ضرر

لفظ ضرر که معمولاً در مقابل نفع استعمال می شود، در لغت به معنی گزند، نقصان و زیان است و کلمه زیان نیز که ضد سود است به معنی خسارت و ضرر است. پس ضرر و زیان یا خسارت در این لغت مترادف یکدیگرند. نویسندگان قانون آئین دادرسی کیفری و قانون مسئولیت مدنی مصوب سال ۱۳۳۹ ایران نیز،عناوین ضرر و زیان را در قوانین مذبور تواماً و به معنی مترادف یکدیگر،یعنی آنچه که ضرر برساند یا سبب زیان یا خسارت شود، به کار برده اند. ولی در قانون مجازات عمومی گذشته و اخیراًً نیز در قانون تعزیرات مصوب سال ۱۳۶۱ کمیسیون قضایی مجلس شورای اسلامی، به جای عنوان «ضرر و زیان لفظ «خسارت » و در برخی از مواد قانون نیز کلمه ضرر استعمال شده است. همان طوری که قبلاً گفته شد، تدوین کنندگان قانون مجازات اسلامی.در ماده ۵۸ قانون مذبور عناوین ضرر و زیان اعم از مادی و معنوی اسلامنی،در ماده ۵۸ قانون مذبور،عناوین ضرر و زیان را اعم از مادی و معنوی استعمال کرده‌اند. در عرف قضایی نیز، مفهوم ضرر و زیان

اقسام ضرر: ضرر مادی:ضرر مادی قابل جبران در متن قانون،ناظر به از بین رفتن مال یا کسر ثروت و دارایی یا منفعت مشروع و مسلمی است که در نتیجه تقصیر قاضی در تشخیص موضوع یا در تطبیق حکم بر مورد خاص حاصل خواهد شد.

ضرر معنوی:همان گونه که در متن ماده ۵۸ قانون مجازات اسلامی آمده است،لزوم جبران ضرر ناشی از تقصیر در تشخیص موضوع یا درتطبیق حکم بر مورد خاص منحصر به جبران ضرر مادی نیست،بلکه زیان‌های معنوی مانند از بین رفتن آبرو و حیثیت ویا صدمات روحی که جنبه غیر مالی داردبا رعایت شرایطی می‌تواند برای قاضی مامور اجرای قانون جزا، مسئولیت مدنی ایجاد کند. اما باید دانست که در گذشته جبران ضرر معنوی، قابل جبران نبود و علمای حقوق کسر حیثیت یا اعتبار اشخاص یا صدمات روحی را قابل ترمیم به پول نمی دانستند. اما با گذشت زمان، این طرز تفکر و اندیشه دستخوش تحول وتغییر شده و در عصر ما جبران ضرر معنوی با پرداخت پول به زیان دیده، مورد حمایت قانونگذارقرار گرفته است.

مستی: خمر در لغت، به معنی چیزی که نوشیدنش مستی آورد.در اصطلاح نیز، به هر مایع مسکر را خمر گویند.منظور از مسکر چیزی است که قابلیت مست کنندگی را داشته باشد هر چند فعلاً مست نکند. به استعمال مشروبات الکلی یا مسکر آور را، شرب خمر گویند.تکرار جرم در حقوق به معنی؛ وضعیت مجرمی است که سابقه محکومیت جزائی داشته و مجدداً مرتکب جرم دیگری شده باشد. در این حالت است که تکرار جرم تحقیق پیدا کرده و مجرم مشمول مجازات سنگین‌تر قرار می‌گیرد. تکرار جرم در حدود به؛ ارتکاب مجدد همان جرم مستوجب حدی است که قبلاً نیز برای آن محکوم شده و حکم اجرا شده است.که این مسأله در ماده ۱۷۹ قانون مجازات اسلامی صراحتاً بیان شده است:هرگاه کسی چند بار شرب مسکر بنماید و بعد از دو بار حد بر او جاری شود در مرتبه سوم کشته می‌شود

نکات موجود در ماده ۱۷۹ قانون ۱۳۷۰ ‌بنابرین‏ شامل کلیه مسکرات می‌شود. ملاک ثبوت جرم شرب خمر

مست کنندگی می‌باشد، ‌بنابرین‏ قاعده آن است که خوردن هر مست کننده‌ای مستوجب حد باشد و تعیین مصداق آن بر عهده عرف است.اما مصادیق مشهوری در کتاب‌های فقهی بیان شده یا در خارج وجود دارد مانند: بِتع؛ مایع گرفته شده از عسل که جوشیده و سفت می‌گردد.فضیغ؛ عصاره رطب است یعنی خرمائی که تازه شروع به رسیدن می‌کند این مایع اگر بجوشد یا سفت گردد، فضیغ نامیده می‌شود.نقیع؛ به مایع گرفته شده از کشمش گفته می‌شود،مِرز؛ به مایع گرفته شده از ذرت و جو اطلاق می‌گردد عنبیراء؛ به عصاره ذرت گفته می‌شود ‌به این مایع سُکر نیز گفته می‌شود. جعّه؛ عصاره‌ای است که از جو یا گندم گرفته می‌شود.فقاع؛ به آب جو گفته می‌شود.نبیذ؛ به عصاره خرما گفته می‌شود.عصیر عنبی؛ آب انگوری که به خودی خود بجوشد یا به وسیله آتش یا خورشید بجوشد.پس اگر شخصی یک مرتبه نبیذ بخورد و حد بر او اجرا گردد و بار دیگر خمر بخورد و بر او حد اجرا گردد و بار سوم هر مسکر دیگری بخورد، کشته می‌شود.

قانون و مجرمان مست

جام حوادث؛ در حالت مستی، اشخاص قصد و اختیار کامل ندارند و عادلانه نیست که به همان اندازه که افراد در وضع هوشیاری مسئول هستند، مسئول شناخته شوند. از دیگر سو برای حفظ نظم و امنیت جامعه، استناد به مستی با هدف معاف شدن از مجازات در خصوص همه جرایم به نحو کامل قابل قبول نخواهد بود.‌بنابرین‏ این سوال پیش می‌آید که با کسانی که به استفاده از مشروبات الکلی می پردازند و در نتیجه مستی ناشی از آن، مرتکب جرم می‌شوند چه باید کرد؟ «حمایت» در گزارشی به بررسی این موضوع می پردازد.

عنصر روانی جرم در نظام حقوقی اسلامی ‌از نظر کیفری فقط کسی مقصر و مستوجب مجازات است که رفتار جزایی را با اراده مجرمانه همراه با وضع جسمانی و عقلانی مناسب مرتکب شده باشدیعنی مرتکب باید همزمان با داشتن عنصر روانی، دارای اهلیت (ادراک و اختیار) در زمان وقوع جرم باشد. ‌بنابرین‏، چون مستی، اراده و اختیار را از انسان سلب می‌کند، در صورتی که ارادی و به قصد ارتکاب جرم نباشد، با وجود شرایطی مجازات بر شخص مست اعمال نمی‌شود.

دفاع مستی باید صرفا در شرایط و اوضاع و احوال خاص آن اعمال شود و محدود به مواردی باشد که واقعا عنصر روانی جرم از بین برود. آنچه در اعمال مسئولیت کیفری ضرورت دارد این است که فکر و عقل مرتکب، بر اعمال وی کنترل داشته باشد و صرف اینکه فکر و ذهن مرتکب به درستی عمل نمی‌‌کرده‌است، برای رفع مسئولیت کیفری کفایت نمی‌کند.

تاثیر گذاری مستی بر ارتکاب جرم

قانون‌گذار ما مستی را تعریف نکرده و تشخیص آن را به عرف واگذار ‌کرده‌است اما می‌توان گفت مستی عبارت است از حالتی که از نوشیدن مسکر مانند شراب، خمر و… در انسان پدید می‌آید.البته این تعریف مستی به اعتبار منشا است و می‌توان مستی را به اعتبار علایم و عوارض آن نیز تعریف کرد و آن عبارت است از کیفیت مخصوصی که تحت تاثیر مواد مسکر ایجاد می‌شود و قدرت ارزیابی و تشخیص سود و زیان را از انسان سلب می‌کند و موجب اختلال تام یا نسبی اراده می‌شود.چهار شرطی که ‌در مورد تاثیر مستی بر ارتکاب جرم باید در نظر داشته باشیم: اولا، مستی فقط ناشی از مصرف مایعات سکرآور نظیر خمر نیست، بلکه سایر مواد سکرآور را نیز در برمی‌گیرد. ثانیاً، مصرف مسکر و شرب خمر حتما ملازمه با مستی ندارد و حدوث این حالت متعاقب شرب خمر محتمل است و نه حتمی. ثالثا، وجود میزان مشخصی الکل در خون به معنی مستی نیست و سلب کلی اراده متعاقب آن موضوعیت دارد. رابعا، تا زمانی که اختیار به کل سلب نشود، به فرد در قانون و عرف مست اطلاق نمی‌شود.

مستی و مسئولیت کیفری

۲-۲-۳-۴ سرمایه ­گذاران مدیریتی

کریزنر^[۲۱] (۱۹۷۳ و ۱۹۸۰) توجه تمامی افراد بشر را به چیزی معطوف می­داند که برای آن ها منافع دارد. وی کار­آفرین^[۲۲] را به معنای واقعی کلمه، فردی می­شناسد که نقش او بر­خاسته از آگاهی به فرصت­هایی است که به آن­ها قبلاً توجه نمی­شده است. سلدن^[۲۳] (۱۹۸۰) نقطه­نظرهای کریزنر را تحت عنوان نظریه کارآفرینی^[۲۴] مطرح می­ کند که محور اصلی آن، مدیر مالک یا کارآفرین در نظریه­ های کلاسیک مدیریت (مبتنی بر نظریه انسان اقتصادی) است. طبق این نظریه، کارآفرین کسی است که به فرصت­ها آگاهی پیدا می­ کند و بصیرت کشف و سرمایه ­گذاری روی آن­ها را دارد. اما، نقش کارآفرین بیشتر در سازمان­ های دارای وحدت مالکیت و مدیریت متجلی می­ شود و به­­تدریج که مدیریت در پی نیاز به افزایش سرمایه از مالکیت شرکت­ها جدا می­ شود، این نقش بسیار کم­رنگ می­ شود. چنین وضعی به ­ویژه پس از جنگ جهانی دوم شتاب بیشتری می­یابد. در پی جدایی مالکیت از مدیریت، نظریه­ های رفتاری مدیریت با رد مدل کلاسیک کارآفرین یا مدیر مالک، بر انگیز­های مدیر تکیه کرد. این نظریه پیش ­بینی کرد که ‌می‌توان با بهره گرفتن از ساز و کارهایی، منافع مدیران و صاحبان سرمایه را در یک راستا قرار داد. آدام اسمیت^[۲۵] اولین کسی بود که نتایج زیانبار این جدایی را مطرح کرد. به گفته او،«از مدیران سرمایه دیگران نمی­ توان انتظار داشت که به اندازه شرکای شرکت خصوصی در حفظ و حراست از سرمایه خود، مدام هوشیار و نگران باشند. ‌بنابرین‏، غفلت و اسراف در مدیریت چنین شرکت­هایی همواره رواج دارد».

برل^[۲۶] و مینز^[۲۷] (۱۹۳۲) پس از آدام اسمیت، ادعا کردند که در شرکت­های سهامی عام، با تکیه بر منافع شخصی مدیران، نمی­ توان انگیزه مؤثری برای استفاده کارآمد از دارایی­ های مؤسسه پدید آورد چرا که بدون مشارکت در مالکیت، مدیران در منافع ناشی از افزایش کارایی سهیم نیستند. آنان اولین کسانی بودند که عنوان کردند تفکیک مالکیت و کنترل، دست مدیران را در راستای دست­یابی به اهداف مغایر با حداکثر کردن ثروت صاحبان سرمایه، باز می­ گذارد.

۲-۲-۳-۵ سرمایه ­گذاران خارجی

در اقتصادهای آزاد و بازارهای سرمایه بین‌المللی بخشی از مالکیت شرکت ها در اختیار سرمایه گذاران خارجی قرار دارد. این پدیده حتی در چارچوب اقتصاد از ابعاد مختلفی قابل بررسی است که در این گزارش صرفاً اثرات وجود سهام‌داران خارجی در ترکیب سهامداری بر بازده و ارزش شرکت ها مورد توجه قرار می‌گیرد. به موازات گسترش جهانی سازی در بازارهای مالی، نقش سرمایه گذاران خارجی در شرکت ها بیشتر و پررنگ تر می شود.

به زعم برخی صاحب نظران به دلایل مختلف حضور سهام‌داران خارجی در ترکیب مالکیت می ­تواند بهبود عملکرد و افزایش بازده و ارزش شرکت را به دنبال داشته باشد که عبارتند از:

– اعمال نظارت بیشتر بر مدیران؛

– افزایش تخصص و تجربه مدیریتی شرکت؛

– ورود سرمایه های جدید و افزایش انعطاف و توان مالی شرکت؛

– تسهیل و تسریع پیوستن شرکت به بازارهای سرمایه جهانی و کاهش نرخ هزینه سرمایه (کمپبل^[۲۸] ۲۰۰۲، ۷۴).

۲-۲-۴ تمرکز مالکیت

تمرکز مالکیت نمایانگر بالا بودن درصد سهام در دست سرمایه گذاران نهادی است. هرچه درصد سهام متعلق به سرمایه گذاران نهادی بالاتر باشد تمرکز مالکیت بالاتر خواهد بود و توانایی کنترل مدیر توسط این سرمایه گذاران بهبود می‌یابد چراکه با افزایش درصد سهام متعلق به سرمایه گذاران نهادی، عملکرد آینده و افزایش ارزش شرکت برای این سرمایه گذاران از اهمیت بالاتری برخوردار می شود. ‌بنابرین‏ انگیزه ی بیشتری برای اعمال کنترل بر مدیر را دارند. در نتیجه بالا بودن تمرکز مالکیت با افزایش کنترل بر مدیران باعث بهبود کارایی شرکت می شود.

۲-۲-۵ عوامل مؤثر بر تمرکز و پراکندگی مالکیت

به طور کلی مالکیت می‌تواند در سطح وسیع (وجود تعداد زیادی از سهام‌داران کوچک) تا مالکیت عمده (وجود تعداد کمی از سهام‌داران عمده) متنوع باشد. لذا زمانی که مالکیت در دست سهام‌داران عمده باشد، سیستم کنترل متمرکز خواهد بود و زمانی که مالکیت توزیع شده باشد سیستم کنترل نامتمرکز است. از جمله عواملی که بر تصمیم گیری در زمینه انتخاب این نوع ساختارهای مالکیت تأثیر می‌گذارد شامل:

۱-اندازه شرکت: شرکت های بزرگ تمایل دارند که مالکیت آن ها توزیع شود زیرا آن ها به بودجه های بیشتری نیاز دارند.

۲-نوع سهام‌داران (نوع مالکیت): به عنوان مثال سهام‌داران نهادی تمایل دارند که دارای مهارت های کنترلی و نظارتی بهتری در مقایسه با سهام‌داران حقیقی باشند.

۳-تعداد سهام‌داران: هر چه تعداد سهام‌داران بیشتر باشد مالکیت بین سهام‌داران متعدد توزیع می شود و با کاهش تعداد سهام‌داران، ترکیب مالکیت به سمت مالکیت عمده سوق پیدا می‌کند.

۴-میزان (درصد ) مالکیت سهام‌داران : هرچه مالکیت بیشتر باشد، ساختار مالکیت متمرکزتر خواهد شد بعبارتی با افزایش سهم مالکیت سهام‌داران، مالکیت شرکت در دست یک یا چند سهامدار عمده متمرکز می شود (احمدوند ۱۳۸۵، ۲۸).

۲-۳- نگهداری موجودی های نقدی

۲-۳-۱ انگیزه ‌های نگهداری موجودی ‌های نقدی توسط شرکت‌ ها

هر شرکتی میزانی از موجودی‌های نقدی را نگهداری می‌کند که میزان آن تحت تاثیر ویژگی‌های آن شرکت و دوره های زمانی مختلف، متغیر می‌باشد. اما دلیل اصلی نگهداری موجودی‌های نقدی توسط شرکت‌ها چیست و شرکت‌ها برای انجام این کار چه انگیزه هایی دارند؟

کینس^[۲۹] (۱۹۳۶)، سه انگیزه کلی برای نگهداری موجودی‌های نقدی توسط مؤسسات اقتصادی را بیان می‌کند، این انگیزه ها عبارتند از:

الف- نیاز به انجام معاملات

ب- اقدامات احتیاطی

ج- مقابله با شرایط دارای ریسک.

1. 1. 1. عوامل اقتصادی : تامین برخی از خواسته ها منوط به داشتن امکانات مالی و مادی است ، اگر برای یک خانواده داشتن منزل شخصی هدف باشد ، به دلیل عدم استطاعت خرید خانه میسر نگردد ، پی آ”مد آن ناکامی است .

      

   

1. 1. عوامل سیاسی : نوع حکومت هامی تواند در به وجود آمدن ناکامی مؤثر باشد ، مثلا حکومت‌های استدای ، نظام کمونیستی و تک حزبی و .. نمونه های بارز این گونه تفکرات بوده و زمینه ای برای محرومیت افراد تلقی می شود ، حتی در مواردی هم که شرایط خفقان آور باشد باعث پیدایش احساس ناکامی در افراد آن جامعه می شود .

1. 1. وجود تبعیضات : یکی دیگر از عوامل ناکام کننده تبعیضات است که به صورت های : بتعیض نژادی ، تبعیضات ناروای محیط های آموزشی ، تبعیضات ناروا در محیط خانه و … که نه تنها باعث بروز ناکامی می شود ، بلکه مشکلات رفتاری را نیز در پی خواهد داشت .

1. 1. عوامل فیزیکی : دانش آموزی قصد شرکت در یک مسابقه ورزشی را دارد ، به دلیل عدم دسترسی به وسیله نقلیه از رفتن به مسابقه محروم و دچار ناکامی می‌گردد این یکی از مواردی است که عوامل فیزیکی باعث ناکامی می شود .

1. 1. عوامل طبیعی ، مثل سیل ، زلزله وحوادثی نظیر آن ، مانعی بر سر راه خواسته های افراد تلقی شده و موجب ناکامی می‌گردند .

1. 1. تحقیق در زمینه « ناکامی و شیوه های برخورد با آن » ( ایمانی ^[۷۹]مهر ۱۳۷۰ ) : قسمت سوم

1. 1. واکنش‌های ناشی از ناکامی :

1. 1. پرخاشگری ، فرضیه ناکامی ، پرخاشگری که مطابق آن هر نوع ناکامی به پرخاشگری می‌ انجامد و هر گونه پرخاشگری نتیجه ناکامی است تا اندازه ای اغراق آمیز به نظر می‌رسد ، ناکامی ممکن است با پاسخهای دیگری منجر شود .

1. 1. چون بازگشت به رفتارهای کودکانه

1. 1. کناره گیری یا بی اعتنایی

1. یا کوشش آرام برای حلب مسئله ( شاید بهتر این باشد که ناکامی را مقدمه تحریک هیجانی ، خشم را خود حالت هیجانی و پرخاشگری را یکی از پاسخهای شخص در برابر خشم بدانیم.)

البته پاسخ پرخاشگر آمیز معمولا پاسخ آموخته شده ای است که خشم یا سائقه ناشی از ناکامی را کاهش می‌دهد .

در بحث از عوامل تشدید کنند پرخاشگری می توان اذعان نمود که بررسی دقیق قرائن موجود ، حاکی از آن است که نقش ناکامی در بروز و عدم پیدایش پرخاشگری آشکار به طور عمده به دو عامل بستگی دارد : الف ) به نظر می‌رسد که ناکامی زمانی موجب افزایش حالت پرخاشگرانه در فرد می شود که نسبتا شدید باشد ، اما اگر خفیف یا متوسط باشد ممکن است موجب تشدید آن نشود . ب) قرائن فزاینده حکایت از آن دارد که ناکامی زمانی بروز پرخاشگری را افزایش می‌دهد و آن را تشدید می‌کند ک با ناحق و تحمیلی باشد .

می توان نتیجه گرفت که انگیزه رفتارهای آدمی یعنی اهدافی که او را در زندگی دنبال می‌کند ، کسب رضایت خاطر و کامیابی است و این هدف و منظور تحقق نمی یابد ، مگر آنکه احتیاجات طبیعی که بخشی از آن جنبه بدنی دارد مانند نیاز به آب ، هوا – حفظ خود از سرما و گرما .. و یا معنوی و روانی هستند مانند نیاز به محبت ، احترام و تملک امور معنوی .. و تمایلات اکتسابی او تامین شود . هرگاه وصول ‌به این اهداف بامانع یا مشکلی برخورد نماید ، برای رفع آن گاه متوسل به پرخاشگری می شود . طبیعی است که کودکی که از مهر و عطوفت مادر محروم می ماند و یا معلم کمتر به او توجه می‌کند به دلیل برخورداری از ناکامی دست به پرخاشگری می زند ، برای مقابله با ‌پرخاشگری‌های ناشی از ناکامی در محیط‌های ‎آ”موزشی باید موارد ذیل را مطمح نظر داشت:

1. 1. تامین احتیاجات بدنی و روانی

1. 1. آشنا کردن دانش آموزان با این امر که انسان ‌در همه امور کامیاب نمی شود .

1. 1. توجه داشتن به روحیات دانش آموزان در هنگام وضع مقررات مدرسه ، یعنی هر چه از سنگینی و سختی آن کاسته شود از بروز ستیزه جویی بیشتر جلوگیری می شود ، زیرا فرد کمتر دچار احساس محرومیت می‌کند .

1. 1. داشتن حق اعتراض و بیان خواسته ها

1. 1. سهیم بودن در اداره امور مدرسه

1. 1. رعایت عدالت در مدرسه توسط اولیاء آن

1. 1. ایجاد حس احترام و اعتماد به نفس واعتماد نسبت به اولیای مدرسه

1. 1. ترویج و تبلیغ اصول و ارزش‌های اخلاقی به وسیله ‌سرمشق‌های عملی

1. 1. تشکیل گروهای مختلف علمی ، فرهنگی ، هنری ، تشویق گروهای موفق

1. 1. اولین تجربه دانش آموزان از محیط آموزشی باید تجربه موفقی باشد .

1. پرهیز از به کار بردن محرکاتی که موجب انگیختن شاگردان می شود ، همچون فریاد کشیدن بر سر آن ها ، که پاسخ متقابل آن ها نیز پرخاشگری و خشونت است .

۴-تحقیق در زمینه « ناکامی و شیوه های مواجهه با آ‎ن » ( فرغار^[۸۰] ۱۳۷۱)

افراد مختلف به طور متفاوت در برابر ناکامی و واکنش نشان می‌دهند برای مثال نتیجه یک بررسی که درباره هفت دانش آموز انجام گرفته ذکر می‌گردد :

این دانش آموزان در مسابقه بهترین انشای سال شرکت نمودند با توجه به نتایج مسابقه و عکس العمل ‌افرادی که موفق به دریافت جایزه نشدن ، واکنش‌های متفاوت در قبال احساس ناکامی از برنده شدن مورد توجه قرار می‌گیرد :

1. دانش آموز اول ، افزایش تلاش ۲- دانش آموز دوم ، دلسرد شدن از ادامه کار ۳- دانش آموز سوم ، انتخاب ایده آلی جدید در جایگزینی هدف قبلی ۴- دانش آموز چهارم ، پناه بردن به رویا در برابر احساس ناکامی ۵- دانش آموز پنجم ، بروز عکس العملهای پرخاشگرانه ۶- دانش آموز ششم ، جابجایی در بروز پرخاشگری ( خشم خود رامتوجه خانواده خود کرد ) ۷- دانش آموز هفتم واکنش واپس گرا ( برگشت به دوره های ) رانشان داد.

سایر واکنش‌های به ناکامی عبارتند از :

احساس حقارت : احساس ناکامی اغلب با احساس حقارت همراه است ، مثلا کسی که در انتخابات ورودی دانشگاه موفق نمی شود از این که حس جاه طلبی او ارضاء نشده دچار احساس شکست می شود وهرگاه فردی درمقایسه موقعیتی ازخود با سایرین ‌به این تجربه برسد که نسبت به سایرین کمبودهایی دارد ، ممکن است با این طرز نگرش درمورد خود دچار احساس حقارت شود و مکانیسم‌های دفاعی از قبیل : جبران – دلیل تراشی ، سرکوبی … به کار گیرد .

واپس گرایی بیماری‌های جسمی ناشی از ‌کشمکش‌های روحی بروز بیماری روانی ناشی از فشار روحی درموارد خاص نیز ناکامی به اختلال یا وقفه در کار بعضی از ارگان‌های بدن مثل : بینایی ، شنوایی ، یا تکلم منجر می شود .

تدابیر مؤثر برای تحمل ناکامی :

۴) تنظیم رفتار برای اجتناب از بیماری های جسمی، وارسی علایم بیماری، رفتارهای اطمینان جویی یا رفتارهای پیشگیرانه از ابتلا به بیماری ها (مثلاً اجتناب از تکاپوی جسمی یا تماس پیدا کردن با بیماری، خواندن متون پزشکی، مشاوره های متوالی پزشکی، وارسی جسمی) باعث تداوم اضطراب خواهد شد. زیرا این گونه رفتار ها علایم را افزایش می‌دهند و منجر به اشتغال ذهنی فرد می شود (سالکوسکیس و همکاران، ۱۹۹۵، به نقل از کلارک و فربورن^[۶۷]،۱۹۹۷، ترجمه کاویانی، ۱۳۸۶).

تحقیقات تجربی نشان می‌دهد که اضطراب سلامتی در چندین اختلال اضطرابی دیگر نیز مشاهده می شود.برای مثال افراد دچار اختلال وحشت زدگی نسبت به علایم بدنی، گوش به زنگی افراطی دارند و همین طور تمایل به تعبیر فاجعه آمیز احساس های برانگیخته ی بدنی دارند (آبرامویتز و همکاران،۲۰۰۷).

همچنین شواهد نشان می‌دهد که در بعضی از افراد دچار اختلال وسواس، بیماران به دلیل ترس از آلودگی، افکار مزاحمی درباره ی ترس از میکروب ها و بیماری دارند که این ترس منجر به اعمال غیرقابل کنترلی مثل شستشوی دست برای اجتناب از بیماری می شود. در اختلال اضطراب فراگیر اغلب نگرانی افراطی و دائمی درباره ی سلامتی دیده می شود (^[۶۸]APA،۲۰۰۰، به نقل از آبراموویتز و همکاران، ۲۰۰۷)، و سرانجام برخی از فوبی های خاص مثل فوبی بیماری که شامل ترس غیرمنطقی و اجتنابی از محرک های خاص مرتبط با سلامتی و موقعیت هایی که بیماری را به یاد می آورد (مثل بیمارستان) دچار اضطراب سلامتی می‌باشند (مارکس^[۶۹]، ۱۹۸۷، به نقل از آبراموویتز و همکاران، ۲۰۰۷). شاید اضطراب سلامتی یک شاخص تشخیصی برای اختلال های اضطرابی دیگر باشد (آبراموویتز و همکاران،۲۰۰۷).

۲-۲-۱ نظریه های مرتبط با اضطراب سلامتی

۲-۲-۱-۱ نظریه ی روانپویشی^[۷۰]:

بر طبق این مکتب امیال پرخاشگرانه و خصمانه نسبت به دیگران (از طریق واپس زنی^[۷۱] و جابجایی^[۷۲]) به شکایت های جسمی تبدیل می‌شوند. خشم بیماران خودبیمارپندار در ناکامی های گذشته، طرد شدن ها و فقدان ها ریشه دارد، ولی این بیماران در زمان حال خشم خود را ‌به این صورت بیان می‌کنند که ابتدا درصدد جلب توجه و کمک دیگران بر می‌آیند و بعد کمک آنان را به علت بی اثر بودن رد می‌کنند. خودبیمارپنداری هم چنین به عنوان دفاعی در مقابل احساس گناه، احساس شرارت درونی، عزت نفس پایین و علامتی از توجه مفرط به خود تلقی می شود. ‌به این ترتیب درد و رنج های جسمی وسیله ای برای جبران و کفاره دادن (ابطال) می شود و به صورت مجازات شایسته ای برای کار های نادرست گذشته (خواه واقعی، خواه خیالی) و احساس گناهکاری و شریر بودن تلقی می شود (کاپلان و سادوک^[۷۳]،۲۰۰۷؛ ترجمه رضاعی، ۱۳۸۷).

۲-۲-۱-۲ نظریه ی یادگیری اجتماعی^[۷۴]:

در چارچوب این مدل علایم خودبیمارپنداری در واقع در خواستی برای پذیرش نقش بیمار از جانب کسی تلقی می شود که خود را با مسائل ظاهرأ لاینحل و غلبه ناپذیر مواجه می بیند. نقش بیمار راه گریزی برای فرد است که به او امکان می‌دهد از تعهدات مزاحم اجتناب کند و چالش های نامطلوب را به تعویق بیاندازد و از تکالیف و تعهدات معمول خود معاف شود (کاپلان و سادوک،۲۰۰۷؛ ترجمه رضاعی، ۱۳۸۷)

۲-۲-۱-۳ مدل شناختی- رشدی^[۷۵]:

این مدل که توسط لانیگان^[۷۶](۲۰۰۴، به نقل از ویلیامز^[۷۷]، ۲۰۰۴) ارائه شده است، عوامل خطرسازی که باعث رشد و حفظ اضطراب سلامتی می‌شوند را بررسی ‌کرده‌است. اولین عاملی که مطرح شده است روان رنجورخویی می‌باشد. این ویژگی یک عامل آسیب پذیر برای اضطراب سلامتی و البته سایر اختلالات روانی به ویژه اختلالات اضطرابی، افسردگی و بی خوابی می باشد. در واقع روان رنجورخویی یک تظاهر رفتاری از تمایلات سرشتی است که افراد دارای این ویژگی به صورت انتخابی به تهدید ها و تنبیه ها توجه می‌کنند. تهدید شکل های مختلفی دارد، که در افراد دچار اضطراب سلامتی این فرض وجود دارد که علایم بدنی و وضعیت سلامتی، هدف های تهدید هستند، یعنی این که افراد روان رنجورخو که در معرض ابتلا به اضطراب سلامتی هستند کوچک ترین علامت یا نشانه ی جسمی را به عنوان یک عامل تهدید برای سلامتی قلمداد می‌کنند.

عامل دیگری که در این مدل به عنوان عامل خطرساز فرض شده است، تجربه های بیماری در دوران کودکی می‌باشد، که به عنوان یک متغیر میانجی مهم فرض شده است. هم چنین بیماری ها و صدمات، تجربه های یادگیری بین فردی در ارتباط با بیماری و عامل های رشدی – اجتماعی ویژه مانند توجه بیش از حد والدین به بیماری افراد را به سوی اضطراب سلامتی می کشاند. علاوه بر این سبک های دلبستگی ناایمن ممکن است به عنوان سبک بین فردی، نقش مهمی در آغاز و همین طور حفظ اضطراب سلامتی داشته باشند.

عامل دیگری که در این مدل آمده است، وجدانی بودن می‌باشد. ممکن است بعضی از افراد تمایلات اضطراب سلامتی را داشته باشند، اما توانایی کنترل آن و برگرداندن توجه از علایم بدنی خود را داشته باشند، علت این امر بر اساس این مدل بالا بودن ویژگی وجدانی بودن است؛ این ویژگی توانایی افراد را در خودتنظیمی و غلبه بر تمایلات انگیزشی را نشان می‌دهد. افراد دارای تمایلات اضطراب سلامتی حتی اگر روان رنجورخویی بالایی داشته باشند، توانایی کنترل اضطراب و غلبه بر نگرانی مربوط به سلامتی را دارند.

به طور کلی این مدل بیان می‌کند که عوامل سرشتی، شخصیت، رشدی و اجتماعی نقش مهمی در اضطراب سلامتی دارند. افرادی که دارای روان رنجورخویی بالا، وجدانی بودن پایین، سابقه ابتلا به بیماری در طول دوران رشد، والدینی با توجه افراطی به بیماری و سبک های دلبستگی ناایمن در معرض خطر ابتلا به اضطراب سلامتی قرار دارند (به نقل از ویلیامز، ۲۰۰۴).

۲-۲-۱-۴ مدل شناختی- رفتاری^[۷۸]:

سالکوسکیس و وارویک (۲۰۰۱) یک مدل شناختی– رفتاری برای اضطراب سلامتی ارائه کرده‌اند که بر اساس آن افکار و اعتقادات ناکارآمد درباره ی شیوع و رواج بیماری های وخیم، معنای علایم جسمانی و سیر و درمان بیماری ها به عنوان عوامل خطر سازی برای اضطراب سلامتی در نظر گرفته می شود. این افکار ممکن است نهفته باقی بمانند و یا به وسیله ی یک سری از حوادث (مانند خواندن یا شنیدن درباره یک بیماری) فعال شوند.

بارسکی (۲۰۰۱) یک مدل مشابه مدل سالکوسکیس و واویک برای اضطراب سلامتی ارائه کرد که در آن بیشتر بر روی شروع و اساس اضطراب سلامتی تأکید دارد، بر اساس این مدل افراد دارای اضطراب سلامتی بیش از اندازه نسبت به حس های بدنی حساس هستند و به آن ها توجه می‌کنند، که این توجه افراطی باعث تقویت و گسترش حس های بدنی می شود و به عنوان یک عامل خطرساز قوی برای ابتلا به اضطراب سلامتی در نظر گرفته می شود.

تیلور و آسموندسون^[۷۹] (۲۰۰۴) با ترکیب دو مدل قبلی، یک مدل یکپارچه برای اضطراب سلامتی ارائه کردند. در این مدل عوامل شناختی شامل اعتقادات و افکار ناکارآمد و حافظه ی انتخابی به همراه عوامل توجه به عنوان تقویت کننده ی حس های بدنی، از عوامل زمینه ساز مهم در ابتلا و گسترش اضطراب سلامتی می‌باشند.

۲-۲-۲پژوهش های صورت گرفته در زمینه اضطراب سلامتی

در اینجا به بررسی پژوهش های صورت گرفته در زمینه اضطراب سلامتی پرداخته می شود.

ملاک های تشخیصی برای اعتیاد رفتاری بر اساس دیدگاه گریفتز (۱۹۹۶) عبارتند از ، ۱ برجستگی^[۱۱] ؛ این امر زمانی رخ می‌دهد که فعالیت معینی زندگی یک شخص می شود و بر تفکر ( اشتغال فکری و تحریف شناختی)، احساس ( ولع داشتن) و رفتار( خراب شدن رفتار اجتماعی) فرد تسلط دارد. ۲- تغییر خلق : شامل تجربیات ذهنی مانند جنب و جوش و تشنگی که افراد در اثر مشغول شدن به آن رفتار معین بروز می‌دهند و می‌تواند به عنوان یک رفتار مواجهه ای در نظر گرفته شود؛ یعنی فرد به علت انجام آن رفتار در یک حالت آرام بخش یا تخدیر کننده قرار می‌گیرد. ۳- تحمل؛ این مورد شامل فرایندی است که در آن نیاز به انجام آن رفتار به طور گسترده و روز افزون برای رسیدن به رضایت بیشتر می شود. ۴- نشانه های کناره گیری یا ترک: شامل احساسات ناخوشایند ( تفکر بد خلقی یا بی قراری) با اثرات فیزیکی ناخوشایندی هستند که وقتی آن رفتار معین ادامه نمی یابد یا ناگهان کاهش می‌یابد در فرد دیده می شود . ۵- تعارض^[۱۲]؛ این حالت شامل به وجود آمدن تعارض بین معتاد و افرادی که با او سرو کار دارند ( تعارض بین فردی) یا در درون فرد ( تعارض درون فردی) است که در ارتباط با یک فعالیت معین وجود دارد. ۶- بازگشت^[۱۳] : شامل تمایل برای تکرار حالت های قبلی فعالیت معین است بعد از زمانی که شخص آن رفتار را انجام ندهد ( واجیوس، ۲۰۰۶).

ملاک های تشخیصی برای اعتیاد اینترنتی بر اساس نظر یانگ (۱۹۹۶) عبارتند از: بر اساس نظر یانگ (۱۹۹۶) ملاک های تشخیصی برای اعتیاد اینترنتی بر اساس ملاک های تشخیصی قماربازی بیمار گونه بنا نهاده شده است. یانگ (۱۹۹۶) هفت ملاک برای تشخیص قمار بازی بیمار گونه را که در DSM-lV آمده بود را مبنایی برای تشخیص اعتیاد اینترنتی قرار داد. یانگ بیان کرد که هر فردی که به حداقل پنج نشانه از فهرست زیر جواب مثبت دهد معتاد به اینترنت شناخته می شود؛ ۱- اشتغال ذهنی ‌در مورد اینترنت (فکر کردن درباره اتصال قبلی به اینترنت و انتظار کشیدن برای تماس مجدد بعدی)، ۲- احساس به گذراندن زمان بیشتر در اینترنت برای به دست آوردن میزان رضایت بیشتر از آن ، ۳- عدم موفقیت در کنترل، توقف یا کم کردن استفاده از اینترنت ، ۴- به هنگام قطع یا کم کردن استفاده از اینترنت احساس ناآرامی، افسردگی یا بد خلقی کردن، ۵- فرد بیشتر از زمانی که قصد دارد، از اینترنت استفاده می‌کند، ۶- فرد به خاطر استفاده از اینترنت، فرصت های شغلی و روابط اجتماعی مهم خود از دست می‌دهد، ۷- دروغ گویی به اعضای خانواده. روان درمانگر یا افراد دیگر ‌در مورد مدت زمان استفاده از اینترنت، ۸- استفاده از اینترنت به عنوان راهی برای فرار از مشکلات یا مسائلی مثل افسردگی و نا امیدی ( مارلی و جرج^[۱۴]، ۲۰۰۷) بنا بر نظر براد و ولف (۲۰۰۱) برای تشخیص اختلال اعتیاد اینترنت باید پنج ملاک اول یانگ حتم وجود داشته باشد. و علاوه بر آن ها حداقل یک مورد از سه مورد از سه ملاک بعدی یانگ نیز مثبت باشد ( براد و ولف^[۱۵]، ۲۰۰۱). ملاک های تشخیصی برای استفاده مشکل آفرین از اینترنت بر اساس دیدگاه شاپیرا، گلدسمیتز، کک، خاسلا و مک الیرو (۲۰۰۵) عبارتند از ؛

1. 1. اشتغال ذهنی ناسازگار پیرامون استفاده از اینترنت که حداقل یک مورد از موارد زیر بایستی وجود داشته باشد: ۱) اشتغال ذهنی استفاده از اینترنت همراه با وسوه انجام آن، ۲) استفاده بیش از حد از اینترنت بیش از مدت زمانی که شخص برای آن برنامه ریزی ‌کرده‌است.

1. 1. استفاده از اینترنت یا اشتغال ذهنی نسبت به آن باعث اختلال جدی در عملکرد شغلی- اجتماعی یا دیگر زمینه‌های زندگی فرد شود.

1. استفاده از حد از اینترنت به صورت خاص در طی دوران هیبومانیا یا مانیک اتفاق نیفتد و این نشضانه ها جزء اختلالات محور ۱ معیار تشخیصی DSM-lV قرار نگیرد.

انجمن روانپزشکی آمریکا بر آن است تا اعتیاد به اینترنت و بازی های کامپیوتری را به عنوان یکی از عوامل اعتیاد رسمی به مواد مخدر طبقه بندی کند زیرا افراد معتاد به اینترنت بیشتر دچار انزوای اجتماعی هستند که در نتیجه ، بیشتر در معرض اعتیاد به مواد مخدر هستند ( درگاهی و رضوی، ۱۳۸۶). در پنجمین و آخرین ویرایش راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی (DSM-lV)، اعتیاد به اینترنت اعتیادی است که منجر به اختلال عملکردی در فرد می شود. این انجمن برای تشخیص اعتیاد به اینترنت، هفت ملاک را ارائه ‌کرده‌است؛ ۱- تحمل ترک، ۲- علایم ترک، ۳- زمان استفاده از اینترنت، ۴- تمایل مداوم برای کنترل رفتار، ۵- صرف وقت قابل توجه برای امور مرتبط با اینترنت، ۶- کاهش فعالیت های اجتماعی، شغلی و تفریحی در اثر استفاده از اینترنت و ۷- تداوم استفاده از اینترنت با وجود آگاهی از اثرات منفی آن لازم است که حداقل سه مورد از معیارهای ذکر شده حداقل به مدت دو ماه ادامه پیدا کند تا تشخیص اعتیاد به اینترنت داده شود ( انجمن روانپزشکی آمریکا، ۲۰۱۳).

۲-۹ شیوع اعتیاد به اینترنت

تعداد کاربران اینترنت به طور شگفت آوری در حال افزایش است و تا پایان مارس ۲۰۱۱ میلادی تعداد استفاده کنندگان از آن بیش از دو میلیارد نفر گزارش شده است. در ایران بین سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۶ میلادی تعداد کاربران اینترنتی بیش از ۳۵ میلیون نفر بوده و در حال حاضر به بیش از ۳۶ میلیون نفر افزایش یافته است ( لشگرآرا و همکاران، ۱۳۹۱). از سال ۲۰۰۰ تا ژوئن ۲۰۱۲ میلادی تعداد کاربران اینترنتی سالانه افزایش فزاینده ای داشته است که آمار بدین صورت است. آسیا یک میلیارد و ۷۶ میلیون کاربر اینترنتی و این در حالی بود که در سال ۲۰۰۰ میلادی فقط ۱۱۴ میلیون کاربر اینترنتی وجود داشته است، ایالات متحده ی آمریکا ۵۲۷ میلیون کاربر، اروپا ۵۱۸ میلیون کاربر، ۲۴ میلیون کاربر، آفریقا ۱۶۷ میلیون کاربر و خاورمیانه ۹۰ میلیون کابر اینترنتی را شامل می‌شوند، کل جمعیت دنیا در سال ۲۰۰۰ میلادی ۷ میلیارد نفر بود که بالغ بر ۳۶۰ میلیون کاربر اینترنتی وجود داشت و این در حالی است که با همین تعداد جمعیت در سال ۲۰۱۲ میلادی بالغ بر ۲ میلیارد کاربر اینترنتی به صورت فزاینده ای رشد پیدا ‌کرده‌است ( کیانی و همکاران، ۱۳۹۲).