۲-۵-۱۶- مفاد بخش پنجم کنوانسیون:
بخش پنجم کنوانسیون شامل سیستم نظارتی است. بر مبنای این بخش یک کمیته در خصوص رفع تبعیض از زنان تشکیل می شود. کشورهای عضو، متعهد میشوند گزارشی از اقدامات انجام شده در راستای اجرای مفاد کنوانسیون برای بررسی در کمیته به دبیر کل سازمان ملل ارائه کنند.
تفصیل بیشتر آن در بخش مربوط به مکانیزم‌های اجرایی و نظارتی کنوانسیون به شرح ذیل ارائه خواهد شد.
۲-۵-۱۷- مکانیزم‌های اجرایی و نظارتی کنوانسیون:
مطابق ماده ۱۷ کنوانسیون، به منظور بررسی پیشرفت‌های حاصله در اجرای کنوانسیون، کمیته رفع تبعیض علیه زنان (که از این پس کمیته خوانده می شود) تشکیل می شود. این کمیته در هنگام لازمالاجرا شدن کنوانسیون از ۱۸ کارشناس و پس از تصویب یا الحاق سی و پنجمین کشور به کنفرانس از ۲۳ کارشناس مشتهر به حسن اخلاق دارای صلاحیت لازم در زمینه های مربوط به کنوانسیون تشکیل میگردد. کمیته در واقع ارگان نظارتی کنوانسیون می‌باشد.
کارشناسان به وسیله دولتهای عضو، از میان اتباع کشورشان انتخاب میشوند ولی با صلاحیت شخصی خود (و نه به عنوان نماینده دولت متبوع) انجام وظیفه می‌کنند. در انتخاب کارشناسان به توزیع جغرافیایی عادلانه و نمایندگی از اشکال مختلف تمدن و نظامهای مهم حقوقی توجه می شود.
نحوه انتخاب و دوره عضویت اعضای کمیته در بندهای ۲ تا ۹ ماده ۱۷ تشریح شده و به شرح زیر است:
«اعضای کمیته با رأی مخفی و از میان کاندیداهای دولتهای عضو انتخاب میشوند. هر دولت عضو فقط می تواند یک نفر از اتباع خود را نامزد نماید.
نخستین انتخابات شش ماه پس از لازمالاجرا شدن کنوانسیون برگزار می شود. حداقل سه ماه قبل از تاریخ هر انتخابات دبیر کل سازمان ملل متحد طی نامهای از دولتهای عضو میخواهد تا ظرف دو ماه نامزدهای خود را معرفی کنند. دبیر کل فهرست اسامی نامزدها را به ترتیب حروف الفبا و با ذکر کشور نامزدکننده هر یک تهیه و برای دولتهای عضو ارسال می کند. انتخابات اعضای کمیته در
جلسهای متشکل از دولتهای عضو به ریاست دبیر کل سازمان ملل و در مقر آن سازمان برگزار خواهد شد. در این جلسه که حد نصاب تشکیل آن حضور دو سوم از نمایندگان دولتهای عضو می‌باشد، افراد انتخاب شده برای عضویت در کمیته، آن دسته از نامزدهایی خواهد بود که بیشترین تعداد آرای و همزمان اکثریت مطلق آرای نمایندگان دولتهای عضو حاضر در جلسه را به دست آورند. اعضای کمیته برای یک دوره چهار ساله انتخاب میشوند، ولی دوره عضویت ۹ نفر از اعضای منتخب در اولین انتخابات در پایان دو سال به اتمام میرسد. بلافاصله پس از اولین انتخابات اسامی این ۹ نفر به قید قرعه توسط رئیس کمیته انتخاب خواهد شد.
انتخاب ۵ عضو دیگر کمیته مطابق بندهای ۲، ۳ و ۴ ماده ۱۷ و به دنبال سی و پنجمین تصویب یا الحاق صورت خواهد گرفت. دوره عضویت دو نفر از این اعضاء در پایان دو سال خاتمه مییابد و اسامی این دو نفر به قید قرعه توسط رئیس کمیته خواهد بود. حقوق و مزایای اعضای کمیته با تأیید و طبق ضوابط مجمع عمومی سازمان ملل خواهد بود و بر اساس ماده ۱۹ کنوانسیون، کمیته، آئیننامه و روش کاری خود را، خود تصویب خواهد کرد و مسؤولین و کارمندان خود را برای یک دوره دو ساله انتخاب مینمایند.[۴۷]
۲-۵-۱۸- تکلیف دولتهای عضو به تقدیم گزارش اقدامات خود به کمیته:
طبق ماده ۱۸ کنوانسیون، دولتهای عضو متعهد میشوند گزارشی در زمینه اقدامات تضمینی، قضایی و اداری- اجرایی و نیز سایر اقدامات انجام شده در راستای مفاد کنوانسیون و در زمینه پیشرفت‌های حاصله در این خصوص، جهت رسیدگی در کمیته به دبیر کل سازمان ملل متحد تقدیم نمایند. ترتیب تقدیم گزارش بدین شرح است:
الف) هر دولت، ابتدا باید ظرف یک سال پس از لازمالاجرا شدن کنوانسیون برای او، گزارش خود را تقدیم کند.
ب) پس از آن، هر چهار سال یکبار باید گزارشی از عملکرد خود تقدیم نماید و در عین حال، هر وقت کمیته درخواست گزارش کند، هر چند زودتر از چهار سال، باید گزارش خود را تقدیم نماید.
طبق بند ۲ ماده ۱۸، گزارش‌های دولتهای عضو باید نشان دهنده عوامل و مشکلاتی که بر انجام تعهدات دولت عضو طبق کنوانسیون، اثر میگذارند، باشد.
«طبق خطمشی و رهنمودی که کمیته رفع تبعیض علیه زنان داده است، باید هر گزارشی مقدماتی (گزارش اولیه) به دو بخش تقسیم شود: بخش اول؛ چهارچوب سیاسی، قضایی و اجتماعی کشور و اقدامات عمومی را که برای اجرای کنوانسیون صورت گرفته بیان کند و بخش دوم؛ حاوی شرح جزئیات اقداماتی که در جهت اجرای تک تک مواد کنوانسیون به عمل آمده باشد (البته اکثر کشورهای عضو تاکنون نه در موقع مقرر گزارش خود را تقدیم داشته و نه گزارش تقدیمیشان منطبق بر رهنمودهای ارائه شده از سوی کمیته بوده است»[۴۸]).
۲-۵-۱۹- نحوه کار کمیته رفع تبعیض:
طبق ماده ۲۰، کمیته به منظور بررسی گزارش‌های واصله از سوی کشورهای عضو، هر ساله به مدتی که از دو هفته تجاوز نمیکند، تشکیل جلسه میدهد. جلسات کمیته، معمولاً در مقر اصلی سازمان ملل، یا هر محل مناسبی که خود کمیته معین کند، تشکیل میگردد. جلسات کمیته معمولاً به صورت علنی برگزار می شود، حد نصاب لازم برای تشکیل جلسه، حضور ۱۲ عضو است و برای تصمیم گیری حضور دو سوم اعضاء لازم است. کمیته از بین اعضای خود یک رئیس، سه نایب رئیس و یک گزارشگر انتخاب می کند که برای یک دوره دو ساله کمیته را اداره می‌کنند.[۴۹]
۲-۵-۲۰- شیوه رسیدگی کمیته به گزارش‌های دولتهای عضو:
پس از تقدیم گزارش هر دولت عضو، وقت رسیدگی تعیین می شود و نمایندگان دولت
گزارشدهندهدر کمیته حضور مییابند و شفاهاً در مورد گزارش خود به کمیته مطالبی را که لازم است اظهار میدارند. پس از معرفی گزارش، کمیته، ملاحظات و نظرات کلی خود را در مورد شکل و محتوای گزارش اعلام میدارد. در بعضی موارد ممکن است کمیته نسبت به قید و شرط‌هایی که دولت عضو به کنوانسیون وارد کرده اظهار نظر کند و امکان تجدیدنظر در آن ها را مطرح نماید. سپس اعضای کمیته سؤالات خود را در رابطه با تک تک مواد کنوانسیون مطرح می‌کنند و به خصوص نظر خود را به این معنی معطوف میسازند که وضعیت موجود زن را در کشور گزارش دهنده به دست بیاورند و ببینند واقعاً مسأله تبعیض در چه حد و سطحی قرار دارد. کمیته نه تنها ار دولت، بلکه از سازمان‌های غیردولتی و ارگان‌های مستقل نیز می تواند اطلاعاتی در مورد وضعیت زنان کسب نماید.[۵۰]
طبق ماده ۲۲ کنوانسیون «ـسازمانهای تخصصی سازمان ملل متحد می توانند در هنگام رسیدگی کمیته به گزارش یک دولت عضو، نمایندگانی را به جلسه کمیته اعزام کنند و کمیته هم می تواند از سازمان‌های تخصصی مذبور، در رابطه با حوزه کاریشان، گزارشهایی در زمینه اجرای کنوانسیون در آن کشور بخواهد، مثلاً کمیته می تواند از سازمان جهانی کار (I.L.O) بخواهد، گزارشی در مورد وضعیت اشتغال، مزد، شرایط محل کار و غیره در رابطه با زنان در کشور عضو مورد نظر تهیه و در اختیارش بگذارد. نماینده کشور عضو، ممکن است پاسخ سؤالات را فیالمجلس بدهد و می تواند یکی دو روز بعد پاسخ خود را تهیه و تقدیم دارد.[۵۱]
