراکز امداد و نجات گرفته شود و چالش های پیش روی آنان مطالبی ذکرشد. در فصل دوم به دسته بندی مطالعات انجام شده در حوزه مکان یابی و بازآرایی آمبولانس ها در این مراکز، و همچنین مروری بر روند امداد رسانی و تخصیص صحیح نیروی انسانی در هنگام زلزله در جهان و ایران و مهم ترین مدل های ارائه شده پرداخته شد. در فصل سوم پس از تعریف دقیق مسئله و ذکر نوآوری های موجود در آن، اقدام به ارائه ی یک مدل ریاضی جدید و نشان دادن کارایی آن برای مسئله گردید. در فصل چهارم از آنجا که مسایل ارائه شده دارای پیچیدگی بسیار بالاست و به منظورحل مسایل نیاز به حافظه ی بالا و زمان اجرای طولانی دارند یک روش حل ابتکاری با بهره گرفتن از الگوریتم شبیه سازی تبرید جهت مسله مکانیابی ایستگاه های امداد و نجات تولید شد و همچنین به شرح مسئله و مدل ریاضی برای مسئله تخصیص نیروی انسانی در زلزله و الگوریتم های پیشنهادی پرداخته شد.فصل پنجم با توضیحاتی در مورد مسائل آزمایشی، مشخصات نرم افزار و زبان برنامه نویسی به کار رفته به صورت مجزا برای هر یک از مسایل مکانیابی ایستگاه های امداد و نجات و تخصیص صحیح نیروی انسانی در هنگام زلزله، و مشخصات کامپیوتر مورد استفاده، شروع شده و پس از آن به صورت مجزا به تجزیه وتحلیل جواب های حاصل از مدل ریاضی و الگوریتم پیشنهادی پرداخته شده است .
۶-۳ نتیجه گیری
بررسی های اخیر بیانگر ان است که زلزله نسبت به سایر بلاهای طبیعی منجر به تلفات بیشتری میگردد زلزله هزینه ایی بیش از سه ترلیون دلار و تلفاتی بیش از دو ملیون نفر را از سال ۱۹۵۰ تا کنون منجر شده است. با توجه به اهمیت موضوع تحقیق ، در این پژوهش اقدام به بررسیی نحوه مکانیابی صحیح ایستگاه های امداد و نجات با هدف حداکثر رساندن پوشش تقاضا و کاهش زمان امداد و نجات.و تخصیص صحیح نیروهای امداد و نجات با هدف به حداکثر رساندن نجات نیروی های آسیب دیده و کاهش تلفات و خسارات وارده بر اثر زلزله پرداخته است، مراکز خدمات فوریت های پزشکی با رسیدگی به موقع به بیماران باعث کاهش مر گ و میر و زیان های جبران ناپذیر ناشی از جراحات و صدمات می شوند. این مراکز پس از انجام اقدامات اولیه در محل حادثه درصورت نیاز اقدام به انتقال بیمار به بیمارستان می کنند. از آنجا که در اینگونه مسائل هدف نجات جان انسان هاست، پیشنهادها و راهکارهایی که قادر به بهبود عملکرد این مراکز باشند بسیار مورد استقبال واقع می شوند.
یکی از مهم ترین پارامترها در ارائه ی با کیفیت خدمات فوریت های پزشکی، زمان ارائه ی این خدمات است.محل استقرار این مراکز نقش اساسی در کاهش زمان پاسخ به تقاضا دارد و از این رو، مکان یابی این مراکز در سطح شهرها به خصوص شهرهای بزرگ و پرجمعیت از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. مدیران اینگونه
مراکز عمدتاً با سه دسته از مشکلات روبه رو هستند:
مکان یابی مراکز خدمات فوریت های پزشکی
تخصیص تقاضای موجود برای خدمات فوریت های پزشکی بین مر
اکز و بیمارستان های مختلف و
بازآرایی آمبولانس ها در این مراکز..
در خصوص مسئله تخصیص صحیح نیروی انسانی پس از وقوع زلزله از اهمیت ویژه ایی برخوردار است چرا که باید عملیات جستجو و نجات در مناطق آسیب دیده با سرعتی بالا انجام شود. و پس از زلزله امکان نجات گرفتار شده در زیر آوار به مدت ۲ روز امکان پذیر است که اهمیت تخصیص صحیح نیروی انسانی را نشان میدهد. عملیات امدادرسانی پس از رخداد حوادثی مانند زلزله، تاثیر زیادی در تعداد تلفات حاصل از زلزله خواهد داشت. این اثر در کشورهای جهان سوم مانند ایران که دارای ساختمانهای ضعیفی هستند به مراتب شدیدتر است. در این پروژه روشی برای تخصیص نیروهای نجات به شهرهای مختلف یک کشور برای حداکثر کردن تعداد متوسط نجات یافته ها توسط عملیات نجات ارائه گردید. با توجه به ادبیات فنی موجود که مورد مطالعه قرار گرفت، این اولین باری است که چنین مسئل های مورد بررسی قرار می گیرد. فرضهایی که در نظر گرفته شده اند، خطاهای زیادی را تولید می کنند و از صحت مدل می کاهند. هر چند با توجه به پدیده پیچیده ای مانند زلزله، چنین خطاهایی اجتناب ناپذیر است. معمولا در مدلهایی که سعی در به تصویر کشیدن دنیای واقعی دارند، چنین خطاهایی به چشم می خورد. جمع آوری اطلاعات لازم برای اجرای چنین مدلهایی بسیار مشکل است و به کار زیادی نیاز دارد.در نهایت با توجه به پیچیده بودن مدل دقیق، یک مدل تقریبی ارائه گردید. این مدل به احتمال قوی، جوابی نزدیک به بهینه را در اختیار ما می گذارد. همچنین یک روش برش برای رسیدن به جواب بهینه ارائه گردید. هر چند هنوز نمی دانیم آیا بهینه محلی با توجه به تعاریف وجود دارد یا خیر، اما با توجه به ساختار مدل انتظار داریم به بهینه نهایی برسیم.
۶-۴ پیشنهادات برای تحقیقات آتی
یکی از مهمترین زمینه ها که برای تحقیقات بیشتر می توان مورد اشاره قرار داد، بررسی توابع و پارامترهای بکار رفته در این پروژه می باشد. برای مثال نحوه بدست آوردن تعداد افراد نیازمند کمک، با توجه به اینکه ما قبل از رخداد زلزله می خواهیم آن را تخمین بزنیم،نحوه جانمایی ایستگاه های امداد و نجات قبل ازوقوع زلزله ، بسیار مشکل و چالش برانگیز است. همچنین در این پروژه ما پارامترها را قطعی در نظر گرفتیم. برای مثال، زمان لازم برای رسیدن از شهری به شهر دیگر ممکن است متغیر باشد. چرا که بسیاری از راه ها در اثر زلزله مسدود خواهند شد. همچنین شاید بتوان توزیع تصادفی مناسبی برای تعداد افراد نیازمند به کمک و یا حتی نفر-ساعت کار مورد نیاز برای نجات همه افرادپیدا نمود.

VIS

۱.۲۵

۱.۶۲۵

۱.۱۲۵

۱.۲۵

۱.۱۲۵

۱

۱

۱

۱

۱

۱

MISA

۱.۶۲۵

۲.۲۵

۱.۲۵

۱.۵

۱.۶۲۵

۲

۳

۲

۲

۳

۲.۴

جدول ۴-۴- متوسط معیارهای الگوریتم‌ها و رتبه بندی الگوریتم‌ها براساس آن

۵
نتیجه گیری و مطالعات آتی
۵-۱- نتیجه گیری
در این تحقیق، مسأله‌ای از حوزه مکانیابی تسهیلات با تقاضای تصادفی و تراکم مطرح گردید که هدف از آن، طراحی و جانمائی دستگاه‌های خودپرداز است. به گونه‌ای که مشتریان به صورت تصادفی به این دستگاه‌ها مراجعه می‌کنند. اگر دستگاه خودپرداز هنگامی‌که مشتریان می‌رسند آزاد باشد، آن‌ها بلافاصله سرویس دهی می‌شوند. در غیراینصورت، آن‌ها به صف می‌پیوندند و یا آن جا را ترک می‌کنند. فرایند رسیدن تقاضا از توزیع پواسن و فرایند خدمت‌رسانی از توزیع نمایی پیروی می‌کند. دو محدودیت عمده نیز بر سر این مسأله واقع شده‌است. یکی حدّی بر روی تعداد کل تسهیلاتی که ایجاد می‌شوند و دیگری محدودیت بر روی حداکثر زمان انتظار مشتریان در صف می‌باشد. سه هدف نیز برای این مسأله درنظر گرفته شده‌است که هدف اول متوسط تعداد مشتریان در حال سفر را مینیمم می‌کند، هدف دوم متوسط تعداد مشتریان در حال انتظار را مینیمم می‌کند و هدف سوم مجموع کارکرد دستگاه‌ها را در واحد زمان ماکزیمم می‌کند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

برای حل این مسأله چند هدفی، چندین الگوریتم چندهدفه فراابتکاری درنظر گرفته شد تا عکس العمل این الگوریتم‌ها را در برخورد با چنین مسائلی بسنجیم و ببینیم که این الگوریتم‌ها در شرایط مختلف چه نتایجی حاصل می‌کنند. ما سه الگوریتم NSGA-II، CNSGA-IIو NRGA را از حوزه الگوریتم ژنتیک و الگوریتم‌های MISA، VIS و NNIA را از حوزه الگوریتم ایمنی مصنوعی برای این کار انتخاب کردیم. به این منظور، مسائل نمونه‌ای با ساختارهای مختلف و باتوجه به سختی یا سادگی و کوچکی یا بزرگی مسأله ایجاد گردید و این مسائل توسط الگوریتم‌های ذکر شده حل گردید.
برای مقایسه نتایج این الگوریتم‌ها، نیاز به معیارهای عملکردی برای اندازه گیری کارایی این الگوریتم‌ها بود. به همین منظور هشت معیار فاصله نسلی، درجه توازن در رسیدن همزمان به اهداف، مساحت زیر خط رگرسیون، تعداد جواب‌های غیرمغلوب نهائی، فاصله گذاری، گسترش، سرعت همگرائی و منطقه زیر پوشش دو مجموعه را انتخاب کردیم. همچنین برای تجزیه و تحلیل این نتایج به آنالیز واریانس و استفاده از روش توکی روی آوردیم.
نتایج نهائی که از انجام این تحلیل‌ها بدست آمد بیانگر این مطلب بود که الگوریتم VIS در اکثر معیارها، بهترین عملکرد را از خود نشان می‌دهد. الگوریتم‌های CNSGA-II و MISA تقریباً در رتبه دوم قرار گرفته و عملکردهای تقریباً مشابهی را از خود نشان می‌دهند. الگوریتم NSGA-II در رتبه بعدی قرار می‌گیرد. در مقام جایگاه بعدی از لحاظ عملکرد، الگوریتم NNIA واقع می‌شود و بدترین عملکرد را الگوریتم NRGA به خود اختصاص می‌دهد.
۵-۲- مطالعات آتی
همان طور که در این تحقیق گفته شد، ما پارامترهای الگوریتم‌هایی که استفاده کردیم را باتوجه به رایج ترین پارامترها در ادبیات استفاده کردیم. اگرچه ممکن بود که پارامترهای استفاده شده، باتوجه به مسأله ما، پارامترهای نادرستی بوده باشند. به همین منظور می‌توان برای تنظیم این پارامترها، از طراحی آزمایشات استفاده نمود تا بهترین عملکرد هر الگوریتم را داشته باشیم. همچنین می‌توان الگوریتم‌های دیگری را در حوزه الگوریتم‌های فراابتکاری چندهدفه انتخاب و با یکدیگر مقایسه نمود.
همچنین می‌توان سیستمی را درنظر گرفت که در آن بعضی از تسهیلات در حال حاضر واقع شده و وظیفه ما مکانیابی تسهیلات دیگر در شبکه است. و نیز می‌توان تسهیلات را به صورت متحرّک درنظر گرفت. به گونه‌ای که این تسهیلات برای انجام خدمت‌رسانی به محل تقاضا سفر می‌کنند.
پیشنهاد دیگر می‌تواند به سیستم صفی که ما در این تحقیق استفاده کردیم برگردد. ما ساده ترین سیستم صف یعنی همان سیستم M/M/1 را استفاده کردیم، گرچه می‌توان سیستم‌های صف دیگری را انتخاب نمود که بیشتر با مشخصات دنیای واقعی همخوانی داشته باشد. سیستم‌هایی که در آن فرایندهای رسیدن تقاضا و یا فرایند خدمت‌رسانی از توزیع‌های عمومی استفاده می‌کند؛ و یا سیستمهای صفی که در هر ایستگاه، چندین تسهیل آماده خدمت‌رسانی است و یا هر فرض جدیدی که باعث واقعی تر شدن مسأله شود به عنوان زمینه‌های جدید برای تحقیقات آینده پیشنهاد می‌شود.
فهرست منابع و مراجع

• هاله انصاری لاری، ارائه مدل ریاضی جانمایی و تخصیص دستگاه های خدمت رسان ثابت با تقاضای تصادفی و حل آن با بکارگیری الگوریتم فراابتکاری ژنتیک

• بنت الهدی حلمی، استخراج قوانین انجمنی با بهره گرفتن از سیستم ایمنی مصنوعی

• جواد بهنامیان، زمانبندی چند معیاره سیستم جریان کارگاهی مختلط با زمان های آماده سازی وابسته به توالی

• Wang, Q., Batta, E., Rump, C.M., Facility location models for immobile servers with stochastic demand. Naval Res. Logist., v51, pp. 137-152, 2003.

۴-۴-۲ آزمون فرضیه فرعی دوم
: بین سبک رهبری مشورتی و تعهد سازمانی کارکنان آموزش و پرورش استان قم رابطه معنی‌داری وجود ندارد. یعنی  می‌باشد.
: بین سبک رهبری مشورتی و تعهد سازمانی کارکنان آموزش و پرورش استان قم رابطه معنی‌داری وجود دارد. یعنی  می‌باشد.
با توجه به اینکه توزیع نمره متغیر سبک رهبری مشورتی نرمال نبوده ولی توزیع نمره متغیر تعهد سازمانی نرمال می‌باشد، باید از روش های ناپارامتری برای آزمون این فرضیه استفاده نمود. برای آزمون این فرضیه، از آزمون همبستگی و ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده می‌شود. نتیجه این آزمون در جدول زیر داده شده است. مقدار سطح معنی داری آزمون کوچکتر از ۵ درصد است، پس فرض صفر با خطای ۵ درصد رد می‌شود. در نتیجه با سطح معنی داری ۵ درصد می‌توان پذیرفت که بین سبک رهبری مشورتی و تعهد سازمانی کارکنان آموزش و پرورش استان قم رابطه معنی‌داری وجود دارد. همچنین ضریب همبستگی بین سبک رهبری مشورتی و تعهد سازمانی کارکنان آموزش و پرورش استان قم برابر ۴۰۰/۰ است.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

جدول ۴-۲۳ : نتایج آزمون همبستگی برای فرضیه فرعی ۲

سبک رهبری مشورتی

تعهد سازمانی

سبک رهبری مشورتی

ضریب همبستگی اسپیرمن
سطح معنی‌داری آزمون

۱
—

۴۰۰/۰
۰۰۰/۰

تعهد سازمانی

ضریب همبستگی اسپیرمن
سطح معنی‌داری آزمون

۴۰۰/۰
۰۰۰/۰

۱
—

۴-۴-۳ آزمون فرضیه فرعی سوم
: بین سبک رهبری خیرخواهانه و تعهد سازمانی کارکنان آموزش و پرورش استان قم رابطه معنی‌داری وجود ندارد. یعنی  می‌باشد.
: بین سبک رهبری خیرخواهانه و تعهد سازمانی کارکنان آموزش و پرورش استان قم رابطه معنی‌داری وجود دارد. یعنی  می‌باشد.
با توجه به اینکه توزیع نمره متغیر سبک رهبری خیرخواهانه نرمال نبوده ولی توزیع نمره متغیر تعهد سازمانی نرمال می‌باشد، باید از روش های ناپارامتری برای آزمون این فرضیه استفاده نمود. برای آزمون این فرضیه، از آزمون همبستگی و ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده می‌شود. نتیجه این آزمون در جدول زیر داده شده است. مقدار سطح معنی داری آزمون کوچکتر از ۵ درصد است، پس فرض صفر با خطای ۵ درصد رد می‌شود. در نتیجه با سطح معنی داری ۵ درصد می‌توان پذیرفت که بین سبک رهبری خیرخواهانه و تعهد سازمانی کارکنان آموزش و پرورش استان قم رابطه معنی‌داری وجود دارد. همچنین ضریب همبستگی بین سبک رهبری خیرخواهانه و تعهد سازمانی کارکنان آموزش و پرورش استان قم برابر ۴۰۱/۰ است.
جدول ۴-۲۴ : نتایج آزمون همبستگی برای فرضیه فرعی ۳

سبک رهبری خیرخواهانه

تعهد سازمانی

سبک رهبری خیرخواهانه

۲-۱- مقدمه
در این فصل به منظور فراهم آوردن پشتوانه نظری تحقیق به تشریح مفاهیم و تعاریف پایه و رویکردهای نظری مطرح در زمینه کیفیت زندگی و کیفیت محیط شهری و سکونتی و همچنین مولفه‌های تاثیرگذار بر آن‌ها پرداخته شده است. تدوین رویکرد نظری تحقیق هدف فصل حاضر است که مبنایی برای روش های تجزیه و تحلیل اطلاعات در فصول بعدی خواهد بود .

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۲- کیفیت زندگی^[۴]
مفهوم کیفیت زندگی دربردارنده “استانداردهای زندگی” است و با توجه به نیازهای افراد، به ارائه‌یشاخص‌هایی برای بهبود کیفیت و سطح زندگی افراد می‌پردازد(Fadda and Jiron, 1999: 262).
در چند دهه اخیر، شناخت، اندازه‌گیری و بهبود کیفیت به عنوان یکی از مهم‌ترین مسایل پیش روی جهان امروز و از مباحث اصلی در تکوین سیاستگذاری اجتماعی محسوب می‌شود که موضوعاتی چون رفاه، کیفیت زندگی سلامت محور، نیازهای اساسی، زندگی رو به رشد و رضایت‌بخش، فقر و مطرودیت اجتماعی و انسجام اجتماعی، نوع‌دوستی و از خود گذشتگی در میان جماعات را در بر می‌گیرد(امیدی، ۱۳۸۷: ۵۰).
به طور کلی می‌توان گفت مفهوم “کیفیت زندگی شهری” و یا “کیفیت محیط زندگی” با هدف اصلاح و تکامل مفهوم توسعه، از توسعه صرفا کمی و اقتصادی به توسعه پایدار شهری مطرح و مورد توجه قرار گرفت(کوکبی، ۱۳۸۴: ۲۰). امروزه ثابت شده است که محیط کالبدی در رفتار انسانی تاثیر قاطع دارد و در مقابل آن، این بحث نیز همواره جریان داشته که این تنها محیط کالبدی نیست که بر مردم تاثیر می‌نهد بلکه شرایط اجتماعی ـ اقتصادی است که از اهمیت بیشتری برخوردار است. پیداست که جدا کردن شرایط اجتماعی ـ اقتصادی از محیط کالبدی معقول به نظر نمی‌رسد و در واقع این عوامل در پیوند با هم تاثیر می‌گذارند(توسلی و بنیادی، ۱۳۷۲: ۱۵).رواج و کاربرد کیفیت زندگی در واقع واکنشی است علیه توسعه یک بعدی اقتصادی در سطح ملی و توسعه صرفا کالبدی در مقیاس شهری و به نوعی موید توجه به شاخص‌ها و معیارهای اجتماعی، کیفی و اقتصادی پایدار در عرصه برنامه‌ریزی شهری و در تعامل با شاخص‌های کالبدی ـ کارکردی است. (مهدیزاده، ۱۳۸۵: ۳۰۴).
اصطلاح کیفیت زندگی دارای معانی گوناگونی برای افراد و گروه های مختلف است. برخی آن را به عنوان قابلیت زیست پذیری یک ناحیه، برخی دیگر به عنوان اندازه‌ای برای میزان جذابیت و برخی به عنوان رفاه عمومی، بهزیستی اجتماعی، شادکامی، رضایتمندی و … تفسیر می‌کنند. با وجود این، هنوز هم یک تعریف قابل قبول جهانی برای این مفهوم ارائه نشده است، زیرا بسیاری از محققان بر این باورند که کیفیت زندگی مفهومی چند وجهی، نسبی، متاثر از زمان، مکان، ارزش‌های فردی و اجتماعی است. کیفیت زندگی به وسیله نیروهای بیرونی مرتبط با افراد یا گروه های اجتماعی مثل تکنولوژی تولید، زیرساخت‌ها، روابط با سایر گروه ها، نهادهای جامعه، محیط طبیعی و همچنین به وسیله نیروهای درونی مثل تعاملات درون جامعه و ارزش‌های شخص یا جامعه تعیین می‌شود. از این رو می‌توان به طور کلی کیفیت زندگی را واقعیتی چند بعدی، متشکل از شرایط عینی زندگی و بهزیستی ذهنی تعریف کرد. بعد عینی، وضعیت ظاهری و ملموس زندگی را نمایش می‌دهد، اما بعد ذهنی شامل ادراکات و ارزشیابی افراد از وضعیت زندگی‌شان می‌باشد.بنابراین از مطالب عنوان شده می‌تواننتیجه گرفت که از طریق یکپارچه کردن ابعاد عینی و ذهنی کیفیت زندگی، امکان به دست آوردن تصویر کامل‌تر و مفیدتری از کیفیت زندگی در مقیاس‌های گوناگون مکانی و زمانی وجود دارد(رضوانی و همکاران، ۱۳۸۷: ۳۷).
تعاریف متعددی از کیفیت زندگی ارائه شده است که در زیر به چند نمونه از آن‌ها اشاره می‌شود:
از دیدگاه اسمیت “مفهوم کیفیت زندگی یک انتزاع فکری است که تمهید شده است تا در نظر گرفتن چگونگی زندگی مردم را در چارچوب‌هایی تسهیل کند که در آن‌ها داوری درباره اینکه چه چیز می‌تواند بهتر یا بدتر باشد مطرح می‌شود. بنابراین مشابه با مفاهیمی چون توسعه، رفاه و بهزیستی است"(اسمیت ،۱۶۰:۱۳۸۱)
براون، یک چارچوب مفهومی برای کیفیت زندگی شهری طرح کرده است. وی معتقد است که دو سطح کیفیت زندگی وجود دارد: در سطح خرد که به رفاه زندگی شخصی همچون بهداشت و سلامتی، سطح درآمد، روابط شخصی و رضایتمندی و در سطح کلان که به کیفیت زیست محیطی زندگی همچون شرایط محیط زیست، اقتصادی و اجتماعی و … زندگی پرداخته می‌شود(کشاورز، ۱۳۸۹: ۱۰۴).
مفهوم کیفیت زندگی یک متغیر مرکب است که از متغیرهای تغییر در سطح درآمد مردم، شرایط زندگی، وضع سلامت، محیط، فشار روانی، فراغت، شادمانی خانوادگی، روابط اجتماعی و چندین متغیر دیگر نظیر آن‌ها تاثیر می‌پذیرد(Tauhidur and et al, 2003:1).
کیفیت زندگی شهری در برگیرنده ابعاد روانی است که شاخص‌هایی همچون رضایت، شادمانی و امنیت را در بر می‌گیرد. در برخی موارد، رضایت اجتماعی نیز نامیده می‌شود. همچنین ابعاد محیطی که در برگیرنده سنجه‌هایی همچون مسکن، دسترسی به خدمات و امنیت محیطی است. جنبه‌های دیگر در برگیرنده توجه به فرصت‌های اجتماعی، امیدهای اشتغال ثروت و اوقات فراغت است(سیف‌الدینی، ۱۳۸۸: ۳۰۱).
کیفیت زندگی را می‌توان این ‌گونه تعریف کرد :کیفیت زندگی هم جنبه‌های کمی و کیفی مانند چگونگی توزیع کالا و خـدمات و نیازهای مادی انسان و جنبه‌های ذهنی و کیفی مانند روابط اجتماعی، رضایت از زندگی، مشارکت واحساس همبـستگی اجتماعی و کلیـه نیازهای معـنوی انسان را در برمی‌گیرد (پوراحمد و شماعی، ۱۳۸۴: ۲۷۴).
سازمان بهداشت جهانی (WHO) کیفیت زندگی را یک ادراک شخصی از وضعیت زندگی شخص می‌داند که درارتباط با اهداف، انتظارات، استانداردها و نگرانی‌ها(دلبستگی‌های) زندگی‌شان است. این سازمان یک مفهوم بین‌المللی را که شامل بیست و پنج بند است معرفی می‌کند که در شش دسته خلاصه می‌شوند:
۱ـ عوامل فیزیکی. ۲ـ فیزیولوژیکی. ۳ـ استقلال. ۴ـ روابط اجتماعی. ۵ـ محیط. ۶ـ معنویت ( شامل اعتقادات مذهبی و شخصی)(Jirojankul and et al,2003:1278).
کیفیت زندگی به درجه‌ای از بالا بودن خصوصیات زندگی یا رضایت از آن اشاره دارد. وضعیت وجودی فرد، رضایت از زندگی از یک سو به وسیله واقعیت‌های بیرونی و عوامل زندگی فردی و از سوی دیگر توسط ادراک درونی و ارزیابی که شخص از واقعیت‌ها و عوامل زندگی و فردی دارد، تعیین می‌شود(Van Kamp and et al,2003:7).
۲-۲-۱- ضرورت توجه به کیفیت زندگی شهری در برنامه‌ریزی شهری
شهرها مراکز مهمی برای رشد و توسعه اقتصادی هستند.فقدان و یا ضعف مدیریتی قوی در جهت اداره رشد سریع شهرها، تاثیرات منفی بر محیط شهری، سلامت شهروندان و در نهایت کیفیت زندگی شهروندان خواهد داشت(Fadda and Jiron, 1999: 261).
جامعه بشری پس از تجارب خود از رویکرد برنامه‌ریزی عقلانی به نوعی بازنگری و بازاندیشی در اقدامات خود روی آورده که موجبات تجدید نظر در باورها و شیوه‌های پیشین شده و پدید آمدن گرایش‌های تازه‌ای در عرصه برنامه‌ریزی شهری فراهم آورده است. یکی از گرایش‌های نو که تاثیر شگرفی در فرایند تحول دیدگاه ها و روش های برنامه‌ریزی شهری در نیمه دوم قرن بیستم داشته است،"نظریه‌های اجتماعی و کیفی توسعه” است که در قالب مفاهیمی همچون کیفیت زندگی، رفاه اجتماعی و … نمود یافته است (کوکبی و دیگران، ۱۳۸۴: ۸).
در سال‌های اخیر این مفاهیم مورد توجه مجامع علمی و تحقیقاتی جهان قرار گرفته به‌ گونه‌ای که کنگره‌ها و همایش‌های بین‌المللی مختلفی با عنوان “توسعه پایدار شهری در قالب کنفرانس ریو” و … برگزار شده است و مقبولیت جهانی یافته است. نتیجه و حاصل برگزاری چنین همایش‌هایی در سطح جهانی، رواج مفاهیم و کاربرد شاخص‌های اجتماعی و کیفی در فرایند برنامه‌ریزی بوده است و به طوری که برنامه‌ریزی شهری را به جستجوی شاخص‌ها و معیارهای جدید برای ارتقای کیفیت زندگی شهری سوق داده است(همان: ۹).
هدف از مطرح کردن مفهوم کیفیت زندگی شهری، اصلاح و تکامل مفهوم توسعه از توسعه کمی به توسعه پایدار شهری بوده است. سیاست‌ها و راهبردهای توسعه پایدار در سطح محلی عمومابه وسیله عوامل(ملاحظات) کیفیت زندگی تحت تاثیر قرار می‌گیرند. به عبارت دیگر امروزه کیفیت زندگی به عنوان یکی از عناصر اصلی توسعه پایدار مورد توجه قرار گرفته است(Fahy,2008: 366).
به طور کلی می‌توان گفت که با توجه به تحولات و دگرگونی‌های فوق نظریه‌های اجتماعی و کیفی (مثل کیفیت زندگی، رفاه اجتماعی، عدالت اجتماعی و…) در دو سه دهه اخیر اهمیت بیشتری در برنامه‌ریزی شهری پیدا کرده‌اند که بیشتر به اهداف نهایی برنامه‌ریزی و نقش مردم مربوط می‌شود(کوکبی و دیگران، ۱۳۸۴: ۸).
۲-۲-۲- ضرورت توجه به کیفیت زندگی در جغرافیای شهری
شهر و پدیده‌های شهری موضوع مطالعه جغرافیای شهری است. شهرنشینی بی شک مهم‌ترین عامل تاثیرگذار در آرایش جغرافیایی است. شهرنشینی و الگوی توزیع فضایی شهرها پیوسته نظام سکونتگاهی جوامع انسانی را تغییر می‌دهد و بر نظم فضایی آن تاثیرات جدی بر جای می‌گذارد. چنین نقش تعیین کننده‌ای که شهر در سازماندهی فضا ایفا می‌کند، با جنبه‌ها و مفاهیم مختلف متصور از زندگی شهری در ارتباط است(شکویی و موسی کاظمی،۱۳۸۷ : ۵-۴).
در میان رشته‌های مرتبط با پدیده‌ها و مسایل شهری بدون شک هیچ شاخه علمی، همچون جغرافیا، این چنین گسترده با شهر و زندگی شهری برخورد نمی‌کند. به تعبیر گوتمن؛ جغرافی‌دان معروف انگلیسی؛ جغرافیای شهری از موقع طبیعی، مشخصات جمعیتی و فعالیت‌های اقتصادی شهر، سازمان‌های اجتماعی و سیاسی در آن و سرانجام از محیط ساخته شده که محصول فیزیکی تمدن انسان است، بحث و گفتگو می‌کند(شکویی، ۱۳۸۵: ۸).
در دوره‌های گذشته به طور سنتی، جغرافیای شهری از موقع، موضع، وسعت، شکل، کارکرد، مورفولوژی و سازمان‌های داخلی شهرها سخن به میان می‌آورد. اما به موازات توسعه شهرها و افزایش جمعیت شهرهای بزرگ، ظهور مسایل گوناگون و پیچیده اجتماعی ـ اقتصادی در داخل شهرها، ابعاد تازه‌ای در جغرافیای شهری به وجود آمد(شکویی و موسی کاظمی،۱۳۸۷ : ۶).
در زمان ما جغرافیای شهری، ابعاد اقتصادی ـ سیاسی و اجتماعی عمیقی به خود گرفته است. حتی برخی از جغرافیدانان به ابعاد فضایی شهر اهمیت کم‌تری می‌دهند. بدین سان که جغرافیدانان شهری به تحلیل رویدادهای شهری و کیفیت زندگی مردم بیش از ماهیت فضایی شهر اهمیت می‌دهند(شکویی، ۱۳۸۵: ۱۷).
امروزه، افزایش شدید جمعیت شهرها توام با مسایل اجتماعی ـ اقتصادی در آن‌ها، شکل کاملا تازه‌ای از شهر، شهرنشینی و شهرگرایی را به وجود آورده است که با آنچه در نیمه اول قرن بیستم در شهرها دیده می‌شد تفاوت‌های زیادی دارد. روشن است که جغرافیای شهری نیز باید ابعاد قلمروهای تازه‌ای بجوید تا محیط زیست شهری شایسته‌ای برای ساکنان شهرها، فراهم آورد(شکویی و موسی کاظمی،۱۳۸۷ : ۶). امروزه با ظهور مسایل پیچیده شهری، شناخت، ارزیابی و مطلوبیت بخشیدن به کیفیت زندگی شهری ورای یک شاخه خاص علمی قرار می‌گیرد. با وجود این، شاید جغرافیا بیش از دیگر رشته‌های علمی بتواند با بکارگیری مفاهیم برنامه‌ریزی فضایی ـ رفتاری سهم بیشتری در ارزیابی کیفیت زندگی شهری و بهبود بخشی این شرایط به عهده بگیرد. زیرا این تنها جغرافیای شهری است که محیط رفتاری را با همه ابعادش تحلیل می‌کند(شکویی، ۱۳۸۵: ۱۶).
۲-۲-۳- جایگاه کیفیت زندگی در دیدگاه های تحلیلی جغرافیای شهری
جغرافیدانان همواره هدف غایی از مطالعات جغرافیایی را ارتقاء کیفیت زندگی انسان عنوان کرده‌اند. در تعاریف متعدد که از علم جغرافیا از زمان‌های بسیار دور (از زمان اراتوستن) تا کنون ارائه شده است بر رابطه متقابل انسان و محیط تاکید شده است. جغرافیدانان همواره در پی بهینه کردن این رابطه در جهت مطلوبیت بخشی به زندگی انسان بوده‌اند(حاجی نژاد و دیگران، ۱۳۸۸: ۶۵).
متناسب با سطوح مطالعاتی در جغرافیای شهری (ماکرو، میکرو) و محتوای موضوعی هر یک از مطالعات کلان و خرد، انواع دیدگاه های تحلیلی هر جغرافیای شهری ارائه شده است. داوید هربرت و داوید اسمیت؛ جغرافیدانان معروف انگلیسی؛ دیدگاه های موجود در تحلیل مسایل جغرافیای شهری را به شرح زیر تعریف می‌کنند:
۱ـ اقتصاد سیاسی و جغرافیای شهری. ۲ـ تحلیل تخصیص منابع و جغرافیای شهری. ۳ـ مدیران شهری و جغرافیای شهری. ۴ـ محیط محلی و جغرافیای شهری.
در چهارمین نگرش تحلیلی مسایل شهری که بیش‌ترین بخش تحقیقات جغرافیای شهری در آن صورت می‌گیرد، نتایج اجتماعی و فضایی حاصل از عوامل تاثیرگذار، به روشنی تبیین می‌شود. تبیین این نتایج، تحلیل شاخص‌های اجتماعی، رفاه اجتماعی و کیفیت زندگی مردم شهر را امکان پذیر می‌سازد. جغرافیای شهری در این سطح از تحلیل به تحقیقات میان رشته‌ای نزدیک می‌شود.
تحلیل رفتارگرایی از بخش‌های مهم این سطح از تحلیل می‌باشد و در سال‌های اخیر در جغرافیای شهری مطالعات ارزشمندی درباره آن صورت گرفته است. در تحلیل رفتارگرایی در جغرافیای شهری، تاثیر محیط شهری در رفتار و فعالیت گروه های مختلف شهری بررسی می‌شود(شکویی و موسی کاظمی، ۱۳۸۷: ۲۴-۲۲).
۲-۲-۴- رویکردهای اساسی به مفهوم کیفیت زندگی
دو دیدگاه در مورد کیفیت زندگی مطرح است: دیدگاه عینی^[۵]ودیدگاه ذهنی^[۶]. در مکتب اول، کیفیت زندگی به عنوان بخش عینی زندگی که شامل غذا، سرپناه، شرایط محیطی و نظایر آن است شناخته می‌شود. در مکتب دوم، کیفیت زندگی به عنوان بخش ذهنی زندگی مورد توجه قرار می‌گیرد که توسط نگرش‌ها و احساسات انسان معین می‌شود. اگرچه هر دو مکتب به وضوح در تحقیقات مورد توجه قرار گرفته است، اما مکتب ذهنی به وضوح بحث مسلط در این زمینه است(Ling,1989:4).
غیاثوند در مقاله خود تحت عنوان‌ “تاثیر سرمایه‌های اجتماعی بر کیفیت زندگی ساکنان محله‌های شهری” از این دو مکتب به عنوان رویکرد “اسکاندیناویایی کیفیت زندگی” و رویکرد آمریکایی، نام برده است.
رویکرد اسکاندیناویایی: این رویکرد در اکثر کشورهای اروپایی به ویژه کشورهای اسکاندیناوی طرفدار دارد و جان درینوسکی و ریچارد تیتموس آن را ابداع کرده‌اند. در این رویکرد بر شرایط عینی زندگی و معرف‌های مرتبط به آن تأکید شده است و کیفیت زندگی افراد در گرو ارضای نیازهای اولیه زندگی است.
رویکرد آمریکایی: در بیشتر تحقیقاتی که در کشور آمریکا روی کیفیت زندگی انجام شده است، محققان بیشتر به تجارب و جنبه‌های ذهنی افراد از زندگی‌شان توجه کرده و بر معرف‌های ذهنی تاکید کرده‌اند. از اثرگذاران بر این رویکرد می‌توان به روانشناس اجتماعی دبلیو. آی. توماس اشاره کرد. در این رویکرد از رضایتمندی و خوشبختی به عنوان معرف‌های اصلی سنجش کیفیت محیط شهری یاد می‌شود(غیاثوند، ۱۳۸۸: ۲۵-۲۴).
با توجه به بررسی‌های فاهیه (۲۰۰۴) امروزه می‌توان سه رویکرد عمده به کیفیت زندگی را شناسایی کرد:
رویکرد اول، معتقد است که کیفیت زندگی به شرایط افراد مربوط است( نگرش خرد نگر به کیفیت زندگی ).
رویکرد دوم، کیفیت زندگی را یک مفهوم چند بعدی می‌داند. این نگرش به توصیف حوزه‌های چندگانه کیفیت زندگی و همچنین تاثیر متقابل این حوزه‌ها بر یکدیگر می‌پردازد.
سومین رویکرد، نیز معتقد است که کیفیت زندگی به دو شاخص عینی و ذهنی اندازه‌گیری می‌شود(بمانیان و محمودی نژاد، ۱۳۸۷: ۱۱۹). جنبه عینی زندگی به نوبه خود به دو امر دلالت دارد: اول، اوضاع و احوال محیط زیست آدمی همچون آلودگی محیط، مسکن، منابع مالی، تفریحات و مانند آن. دوم، برخی از مشخصات افراد جامعه همچون تندرستی، دستاوردهای آموزشی، انسجام خانوادگی، سلامت روانی و مانند آن. جنبه‌های ذهنی بر تجارب خوشایند و بدآیند زندگی فردی و حتی جمعی مانند سرخوردگی، احساس بیگانگی از جامعه و از خویشتن خویش، احساس رضایت از زندگی، اشتیاق‌های آدمی و ادراکات انسانی دلالت دارد(اشرف، ۱۳۸۰: ۵۷).
بدین ترتیب می‌توان گفت کیفیت زندگی هم جنبه‌های عینی ـ کمی مانند دسترسی به امکانات و فرصت‌ها و هم جنبه ذهنی ـ کیفی مانند روابط اجتماعی، رضایت اززندگی، مشارکت و احساس همبستگی اجتماعی را در بر می‌گیرد( حسن زاده ،۱۳۸۷: ۱۱-۱۰).
۲-۲-۵- ابعاد و اجزای تشکیل دهنده کیفیت زندگی
تعداد زیادی از محققان از جمله: مک کال (۱۹۷۵)، مایزر(۱۹۸۷)، دیوید سن و کارتر( ۱۹۹۱)، اوبرین و ایدی(۱۹۹۱)، توافق دارند که مفهوم کیفیت زندگی همواره پنج بعد زیر را در بر می‌گیرد:
۱ـ بعد فیزیکی (Physical): مفاهیمی مانند قدرت، انرژی، توانایی انجام فعالیت‌های روزمره و مراقبت از خود از این دسته هستند.
۲ـ بعد روانی(Psychological): اضطراب، افسردگی و ترس از این زمره‌اند.
۳ـ بعد اجتماعی (Social): این بعد در مورد رابطه فرد با خانواده، دوستان و همکاران و در نهایت جامعه است.