اما در عصر حاضر وجود جاده‌های بین‌المللی و ترانزیتی یکی از امتیازات اقتصادی و سیاسی کشورها محسوب می‌گردد، کشوری که در مسیر جاده‌های ترانزیتی قرار گرفته و به یک مرکز مهم ارتباطی تبدیل شده است از موقعیت استراتژیک برخوردار خواهد شد، فرایند حمل و نقل و ترانزیت کالا از راه‌های زمینی از امتیازات و ویژگی‌های منحصر به فردی برخوردار است. هرچند که در عصر حاضر کشتی‌های غول‌پیکر حمل و نقل جهانی را متحول نموده‌اند اما محدودیت‌های موجود در تجارت دریایی در کشورهای فاقد دریا و همچنین زمان طولانی برای انتقال کالا در بیشتر موارد جابه‌جایی کالا با حمل و نقل جاده‌ای را اولویت می‌بخشد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

امروزه نیز بیشتر نقش راه‌های ارتباطی در روابط فراملی بر پایه‌ی تبادلات اقتصادی می‌باشد. توسعه صنعت توریسم و گردشگر بین المللی ارتباط مستقیم با توسعه زیرساخت‌های ارتباطی دارد. کشورهایی که در قالب اتحادیه‌های منطقه‌ای فعالیت می‌نمایند، با تسهیل در ساز و کار ترددهای درون‌منطقه‌ای در فعال‌سازی راه‌های ارتباطی بسیار فعال عمل می کنند. کشورها تلاش می کنند تا با احداث راه‌های مناسب و اتصال آن به نقاط مرزی سرزمین خود را به عنوان یک کریدور حمل و نقل بین المللی تبدیل کنند با تحقق این هدف ضمن توسعه اقتصادی وزن استراتژیک کشور نیز در منطقه افزایش پیدا می کند و حتی در بحران های داخلی و خارجی همسایگان زی نفع برای بهره‌برداری از مسیرهای کوتاه و مناسب حمایت های معنوی را در خصوص حاکمان دریغ نمی‌کنند، به عبارت دیگر نیاز به راه و مسیر عبور یک اتحاد استراتژیک را برای چند کشور در یک منطقه بوجود می آورد و منافع مشترک را برای همه اعضاء تعریف می کند که به مخاطره افتادن آن برای هیچ یک از اعضا مفید نخواهد بود.
فصل سوم
مشخصات جغرافیایی منطقه
مورد مطالعه
وجه تسمیه گیلان
گیلان در اوستا با نام «وارِنا» معرفی شده است و یونانیان این سرزمین را با نام یکی از اقوام بومی ایران پیش از آمدن آریایی‌ها یعنی کادوسیان می‌نامیدند. گیلان قسمتى از کرانه‌های جنوب غربى و غرب دریاى خزر است که از گذشته دور تا چند قرن پیش به دو بخش تقسیم می‌شد. بخش غربى؛ سمت راست سفیدرود را «بیه پس» و بخش شرقى؛ یعنى سمت چپ سفیدرود را «بیه پیش» می‌گفتند. بیه در زبان محلى به معناى رود یا ساحل است. بدین ترتیب بیه پس به سرزمینى اطلاق مى‏شد که عقب سفیدرود قرار داشت و بیه پیش به سرزمینى اطلاق مى‏شد که جلوی سفیدرود قرار داشت.بنا به گفته عبدالرزاق سمرقندى مؤلف کتاب مطلع السعدین و مجمع البحرین (قرن نهم هجرى)، دو بخش گیلان داراى دو تخت‌گاه بوده است که تخت‌گاه بیه پس شهر فومن و تخت‌گاه بیه پیش شهر لاهیجان بوده است. (اصلاح عربانی، ۱۳۸۰: ۱۱۲)
برخى از محققان در اطلاق نام گیلان بر این سرزمین معتقدند که این سرزمین محل سکونت قومى به نام «گلاى» بوده است که بعدها به صورت گیل درآمده و «ان» پسوند مکان به آن اضافه شده و نام گیلان به خود گرفته است بنابراین گیلان کلمه‌ای مرکب از «گیل» و «ان» به معناى مکان گیل‌ها می‌باشد.
گروهى دیگر از محققان نام گیلان را مأخوذ از کلمه «گِل» می‌دانند زیرا در اثر بارش مداوم باران، زمین‌هاى آن غالباً باتلاقى و گل‌آلود است.الکساندر خودزکو در این باره آورده است: «نام این ایالت که ساکنانش گاهى آن را گیل و زمانى گیلان و گاهى گیلانات می‌نامند، در واقع معرِّف سرزمینى باتلاقى است. در واقع زمین این بخش از کرانه‌های دریاى خزر، از سایر نواحى پست‌تر است و تعداد بیشمارى از رودهاى سیلابى که از شکاف کوه‌های خزر سرچشمه می‌گیرند، این سرزمین را که شیب ناچیز آن مانع از تخلیه سریع آب است، مشروب ساخته و فضاى آن را مدام از رطوبت آکنده می‌دارند».( اصلاح عربانی، ۱۳۸۰: ۱۱۳)
برخى از تاریخ‌‌نگاران پیشین مانند مؤلف کتاب بستان السیاحه، گیلان را مأخوذ از نام جیل بن ماسل از فرزندان حضرت نوح می‌دانند که این سرزمین را بنا نموده است. برخى نیز مانند لسترنج در کتاب سرزمین‌های خلافت شرقى درباره نامگذارى این سرزمین به نام جیلان آورده است: «زمین‌های رسوبى دلتا را جغرافى‌نویسان عرب به طور خاص جیل یا جیلان می‌گفتند و وقتى می‌خواستند تمام ایالت گیلان را اراده کنند، آن را به صورت جمع یعنى جیلانات (گیلانات) می‌نامیدند.»
منطقه گیلان تا قبل از اسلام به نام دیلم و دیلمان مشهور بود و تا قرن چهارم یعنى همزمان با اوجگیرى قدرت آل‏بویه، تمام منطقه گیلان و ولایات کوهستانى شرق گیلان در امتداد دریاى خزر یعنى طبرستان (مازندران)، جرجان (گرگان) و قومس (سمنان)، جزو ایالت دیلم بود و مجموع این مناطق را دیلمان می‌نامیدند ولى بعدها این نواحى از هم تفکیک شده و رفته رفته اسم دیلم نیز از زبان‌ها افتاد و نام زمین‌های دلتاى سفیدرود یعنی «جیلان» بر تمام ناحیه مجاور اطلاق گردید.  امروزه از دیلم بزرگ تنها بخش دیلمان از شهرستان سیاهکل بر جاى مانده است. گیلان در دوران هجوم مسلمانان، «دارالمرز» نامیده می‌شد و این وجه تسمیه شاید به این خاطر باشد که حدود متصرفات مسلمین در این نقطه به پایان می‌رسید. (خمامی زاده، ۱۳۶۶: ۷۶)
موقعیت جغرافیایی استان گیلان
استان گیلان یکی از استان‌های شمالی ایران که از نظر وسعت بیست و هشتمین استان ایران و از نظر جمعیت یکی از متراکم‌ترین استان‌های کشور محسوب می‌شود. این استان با قرار گرفتن در باریکه‌ای میان دریای خزر و سلسله‌کوه‌های البرز از شرایط آب و هوایی بسیار مطلوبی برخوردار است. بارش باران در بعضی از مناطق این استان به بیش از ۲۰۰۰ میلی‌متر می‌رسد. گیلان با دارا بودن مواهب طبیعی چون دریا، جنگل، کوهستان و آب و هوای معتدل یکی از قطب‌های گردشگری کشور می‌باشد. آب و هوای مرطوب و زمین حاصلخیز سبب شده است تا این استان از نظر محصولات کشاورزی و دامی از شرایط مساعدی برخوردار گردد و عمده‌ی فعالیت مردمان این سرزمین در بخش کشاورزی متمرکز شده است. این استان با دارا بودن خط ساحلی به طول ۳۰۰ کیلومتر از شرایط ویژه‌ی تجارت دریایی برخوردار بوده و سومین بندر تجاری کشور در این استان قرار دارد. موقعیت نسبی بسیار مطلوب گیلان در منطقه‌ی جغرافیایی شمال ایران با دارا بودن مرز بین‌المللی خشکی با جمهوری آذربایجان و مرز دریایی با ۴ کشور همسایه‌ی شمالی موجب گردیده تا استان گیلان از موقعیت استراتژیک برخوردار گردد. همچنین فاصله‌ی نزدیک با پایتخت و مراکز جمعیتی کشور از دیگر شرایط ممتاز جغرافیایی این استان به حساب می‌آید.
موقعیت ریاضی
استان گیلان از ۳۶ درجه و ۳۴ دقیقه تا ۳۸ درجه و ۲۷ دقیقه نیم کره شمالی و ۴۸ درجه و ۵۳ دقیقه تا ۵۰ درجه و ۳۴ دقیقه نیم کره شرقی زمین واقع شده است که بر اساس منطقه‌بندی کره زمین در منطقه معتدل مابین ۲۷ تا ۶۶ درجه قرار دارد. قرار گرفتن در این طول و عرض جغرافیایی اقلیم معتدل با چهار فصل کامل را برای این استان فراهم نموده است.
موقعیت نسبی
استان گیلان از شمال به دریاچه خزر و کشور آذربایجان، از غرب به استان اردبیل، از جنوب به استان زنجان و قزوین و از شرق به استان مازندران محدود می‌شود. این استان، دارای مرز بین‌المللی نیز می باشد و از طریق آستارا با جمهوری آذربایجان هم مرز است لذا موقعیت نسبی استان گیلان بسیار ممتاز و مناسب می‌باشد. قرار گرفتن در حاشیه‌ی بزرگترین دریاچه‌ی دنیا (دریای خزر) که از طریق کانال ولگا به آب‌های آزاد متصل می‌گردد و وجود سلسله کوه‌های البرز همانند سدی مستحکم در جنوب این استان، باریکه‌ای را تشکیل داده است که از یک سو به آب و از سوی دیگر به کوهستان مرتبط است. قرارگیری این استان در سر حدات شمالی کشور ایران و هم مرز بودن با یکی از دو قدرت بزرگ جهانی وقت (امپراتوری روسیه و در ادامه شوروی) شرایط استراتژیک ویژه‌ای را برای این استان ایجاد نموده است و اکنون نیز با استقلال جمهوری‌های شوروی سابق، گیلان با آذربایجان از طریق زمینی و دریا هم مرز می‌باشد. ضمن اینکه از طریق دریاچه خزر با ۳ کشور دیگر روسیه، قزاقستان، ترکمنستان نیز هم مرز است. استان گیلان به علت دارا بودن شرایط آب و هوایی مطلوب و مواهب طبیعی فراوان یکی از توریستی‌ترین استان‌های کشور محسوب می‌شود. قرار گرفتن بندرانزلی سومین بندر تجاری ایران در این استان منجر به افزایش اهمیت استراتژیک این استان در منطقه شده است. منطقه آزاد تجاری بندرانزلی تحول بزرگی در ساختار اقتصادی این استان فراهم نموده و این استان را به یک منطقه بین‌المللی مبدل نموده است. قرار گرفتن استان گیلان در فاصله‌ی مناسب با پایتخت سیاسی کشور و همچنین همجواری با مراکز جمعیتی، اقتصادی و فرهنگی عمده کشور در شمال و شمال غرب ایران شرایط بسیار مطلوب و موقعیت نسبی ممتاز را برای این استان فراهم نموده است.
وسعت و اقلیم استان گیلان
استان گیلان از استان‌های شمالی ایران با وسعت ۱۴۰۴۴ کیلومترمربع می باشد ، طبیعت گیلان، پوشیده از جنگل و دارای آب و هوای معتدل و مرطوب است. این استان شامل مناطق سرسبز شمال غربی رشته‌کوه البرز و بخش غربی کرانه‌های جنوبی دریای خزر است. مناطق کم‌ارتفاع ساحل دریای خزر به دلیل وضعیت توپوگرافیکی آن، دارای نوعی بسیار ویژه از آب و هوای هیرکانی هستند. کل استان گیلان متعلق به این منطقهٔ به طور خاص مرطوب و سبز است: جریانات جوی غالب شمالی-جنوبی، بر فراز دریا مرطوب شده، توسط مانع قوی البرز مجبور به بالارفتن شدید می‌شوند و نتیجتاً در همه سال به فراوانی بر جلگه و کوهپایه شمال غربی رشته کوه می‌بارند. نظام بارش در پاییز (مهر تا آذر) وقتی که ناپایداری جوی در بالاترین نقطه خود است ، در زمستان و اوایل بهار متوسط است، در خرداد تا مرداد کمترین مقدار را دارد. بارندگی متوسط سالانه بین ۱۲۰۰ تا ۱۸۰۰ میلیمتر در طول خط ساحلی متغیر است (۱۲۳۳ در آستارا، ۱۷۵۵ در انزلی)، در طول دره سفیدرود، که هر بعدازظهر تابستانی باد شدید شمالی بر آن می‌وزد، کاهش شدید رطوبت و تشکیل منطقه شبه‌خشک مدیترانه‌ای را در دو شهر رودبار و منجیل شاهد هستیم.
شکل و توپوگرافی استان گیلان
استان گیلان ۱۴۰۴۴ کیلومتر مربع وسعت دارد. عریض‌ترین بخش این استان ۹۳ کیلومتر می باشد که از بخش مرکزی سواحل شهر بندر انزلی تا انتهای حوزه استحفاظی با استان قزوین امتداد دارد و باریکترین بخش این استان از ساحل بخش حویق در غرب این استان تا انتهای حوزه‌ی استحفاظی با استان اردبیل ۵/۱۳ کیلومتر امتداد دارد. میانگین عرض سرزمینی این استان ۳۰ کیلومتر می باشد ، طول استان گیلان از مرز آستارا (غربی ترین شهر استان) تا چابکسر( شرقی ترین شهر استان) ۳۰۰ کیلومتر می باشد با توجه به طول و عرض مذکور استان گیلان در زمره سرزمین های با شکل طویل قرار می‌گیرد. البته این شکل ظاهری امتیاز ویژه‌ای را برای استان فراهم نموده است دارا بون خط ساحلی به طول ۳۰۰ کیلومتر در دریاچه خزر و همچنین قرارگیری در امتداد کرانه شمالی سلسله کوه‌های البرز که میانگین بارش بسیار مناسب باران تا ۲۰۰۰ میلیمتر در سال دارد از مهمترین امتیازات شکل این استان است، نکته جالب در خصوص شکل ظاهری این استان باریک شدن دو سوی شرق و غرب استان و نزدیک شدن فاصله کوه با دریا در این مناطق است که منجر به شیب زیاد و کاهش میزان زمین مناسب برای بهره برداری های کشاورزی و سکونتگاهی در این استان می شودو عمده مساحت جلگه ای در مرکز استان و در دلتای سفید رود متمرکز شده است.
استان گیلان انتهای غربی رشته کوه البرز و بخش غربی جلگه‌های حاشیه دریای خزر ایران را دربر می‌گیرد. دره عرضی عمیق سفیدرود بین منجیل و امامزاده هاشم کمربند کوهستانی را قطع می‌کند. در شمال غرب، ارتفاعات تالش به صورت حوضه‌ای پیوسته امتداد دارند و گیلان را از آذربایجان جدا می‌کنند. جز در انتهای شمالی در حیران واقع در انتهای دره آستاراچای که از ارتفاع ۱۶۰۰ متر فراتر نمی‌رود، ارتفاع همه آن مناطق بالای ۲۰۰۰ متر است و سه قله بالای ۳۰۰۰ متر بغرو داغ (۳۱۹۷ متر)، عجم داغ (۳۰۰۹ متر) و شاه معلم یا ماسوله داغ (۳۰۵۰ متر) دارد. در بخش شرقی و شمال شرقی آنها جریانهایی موازی به پایین به سوی دریا جریان دارد که منجر به الگویی شانه‌ای‌شکل می‌شود. البرز غربی خود در شرق دره سفیدرود پهن‌تر و پرپیچ‌وخم‌تر است و سه دامنه موازی دارد؛ نماینده جنوبی‌ترین و پست‌ترینشان در گیلان آسمانسرا کوه (۲۳۷۵ متر) در منطقه عمارلو ست؛ دامنه متوسط پیوسته‌تر است؛ از کوه درفک (۲۷۳۳ متر) تا کرم کوه (۳۳۸۹ متر) ادامه دارد، درحالی که دره عرضی پلرود کلاچای مشخصاً دامنه شمالی را به ناتشکوه (۲۳۸۷ متر) و کوه سمام یا سماموس (۳۶۸۹ متر) که بلندترین نقطه گیلان است تقسیم می‌کند.
شکل ‏۳‑۱: نمایی از قله سماموس، بلندترین نقطه گیلان از روستای حاجی آباد املش (منبع: www.ichto.ir)
همه این کوهها ساختار زمین‌شناسی و تاریخ زمین‌ساختی بسیار پیچیده‌ای دارند که آنها را به مجموعه ساختاری مرکز ایران مربوط می‌کند. لرزه‌خیزی بالا گواه فعال بودن فرایند کوه‌سازی ست، زلزله ۳۱ خرداد ۱۳۶۹، دو شهر منجیل و رودبار را تقریباً ویران کرد و حدود چهل هزار نفر را کشت و صدها روستا را تخریب کرد. گرچه همه این کوهها مساحت بیشتری از جلگه‌ها دارند، ولی جلگه‌ها مهمترین ویژگی خاص استان هستند و واژه گیلان هم اغلب به مناطق جلگه‌ای یا خصوصاً به جلگه مرکزی اطلاق می‌شده‌است. این متوازی‌الاضلاع کم‌ارتفاع، با پهنای ۳۵ کیلومتر و طول ۹۰ کیلومتر، ناهمگن بوده قابل تقسیم به دو بخش اصلی است: دلتای سفیدرود در شرق و جلگه فومن در غرب.. در مقابل، جریانات شمال تالش و شرق گیلان که حتی از پلرود هم پرآب‌ترند به اندازه کافی برای خنثی کردن عمل جریان ساحلی رونده بسوی شرق آبرفت نمی‌آورند، و نمی‌توانند جز یک روبان باریک منطقه کم‌ارتفاع تنها با پهنای چند کیلومتر بین آستارا و سفیدرود و در شرق قاسم آباد با پهنای حدود ۱۰ کیلومتر در دهانه پلرود پیرامون کلاچای بسازند.بیش از ۴۰ رودخانه در گیلان جریان دارند که مهم‌ترین آن‌ها سفیدرود است. دیگر رودهای مهم گیلان آستاراچای، کرگان‌رود، اسالم، دیناچال، شیوه‌رود، عمل‌کنده، وزیرکنده، حسن‌کیاده، دهکا، رود چمخاله، کیان‌رود و پیله‌رود هستند. کمترین میزان استفاده از شبکه آبرسانی عمومی در کشور، مربوط به استان گیلان است که بلافاصله پس از آن استان سیستان و بلوچستان قرار گرفته که با سهولت دسترسی به منابع آب در گیلان قابل توجیه‌است.
توزیع جمعیت در استان گیلان
جمعیت استان گیلان طبق سرشماری سال (۱۳۹۱)؛ ۲۴۸۰۸۷۴ نفر است و ۲٫۳ از جمعیت ایران را در بر می‌گیرد. گیلان دهمین استان پرجمعیت و بیست و هشتمین استان وسیع ایران است. تراکم جمعیت در این استان با ۱۷۷ نفر در هر کیلومترمربع جایگاه سوم را در ایران دارد. کلانشهر رشت با داشتن ۴۶ درصد جمعیت کل استان، مرکز و پرجمعیت‌ترین شهر استان گیلان و دوازدهمین شهر پرجمعیت ایران و پرجمعیت‌ترین شهر سه استان ایران در ساحل دریای خزر است. از دیگر شهرهای پرجمعیت این استان می‌توان به ترتیب به شهرهای بندر انزلی، سومین بند تجاری ایران و مهمترین بندر ایرانی در حاشیه دریای خزر، لاهیجان، تالش، لنگرود، رودسر، بندر آستارا، فومن اشاره کرد.
جدول ‏۳‑۱: آمار و اطلاعات جمعیتی کشور و استان گیلان(۱۳۹۱)