1. توجه به فرهنگ سازمانی و جو سازمانی.

۲-۲-۸ اصول موضوعه در خاستگاه انسان:

1. 1. حمایت رشد شایسته ی افراد در سازمان و محور بودن انسان؛

   

1. 1. اصل برابری و نابرابری؛ یعنی حقوق انسان‌ها در سازمان یکسان است ولی توانایی کارکرد انسان‌ها در سازمان یکسان نیست.

1. 1. انسان اونگی است درنگ ناپذیر و وظیفه مدیران اسلامی این است که پیوسته اونگ انسانیت را به سوی کمال تعالی هدایت کنند؛

1. 1. 1. انسان ازاد ‌و مسئول است و ارزش اعمال او در گرو اعمال ارادی و اختیاری اوست. ‌بنابرین‏، مدیران اسلامی باید به افراد اختیار و متناسب با ان مسئولیت بدهند؛

   

1. 1. انسان فطرتا خداجوست و می‌خواهد به کمال و فعلیتی برسد. ‌بنابرین‏ مدیران اسلامی باید در سازمان فرصت و امکاناتی فراهم سازند که انسان‌ها از یاد خدا غافل نمانند و در جهت کمال گام بر دارند؛

1. 1. خداوند انسان‌ها را متفاوت افریده است؛ ‌بنابرین‏ مدیران اسلامی باید متناسب توانایی افراد کارها را تقسیم کنند و بیش از قدرت وتوانایی افراد از انان انتظار نداشته باشند؛

1. 1. انسان دارای ابعاد وجودی مختلفی است که مدیران باید تمام این ابعاد را در نظر گیرند و فرصت و امکان رشد برای ان فراهم کنند؛

1. برای رضای الهی باید رضایت انسان‌ها تامین شود.

۲-۲-۹ اصول متعارفه در مدیریت اسلامی:

1. 1. اصل برقرای و ایجاد نظم در سازمان؛

1. 1. اصل جامعیت و نگرش سیستمی مدیر نسبت به کلیه جریان‌های سازمانی؛

1. 1. اصل قاطعیت و صراحت مدیر؛

1. 1. اصل کاربرد و اجرای تشویق و تنبیه معقول و منطقی؛

1. 1. اصل اینده نگری برای برنامه ریزی صحیح و مناسب؛

1. 1. اصل پیوستگی ارزشیابی با مدیریت. ‌بنابرین‏ اصل، اغاز، انجام و جریان‌های سازمان باید تحت نظارت و کنترل و ارزشیابی مدیر باشد؛

1. 1. مدیران باید دارای روحیه ی اعتماد به نفس و اراده ی قوی باشند؛

1. 1. مدیران باید محیطی اسلامی سالم و مناسب در سازمان ایجاد کنند؛

1. 1. مدیران باید الگو و اسوه ی رفتار حسنه در سازمان باشند؛

1. به فرموده امام رضا (ع)، مدیران باید دارای سه نشان باشند: اول: نشان از خدا و آن راز داری است دوم: نشان از پیغمبر و آن خوش خلقی وحلم است؛ سوم: نشان از امام و آن صبوری، شکوری و رضایت خاطر است(نوری علویجه، ۱۳۹۰، ۷۰ تا ۷۴).

۲-۲-۱۰ تعریف نظارت و کنترل در مدیریت اسلامی:

بررسی دقیق فرایندها و فعالیت‌هایی که ضمن عملیات پیش‌بینی شده با عملیات انجام شده مقایسه می شود، و این مقایسه به جهت دست یابی به اهداف اسلامی صورت می‌گیرد که در صورت بروز اختلاف به رفع و اصلاح آن ها اقدام می شود.

۲-۲-۱۱ اهمیت نظارت وکنترل از دیدگاه اسلام:

در اسلام و قران ایات زیادی جهت اهمیت جلوه دادن امر نظارت و کنترل بیان شده است، ایاتی جهت تقوای الهی، امر به معروف و نهی از منکر، حسابرسی دقیق اعمال افراد بیان شده است.«اِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلَیکُم رَقِیبًا^[۹]»همانا خداوند سبحان مراقب و ناظر اعمال شما است.

و در قران نیز ایاتی شریف جهت اهمیت نظارت و کنترل بیان شده است:

وَ کَذلِکَ جَعَلناکُم اُمَهٌ وَسَطًا لِتََکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاس…(بقره ۱۴۳).

خداوند خطاب به پیامبر اکرم صلی الله علیه واله می فرماید: و بدین سان شمارا امتی میانه رو قراردادیم تا ناظر بر اعمال مردم باشید.

علی (ع) به یکی از والیان چنین می فرمایند:

« اِرفَع اِلیَ حَسابَک وَ اعلَم انّ حسابَ الله اَعظَمُ مِن حِسابِ الناس»(بحارالانوار، ج ۷، ص ۷۲).

حساب کارهایت را برای من بفرست و بدان هر اینه حساب خدا بالاتر و مهمتر از حساب انسان‌ها است.

در اهمیت نظارت وکنترل لازم است که این نکته بیان شود، هرچند وقتی وظایف مدیریت به صورتی ترتیبی بیان شود ابتدا برنامه ریزی (طرح ریزی) گفته می شود و در انتهای وظایف، نظارت و کنترل بیان می شود همین نکته که نظارت و کنترل در پایان و سرانجام وظایف مدیریت به عنوان گلوگاه می اید نشان دهنده ی اهمیت ان است(افجه ای ،۱۳۷۳،ص ۱۹۱-۱۹۲).

در نظام اسلامی هدف از بیان نظارت و کنترل و اهمیت دادن به ان، این است که امکانات مادی و معنوی در جهت رسیدن به خدا و خارج نشدن از مسیر تقوای الهی است.

در احادیث شریفه نیز نظارت و کنترل بسیار مهم قلمداد شده است. و اشاره عمیقی به نظام خود کنترلی دارد. امام موسی کاظم فرموده اند: «لیَس مِنّامَن لَم یُهاسب نفسَهُ فی کلِ یَومٍ، فَان یَحمِلَ خیراً استَزاد اللّه مِنهُ وَ حمداللّه عَلَیه، و اِن عَمِلَ شراً اِستغَفَراللّهَ منُه وتابَ اَلیه». “و اگر کار زشتی را مرتکب شده است از خداوند امرزش ان را خواهد و توبه نماید”.

حضرت علی (ع) در اهمیت نظارت و کنترل در مدیریت اسلامی می فرمایند:

بازرسی در سازمان باعث حفظ بیت المال و از حیف و میل شدن ان جلوگیری می کند، بازرسی باعث می شود کارگزاران با ارباب رجوع بخوبی رفتار نمایند به خصوص اگر بازرسی به صورت مخفی و سری انجام شود، چون ‌کارگزاران بازرسان را نمی شناسند یا تفکر اینکه ممکن است ارباب رجوعی بازرس باشد، در انجام کار آن ها کوشش لازم را مبذول خواهند نمود. وجود بازرسان در سازمان باعث می شود تا کارگزاران از انجام کارهای خلاف و نادرست در سازمان دوری می‌کنند(قوچانی،۱۳۷۴،ص ۹۳).

۲-۲-۱۲ ویژگی های نظارت و کنترل مؤثر از دیدگاه قرآن کریم:

1. نظارت دقیق بر امور حیاتی و مهم؛

• « … فَاذهَبا بآیاتِنا انا مَعَکُم مُستَمِعونَ(۱۵) فَاتِیافِرعَونَ …»(سوره شعرا، آیه ۱۶).

خداوند فرمودند: تو و هارون همراه با معجزات ما حرکت کنید و به سراغ فرعون بروید که ما با شما هستیم و به گفتگوهای شما شنونده و اگاهیم. پس آن ها به سوی فرعون رفتند.

1. نظارت همه جانبه و دقیق و کارامد؛

• « اِذ یَتَلَقَّی المُتَلقِّیانِ عَنِ الیَمینِ وَ عَنِ الشِّمالِ قعیدُ »(سوره ق، آیه ۱۷).

دو فرشته بر دوش چپ و راست انسان قرار دارند که اعمال او را ثبت می‌کنند.

1. ضرورت نظارت و کنترل برعملکرد کارکنان؛

• « وَ کَذلِکَ جَعَلناکُم اُمَّهً وَسطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی الناسِ …»(سوره بقره، آیه ۱۴۳).

خداوند خطاب به پیامبر (ص) می فرماید: و بدین سان شما را امتی میانه رو قرار دادیم تا ناظر بر اعمال مردم باشید.

1. ‌پاسخ‌گویی‌ مدیر و زیردست در قبال عملکرد خود؛

• « فَلَنَسئَلَنَّ الَّذینَ ارسِلَ الَیهِم وَ لَنَسئَلَنَّ المُرسَلینَ »(سوره اعراف، آیه ۶).

قطعا هم از مردم و هم از پیامبران دربارهء انچه انجام داده‌اند باز خواست خواهد شد.

1. ضرورت وجود بازرسان مخفی و بازدیدهای سر زده؛