البته اجراى مجازات قصاص در شریعت موسى‏ فقط در صورتى جایز است که قتل به صورت عمد و با سبق تصمیم باشد اما اگر قتل غیر عمد باشد، مجازات دیگرى دارد که به آن اشاره خواهد شد. مسئله قابل طرح در این‏جا این است که آیا مجازات قصاص در برابر قتل عمد، یک مجازات الزامى و یک حکم آمره بوده یا توافق به دیه نیز امکان‏پذیر بوده است؟
در تورات نه تنها در موارد قتل عمد، اشاره‏اى به جواز توافق بر دیه نشده و همه جا تأکید بر قصاص شده است.^[۴۹] و در سفر اعداد، باب ۳۵ آیات ۱۶ - ۱۸ و آیات ۳۱ و ۳۳ بر لزوم قصاص تأکید دارند، تنها در مورد سقط جنین در سفر خروج، باب ۲۱، آیه ۲۲ پرداخت غرامت به جاى قصاص بیان شده است. بلکه در یک مورد صراحتاً گرفتن دیه به جاى قصاص از قاتلى که مستحق قتل است ممنوع دانسته شده و آمده است: وهیچ فدیه به‏عوض جان قاتلى که مستوجب قتل‏است مگیر، بلکه‏او البته باید کشته شود.^[۵۰] بنابراین، دلیلى بر جواز پرداخت دیه به جاى «قصاص نفس» در شریعت موسى‏ وجود ندارد و شاید بتوان از آیه ۱۷۷ سوره بقره که پرداخت دیه را تخفیفى بر امّت اسلام دانسته است^[۵۱]‏ ، استفاده کرد که از دیدگاه قرآن نیز قصاص در شریعت موسى‏ یک حکم الزامى و آمره بوده و توافق بر دیه مشروع نبوده است، امّا در مورد عفو شاید به استناد ذیل آیه ۴۵ سوره مائده^[۵۲]‏ ، بتوان گفت که عفو در شریعت موسى‏ جایز بوده است و مؤید این برداشت، تفسیرى است که از ابن عباس در مورد این آیه نقل شده است که مى‏گوید:

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

خداوند بر جانى (در شریعت موسى) دیه‏اى قرار نداده است، نه در نفس و نه در جرح، بلکه فقط عفو یا قصاص قرار داده است^[۵۳]‏.
البته خود تورات در این زمینه که آیا عفو جایز است یا نه، ساکت است. اما در مورد قتل غیر عمد در تورات مجازات تبعید پیش‏بینى شده است و جانى باید براى مدّتى در محلى معین باقى بماند و حق خروج از آن‏جا را ندارد؛ به گونه‏اى که اگر خارج شود و توسط ولى دم کشته شود خون او هدر خواهد بود^[۵۴] و در سفر تثنیه آمده است:
او [قاتل غیر عمد] مستوجب قتل نباشد چون که او را پیش‏تر بغض نداشته است.
یکى‏از نویسندگان ازاین نص، چنین استفاده کرده که در قتل غیر عمد نیز قصاص جایز است، مگر این که جانى به شهرهاى امن پناه ببرد. وى در این زمینه مى‏گوید:
تنها کیفر قتل در شریعت موسوى کشتن جانى است خواه فعل او عمد باشد یا خطا. ولى با توجه به مطالب قبل و هم چنین نص مورد استناد ایشان مى‏توان گفت که قصاص در قتل غیر عمد جایز نبوده است. البته قبلاً اشاره شد که اگر قاتل غیر عمد قبل از موعد مقرّر از شهر امن خارج شود و توسط ولى دم کشته شود خون او هدر است، ولى این به معناى جواز قصاص در قتل غیر عمد نیست.
مجازات ضرب و جرح و قطع نیز در دین یهود قصاص است (قصاص کم‏تر از نفس) و در تورات آمده است: و کسى که همسایه خود را عیب رسانیده باشد، چنان که او کرده باشد به او کرده خواهد شد. شکستگى عوض شکستگى، چشم عوض چشم، دندان عوض دندان، چنان که به آن شخص عیب رسانیده هم‏چنان به او رسانیده شود.
نصوص دیگرى هم در این زمینه وجود دارد که قبلاً به آن‏ها اشاره شد. بنابراین، مى‏توان گفت که اساس نظام کیفرى در یهودیّت مبتنى بر اصل قصاص و مقابله به مثل است و این اصل حتى در مواردى حیوانات را نیز شامل مى‏شود، لیکن على رغم این نصوص و تأکیدها، بعضى از علماى یهود و نویسندگان «کتاب تلمود» در مورد این اصل تردید ایجاد کرده و آن را به گونه دیگرى توجیه و تفسیر نموده‏اند که بررسى‏آن مجال دیگرى را مى‏طلبد.
یکى از ویژگى‏هاى حضرت عیسى -على نبینا و علیه السلام- توجه و تأکید زیاد او بر جنبه‏هاى اخلاقى در زندگى فردى و اجتماعى بود. این ویژگى به ضمیمه آن چه در انجیل آمده است ، مى‏توان عدم وجود حکم قصاص در مسیحیّت را نتیجه گرفت یا نه؟ در انجیل آمده است:
به تحقیق شنیده‏اید آن چه گفته شده است که دوست دار خویش خود را و دشمن دار دشمن خود را و من مى‏گویم به شما که دوست دارید دشمنان خود را و نیکى کنید به هر که دشمنى کند با شما. هم‏چنین در جاى دیگر مى‏گوید:
شنیده‏اید که گفته شده است که چشم به عوض چشم و دندان به عوض دندان و من مى‏گویم به شما که در عوض بدى، بدى نکنید، لیکن کسى که دست زند بر طرف راست روى تو، پس بگردان براى او طرف دیگر را و کسى که خواهد با تو دعوا نماید و بگیرد جامه تو را پس بگذار براى او رداى خود را نیز…^[۵۵]
و نیز مى‏گوید:
جزا مدهید به بد تا جزا داده نشوید به بد….
آن چه از این کلمات و مانند آن‏ها استفاده مى‏شود، چیزى جز ترغیب و تشویق به عفو و گذشت نیست و این منافاتى با وجود نظام کیفرى در دین مسیحیّت ندارد، همان‏گونه که در دین اسلام هم على رغم وجود نظام کیفرى، به خصوص قصاص، تأکید و تشویق به عفو شده و عفو و صبر از قصاص بهتر دانسته شده است. علاوه بر این، صرف نبودن حکم قصاص در انجیل موجود، دلیل عدم مشروعیت آن در مذهب مسیح نیست، زیرا این مذهب در واقع کامل کننده شریعت موسى است و نه ناسخ آن. در این زمینه در انجیل آمده است:
گمان مى‏کنید که من آمده‏ام که در هم بپاشم و برطرف کنم ناموس یا شریعت پیغمبران را. نیامده‏ام براى از هم پاشیدن، بلکه آمده‏ام براى آن که کامل کنم‏ناموس را^[۵۶].
قصاص در دوران پس از اسلام:
قتل نفس، اولین جُرمى است که از دیدگاه قرآن در زمین واقع شده که از خوى تجاوزگرى و خودمحورى انسان حاکى است و این عمل در همان زمان هم جرم و گناه بوده است‏^[۵۷].بنابراین، اگر از ابتداى حیات انسان، قتل و ضرب و جرح به عنوان یک تهدید جدّى براى زندگى او به حساب آمده، باید بپذیریم که انسان‏ها از ابتدا دفاع از خود را یک حق دانسته و در مقابل این تهدید از خود عکس العمل نشان داده ‏اند. صورت طبیعى مورد توجه انسان واقع شد، با این تفاوت که این مقابله، هیچ حدّ و مرزى نداشته است و انسان‏ها به خود اجازه مى‏داده ‏اند که در مقابل کوچک‏ترین تهدید و ضرب و جرح، به شدیدترین تهاجمات دست بزنند و در مقابل کشته شدن یک نفر، کشتارهاى دسته جمعى و قبیله‏اى را که احیاناً سال‏ها به طول مى‏انجامیده است انجام دهند.
بدین ترتیب، همان‏گونه که طبیعت انسان‏^[۵۸] و سرگذشت او حکایت از حسّ برترى‏طلبى و خود محورى او دارد؛ به گونه‏اى که حاضر مى‏شود هم‏نوع خود را از بین ببرد و خون او را بر زمین بریزد، همین انسان در طبیعت خود، حس انتقام‏جویى و مقابله به مثل را دارد و حاضر نیست در مقابل تجاوز و تعدّى دیگران سکوت نماید و از خود دفاع نکند. شرایع آسمانى نیز، به ویژه اسلام که دینِ فطرت و منطبق با عالم تکوین است به این مسئله توجه کرده و بدون هیچ مسامحه‏اى اعلام نموده‏اند:
جزاء سیّئه سیّئه مثله^[۵۹]
و انتقام بدى به مانند آن بدى است.
ولمن انتصر بعدَ ظلمه فاولئک ماعلیهم من سبیل^[۶۰]‏
و هر کس پس از ظلمى که بر او رفت یارى طلبد بر او هیچ مؤاخذه‏اى نیست.
البته تردیدى نیست که این به عنوان یک حکم اولى و به منظور به رسمیّت شناختن این، طبیعت نوع بشر مى‏باشد و منافات ندارد که حکم دیگرى متناسب با مراحل بالاتر رشد و کمال انسان وجود داشته باشد و انسان‏ها به سمت آن تشویق و ترغیب شوند، همان‏گونه که مى‏بینیم به دنبال همین آیات، سخن از عفو، گذشت، صبر و مقاومت است و این بهتر و والاتر دانسته شده است مانند:
فمن عفى واصلح فأجره على اللَّه^[۶۱]‏ باز اگر کسى عفو کرده و بین خود و خصم اصلاح نمود اجر او با خدا است.
ولئن صبرتم لهو خیر للصابرین‏^[۶۲]
و اگر صبورى کنید البته براى صابران اجرى بهتر خواهد بود.
بنابراین، در شرایع آسمانى در عین حال که حق مقابله به مثل در مقابل جنایت و بدى به طور اعم به رسمیت شناخته شده است، ولى این مقدمه‏اى براى رشد و ترقى انسان به مراتب بالاتر انسانیت است و این از ویژگى‏هاى قوانین الهى است که در آن‏ها در عین توجه به حیات مادّى انسان، ابعاد دیگر وجود او و رشد معنوى او نیز مورد توجه بوده است.
در این میان، اسلام عادلانه ترین راه را پیشنهاد کرد، نه آن را بکلى لغو نمود و نه بدون حد و مرزى اثبات کرد، بلکه قصاص را اثبات کرد، ولى تعیین اعدام قاتل را لغو نمود و در عوض، صاحب خون را مخیّر کرد میان عفو و گرفتن دیه، آن گاه در قصاص رعایت معادله میان قاتل و مقتول را هم نموده، فرمود: آزاد در مقابل کشتن آزاد،اعدام شود،وبرده درازاى کشتن برده و زن درمقابل کشتن زن^[۶۳].
گفتار دوم : تحولات تاریخی دیه
دیه در دوران قبل از اسلام :
همان گونه که گفته شد، در طول تاریخ برخوردهاى متفاوتى با زن و حقوق وى شده است. مثلا در روم قدیم دختران و زنان مانند شیئى مملوک، توسط پدرانشان معامله مى شدند و با اختیار پدر، فروخته شده یا قرض و کرایه داده مى شدند و یا به قتل مى رسیدند. این حقوق پدر، پس از ازدواج دختر، به شوهرش که قانوناً مالک زن بود، منتقل مى شد در نظر آنان زنان به علت نداشتن روح انسانى، در معاد قابل حشر نبودند… در نظر رومیان زن مظهر تامِ شیطان و انواع ارواح موذیانه بود. بدین روى، آزار دادن زنان را تسلط بر ارواح موذیانه مى دانستند.
در یونان قدیم نیز زن موجودى پاک نشدنى و زاده شیطان تلقّى مى گردید و از هر کارى جز خدمت کارى و ارضاى غرایز جنسى مرد منع مى شد. ازدواج امرى اجبارى بود و زن محروم از ارث و حق طلاق. در یونان باستان زن پس از مرگ شوهر، حق زندگى نداشت. زن نه تنها مخلوقى حقیر شناخته مى شد، بلکه حتى به عنوان انسان نیز با وى رفتار نمى شد.
زن نزد ایرانیان قدیم به ویژه در عصر هخامنشیان و اشکانیان جزء اموال پدر محسوب مى شد، حق انتخاب شوهر را نداشت و از ارث نیز محروم بود، از هر نظر تحت قیمومیت رئیس خانواده قرار داشت و حتى مورد معامله قرار مى گرفت.
وضعیت زنان در قوم یهود و مسیحیت تحریف شده بهتر از این نبوده است. یهودیان زن را مایه بدبختى و گرفتارى مى دانستند و به هنگام تولد دختر، شمع روشن نمى کردند و در دعاهاى یومیه خویش مى گفتند: خدایا تو را سپاس مى گویم که مرا کافر و زن نیافریدى! در مسیحیت نیز فرقه اى عقیده داشتند که زن به خاطر پستى فطرى که دارد، قابل زناشویى نیست و ذاتاً ناپاک است و حتى مى کوشیدند تا کلیسا را وادار به تحریم ازدواج نمایند.امروزه نیز ارباب کلیسا و کشیش ها به پیروى از پیشینیان خویش ازدواج نمى کنند; زیرا زن را مانع ترقّى و کمال، و ازدواج را منافى زهد و دورى از دنیا به حساب مى آورند.
در عربستان و دوره جاهلیت پیش از اسلام وضعیت زنان بدتر از هر جاى دیگر بوده است. در نظر آنان، زنان ملک پدران و شوهران تلقّى شده و قابل معامله بودند. حتى در میان عرب جاهلى، سنّت زشت و غیر انسانى زنده به گور کردن دختران رایج بوده است. در برخى از قبایل عرب جاهلى (مانند بنى تمیم) زنان باردار با شروع درد زایمان، به صحرا رفته و در کنار گودالى که براى آن ها آماده شده بود زایمان مى کردند. اگر نوزاد پسر بود، زنان قبیله و اطرافیان، نوزاد و مادر را با هلهله و شادى نزد مردان مى بردند، اما اگر نوزاد دختر بود، غبار غم بر چهره همه مى نشست و سکوتى مرگبار بر همگان حکم فرما مى شد و نوزاد بى گناه را در همان گودال زنده به گور مى کردند و با سرافکندگى از اینکه نوزاد دختر به دنیا آمده، به سوى قبیله خویش باز مى گشتند.
شخصى به نام قیس بن عاصم که سیزده دختر خود را با دستان خویش زنده به گور کرده بود، وقتى به ملاقات پیامبر نایل شد و داستان زنده به گور کردن دخترانش را باز گفت، پیامبر در حالى که اشک مى ریخت، فرمود: «إنّ هذه لقسوه و إنّ من لا یرحم لا یرحم»; این عمل، قساوت قلب و سنگدلى است و همانا کسى که رحم نمى کند مورد رحمت نیز قرار نمى گیرد.
همچنین شخصى به نام صعصعه بن ناجیه مجاشعى که جد فرزدق (شاعر معروف) بود، روزى خدمت پیامبر گفت: من ۳۶۰ دختر را به بهاى هر یک سه شتر از زنده به گور شدن و مرگ نجات داده ام.
گاهى که برخى از پدران اجازه مى دادند دخترانشان زنده بمانند، در مورد ازدواج آنان ستم فراوان مى کردند; یعنى دختر را ملک شوهر قرار داده، بر سر آن معامله می کردند .
دیه در دوران پس از اسلام:
دیه در قانون مجازات اسلامى، که پیش از اسلام وجود داشته، پیشینه تاریخی دارد و مناسب با احوال و عقلانیت آن منطقه و فلسفه حقوقی مشخص وضع شده است. از این لحاظ فلسفه وضع آن، ناشناخته نبوده و جنبه ماورایی نداشته است. برای این وضع شده تا کسی که اقدام به جنایت خطایی کرده، ضرر و زیان ناشی از فقدان فرد را جبران گردد، و به عنوان جریمه بر مجرم اعمال مى‏شود تا بر شخص مرتکب قتل یا جرح بار ‏شود. البته میزان و مقدار آن در روایات نبوی و اهل بیت (ع) با اقرار و تأیید از روش گذشته مشخص شده، اما روشن است که این قانون کیفری، همه آن چیزی نبوده که در جزیره العرب و پیش از اسلام جریان داشته است؛ زیرا احکام کیفری اسلام هر چند از متن واقعیات و نیازهای آن عصر برخاسته، و مسائل و مشکلات آن منطقه را در نظر گرفته، اما این گونه نبوده که همه قوانینی بوده که پیش از آن عمل می شده است. برای نمونه در آنجا دیه رئیس قبیله بیش از سایر افراد بود. دیه فرد عادى از قبیله اى که قوى تر بود، بیش تر از دیه قبیله ضعیف بود; دیه مرد دو برابر زن بود; دیه فرد آزاد بیش تر از دیه بنده بود; اگر کسى امکان پرداخت بدهى خود را نداشت، بنده طلب کار خود مى شد; خانواده در تحویل جانى به حاکم و رئیس قبیله مسئول بود و چنان چه مجرم فرارى می شد و او را تحویل نمی دادند، اموال آن ها ضبط و تا زمان تحویل جانى، مصادره مى شد^[۶۴]. اما قرآن همه آنها را نپذیرفت و تنها یک دسته از این احکام را امضا کرد و برخی دیگر را رد کرد، و برخی دیگر را به سکوت گذراند. مثلا در باب قصاص بر این نکته تأکید کرد که اگر فردی از قصاص گذشت و خواست دیه بگیرد، دیه فرد، به اندازه خودش است و نه بیشتر و یا کمتر وهمه در این پرداخت یکسان می باشند: «وَ جَزاءُ سَیِّئَهٍ سَیِّئَهٌ مِثْلُها فَمَنْ عَفا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ»^[۶۵]. و باز در قصاص هم فرمود: «کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصاصُ فِی الْقَتْلى‏ الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى‏ بِالْأُنْثى»^[۶۶].و حتى بیان کرد که اگر قرار است قصاصِ عضو صورت گیرد (هر کسى مى خواهد باشد) شبیه همان عضو باید باشد، نه غیر آن: «وَ إِنْ عاقَبْتُمْ فَعاقِبُوا بِمِثْلِ ما عُوقِبْتُمْ بِهِ ». ^[۶۷] و در جاى دیگر فرمود: « وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ أَنْ یَقْتُلَ مُؤْمِناً إِلاَّ خَطَأً وَ مَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً خَطَأً فَتَحْرِیرُ رَقَبَهٍ مُؤْمِنَهٍ وَ دِیَهٌ مُسَلَّمَهٌ إِلى‏ أَهْلِهِ»^[۶۸]. در جاى دیگر نیز در تأکید بر این مسئله که این قانون سابقه طولانى در شریعت موسوى دارد، مى فرماید: «وَ کَتَبْنا عَلَیْهِمْ فِیها أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَیْنَ بِالْعَیْنِ وَ الْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَ الْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَ السِّنَّ بِالسِّنِّ»^[۶۹]. از این رو، قانون جاهلى یاد شده (اگر قبیله اى قوى تر است، پس دیه او بیش تر است) را رد مى کند و مى گوید: «النَّفْسَ بِالنَّفْسِ» و نه بیش تر^[۷۰].
در چنین محیطى که زن از هر سو مورد ستم قرار مى گرفت و به حقوق مسلّم وى تجاوز مى شد، با ظهور اسلام، تمام سنت هاى غلط، باطل اعلام شد و زن از قید و بندهاى جاهلیت آزاد گردید.
در اسلام، زن مظهر صفا و صداقت، منبع ایثار و کرامت و کانون عاطفه، مهربانى و مایه آرامش است. غالب مردهاى موفق در دامن مادران پرورش یافته و در کنار همسران خویش به قله هاى رفیع علم و دین صعود کرده اند. آنان همه کامیابى هایشان را مدیون فداکارى هاى مادران و همسران خویشند. از این رو، اسلام آداب و رسوم جاهلى را مورد انتقاد قرار داده و زنده به گور کردن دختران را نیز به شدت محکوم کرده است.
اسلام همواره بر حفظ جایگاه زن و احترام به مقام مادر و همسر، تأکید فراوان نموده است. پیشوایان دینى نیز به نقش و جایگاه زن اشاره کرده و رعایت حقوق آنان را امرى لازم شمرده اند. رسول گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) فرمود: بهشت زیر پاى مادران است. و هر چه ایمان بندگان خدا فزونى یابد، دوستى و محبت آنان به زنان نیز فزونى مى یابد. و نیز فرمود: گرامى نمى دارند زنان را مگر انسان هاى کریم و بزرگوار و به آنان اهانت نمى کنند و سبک نمى شمارند مگر انسان هاى پست و فرومایه.^[۷۱]همچنین امام صادق(علیه السلام) فرمود: از جمله اخلاق پیامبران، دوست داشتن زنان بوده است^[۷۲].
سیره پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) نیز حکایت از احترام به حقوق زنان و پاسداشت حرمت آنان دارد. در حدیثى آمده است که به پیامبر خبر دادند خداوند به او دخترى داده است. پیامبر(صلى الله علیه وآله) نگاهى به صورت یارانش نمود، دید آثار ناخشنودى در چهره آنان نمایان گردید. آن حضرت فرمود: «مالکم! ریحانه أشمها، و رزقها على الله عزّوجلّ!»^[۷۳].
این چه حالتى است که در شما مى بینم! خداوند گلى خوشبو به من داده آن را مى بویم، اگر غم روزى او را مى خورید ،روزیش با خداست.
بنابراین از نظر اسلام، زن در خلقت انسانى، کامل است، زن و مرد در اصل خلقت هیچ گونه تفاوتى با یکدیگر ندارند و از نظر ارزشى نیز هیچ یک از دیگرى برتر نیست. اسلام تنها ملاک برترى انسان ها بر یکدیگر را داشتن تقواى الهى مى داند^[۷۴].
در نگرش متعالى اسلام، نظام آفرینش مسئولیت هاى متفاوتى را بر عهده زن و مرد نهاده است. طبیعى است که مسئولیت هاى متفاوت، حقوق و تکالیف متفاوتى را نیز در پى خواهد داشت. و این تفاوت نه به معناى تبعیض، بلکه به معناى عدالت و بر اساس حکمت است.
عده اى هم که اطلاع کافى از اسلام ندارند و یا مرعوب و فریفته شعارهاى غرب شده اند، بر این عقیده اند که این احکام مخصوص صدر اسلام بوده و در شرایط و مقتضیات زمان ما کارایى لازم را ندارند، از این رو، باید در این احکام تجدیدنظر جدى صورت بگیرد. از جمله آن احکام، تفاوت زن و مرد در قصاص است; زیرا در اسلام اگر زنى، مردى را به قتل برساند قصاص مى شود، اما اگر مردى، زنى را به قتل برساند، در صورتى قصاص مى شود که اولیاى زن نصف دیه مرد را به اولیاى مرد بپردازند. در برخورد با این مسئله، برخى آن را ردّ کرده و قایل به تساوى شده اند و عده اى دیگر آن را امرى لازم دانسته اند.
مبحث سوم : در آمدی بر حکمت یابی تأثیر جنسیت در دیه و قصاص
درمورد تفاوت‌های حقوقی که میان زن و مرد در اسلام مشاهده می‌شود باید گفت: زن و مرد در مقامات انسانی و گوهر آدمیت همسان هستند، ولی به سبب آن‌که از نظر روحی و جسمی تفاوت‌های مهمی با یکدیگر دارند، اجمالا باید پذیرفت که این تفاوت‌ها احکام جداگانه‌ای می‌طلبد، به ویژه آن‌که اساسا تشابه غیر از تساوی و تبعیض غیر از تفاوت است.
تفاوت ممکن است تبعیض‌آمیز و ناعادلانه باشد؛ یا این‌که ممکن است عادلانه و منطقی باشد، چنان تشابه در صورت تفاوت شرایط و زمینه‌ها خود نوعی تبعیض ناروا و بی‌عدالتی محسوب می‌شود. تبعیض آن است که بر دو موضوع با شرایط مساوی احکام جداگانه جاری شود، درحالی‌که آن‌چه در اسلام است عین عدالت است، چون تفاوت حکیمانه است نه تبعیض ظالمانه؛ به عنوان مثال در خصوص تفاوت قصاص باید گفت که ریشه این تفاوت به سبب نقشی است که هر یک از زن ومرد در اقتصاد خانواده ایفا می‌کنند. همان‌گونه‌که آشکار است، به‌طور معمول مردان نقش بیشتری در اقتصاد ومعیشت خانواده بر عهده دارند وبر همین اساس برای آن‌که اجرای حکم قصاص تاثیرات ناعادلانه‌ای بر اقتصاد خانواده‌ها نگذارد، در اسلام مقرر شده است که اجرای قصاص در مورد مرد در برابر زن مشروط به پرداخت فاضل دیه به خانواده مرد است؛ یعنی اگر مردی بخواهد در برابر قتل زنی اعدام شود باید به خانواده او نصف دیه پرداخت گردد. در این صورت است که عدالت در قصاص میان دوخانواده برقرار گردیده است.
در تفاوتی که میان مرد و زن در حکم قصاص وجود دارد، هرگز ارزش انسانی زن و مرد و جایگاه اجتماعی آنان ملاک نبوده است؛ چنان‌که تاثیر عاطفی این حکم در تسکین آلام روحی خانواده مقتول نیز مبنای تشریع این قانون نیست، بلکه مبنای این حکم، جایگاه اقتصادی هر یک از آن دو بوده است. مسئولیت اقتصادی مرد وریاست او در اداره خانواده که در نظام حقوقی اسلام پیش بینی شده است، هرگونه مسئولیت اقتصادی را از دوش زن برداشته است. بر این اساس اگر مرد در برابر زن قصاص شود، منتها نصف دیه مرد نیز به خانواده قاتل پرداخت شود، هم عدالت از نظر اقتصادی تامین گردیده و هم مصالح قصاص تامین شده است. توجه به این نکته نیز لازم ومفید است که نصف دیه به ورثه مقتول پرداخت می‌شود نه به شخص مقتول.
گفتار نخست : حکمت یابی تأثیر جنسیت در دیه

با این وجود اسیرانی که طبق نظر مقامات پزشکی دولت بازداشت کننده به طور وضوح زخمدار شدید یا بیمار شدید باشند می توانند به میهن خود اعاده شوند بی آنکه محتاج معاینه کمیسیون پزشکی مختلط باشند.
در باب اسرای مجروح چندین مسئله وجود دارند که عبارتند از:
هیچ اسیر جنگی که محکوم به مجازات انتظامی شده باشند و جامع شرایطی باشد که برای ادعاده به میهن یا بستری شدن در کشور بی طرف پیش بینی شده نباید به علت اینکه به مجازات مزبور نرسیده نگاه داشته شود^[۴۱۲].
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

اسرای جنگی که تحت تعقیب قضایی بوده و یا محکومیت قضایی یافته باشند در صورتی که برای اعاده به میهن یا بستری شدن در کشور بی طرف معین شده باشند نیز می توانند در صورت موافقت دولت بازداشت کننده قبل از پایان دادرسی یا قبل از پایان مجازات از این ماده استفاده کنند^[۴۱۳].
هزینه بازگشت اسرای جنگی به میهن یا هزینه حمل آنان به کشور بی طرف از مرز کشور بازداشت کننده بعد به عهده دولت متبوع آنان خواهد بود^[۴۱۴].
هیچ اسیری را که به میهن اعاده شده نمی توان به خدمت نظامی فعال گماشت^[۴۱۵].
بررسی فقهی حقوقی اسرای مجروح
اعاده و مداوای بیماران یکی از حقوقی است که علاوه بر مقررات تصویبی کنوانسیون ژنو قرن ها پیش در اسلام به تصویب رسیده است . آنچنان که ائمه در این باب فرموده اند؛ که اگر فرد عاجزی قادر به راه رفتن نباشند و مرکبی برای حمل ایشان نباشد می توان او را رها دکرد یا در جایی دیگر که حضرت علی (ع)در صفین خطاب به سپاهیانشان فرمودند :جان هیچ مجروحی را نستانید.چنانکه علی (ع) ۴۰۰ تن از خوارج را که در جنگ نهروان مجروح شده و رمقی درتن داشتند به قبایلشان واگذار کردند.^[۴۱۶]
۴.۲.۴.۱۵-حقوق اسرای محکوم و مجرم
۴.۲.۴.۱۵.۱- حق تساوی با نیروهای مسلح دولت بازداشت کننده:
اسیران جنگی مشمول قوانین و آیین نامه ها و احکام عمومی خواهند بود که نیروهای مسلح دولت بازداشت کننده مجری است. دولت بازداشت کننده مجاز خواهد بود نسبت به هر اسیر جنگی که از قوانین و آیین نامه ها و احکام عمومی مزبور تخلف نموده باشد ،تصمیمات قضایی یا انتظامی اتخاذ نماید. چنانچه قوانین و آیین نامه ها و احکام عمومی دولت بازداشت کننده ارتکاب اعمالی را توسط اسیر جنگی قابل مجازات بدانند که آن اعمال در صورت ارتکاب اعضای نیروهای مسلح همان دولت قابل مجازات نباشد این قبیل اعمال فقط ممکن است موجب تنبیهات انتظامی گردد. ^[۴۱۷]لذااسیران جنگی را نمی توان توسط مقامات نظامی یا دادگاههای دولت بازداشت کننده جز به مجازاتهایی که برای همان اعمال مورد اتهام درباره اعضای نیروهای مسلح همان دولت پیش بینی شده مجازات های دیگری محکوم ساخت^[۴۱۸].
افسران و افسران جزء و سربازان جنگی که مجازات انتظامی یا قضایی می شوند نباید معامله ای که با آنها می شود سخت تر از معامله ای باشد که با افراد نیروهای مسلح دولت بازداشت کننده که دارای همان درجه و محکوم به همان مجازات شده باشند می شود^[۴۱۹].
تنها دادگاههای نظامی می توانند اسیر جنگی را دادرسی کنند مگر آنکه قوانین دولت بازداشت کننده مصرحاً به دادگاههای کشوری اجازه داده باشد، افراد نیروهای مسلح خود آن دولت را که مرتکب همان عمل خلاف اسیر جنگی شده باشند دادرسی کند.
۸۹-مجازاتهای انتظامی که درباره اسیران جنگی ممکن ایت اجراء شود به قرار ذیل است:
۱- جریمه تا میزان ۵۰ درصد از مساعده حقوق و فوق العاده کار مذکور در ماده ۶۰ و ۶۲ در مدتی که زیاده بر ۳۰ روز نباشد.
۲- حذف مزایایی که علاوه بر مقررات این قرار داد داده می شود.
۳- بیگاریهایی ک از دو ساعت تجاوز نکند.
۴- توقیف
مجازات بند ۳ را نمی توان درباره افسران معمول داشت^[۴۲۰].
۴.۲.۴.۱۵.۱.۲- شرایط مشروط در باب مجازات
- مدت یک تنبیه واحد هیچ گاه از ۳۰ روز متجاوز نخواهد بود. در موارد جرم انتظامی مدت توقیف احتیاطی که متهم قبل از دادرسی و اعلام مجازات تحمل نموده از مدت محکومیت کسر خواهد شد.حداکثر ۳۰ روز فوق نباید تجاوز شود ولو آنکه یک نفر اسیر جنگی بایستی نسبت به چند قضیه اعم از اینکه با هم مرتبط باشند یا بی ارتباط از جنبه انتظامی جواب بدهد. همچنین چنانچه یک نفر اسیر جنگی محکوم مجدداً به مجازات انتظامی جدیدی محکوم شود در صورتی که مدت یکی از دو محکومیت مزبور ۱۰ روز یا بیشتر باشد باید بین اجرای دو مجازات لااقل سه روز فاصله قائل گردید.
۴.۲.۴.۱۵.۲- حکم اسیران فراری
در باب مجازات فراری اسیر فراری را به دو دسته تقسیم می کنند:
دسته اول: اسرای فراری که موفق به فرار شده اند
الف)فرار یک اسیر جنگی در موارد ذیل مقرون به موفقیت شناخته خواهد شد.
۱- در صورتی که به نیروهای مسلح دولت متبوع خود یا به نیروهای مسلح یک دولت متحد آن ملحق شود.
۲- در صورتی که از اراضی تحت اختیار دولت بازداشت کننده یا دولت متفق آن خارج شود.
۳-در صورتی که به یک کشتی تحت پرچم دولت متبوع خود یا یک دولت متحد آن که در آبهای ساحلی دولت بازداشت کننده باشد ملحق شود مشروط به اینکه کشتی مزبور تحت امر دولت بازداشت کننده واقع نباشد.
۴-اسرایی که به مصداق این ماده موفق به فرار شوند اگر مجدداً اسیر گردند مشمول هیچگونه مجازاتی برای فرار سابق خود نخواهند بود.
ب)دسته دوم اسرایی که در فرار موفقیت نیافته اند: اسیر جنگی که اقدام به فرار کند و قبل از توفیق یافتن به مصداق ماده ۹۱ دستگیر شود نسبت به عمل مزبور و او در صورت تکرار فقط مشمول یک مجازات انتظامی خواهد بود^[۴۲۱].
اسیران جنگی صورت گیرد و متضمن حذف هیچ یک از تضمیناتی که به موجب این قرارداد به آنان اعطا شده نباشند. فرار یا اقدام به فرار ولو در صورت تکرار در مورد اسیر جنگی که به علت تخلف ارتکابی در حین فرار یا اقدام به فرار به دادگاه احاله شده باشد .اسرایی که در فرار یا اقدام به فرار معاونت کرده باشند از این بابت فقط مشمول یک مجازات انتظامی خواهند بود.
۴.۲.۴.۱۵.۳کیفیت حکم محکومین به اعدام:
در مورد تخلفاتی که طبق قوانین دولت بازداشت کننده مشمول حکم اعدام است باید مراقب هرچه زودتر به اسیران جنگی و دول حامی اطلاع داده شود.
بعد هم هیچ گونه تخلفی را نمی توان بدون موافقت دولت متبوع اسیران با حکم اعدام مجازات کرد.
فقط به واسطه عللی خارج از اختیار خود اوست که به دست دولت بازداشت کنندهافتاده است.چنانچه درباره یک اسیر جنگی حکم اعدام صادر گردد حکم مزبور از تاریخی که به دولت حامی به نشانی معین برسد تا انقضای لااقل ۶ ماه نباید به موقع اجرا گذاشته شود.^۲
حقوق متعلق به اسیر محکوم به مجازات
اسیران جنگی که برای مجازات انتظامی می باشند، نباید از مزایای وابسته به درجه آنان محروم ساخت. اسیران جنگی که مجازات انتظامی می یابند حق خواهند داشت که ورزش بدنی کنند و لااقل ۲ ساعت در هوای آزاد بسر برند. در صورتی که تقاضا کنند حق خواهند داشت در معاینه طبی روزانه حاضر شوند و پرستاریهایی را که وضع مزاج آنان ایجاب می کند دریافت خواهند داشت و در صورت لزوم به درمانگاه بازداشتگاه یا به بیمارستان منتقل خواهند شد و نیز حق خواهند داشت بنویسند و بخوانند و نامه دریافت و ارسال دارند، ولی امانات و پولی که برای آنان می رسد پس از پالان مجازات آنان به معتمد بازداشتگاه سپرده خواهد شد و معتمد مزبور، مواد غذایی فاسد شدنی موجود در امانات را به درمانگاه تسلیم خواهد کرد، و نیز در صورت تمایل کمک^[۴۲۲]روحانی دریافت خواهند داشت^[۴۲۳].
و پس از انجام مجازاتهای انتظامی یا قضایی دربازه اسرای جنگی که محکومیت یافته باشد نباید رفتاری که با او می شود با رفتاری که با سایرین می شود متفاوت شود^[۴۲۴].
اگر شخص مورد حمایت در سرزمین اشغالی به اتهام ارتکاب جاسوسی یا خرابکاری یا ارتکاب اقدامات خصمانه علیه امنیت دولت اشغالگر دستگیر شود در صورتی که امنیت مطلق نظامی اقتضا کند فرض می شود که از حقوق مربوط به ارتباطات به موجب کنوانسیون اعراض کرده است. البته با وجود این با چنین اشخاصی باید با انسانیت رفتار شود. آنان نباید از حق محاکمه عادلانه و قانونی که در این کنوانسیون مقرر شده ایت محروم گردند. علاوه بر این با اولین زمان ممکن با امنیت دولت یا قدرت اشغالگر سازگار باشد تمام حقوق امتیازات پیش بینی شده در کنوانسیون به این اشخاص اعطا می گردد. دولت یا قدرت اشغالگر باید اعمال آن حقوق را به مجرد این که امنیت او اجازه دهد از سر بگیرد. لذا تعلیق حق ها و امتیازات نباید به اعراض مفروض شخص مستندکرده بلکه باید آن را بر ضرورت نظامی مبتنی ساخت.
بررسی فقهی حقوقی اسیرات مجرم ومحکوم
در اسلام اگر فرد اسیری دچار مجازات شود. البته چنانچه حاکم، حکم به استرقاق اسیر دهد، مجازات او نصف یک انسان آزاد می باشد. مگر مجازات هایی که امکان تخفیف داشته باشند. لیک در کنوانسیون ژنو مجازات اسیر و اسرا بایستی، مانند مجازات سربازان همان دولت بازداشت کننده باشد. و در مورد اسیر فراری در اسلام بایستی دو باره دستگیر شود. ولی مجازاتی برای او در نظر نگرفته شده است ، در کنوانسیون ژنو هم اگر اسیری که یکبار در فرار موفق بوده و دوباره اسیر شود مجازاتی وجود ندارد، لکن اگر در فر ار موفق نشده باشد، مجازات می شود.
نتیجه گیری :
پس از بررسی احوال واوضاع اسرا در طول تاریخ وقرون گذشته می توان به راحتی به مظلومیت اسیر در طی اعصار متمادی پی برد . آنچنان که در اواخر قرن ۱۹ میلادی بشر برای حفظ حقوق اسرای جنگی قوانینی را تحت کنوانسیون سوم ژنو (۱۹۴۹) تصویب کرد . این در حالی است که ۱۳ قرن پیش از شکل گیری کنوانسیون ژنو ,در اسلام ناب محّمد ی (ص) ودر سیره نبوی وائمه معصومین حقوق اسیر به نیکی رعایت می شد. نکته شایان ذکر وقابل توجه این است که ؛ حقوق کنوانسیون ژنو نسبت به اسرا آنقدر به قوانین اسلام شباهت دارد که در تقنین آن از قوانین اسلامی بهره برده اند. البته در مسائل جزئی با هم دیگر متفاوتند که به دلیل شباهت زیادشان چشمگیر نمی باشند. این امر نشان می دهد که دین اسلام دینی کامل و جامع برای تمامی اعصار وزمانها ودر تمامی حقوق ونیازهای انسانی است .
پیشنهادات :
آنچه در این پایان نامه و پژوهش مورد بررسی قرارگرفته است حقوق اسیران در اسلام وکنوانسیون ژنو وبررسی تفاوتها وشباهتهای آن دو هست .می توان پس از این پژوهش به دیگردوستان پیشنهاد داد, تا در زمینه های دیگر نسبت به حقوق بشر دوستانه و اسرا پرداخته شود .به عنوان نمونه:
بررسی حقوق اسرا را در اسلام ودیگر ادیان.
کاربرد کنوانسیون ژنو در کشورها ومیزان تعهدو پایبندی آنان به این قوانین .
بررسی فقهی دیگر حقوق بین الملل با اسلام .

به دنبال ریاضت اقتصادی شاه در اواسط این دهه، پرداخت هزینه به روحانیون ودستمزد کارگران کاهش یافت، به دلیل افزایش تورم بسیاری از کالاهای اساسی کمیاب شدند. هزینه های اجتماعی قطع شد. این اقدامات واکنش بسیاری از مخالفان از جمله کارگران، بازاریان، روحانیون را برانگیخت. (معدل ،۱۳۸۲: ۱۷۷ )
در کنار این مسائل، پهلویسم با برگزاری جشن هنر شیراز در شهریور ۵۶ و اهانت به ارزش های اخلاقی و مذهبی ایران نشان داد که هیچگونه تلاشی در بعد فرهنگی، به ویژه بازسازی اعتبار مذهبی از دست رفته خود نکرد و بیشتر سیاست های خود را در جهت غیریت سازی با مذهب شکل داد.در چنین شرایطی بودکه نیروهای مذهبی و در رأس آن امام خمینی دال های گفتمان پهلویسم را نفی کردند و گفتمان پهلویسم را به چالش طلبیدند.
در همین سال با فعال شدن ساواک، بار دیگر رعب و وحشت در میان مردم فزونی گرفت. با فوت ناگهانی سیدمصطفی خمینی فرزند امام خمینی، مخالفت‌ها افزایش یافت. کانون‌ها، انجمن های معلمان، دانشجویان، طلاب و شب شعرهای نویسندگان در انتقاد از گفتمان پهلویسم شکل گرفت. دانشجویان در سفر شاه به آمریکا تظاهرات بی سابقه‌ایی به راه انداختند. (فوران،۱۳۷۷: ۵۵۸-۵۶۰)
در پی انتشار مقاله توهین آمیز روزنامه اطلاعات در تخریب شخصیت امام خمینی و حمله به مردم قم در ۱۹ دی ماه ۵۶ که نشان دهنده اعلان جنگ آشکار با روحانیت تلقی می شد، همچنین کشته شدن تعداد زیادی از مردم در مراسم چهلم شهدای تبریز، اتحادی در بین علما در مخالفت با دولت شکل گرفت، مخالفت‌ها جلوه ایی مذهبی پیدا کرد، مذهب به عنوان ایدئولوژی قدرتمند سیاسی برجسته شدومخالفت با رژیم از مخالفت قانونمند ومسالمت آمیز ملی گرایانه به مبارزه انقلابی و بنیان برنداز توده‌های مذهبی تبدیل گشت. (حسینی زاده، همان : ۲۴۴-۲۴۵)
در ادامه مبارزات مخالفان در جهت طرد وغیریت سازی گفتمان حاکم، امام خمینی در این روزها به ایراد سخنرانی های پرشوری علیه شاه و سرنگونی حکومت می پرداخت وبا برجسته کردن دال گفتمان خود یعنی حکومت اسلامی تمام مخالفان رژیم را جذب اندیشه‌های خود نمود(خمینی، ج ۲، ۱۳۷۱: ۹) زمانی که در اردیبهشت ۵۷، کماندوها به منزلِ آیت الله شریعتمداری و گلپایگانی حمله کردند، این دو مرجع بزرگ که تا پیش از این، دیدگاهی میانه‌رو داشته و سخن از سرنگونی رژیم به میان نمی‌آوردند، از این پس در کنار امام خمینی قرار گرفتند و شعار خود را در حذف گفتمان حاکم قرار دادند.
در این میان گفتمان پهلویسم که در جذب توده ها و تقاضاهای جدید ناتوان شده بود تمان تلاش خود را بکار می بست تا بتواند مجدداً اعتبار گذشته خود را باز یابد به همین خاطر شاه در سالگرد انقلاب مشروطه اعلام کرد که آزادی های بیشتری به مردم خواهد داد، انتخابات آزاد برگزار خواهد کرد ودموکراسی را در کشور محقق خواهد ساخت. اما با کشته شدن حدود چهار صد نفر از مردم در حادثه آتش‌سوزی سینما رکس آبادان در ۲۸ مرداد ماه، مخالفت‌ها اوج گرفت. شاه در واکنش به این رویدادها جعفر شریف امامی را که گرایش دینی بیشتری داشت به جای جمشید آموزگار به نخست وزیری گماشت.وی نیز برای جذب اقشار مذهبی ،وعده برداشتن تقویم شاهنشاهی، برکنار کردن بهاییان از پست های دولتی، بستن قمار خانه ها، ایجاد وزارت امور دینی، تصویب قانون رسیدگی به فساد خاندان سلطنت وآزادی مطبوعات را به معترضین داد. (فوران،۱۳۷۷: ۵۶۱)اما امام خمینی این وعده‌ها را حقه‌ایی بیش ندانست و همچنان بر سرنگونی رژیم اصرار می‌ورزید.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

با به خاک و خون کشیدن مردم در ۱۷ شهریور در میدان ژاله که به جمعه سیاه معروف شده بود، احساسات مردم پیش از پیش تحریک شد. در این میان رهبران ملی‌گرا، مخالفان میانه‌رویی که خواهان اجرای قانون اساسی مشروطه بودند و برای سازش با سلطنت می‌کوشیدند از شیوه خود دست کشیدندوبه غیریت سازی، طرد و حذف گفتمان حاکم پرداختند.(آبراهامیان، ۱۳۷۷: ۶۳۶) اعتصاب‌های کارگران و بیشتر ادارات و نهاد های دولتی افزایش یافت. تقاضاها رنگ اقتصادی خود را از دست داد و ماهیت سیاسی پیدا کرد.امام خمینی مجبور به ترک عراق و اقامت درپاریس شد. حضور ایشان در پاریس کانون توجه بسیاری از رسانه ها وخبرگزاری های بین المللی قرارگرفت.(فوران، همان : ۵۶۲) مخالفان به ویژه امام خمینی با برجسته کردن دال خالی گفتمان پهلویسم خواهان استقرار حکومت اسلامی بودند.
با شروع ماه محرم زمینه مساعدی برای بسیج گسترده علیه گفتمان پهلویسم فراهم شد .گروه های مذهبی در تلاش برای بسیج مردم به موضوع شهادت متوسل شدند و این ماه را «ماه خون بر شمشیر» نامیدندو با فریاد الله اکبر در پشت بام ها و تظاهرات گسترده و با شکوه در نهم و دهم این ماه، قطعنامه هایی را علیه سرنگونی گفتمان پهلویسم خواندند و آیت الله خمینی را رهبر ملت نامیدند. (معدل، همان : ۱۸۵)
با این تظاهرات بزرگ آخرین امیدهای طرفداران شاه از بین رفت دولت مردان آمریکا به دنبال جایگزین مناسبی به جای آن بودند.شاه که بیش از همه سردرگم و ناتوان شده بود. به دلیل فقدان پشتوانه تئوریک لازم برای تحلیل بی قراری ها و بازسازی گفتمانی، راه چاره را در فرار از ایران می دید.با ترک شاه از ایران در ۲۶ دی ماه ۵۶ و به دنبال تشکیل شورای ۱۳ نفری سلطنت به ریاست شاهپور بختیار ، امام خمینی دستور تشکیل شورای انقلاب اسلامی را اعلام کرد. شورایی که نخستین اعضای آن را جمعی از روحانیون ،روشنفکران ملی – مذهبی مورد اعتماد امام از جمله؛ بنی صدر،بازرگا ن وسایر اعضای نهضت آزادی ، آیت الله بهشتی، آیت الله مطهری ، حجت السلام هاشمی رفسنجانی و حجت السلام باهنر تشکیل می‌دادند.
بالاخره سه روزبعد از ورود امام خمینی به ایران در ۱۲ بهمن ۵۷ (در اواخردهه ۵۰) و استقبال بی نظیر مردم از ایشان ، بازرگان با پیشنهاد شورای انقلاب به عنوان نخست وزیر موقت ایران منصوب گردید . با پویایی انقلابی مردم ورویارویی مسلحانه بین گروه های انقلابی و گارد شاهنشاهی نهایتاً بختیار ساقط شد و بدین ترتیب گفتمان پهلویسم فرو پاشید و گفتمان اسلام سیاسی فقاهتی به عنوان گفتمان مسلط به هژمونی دست یافت.
اما عوامل مختلفی در فروپاشی گفتمان پهلویسم وهژمونیک شدن گفتمان اسلام فقاهتی نقش داشته اند که در ذیل به آن خواهیم پرداخت:
عوامل هژمونیک شدن گفتمان اسلام فقاهتی(سیاسی)
۱- آشکار شدن نشانه های بی قراری و ناکارآمدی گفتمان پهلویسم
فراهم نمودن زمینه فهم وچگونگی بروز و هژمونیک شدن گفتمان اسلام سیاسی فقاهتی (نظریه)در نقد گفتمان شبه مدرنیستی مطلقه پهلویسم می باشد، که بیانگر بروز بحران و عدم تداوم انسجام دال های معنایی گفتمان پهلویسم است. گفتمان پهلویسم که با مفصل بندی دال‌های غربگرایی، ناسیونالیسم شاهنشاهی، مدرنیسم و توسعه غربی(سکولاریسم) و اقتدارگرایی حول دال مرکزی سلطنت شکل گرفت، در پی آن بود تا جامعه ایران را از شکل بندی^[۳۹] سنتی به شکل بندی شبه مدرن (غربی) سوق دهد.از همین رو گفتمان شبه مدرنیسم مطلقه پهلویسم تلاش می کرد تا با برجسته کردن دال اقتدار گرایی و ایدئولوژی شبه عقل گرایی مدرن خویش، سنت، مذهب، گروه‌بندی‌های اجتماعی و…. را به عنوان دگر یا غیر به حاشیه رانده و در تحقق نوین جامعه‌ای مدرن طردو محو نماید.
گفتمان پهلویسم سعی داشت نه براساس ایجاد یک رابطه منطقی میان دولت و ملت (جامعه) بلکه با تکیه بر رابطه شاه و رعیت، ساختار اجتماعی ایران را مدرنیزه و نوسازی نماید.این چنین بود که این گفتمان نه تنها موجب ظهور و تقویت مولفه‌های لازم و اساسی مورد نیاز جامعه مدنی و مردم سالاری نمی‌شد بلکه در پی حاشیه رانی و حذف عناصری بود که می توانست در این راستا مفید واقع شوند. پهلویسم در سایه این گفتمان شکل گرفت و به کردارهای خود سامان بخشید. برای

بدنه دانش مدیریت پروژه (PMBOK)
بدنه دانش مدیریت پروژه (PMBOK) مجموعه ای از فرآیندها و حوزه های دانش است که به طور کلی به عنوان بهترین عمل در نظم و انضباط مدیریت پروژه پذیرفته شده است.
این دانش به عنوان یک استاندارد بین المللی به رسمیت شناخته شده است(IEEE STD 1490-2003) PMBOK کلیه پروژه ها از قبیل ساخت و ساز، نرم افزار، مهندسی، خودرو و غیره در حقیقت با صرف نظر از نوع پروژه همگی را به رسمیت می شناسد . ۵ گروه فرایند اساسی و ۹ حوزه دانش معمولی تقریبا در تمام پروژه رعایت می شود .
پنج گروه مراحل اساسی عبارتند از:

• • شروع

• • برنامه ریزی

• • مجری

• • نظارت و کنترل

• • بستن

فرایندهای همپوشانی و تعامل در طول یک پروژه و یا فازهای پروژه در شرایط و ضوابط توضیح داده شده به شرح ذیل می باشد :

• • ورودی ها (اسناد، برنامه ها، طرح ها، و غیره(

• • ابزار و تکنیک های (مکانیسم های اعمال شده به ورودی(

• • خروجی (اسناد، محصولات، و غیره(

نه حوزه دانش عبارتند از:
۱- مدیریت یکپارچه سازی پروژه ها
۲- مدیریت محدوده پروژه
۳- مدیریت زمان پروژه
۴- مدیریت هزینه پروژه
۵- مدیریت کیفیت پروژه
۶- پروژه مدیریت منابع انسانی
۷- پروژه مدیریت ارتباطات
۸- مدیریت ریسک پروژه
۹- مدیریت تدارکات
پروژه هر منطقه دانش شامل همه یا تعدادی از فرآیندهای مدیریت پروژه می باشد . به عنوان مثال، مدیریت تدارکات پروژه شامل موارد زیر است :

• • برنامه ریزی تدارکات

• • برنامه ریزی درخواست

• • درخواست

• • انتخاب منبع

• • اداره قرارداد

• • مدیریت قرارداد ها

برخی از مناطق پروژه با دیگر رشته های مدیریت پروژه ، با هم همپوشانی دارند. مدیریت عمومی نیز شامل برنامه ریزی، سازماندهی، کارگزینی، اجرا و کنترل عملیات سازمانمی باشند . پیش بینی های مالی، رفتار سازمانی و تکنیک های برنامه ریزی نیز مشابه آن است .
PMP - CAPM:
موسسه مدیریت پروژه (PMI) ناشر PMBOK دو سطح از گواهی را ارائه می دهد:
دانشیار خبره در مدیریت پروژه : (CAPM) یک پایه مشترک از دانش و شرایط در زمینه مدیریت پروژه نشان داده شده است. این نیاز یا ۱۵۰۰ ساعت کار در یک تیم پروژه و یا ۲۳ ساعت تماس از آموزش و پرورش رسمی در مدیریت پروژه را در بر دارد.
مدیریت پروژه حرفه ای (PMP) : آموزش و پرورش و تجربه مورد نیاز می باشد ، علاوه بر این، PMP باید به صدور گواهینامه مورد نیاز ادامه دهد و نیاز های مدیریت پروژه را برآورده سازد .
PMI در سال ۲۰۰۶، بیش از ۲۲۰،۰۰۰ عضو و بیش از ۵۰،۰۰۰ متخصص حرفه ای مدیریت پروژه (PMPs) را در ۱۷۵ کشور جهان گزارش کرده است. سالانه بیش از ۴۴،۰۰۰ گواهی نامه PMP صادر می شود .
(برگرفته از : http://www.projectsmart.co.uk/pmbok.html)
در ادامه جدول مدیریت پروژه اشاره می شود :
جدول ۳ – بدنه اصلی مدیریت پروژه
فرایند های مدیریت پروژه
مدیریت پروژه کوششی یکپارچه است - عمل یا نقص در اقدام به عمل در یک حوزه معمولاً بر سایر حوزها تأثیر می گذارد . ممکن است تعاملات روشن و قابل درک باشند یا می توانند ظریف و نامشخص باشند . به عنوان مثال یک تغییر در محدوده اغلب بر هزینه ی پروژه اثر می گذارد ولی ممکن است که بر روحیه­ی تیم یا کیفیت محصول تأثیرگذار باشد یا نباشد.
این تعاملات اغلب به موازنه ی بین اهداف پروژه نیازمند ممکن است عملکرد در یک حوزه تنها درصورت فدا شدن عملکرد در سایر حوزه ها بهبود یابد . ممکن است این موازنه های خاص عملکرد از یک پروژه به پروژه ای دیگر و از یک سازمان به سازمانی دیگر متفاوت باشند. مدیریت موفق پروژه به مدیریت فعال این تعاملات نیازمند است. بسیاری از متخصصان مدیریت پروژه از محدودیت های سه گانه پروژه به عنوان چارچوبی برای ارزیابی تقاضاهای رقابتی یاد می کنند .محدودیت های سه گانه ی پروژه اغلب به شکل مثلثی ترسیم می شوند که هر ضلع یا گوشه ی آن بیانگر یکی از عواملی است که توسط تیم پروژه مدیریت می شوند.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

به منظور کمک به درک طبیعت یکپارچه کننده ی مدیریت پروژه و در راستای تأکید بر اهمیت این یکپارچگی، این سند مدیریت پروژه را در قالب فرایندها ی تشکیل دهنده ی آن و تعاملات آنها تشریح می کند . این فصل مقدمه ای بر مفهوم مدیریت پروژه به عنوان تعدادی از فرایندهای به هم پیوسته ارائه می دهد و بدین ترتیب پایه ای اساسی برای درک فرایندهای تشریح شده از بخش های اصلی زیر تشکیل شده است :

• فرایندهای پروژه

۲-۱-۴- نواحی مختلف مغزی درگیر در انواع حافظه:
هر سیستم حافظه، سازمان آناتومیکی متمایزی دارد که بخش های مختلف مغز را درگیر میکند[۱, ۱۵]. سیستمهای لوب گیجگاهی بیش از سه دهه است که توجه زیادی را به خود جلب کرده است[۱۵].و کشف ورودیهای حسی و ارتباطی از قشر مخ به بخش هیپوکامپ و پارا هیپوکامپ سیستم لیمبیک در این زمینه از ارزش زیادی برخوردار بوده است[۲۶]. قشر انتریکال به عنوان منشاء مسیرهایی به قشر پیش پیشانی است که تشکیلات هیپوکامپ را به قشرهای ارتباطی حسی متصل می کند و این ارتباطات برای تشکیل حافظه های جدید ضروری هستند[۲۷].

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

ناحیه قاعده ای-جانبی آمیگدال، که بخش مهمی از سیستم لیمبیک است، درتنظیم ،تثبیت حافظه نقش بسیار مهمی دارد[۲۸]. وابرانهای زیادی که از ناحیه قاعده ای-جانبی آمیگدال به هیپوکامپ قدامی و به استریاتوم به ویژه هسته آکومبنس ارسال می شوند، به خوبی می توانند بیانگر انتقال اثرات تنظیمی از ناحیه قاعده ای-جانبی آمیگدال به هیپوکامپ و اسریاتوم باشد[۲۹]. همچنین وابرانهای زیادی از ناحیه قاعده ای-جانبی به قشرهای ارتباطی حسی که از آنجا آورانهایی را دریافت می کند، ارسال می شود و این مسیر ها هم می توانند اثرات تنظیمی آمیگدال بر روی تشکیل حافظه را میانجیگری کنند[۳۰].
چندین ناحیه مغزی که در کد گذاری و تقویت، دخالت دارند، در یادآوری و بازخوانی نیز دخالت دارند[۲۵]. اشکال مختلف حافظه ، مسیرهای اناتومیکی متمایزی را بکار میگیرند. همچنین مسیرهای مغزی مختلفی در تشکیل حافظه نقش دارند و تفاوت های زیادی بین انواع مختلف حافظه در سطح سیستمی وجود دارند:
الف) نواحی که طی حافظه کوتاه مدت کاری فعال هستند:
کورتکس پیشانی و نواحی شکنج گیجگاهی میانی
ب) نواحی که طی ذخیره اطلاعات از حافظه کوتاه مدت به حافظه بلند مدت فعال هستند:
هیپوکامپ و نواحی قشری مجاور لوب گیجگاهی
اما ساختار نورونی مجزایی که بتواند به تنهایی هر یک از انواع حافظه را شامل شوند، وجود ندارد. احتمالا حافظه حاصل عملکرد مشترک این ساختار های نورونی وابسته است[۱, ۲, ۲۱].
۲-۱-۵- تشکیلات هیپوکامپی:
تشکیلات هیپوکامپی از چهار بخش تشکیل یافته: (شکل ۲-۳)
۱- خود هیپوکامپ
۲- شکنج دندانه ای
۳- تشکیلات سوبی کولوم
۴- کورتکس انتورینال
هیپوکامپ به ۳ ناحیه تقسیم میشود ^[۱۳]CA1 - CA2 – CA3: (شکل۲-۳)
الف) نواحی CA1, CA3
بیشترین مطالعات بر روی دو ناحیه CA3 و CA1 صورت گرفته است. سلولهای اصلی در نواحی CA1 و CA3، سلولهای هرمی می باشند[۳۱, ۳۲] .سلول های هرمی در CA2 و CA3 در مقایسه با CA1 اندازه بزرگتری دارند و ورودی ها و خروجی های این نواحی نیز متفاوتند[۳۱, ۳۳]
ب)ناحیه CA2: منطقه باریکی از سلولهاست که بین نواحی CA1و CA3 واقع شده است و دسته های سلولهای هرمی بزرگی مشابه CA3 دارد اما مثل CA1، توسط فیبرهای خزه ای از شکنج دندانه ای عصب دهی نمی شود. اگرچه وجود CA2 اغلب، مورد سوال بوده، مدارک موجود نشان می دهد که در واقع یک ناحیه ی باریک CA2 وجود دارد که می تواند با بهره گرفتن از ضوابط مختلف از جمله نشانگر های نوروشیمیایی، از سایر نواحی هیپوکامپی، متمایز گردد[۳۱, ۳۳].
لورنت دنوو همچنین یک ناحیه CA4 را نیز مشخص کرد که این لایه در واقع لایه عمیق یا پلی مورفیک شکنج دندانه ای است[۳۱].
شکل۲-۳- ساختمان آناتومیکی هیپوکامپ[۳۴]
۲-۱-۶- تقویت طولانی مدت (LTP)^[14]:
تقویت طولانی مدت (LTP) یک تغییر القا شده در تقویت سیناپسی است که توسط تحریک الکتریکی مسیرهای سیناپسی، ایجاد می شود[۲, ۱۹]. و شکل پذیری سیناپسی یک پدیده فیزیولوژیک است که الگوهای ویژه فعالیت درونی را القا می کند. این الگوها توسط مکانسیم های شیمیایی و مولکولی ادامه یافته و با تغییر کارایی سیناپسی تداوم می یابند[۱۷]. به خوبی مشخص شده که وقایع شکل پذیری سیناپسی مبنای اولین مراحل تشکیل حافظه شامل فراگیری و تقویت می باشد[۱۶]. شکل پذیری سیناپسی نه تنها در هیپوکامپ،بلکه در آمیگدال و سراسر کورتکس مغزی و در واقع در هر جایی که رسپتور های NMDA به برقراری ارتباطات میان ورودی های مختلف قشر کمک می کنند. روی می دهد[۱۷]. البته باید خاطرنشان کرد که LTP، تنها تا ساعتها یا در بهترین حالت روزها طول می کشد، حال انکه حافظه می توانند مادام العمر باقی بمانند[۱۰, ۱۸, ۲۴, ۲۵]. LTP، به عنوان یکی از ملزومات نوروفیزیولوژی یادگیری و حافظه مطرح شده است[۳۵, ۳۶]. حافظه آشکار در پستانداران مستلزم LTP در هیپوکامپ می باشد[۲].
۲-۱-۶-۱- مکانسیم های مولکولی شکل پذیری سیناپسی:
مشخص شده که رسپتور NMDA، یک سوئیچ مولکولی بسیار مهم برای القای LTP است. رسپتور NMDA. در واقع بعنوان یک شناساگر همایندی سلولی برای شکل گیری حافظه عمل می کند [۱۸, ۲۳].
در میان بسیاری از مولکولهای فرو دست پیام رسانی مسیر رسپتور NMDA، پروتئین کینازی به نام کلسیم کالمادولین کیناز، مدرک متقاعد کننده تری وجود دارد که یک واسطه کلیدی در تنظیم فاز اولیه بیان LTP و شکل گیری حافظه باشد. ورود کلسیم به واسطه رسپتور های NMDA موجب اتصال کلسیم/کالمادولین به کلسیم کالمادولین کیناز ll شده که باعث جابجایی فیزیکی CaMKll به نواحی متراکم پس سیناپسی (PSD)، با اتصال به انتهای C زیر واحد های NR2B رسپتور NMDA در سیناپس ها میشود. پذیرفته شده که CaMKll فعال شده در ناحیه PSD مسئول تقویت سیناپس ها احتمالا از طریق افزایش هدایت در کانال ها می باشد [۲۳].
چندین کیناز دیگر از جمله پروتئین کیناز C و MAP کیناز، نیز ممکن است در بیان LTP نقش داشته باشند. این تغییر شکل تقویت سیناپسی وابسته به فسفریلاسیون، توانایی ایجاد LTP برای ۳-۱ ساعت را دارا می باشند. این دوره، فاز اولیه LTP نامیده می شود[۲, ۲۳]. برای حفظ و نگهداری تقویت سیناپسی، بیشتر از ۳ ساعت آغازین، مسیرهای پروتئین کیناز APKو ERK، ممکن است دخالت داشته باشند)[۱۸, ۳۶]. این باقی ماندن طولانی تر LTP، فاز تاخیری LTP نامیده می شود و بنظر می رسد که نیازمند سنتز پروتئین جدید و شاید بیان ژن وابسته به فعال شدن CREB (پروتئین متصل شونده به عنصر پاسخگوی cAMP) باشد. [۱۸, ۲۳](شکل ۱-۵).
لازم به یادآوری است که تقویت طولانی مدت بر اساس زمان شامل ۳ قسمت می باشد:
۱) STP^[15] (تقویت کوتا مدت): نوعی LTP است که کمتر از یک ساعت طول می کشد و در واقع فرم موقتی و پیش سیناپسی شکل پذیری است که وابسته به رسپتور NMDA بوده، اما به سنتز پروتئین و فعالیت پروتئین کینازی بستگی ندارد[۳۳].
۲) LTP اولیه (تقویت طولانی مدت اولیه): این فاز به سنتز پروتئین بستگی ندارد و ۱-۳ ساعت طول میکشد و در شکل گیری انواع پروتئین کیناز ها نقش دارد. بنابراین فاز اولیه ی LTP، بیانگر یک تغییر عملکردی یعنی افزایش در “احتمال” آزاد شدن ماده میانجی، بدون تغییر ساختاری می باشد[۲].
۳)LTP تاخیری (تقویت طولانی مدت تاخیری): ۴ بار آموزش و یا بیشتر، فاز پایدار تری از LTP به نام LTP تاخیری ایجاد می کند که حداقل ۲۴ ساعت طول میکشد و نیازمند سنتز پروتئین جدید و RNA است[۲, ۳۷]. مطالعات سلولی-فیزیولوژیکی، جدیدا نشان می دهند که فاز تاخیری LTP، فعالسازی و یا شاید رشد ساختارهای پیش سیناپسی دیگر را برای آزادسازی ماده میانجی و ورود گروه های جدید گیرنده های پس سیناپسی را درگیر می کند)[۱۸, ۲۳, ۳۶].
۲-۱-۶-۲- نقش پذیری سیناپسی در تشکیل حافظه:
فعالیت عصبی می تواند رفتار مسیرهای عصبی را بوسیله یکی از سه مکانیسم زیر تغییر دهد.
الف) تغییر قدرت یا کارایی انتقال سیناپسی در سیناپسهای از قبل موجود. ب) تحریک رشد ارتباطات سیناپسی جدید یا ایجاد انشعابات جدید در سیناپسهای قبلی. ج) تنظیم ویژگی های تحریک پذیری نورونها ظرفیت قابل توجه مغز برای تبدیل یک تجربه ی زود گذر به تعداد نامحدودی حافظه به تغییرات پایدار و
شکل ۲-۴:تغییرات سلولی در مکانیسم ایجاد حافظه[۳]
وابسته و به فعالیت در عملکرد سیناپس نسبت داده می شود. اعتقاد بر این است که ذخیره ی اطلاعات توسط مغز از نظر فیزیولوژیک بصورت تغییراتی در قدرت سیناپسی ترجمه می شود. این تغییر می تواند افزایش در قدرت سیناپسی باشد که تقویت سیناپسی دراز مدت یا LTP نامیده می شود و یا کاهش قدرت سیناپسی باشد که تضعیف سیناپسی دراز مدت یا LTD^[16] نامیده می شود[۳۶]. در سیستم عصبی مرکزی، تغییرات سیناپسی دراز مدت از نوع LTP در هیپوکامپ بخوبی مطالعه شده است. LTP بعنوان افزایشی در کارایی سیناپسی تعریف می شود که می تواند بصورت آزمایشگاهی بوسیله تحریک الکتریکی مکرر یا بکارگیری بعضی دارو ها بویژه NMDA القا شود. بنظر می رسد که گلوتامات نقش حیاتی را در این فرایندها بازی می کند. امروزه بخوبی پذیرفته شده است که گیرنده های پس سیناپسی NMDA نقش مهمی در القای LTP دارند و بکارگیری آنتاگونیستهای گیرنده ی NMDA مانند AP5 و AP7 می تواند بطور کامل LTP را مهار کنند .
نواحی مغزی که در تشکیل حافظه و یادگیری نقش دارند دارای گیرنده های NMDA زیادی هستند و این موضوع نیز نقش گیرنده ها را در حافظه و یادگیری بیشتر تایید می کن[۱۶].
نقش گیرنده های NMDA همچنین در مسمویت نورونی ناشی از تحریک بیش از حد در ایسکمی مغز، هیپوگلیسمی، حمله صرع مهم است و در بیماریهای نورودژنراتیو مانند آلزایمر و پارکینسون نیز مشاهده شده است. آنتاگونسیتهای گیرنده های NMDA می توانند نورونها را از اثرات بیش از حد محافظ کند و در درمان ایسکمی، تخریبهای ناشی از ضربه و صرع مفید باشند[۳۸, ۳۹]
۲-۱-۷- یادگیری وابسته به وضعیت^[۱۷]:
یادگیری وابسته به وضعیت یک نوع یادگیری و به یادآوردن است، که برپایه حالت فیزیولوژیک یا ذهنی ارگانیسم می باشد. عواملی که بر یادگیری وابسته به وضعیت اثر دارند، ممکن است شامل محیط، قرار گرفتن تحت تاثیر یک ماده شیمیایی، وضعیت عاطفی و محرکهای حسی باشند[۳۸].
به محض اینکه حافظه های دراز مدت تشکیل شدند، به آنها می توان بوسیله تعداد زیادی از ارتباطات مختلف دسترسی پیدا کرد یا آنها را فراخواند. به عنوان مثال حافظه یک صحنه جالب را نه تنها می توان بوسیله مشاهده صحنه مشابه آن برانگیخت بلکه بوسیله صدا یا بوی مرتبط با آن صحنه و بوسیله صداهایی که آن صحنه را تداعی می کند برانگیخت . به این ترتیب باید مسیرها یا کلیدهای چندگانه ای برای هر حافظه ذخیره شده وجود داشته باشد[۴۰]. از نظر تعریف یادگیری وابسته به وضعیت یادگیری است که در آن به یادآوردن حافظه خاصی فقط زمانی ممکن است و که حیوان(موجود) تحت همان شرایط فیزیولوژیک و محیطی قرار گیرد، که هنگام بدست آوردن آن، حافظه در آن شرایط قرار داشته است. یادگیری وابسته به وضعیت مرتبط با دارو به معنای رفتاری است که در حضور یک دارو ایجاد می گردد یا آموزش داده می شود. در جلسه آزمون، یادآوری در حضور همان دارو خواهد بود و نیز رفتاری که در عدم حضور یک دارو آموزش داده میشود. در جلسه آزمون، یادآوری آن در حضور دارو کمتر از عدم حضور آن دارو باشد[۴۱].
۲-۱-۸- مطالعات روش های رفتاری حافظه در حیوانات:
راه های مطالعه حافظه در حیوانات، به اشکال زیر صورت میگیرد:
۱) با محروم ساختن از غذا که فرصتی برای تقویت حیوان با پاداش برای انجام یک آزمایش رفتاری ایجاد میکند[۲, ۱۹].
۲) استفاده از شوک الکتریکی ملایم به عنوان یک محرک، حیوان را تحریک می کند [۳۵, ۴۲].
۳) شنا در مازهای آبی که نوعی استرس محسوب میشود[۱۹،۳۵،۴۲].
تست های احترازی
تست های احترازی به دو دسته تقسیم میشوند:
۱-احترازی غیرفعال