سازمان تجارت جهانی و سازمان بهداشت جهانی جزء مهمترین سازمان های وابسته به سازمان ملل متحد هستند که زیر نظر شورای اقتصادی، اجتماعی فعالیت می‌کنند و هرکدام از آن ها عهده دار وظایف خاص و بسیار مهم در دنیای کنونی هستند. از یک سو سازمان تجارت جهانی، نهادی است که فعالیت‌های تجاری را زیر نظر دارد و به آن نظم می‌دهد و از سوی دیگر سازمان بهداشت جهانی سعی می‌کند بهداشت جوامع را به بالاترین سطح ممکن ارتقاء دهد.
در این راستا، هر کدام از این سازمان‌ها برای دستیابی به اهداف خود، نیازمند ساختاری قدرتمند و ساز و کاری مشخص برای اتخاذ تصمیمات تخصصی می‌باشند. از این رو، ضروری است ابتدا ساختارهای این دو سازمان را بررسی کنیم؛ سپس در فصول آتی به نحوه ی تعامل این دو سازمان بپردازیم. بنابرین در این فصل ابتدا سازمان تجارت جهانی، سپس در بخش دوم سازمان بهداشت جهانی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
بخش اول: سازمان تجارت جهانی[۱]
امروزه شاهد آن هستیم که سازمان تجارت جهانی اصلی ترین نهاد تجارت بین الملل است و به گسترش تجارت آزاد و بدون تبعیض در سراسر دنیا کمک می‌کند و اکثر کشور های دنیا نیز عضو این سازمان هستند. از این رو، برای شناخت بهتر این سازمان و اهداف و نحوه عملکرد آن باید تاریخچه ی این سازمان را بررسی کنیم.
گفتار اول: سیر تاریخی شکل گیری سازمان تجارت جهانی
در طول دوره ی جنگ جهانی دوم این دیدگاه تقویت شد که سیاست های اقتصادی اشتباه از جمله رکود اقتصادی آمریکا و پرداخت غرامت توسط آلمان به دلیل خرابی های جنگ جهانی اول، از دلایل مهم بروز جنگ جهانی دوم بود؛ به همین خاطر در سال ۱۹۴۴ کنفرانسی برای حل معضلات پولی و بانکی برگزار شد که به کنفرانس برتون وودز[۲] شناخته شد و از جمله اهداف این کنفرانس ایجاد ۳ سازمان برای اداره اقتصاد دنیا بود که در نهایت طی این کنفرانس صندوق بین‌المللی پول[۳] و بانک جهانی [۴]به تصویب رسید و به ضرورت وجود یک نهاد تجاری بین‌المللی نیز تأکید شد.
برهمین اساس، گروهی از کشورها منشور سازمان تجاری بین‌المللی[۵] را آماده کردند و در سال ۱۹۴۷ در کنفرانس هاوانا که حدود پنجاه کشور در مذاکرات شرکت کرده بودند، تلاش شد تا سازمانی ایجاد شود که با تدوین قواعدی برای تجارت، سرمایه گذاری خارجی و … در تجارت بین‌المللی نظم خاصی را ایجاد کند. بنابرین طی تلاش های فراوانی که در کنفرانس هاوانا انجام شد در سال ۱۹۴۸ ایجاد این سازمان مورد توافق کشورها قرار گرفت؛ اما برخی کشورها از جمله آمریکا برای تصویب منشور در مراجع قانونی خود دچار مشکل شدند و کنگره آمریکا پیوستن به این سازمان را به معنای خدشه دار شدن حق حاکمیت ایالات متحده تلقی کرد و علاقه ای به امضای آن نشان نداد. در نهایت با عدم تصویب کنگره ایالات متحده سازمان تجاری بین‌المللی پا به عرصه ی وجود نگذاشت.[۶]
هم زمان با روند تصویب منشور سازمان تجاری بین‌المللی، تعدادی از کشورها(۱۵ کشور) مذاکراتی برای کاهش تعرفه های گمرکی انجام می‌دادند. این کشورها جزء کشورهایی که برای ایجاد یک سازمان تجاری بین‌المللی تلاش می‌کردند، هم بودند ولی به دلیل ناامیدی به تشکیل این سازمان وهمینطور تسریع در آزادسازی تجارت بین‌المللی بعد از جنگ جهانی دوم و همچنین اصلاح قوانین حمایتی که از دهه ۱۹۳۰ باقی مانده بود ، وارد این مذاکرات شدند که در ۳۰ اکتبر ۱۹۴۷ تعداد این کشورها به ۲۳ کشور رسید. در نهایت این کشورها توافق کردند تعرفه های گمرکی بین خود را کاهش دهند که همین امر منجر به ایجاد موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت(گات) شد. این موافقتنامه از ۳۰ جون ۱۹۴۸ تحت یک پروتکل موقت بین کشورهای متعاهد لازم الاجرا شد و از آنجا که گات تنها یک موافقتنامه چند جانبه بود و نه سازمان ،کشورها نیازی به تصویب آن در مجالس داخلی نداشتند و از سوی دیگر، سازمان تجاری بین‌المللی که در کنفرانس برتون وودز به ضرورت وجود آن تأکید شده بود، شکل نگرفته بود و این دلایل موجب شد گات به عنوان موافقتنامه ای که آزادسازی تجارت را تسریع می‌کند، مورد توجه دولت ها قرار گیرد.
در حدود ۴۷ سالی که گات وجود داشت، اصول اساسی گات[۷] باقی ماند و طی هشت دوره مذاکرات برگزار شده در دور های ابتدایی تنها مذاکرات برای کاهش تعرفه های تجاری بود اما از دور ششم مذاکرات که به دور کندی[۸] اسم معروف است، موضوع تجارت منصفانه هم وارد مذاکرات شد و از آن دور به بعد موضوعات دیگری غیر از کاهش تعرفه های گمرکی نیز مورد توافق قرار گرفت. با اینکه گات یک توافقنامه موقت بود و ظرفیت محدودی برای فعالیت داشت اما در طول ۴۷ سال موفق به حفاظت و پیشرفت آزادی تجارت در عرصه بین‌المللی شد. اما گات مشکلاتی هم داشت که از جمله آن : ۱-فقدان اساسنامه ای که به گات شخصیت حقوقی ببخشد و ساختار سازمانی آن را مشخص کند ۲-موقت بودن موافقتنامه ی گات ۳- وجود شرط پدر بزرگ [۹]که به کشورها اجازه می‌داد قوانینی که از قبل وضع کرده بودند را حتی در صورت تعارض با مقررات گات همچنان اجرا کنند ۴-ابهام در مورد اختیارات و قدرت تصمیم گیری۵- عدم پوشش موضوعات جدید در آن که به مرور زمان ایجاد شده بودند مانند تجارت خدمات و مالکیت فکری، نمی توانست اثرگذاری لازم را در روابط تجاری بین‌المللی به عنوان یک سازمان بین‌المللی ایجاد کند. این مشکلات موجب شد تا اعضای گات تلاش های جدیدی را برای ایجاد یک سازمان دائمی انجام دهند و نهایتاً در آخرین دور مذاکرات که به دور اروگوئه[۱۰] معروف است، کشورهای مذاکره کننده برای تشکیل سازمان تجارت جهانی به توافق رسیدند و عملا این سازمان در اول ژانویه ۱۹۹۵ در نشست وزیران مراکش رسما ایجاد شد و وظایف سازمانی گات را بر عهده گرفت و مهمترین ضعف گات را که تنها به عنوان یک موافقتنامه چند جانبه بود و نه یک سازمان بین‌المللی، کاملا برطرف کرد.[۱۱]
