مسئله دیگری که باید مورد بررسی قرار گیرد، نحوه اعزام نیروهای نجات می‌باشد. بعد از رخداد زلزله، ابتدا مدتی طول می کشد تا شهر مورد نظر مطلع گردد. سپس باید نیروها را جمع‌ آوری کرده و به منطقه مورد نظر ارسال کنند. مطابق با تجارب عملی معمولا نیروها گروه به گروه به منطقه فرستاده می‌شوند. در ضمن معمولا در ابتدا تعداد اندکی فرستاده می شود که با گذشت زمان نرخ فرستاده شدن افراد افزایش می‌یابد. بدین ترتیب توابع درجه دو یا نمایی کاندیدهای مناسبی برای این منظور می‌باشند. بدیهی است با مطالعات بیشتر ممکن است انتخاب بهتری نیز یافت گردد.

فرض می‌کنیم که هر شهر در مجموع r_i نفر نیروی نجات دارد. r_j نیروی نجات مربوط به شهر آسیب دیده می‌باشد که نحوه محاسبه آن در قسمت مربوط به محاسبه تعداد نیازمند به کمک (n_j) ارائه می‌گردد، همچنین فرض کنید اولین گروه هر شهر در لحظه فرستاده شود و مقدار آن می‌باشد. به طور منطقی باید بزرگتر از یک باشد. چرا که معمولا اولین گروهی که به منطقه عملیاتی می‌رسد، از چندین نفرتشکیل شده است. همچنین در لحظه آخرین گروه به منطقه اعزام می‌گردد. بدین ترتیب اولین گروه در زمان شروع به کار می‌کند. زمان لازم برای سازماندهی و شروع به کار نیروهایی که رسیده اند، می‌باشد. پس در زمان ، نفر مربوط به شهر i مشغول به کار می‌باشند. به همین ترتیب در لحظه ، نفر مشغول فعالیت می‌باشند. در نتیجه شکل تابع تعداد نیروهای نجات مربوط به شهرi در لحظه t بدین صورت می‌باشد:

همان‌ طور که گفته شده شکل به یکی از دو صورت ‌زیر می باشد :

یا

۳-۵-۷ احتمال زنده ماندن افراد نجات یافته

با گذشت زمان ، احتمال زنده ماندن افرادی که در زیر آوار ماند ه اند کاهش می‌یابد و این بستگی به شرایط فیزیکی و نوع آسیب دیدگی قربانی دارد. از آنجایی که این عوامل معمولا ناشناخته می‌باشند، از احتمال متوسط زنده ماندن استفاده می‌گردد. این احتمال برای چندین زلزله ثبت و منتشر گشته است (برای مثال در کابرن و همکارانش^[۶۱] یا کاواتا^[۶۲] علاوه بر وضعیت سلامتی قربانی، پارامترهای آب و هوا و ساختار ساختمان متلاشی شده، نقش مهمی را در این زمینه ایفا می‌کنند. معمولا حداکثر زمان زنده ماندن بین ۴ الی ۷ روز می‌باشد. شکل۳ -۲ نرخ زنده ماندن افراد که بر اساس تجربیات به دست آمده و همچنین احتمال زنده ماندن تخمینی را نشان داده است.

شکل ۳- ۲ نرخ واقعی و تخمینی نجات یافتگان با توجه به نوع ساختمان و بر اساس مطالعات انجام شده در چهار زلزله[۵]

یک قانون، معروف به قانون ۲۴ ساعت وجود دارد. مطابق با این قانون، احتمال زنده ماندن فردی که ۲۴ ساعت بعد از رخداد زلزله از زیر آوار خارج شده، نزدیک به صفر می‌باشد (با تعداد کمی استثنا) یک نمودار دیگر معروف به نمودار s که به بهبود بحران مربوط می شود نیز وجود دارد (شکل ۳- ۳) در واقع این نمودار، تعداد افراد نجات یافته در برابر زمان را ترسیم می‌کند. در ابتدا مدتی طول می کشد تا نیروهای نجات بتوانند به طور مؤثر افراد را نجات دهند. سپس با گذشت زمان قربانیان کمتر و کمتری نجات پیدا می‌کنند.

شکل ۳- ۳ نمودار درصد تجمعی افراد نجات یافته (زنده)در برابر زمان [۳]

توجه داشته باشید که این نمودار یک تابع ورودی نمی باشد، بلکه بیشتر یک مشاهده بر پایه نمونه های گذشته است.

با توجه به قانونی که توسط مهندسین زلزله در چین توسعه یافته و معروف به ” ۲۴ ساعت طلایی” می‌باشد[۳] احتمال زنده ماندن قربانی خارج شده از زیر آوار، در ۲۴ ساعت اول از به کاهش می‌یابد. ‌بنابرین‏ باید سعی کنیم تا تعداد افراد نجات یافته در این دوره را حداکثر کنیم. این قانون به صورت گرافیکی در شکل ۳-۴ نشان داده شده است. این نمودار نشان دهنده احتمال زنده ماندن قربانی خارج شده از زیر آوار در برابر زمان می‌باشد.

شکل ۳-۴ احتمال زنده ماندن افراد خارج شده از زیرآوار در برابر زمان [۳]

داده های زیر از یک نشست درباره عملیات نجات زلزله در چین، نقل می‌گردد. در ابتدا، بعد از رخداد زلزله، به طور متوسط (بر پایه ۴ مطالعه موردی) در حدود ۷% از قربانیان زیر آوار مانده، مرده اند. افرادی که در۲۴ ساعت اول از زیر آوار خارج شده اند، دارای نرخ زنده ماندن ۸۰ % می‌باشند. بین ابتدای یک زمین لرزه و زمان ۲۴ ساعت بعد از آن، نمودار پیوسته ای برای نشان دادن این توزیع ارائه نشده است. چنین چیزی عمدتاً به علت هرج و مرج برای نجات افراد می‌باشد. تمامی این اطلاعات بعد از زلزله جمع‌ آوری و بازسازی شده است. حتی در برخی موارد، داده ها به ازای دوره های ۱۲ ساعته یا یک روزه بازسازی شده است. به طورخاص، داده های زیر شناخته شده می‌باشند [۳ ]

• • • به طور متوسط ۷% از کل قربانیان به دام افتاده، بلافاصله بعد از فروریختن ساختمان مرده اند
  • • به طور متوسط، نیروهای نجات سعی در نجات افراد زنده در مقابل بیرون کشیدن جسدها دارند.
  • • هیچ نمودار پیوست های که درصد افراد نجات یافته در برابر زمان را به طور پیوسته رسم کند وجود ندارد. چرا که در طول ساعات اولیه، سرشماری پیوسته امکان پذیر نمی باشد. در واقع نیروهای نجات پراکنده می‌شوند و به علت نجات هر چه بیشتر افراد، جمع‌ آوری چنین اطلاعاتی عملی نمی باشد.
  • • ما می‌دانیم که احتمال تجمعی زنده ماندن فردی که در طول ۲۴ ساعت اول خارج شده،۸۰ % می‌باشد. به هر حال بعد از گذشت دقیقا ۲۴ ساعت، احتمال زنده ماندن دیگر با این مقدار برابرنمی باشد، بلکه در حدود ۵۰ در صد می‌باشد.
  • • ما بر اساس مطالعات موردی می‌دانیم که فردی که در ۲۴ ساعت اول نجات پیدا نکرده، بااحتمال۳۰ % زنده می ماند.
  • برای ۲۴ ساعت سوم، این نرخ ۵% می‌باشد.

‌بنابرین‏ از داده هایی که داریم برای تخمین نمودار در دو نقطه استفاده می‌کنیم . بدین ترتیب منحنی نمایی منفی که از این دو نقطه عبور می‌کند را پیدا می‌کنیم، داده هایی که داریم:

• • • در زمان t = 0 احتمال زنده ماندن فرد خارج شده ۹۳ درصد می‌باشد.
  • اگر قربانی در ۲۴ ساعت اول نجات پیدا کند، با احتمال ۸۰ % زنده می ماند.

این نمودار در واقع یک نمودار نمایی منفی اریب می‌باشد که در آن احتمال زنده بودن فرد خارج شده بعد از۲۴ ساعت بسیار پائین تر از ۸۰ % می‌باشد. بر پایه اریب بودن و نوع تابع، برای تخمین احتمال زنده بودن در زمان ۲۴ ، از احتمال تجمعی دو روز اول استفاده می‌کنیم. در نهایت این احتمال تجمعی دو روزه برابر با ۵۰% درصد می‌باشد، پس دو نقطه مورد نظر بدین صورت هستند:

( t=0 , P(0)=.93 )

( t=24 , P(24)=.5 )

بواسطه تحقیقات بیشتر، مصاحبه های بعد از زلزله، و شاید برنامه ریزی از قبل، داده های بهتری را بتوان اززلزله های آینده به دست آورد.

۳-۵-۸ عامل آب و هوا

دمای هوا یکی از عوامل مهم و تاثیر گذار بر نرخ زنده ماندن افراد می‌باشد. بسیار از مطالعات موردی، یخ زدن افرادی که زیر آوار بوده اند را گزارش داده‌اند. ‌بنابرین‏ اگر دمای یک شهر بیش از اندازه پائین باشد،٢۴ ساعت طلایی شاید به ١٢ ساعت طلایی تبدیل گردد.

درعرصه بازار رقابتی تنها راه افزایش درآمد و بقای سازمان و ماندن در حوزه کسب و کار، نگاه استراتژیک به کاهش هزینه هاست و بر این اساس کاهش هزینه یک تهدید نیست، بلکه یک فرصت است که ظرفیت های ناشناخته سازمان و بنگاه را در مسیر حذف اتلاف ها و ایجاد بهبود، فعال می‌کند.

توانایی کاهش مداوم هزینه ها از مؤلفه های اصلی رقابت پذیری است و این کار از عهده سازمان های یادگیرنده برمی آید. ( ارون تاج، ۱۳۸۳)

اهمیت کاهش هزینه ها به ‌عنوان ابزاری برای افزایش سودآوری بسیار زیاد است. طرح ریزی هزینه ها، مدیریت هزینه ها و کاهش هزینه ها ضرورتاً می بایست همواره در سازمان انجام گیرد تا بتواند در هزینه های سازمان کاهش حاصل شود. (احقی، ۱۳۸۷)

این ایده که کاهش هزینه ها به نوبه خود باعث تضعیف و یا ایجاد محدودیت ها برای کسب و کار می شود رد شدنی است چرا که اگر مدیر خرج ها و هزینه های شرکت را بدون راهبرد مشخصی کاهش دهد، صدمه زیادی به رقابت پذیری شرکت خود می زند، ولی اگر این کار را با تمرکز بر اولویت ها و یا پتانسیل خود در آینده انجام دهد، کاهش هزینه ها به مثابه شتاب دهنده ای برای تحولی که شرکت دقیقاً به آن احتیاج دارد، خواهد بود. برخی از شرکت ها کاهش هزینه ها را به نحو غیر اثربخشی انجام می‌دهند. آن ها یا به طور یکنواخت و در تمام بخش های کسب و کار کاهش هزینه را اعمال می‌کنند و یا ابتدا به سمت بخش هایی که هزینه بالا دارند، نشانه روی می‌کنند و به دنبال کاهش هزینه ها در کوتاه مدت بدون در نظر گرفتن تأثیر آن بر موقعیت و افق کاری شرکت در بلندمدت هستند. روش صحیح برخورد با هزینه ها، این است که مدیران باید به قابلیت هایی که شرکت بیشتر از همه به آن ها احتیاج دارد، توجه داشته باشند و تنها در بخش هایی سرمایه گذاری کنند که مزیت محسوسی در جلب رضایت مشتریان داشته باشد. این رویکرد نگرشی جدید به قابلیت ها را می طلبد. (بانرجی، ۲۰۰۹)

• 1. ابعاد نگرش به کاهش هزینه

1. 1. زمانی که ما ازطریق صرفه جویی در مصرف منابع ، می‌خواهیم به کاهش هزینه برسیم.

1. وقتی که از طریق ارزان کردن منابع به دنبال کاهش هزینه هستیم، یعنی همان منابع را با قیمت ارزان تر استفاده می‌کنیم.

مورد اول از مقوله بهره وری است، یعنی ما دنبال این هستیم که با صرف منابع کمتر همان ارزش یا ارزش بیشتری تولید کنیم و در واقع بهره وری مان را می‌خواهیم بالا ببریم. وقتی سازمان خلاق و یادگیرنده باشد، روی محیط داخلی سازمان هم تاثیر می‌گذارد. اگرسعی ما برجلب مشارکت باشد می‌توانیم هزینه ها راکاهش دهیم. گاهی دربخش کاهش هزینه نیز علی رغم هزینه های زیادی که برای کاهش هزینه متحمل می‌شویم به علت صحیح اجرا نکردن استراتژی نه تنها هزینه هارا کاهش نمی دهیم بلکه هزینه اضافی را نیز تحمیل می‌کنیم. دربسیاری از سازمان‌ها ترکیبی از کاهش هزینه ها و گسترش خدمات به مشتریان برای فعالیت بلندمدت ضروری است. بخش تدارکات می‌تواند نقشی کلیدی در کارایی و اثربخشی سازمان ایفا کند و تاثیر مستقیم روی کاهش هزینه ها سودآوری و انعطاف پذیری یک شرکت داشته باشد. (قدسی پور و همکاران، ۲۰۰۱).

در محیط پرچالش و دائماً در حال تغییر امروزی، کاهش هزینه ها به ‌عنوان عامل کلیدی موفقیت و بقای سازمان ها، شرکت ها و موتور رشد پایدار و سودآوری تلقی خواهد شد. در هر سازمانی تصمیمات مربوط به کاهش هزینه ها باید بر اساس شناخت و درک عمیق از تمام مراحل و فعالیت های سازمان باشد.مدیران باید هزینه هایی را که خلق ارزش می‌کنند و همچنین هزینه هایی که ارزش نمی آفرینند را شناسایی کنند.

مهم ترین حوزه هایی که آن ها را باید شناسایی و به خوبی مدیریت نمایند، عبارتند از: (برارنیا، ۱۳۸۶)

1. حوزه فن آوری

۲٫ حوزه نیروی انسانی

۳٫ حوزه تأمین کنندگان

۴٫ راهبرد

۵٫ حوزه مشتریان

۶٫ حوزه دارایی ها

• 1. روش های کاهش هزینه

بهترین روش کاهش هزینه ها در یک سازمان توجه به گزارش های امور مالی است که تمامی سرفصل های هزینه ای سازمان را تعیین و محاسبه ‌کرده‌است.

1. 1. تعدیل نیروی انسانی با در نظر گرفتن تغییرات راهبردی سازمان

1. 1. سازماندهی مشاغل سازمانی

1. 1. تعطیلات فصلی

1. 1. کاهش روزهای کاری در هفته

1. 1. کاهش پاداش مدیران

1. 1. پرداخت حق الزحمه مبتنی بر عملکرد بجای حقوق ثابت ماهانه

1. 1. کاهش در افزایش حقوق ها و هماهنگ کردن آن با برنامه های راهبردی شرکت

1. 1. رشد آهسته تر نیروی انسانی نسبت به درآمد سازمان

1. 1. افزایش مهارت کارکنان و چند مهارتی کردن آن ها

1. 1. تبدیل نیروهای تمام وقت به پاره وقت

1. 1. برون سپاری فعالیت ها از جمله کارهای واگذار شده به نیروی انسانی متخصص

1. 1. استفاده گسترده از فناوری اطلاعات و دورکاری

1. 1. استفاده مشترک از تجهیزات و تسهیلات سازمان

1. 1. توجه بیشتر به برنامه ریزی قبل از اجرای فعالیت ها

1. 1. کاهش رفت و آمدهای درون سازمانی کارکنان

1. 1. توزیع مناسب اطلاعات در سازمان و بهبود ارتباطات

1. 1. اجاره کردن حداکثری دارایی ها

1. 1. بهبود فناوری ها و استفاده از فناوری های نوین

1. 1. مدیریت چرخه تامین

1. 1. همسو کردن فعالیت ها با اهداف

1. 1. ماتریسی کردن هرچه بیشتر ساختار سازمانی

1. 1. افزایش یادگیری سازمانی و مدیریت دانش

1. 1. تسهیم هزینه های رفاهی و درمانی با کارکنان

1. 1. توسعه سیستم های مدیریتی تامین کنندگان

1. 1. از بین بردن فعالیت ها و منابع بدون ارزش افزوده

1. 1. کاهش جلسات، مأموریت‌ ها و سفرهای سازمانی

1. 1. کاهش حجم گزارش ها و کاغذبازی اداری

1. 1. مدیریت استخدام و به کارگیری نیروی انسانی

1. 1. کاهش هزینه های سربار

1. 1. جابجا نکردن نیروی انسانی بین قسمت های مختلف سازمان

1. 1. کنترل دقیق بودجه عملیاتی

1. 1. خرید به موقع و کم و کاهش حجم انبارها

1. 1. تعطیل کردن یک بخش یا واحد سازمانی

1. افزایش انعطاف در محصولات و خدمات و همچنین به کارگیری نیروی انسانی

   1. دشواری کاهش هزینه ها بعد از طراحی

دلایل این امر را به شرح زیر می توان برشمرد:

• • بسیاری از هزینه ها به هم وابستگی متقابل دارند و کاهش هزینه ها به طور سیستماتیک بیشتر اوقات غیر ممکن است.

• • تغییر روی فرایند ممکن است موجب بروز مشکلات جدید شود.

• • به کارگیری منابع گران بها روی کاهش هزینه ممکن است تیم را از اجرای مناسب آن منحرف کند.

• اگر منابع زیادی برای کاهش هزینه ها در نظر گرفته شود، پس:

1. 1. منابع برای کاهش هزینه به اندازه مکفی در اختیار نخواهد بود.

1. 1. این کار موجب جلوگیری از گذر از کارهای مهم اولیه به کارهای مهم ثانویه خواهد شد.

جامعه آماری

جامعه آماری به مجموعه ایی از اشیاء، اشخاص، رویدادها، مکان ها و اموری اطلاق می شود که در یک یا چند صفت مشترک باشند. بر این اساس، جامعه آماری پژوهش فوق عبارت است از: اساتید موسیقی بومی و ایرانی و مدیران صنعت گردشگری.

اساتیدی که در موسیقی بومی تبحر داشته و کارهای موسیقی بومی شامل تحقیق یا سی دی و….. داشته اند، یعنی به نوعی با موسیقی بومی مرتبط بوده اند و مدیران سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.

در طیف گردشگران، گردشگرانی انتخاب شدند که به شهرهای مختلف مسافرت کرده بودند و در هتل اقامت داشتند. در نهایت در این طیف کارمندان نیز دو مرکز: بیمارستان شرکت نفت و کارخانه داروپخش و گردشگرانی که در کازرون مستقر بودند و به کیش سفر کرده بودند(و یا سایر مناطق آزاد همچون قشم، چابهار، آبادان، بم و…) و نیز نوازندگان موسیقی و آژانس عرشیان سالار(شیراز)، آژانس صفری پرواز و دنیا گستر جامعه پژوهشی فوق را تشکیل دادند.

تعداد نمونه

مصاحبه با ۸ نفر از اساتید موسیقی بومی و سنتی که فرصت مصاحبه داشتند، صورت پذیرفت.

در نهایت نمونه گردشگران شامل ۱۳۰ نفر بودند که با استناد به جدول مورگان ۹۷ نفر به صورت تصادفی انتخاب شدند.

جدول ۳-۱: جدول مورگان برای تعیین حجم نمونه

N
S
N
S
N
S
N
S
N
S

۱۰

۱۰

۱۰۰

۸۰

۲۸۰

۱۶۲

۸۰۰

۲۶۰

۲۸۰۰

۳۳۸

۱۵

۱۴

۱۱۰

۸۶

۲۹۰

۱۶۵

۸۵۰

۲۶۵

۳۰۰۰

۳۴۱

۲۰

۱۹

۱۲۰

۹۲

۳۰۰

۱۶۹

۹۰۰

۲۶۹

۳۵۰۰

۲۴۶

۲۵

۲۴

۱۳۰

۹۷

۳۲۰

۱۷۵

۹۵۰

۲۷۴

۴۰۰۰

۳۵۱

۳۰

۲۸

۱۴۰

۱۰۳

۳۴۰

۱۸۱

۱۰۰۰

۲۷۸

۴۵۰۰

۳۵۱

۳۵

۳۲

۱۵۰

۱۰۸

۳۶۰

۱۸۶

۱۱۰۰

۲۸۵

۵۰۰۰

۳۵۷

۴۰

۳۶

۱۶۰

۱۱۳

۳۸۰

۱۸۱

۱۲۰۰

۲۹۱

۶۰۰۰

۳۶۱

۴۵

۴۰

۱۸۰

۱۱۸

۴۰۰

۱۹۶

۱۳۰۰

۲۹۷

۷۰۰۰

۳۶۴

۵۰

۴۴

۱۹۰

۱۲۳

۴۲۰

۲۰۱

۱۴۰۰

۳۰۲

۸۰۰۰

۳۶۷

۵۵

۴۸

۲۰۰

۱۲۷

۴۴۰

۲۰۵

۱۵۰۰

۳۰۶

۹۰۰۰

۳۶۸

۶۰

۵۲

۲۱۰

۱۳۲

۴۶۰

۲۱۰

۱۶۰۰

۳۱۰

۱۰۰۰۰

۳۷۳

۶۵

۵۶

۲۲۰

۱۳۶

۴۸۰

۲۱۴

۱۷۰۰

۳۱۳

۱۵۰۰۰

۳۷۵

۷۰

۵۹

۲۳۰

۱۴۰

۵۰۰

۲۱۷

۱۸۰۰

۳۱۷

۲۰۰۰۰

۳۷۷

۷۵

۶۳

۲۴۰

۱۴۴

۵۵۰

۲۲۵

۱۹۰۰

۳۲۰

۳۰۰۰۰

۳۷۹

۸۰

۶۶

۲۵۰

۱۴۸

۶۰۰

۲۳۴

۲۰۰۰

۳۲۲

۴۰۰۰۰

۳۸۰

۸۵

۷۰

۲۶۰

۱۵۲

۶۵۰

۲۴۲

۲۲۰۰

۳۲۷

۵۰۰۰۰

۳۸۱

۹۰

۷۳

۲۷۰

۱۵۵

۷۰۰

۲۴۸

۲۴۰۰

۳۳۱

۷۵۰۰۰

۳۸۲

۹۵

۷۶

۲۷۰

۱۵۹

۷۵۰

۲۵۶

۲۶۰۰

۳۳۵

۱۰۰۰۰۰

۳۸۴

(S=حجم نمونه، N=حجم جامعه)

روش نمونه گیری

نمونه گیری، یعنی انتخاب تعدادی از افراد، حوادث و اشیاء از یک جامعه تعریف شده به عنوان نماینده آن جامعه. در مصاحبه از روش نمونه گیری هدفمند(منظم) استفاده شده است و در بخش گردشگران نمونه گیری مبتنی بر احتمالات (نمونه گیری تصادفی ساده) بود.

۳-۴ روش جمع‌ آوری داده ها

روش گردآوری اطلاعات مورد نظر به صورت مصاحبه و پرسش نامه و مطالعه منابع و سایت های معتبر اینترنتی بوده است.

۳-۵ معرفی پرسش نامه

با اطلاعاتی که از مصاحبه با اساتید موسیقی، مطالعه کتب مختلف موسیقی و گردشگری و سایت های اینترنتی انجام شد، پرسش نامه طراحی گردید و در اختیار گردشگران بومی و داخلی قرار گرفت.

۳-۵-۱ روش سنجش روائی پرسش نامه

روائی پرسش نامه یعنی آنکه آیا پرسش نامه مدنظر همان چیزی را اندازه می‌گیرد که دنبالش هستیم و یا خیر. در این جا دنبال تأثیر موسیقی های بومی بر گردشگری هستیم و سوالات بایستی به نحوی طراحی گردند که بتوان این تأثیر را اندازه گیری نمود. نظر کارشناسان و خبرگان می‌تواند کمک خوبی برای بهبود روایی ابزار اندازه‌گیری باشد. برای روا بودن پرسشنامه تحقیق از نظر کارشناسان و خبرگان استفاده شد. که روایی صوری و محتوایی پرسشنامه بدین ترتیب تأیید گردید.

۳-۵-۲ روش سنجش پایائی پرسش نامه

پایایی ‌به این موضوع اشاره دارد که اگر نمونه گیری های زیادی صورت گیرد نتیجه تحقیق پایدار می ماند و نتیجه های گوناگونی به دست نمی آید. پایایی قابلیت تکرار روش یا ابزار اندازه گیری است. یعنی اگر چندین بار و به فاصله های زمانی گوناگونی در همان جمعیت به تحقیق بپردازیم نتایج تقریبا تفاوتی نکند. معمولا این امر درمورد پرسش نامه ها اتفاق می افتد که در شرایط یکسان نتایج یکسانی به دست می‌دهند. دامنه ضریب پایایی از صفر تا ۱+ است. ضریب پایایی صفر معرف عدم پایایی و ضریب پایایی یک معرف پایایی کامل است(ضریب آلفای کرونباخ باید بیشتر از ۷/۰ باشد تا بتوان گفت پرسشنامه از پایایی برخوردار است).

در این پژوهش با بهره گرفتن از نرم افزار spss 16 پایائی پرسشنامه مورد تحقیق قرار گرفت. که در جدول زیر نشان داده شده است:

جدول ۳-۲: پایایی پرسشنامه محقق ساخته

تعداد سئوالات
تعداد افراد نمونه
میزان آلفای کرونباخ

۲۳

۹۷

۹۳/۰

چون میزان آلفای کرونباخ برابر با ۹۳/۰ و بزرگتر از ۷۰/۰ می‌باشد ‌بنابرین‏ پرسشنامه از پایائی خوبی برخوردار است.

۳-۶ روش تحلیل داده ها

پس از اینکه پزوهشگر نوع پژوهش خود را مشخص کرد و با بهره گرفتن از ابزارهای مناسب داده های مورد نیاز را برای آزمودن فرضیه خود جمع‌ آوری نمود، مرحله بعدی بهره گیری از تکنیک های آماری مناسبی می‌باشد که با روش تحقیق و نوع متغیرها سازگاری دارد و داده های جمع‌ آوری شده را دسته بندی و تجزیه و تحلیل نماید. برای اینکه پژوهشگر بتواند داده های پژوهشی را تجزیه و تحلیل کند باید از روش های آماری استفاده نماید.

۲-۱۳- مفهوم مراقبت در پرستاری:

مراقبت در پرستاری دارای دو جنبه است، بعد عواطف و بعد فعالیت‌ها، که بعد اول مربوط به توجه به مددجو به عنوان یک فرد و اهمیت دادن به آنچه که برای وی اتفاق می افتد می‌باشد. به عبارت دیگر بعد عاطفی مراقبت برای شاْن، مقام و استقلال فرد دیگر احترام قائل است. بعد فعالیت ها به منظور مساعدت، کمک و خدمت به دیگران است که از طریق ارتباط بین پرستار و بیمار به دست می‌آید. در حقیقت این بعد از مراقبت مربوط به تشخیص و برآوردن نیازهای بیمار می‌باشد (عزیززاده فروزی و همکاران، ۱۳۷۳).

۲-۱۴- مفهوم کیفیت مراقبت پرستاری و ابعاد آن :

کاناواکتیکیول و همکاران (۲۰۰۱) ، مضامین کلیدی زیر را در تعریف کیفیت مراقبت پرستاری به دست آوردند:

۱-دستیابی به نیازهای فیزیکی بیماران

۲-فراهم نمودن حمایت های روانی- اجتماعی برای بیماران

۳-اطمینان از توجه به نیازهای روحی و معنوی بیماران

۴-رضایت مندی بیماران از مراقبت ها

۵-پاسخگو و مسئول بودن مراقبت های پرستاری به نیازهای بیماران

۶-اطمینان از ارائه مراقبت های جامع وهمه جانبه به بیمار

که در نهایت تعریف زیر را به عنوان تعریف نهایی ارائه دادند:

” کیفیت مراقبت پرستاری، ‌پاسخ‌گویی‌ پرستاری به نیازهای جسمی، روانی، عاطفی، اجتماعی و معنوی بیماران است، به طوری که به زندگی سالم و طبیعی خود باز گردند و رضایت خاطر بیماران و پرستاران جلب شده باشد ” (پازارگادی و همکاران، ۱۳۸۶).

بارهانس و آلیگود (۲۰۱۰) در مطالعه ای کیفی، مراقبت پرستاری با کیفیت از دیدگاه پرستاران را به صورت دستیابی به نیازهای انسان از طریق توجه، همدلی، تعاملات احترام آمیز با بیمار همراه با احساس مسئولیت، حمایت اساسی و یکپارچه از مددجو بیان نمودند (آتش زاده شوریده و همکاران، ۱۳۹۱).

٢-١۵- مروری بر مطالعات انجام شده :

بر طبق بررسی های بعمل آمده در زمینه پیشینه موضوعی تحقیق، هیچ گونه پژوهش داخلی و خارجی که اشاره به ” تاثیر هوش معنوی بر کیفیت مراقبت پرستاری” داشته باشد، یافت نشد. اما پژوهش های مختلفی به طور جداگانه این دو موضوع را مورد بررسی قرار داده‌اند که در زیر به نمونه هایی از این تحقیقات اشاره می شود:

۱-پیشینه تحقیقات داخلی:

سرخی ( ۱۳۸۸ ) پژوهش خود را با بهره گرفتن از پرسشنامه پنج عاملی رابطه بین هوش معنوی و صفات شخصیتی را در جمعیت سنین ۵۰-۱۹ سال شهر ساری انجام داد که نتایج آن عبارت است از: بین هوش معنوی و روان نژندی رابطه معنادار منفی وجود دارد. بین هوش معنوی و عامل های شخصیتی برونگرایی و با وجدان بودن رابطه معنادار مثبت وجود دارد . بین هوش معنوی و انعطاف پذیری و دلپذیر بودن رابطه معنادار وجود ندارد.

فرامرزی و همکارانش ( ۱۳۸۸ ) به روش پژوهش توصیفی و از نوع همبستگی رابطه هوش معنوی و هوش هیجانی ۴۵۰ نفر از دانشجویان دانشگاه اصفهان در سال تحصیلی ۱۳۸۷-۱۳۸۶را مورد بررسی قرار دادند یافته ها حاکی از آن است که هوش معنوی و هوش هیجانی می‌توانند بر یکدیگر تأثیر بگذارند و فردی که از هر دو هوش برخوردار باشد، می‌تواند در زندگی دنیوی و اخروی اندوخته مناسبی داشته باشد. ابزار اندازه گیری شامل دو پرسشنامه سنجش ویژگی های هوش هیجانی پیتر ایدز و فارنهام ( ۲۰۰۳ ) و پرسشنامه هوش معنوی محقق ساخته است که ضریب پایایی به دست آمده برای آن ها به ترتیب ۸۴/۰ و ۸۷/۰ می‌باشد. برای تحلیل داده های حاصله، از روش آماری تحلیل رگرسیون چندگانه استفاده شده که نتایج نشان می‌دهد هوش معنوی با هوش هیجانی رابطه دارد و این رابطه در ابعاد مختلف هوش معنوی و هوش هیجانی مشاهده می شود و رابطه معناداری بین آن ها، به عبارتی، هوش معنوی بیشتر سبب هوش هیجانی

می شود.

معلمی ( ۱۳۸۹ ) در پژوهش خود به روش مقطعی- همبستگی، هوش معنوی و سلامت روان در ۸۰ نفر از افراد معتاد به مواد مخدر و ۸۰ نفر از افراد غیر معتاد از مراکز درمان و بازتوانی دولتی و غیردولتی شهر زاهدان را مورد مقایسه قرار داد. ابزار مورد استفاده در این تحقیق پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ که شامل ۲۸ سؤال پرسشنامه سلامت عمومی و برای سرند کردن اختلالات روانی غیرسایلوتیک ساخته شده، ابزار دوم مقیاس خودگزارشی هوش معنوی است که توسط کینگ ارائه شده که دارای ۲۴ گویه می‌باشد، یافته های تحقیق نشان داد که بین نمره های هوش معنوی و سلامت روان معتادان و غیرمعتادان تفاوت معناداری وجود دارد. به طوری که معتادان به مواد مخدر از هوش معنوی و سلامت روانی پایین تری نسبت به گروه عادی برخوردار بودند. همچنین در هر دو گروه بین هوش معنوی و سلامت روان همبستگی

معنادار مشاهده شد.

ساغروانی ( ۱۳۸۸ ) در تحقیقی سعی کرده تا در رابطه با مفهوم معنویت در محیط کار، هوش معنوی و رویکردهای موجود به عنوان یکی از جدیدترین مفاهیم در ادبیات انسانی، اطلاعات بیشتری برای آشنایی ارائه کند. در این تحقیق رویکردهای مختلف در رابطه با اگزیستانسیالیستی/ سکولار ، رویکرد مخالفان دین و معنویت را می توان نام برد. همچنین تعاریفی از هوش معنوی توسط صاحب‌نظران مختلف و معنویت و خودشکوفایی از دیدگاه آبراهام مازلو به عنوان پدر روانشناسی انسان دوستانه، در راستای بینشی نسبت به ارزش ها گنجانده شده است. یافته ها و نتایج حاصل از این تحقیق نشان می‌دهد که معنویت با طول عمر

بیشتر همراه است . افرادی که دارای جهت گیری معنوی هستند، هنگام مواجهه با جراحت، به درمان بهتر پاسخ می‌دهند و به شکل مناسب تری با آسیب دیدگی و بیماری کنار می‌آیند میزان افسردگی در آن ها کمتر است. لذا بر اساس تحقیقات انجام گرفته در داخل کشور نیز وجود ارتباط مثبت میان معنویت در محیط کار و رفتار شهروندی سازمانی تأیید شده است.

محمدنژاد و همکارانش ( ۱۳۸۸ ) در تحقیق خود به هوش معنوی و اینکه هوش معنوی، آگاهی از حقایق، ارزش ها، اعتبار و اصول اخلاقی فرد است و دیدگاه های صاحب‌نظران مختلف نسبت به هوش معنوی و معنویت در تمدن جدید، معنویت، مغز و هوش معنوی و نحوه پیشرفت تحقیقات علمی در سال‌های اخیر پرداخته‌اند همچنین در این تحقیق، در رابطه با معنویت و آموزه های اسلامی و هوش معنوی مبتنی بر آموزه های اسلام و نیز اصول بنیادین معنویت فطری بحث به میان آمده است. یافته های حاصل از مطالعات در این تحقیق نشانمی دهد که یکی از مهمترین مشخصه‌ های هوش معنوی توانایی حل مسأله است. ‌بنابرین‏ نتایج حاصل از این تحقیق به دنبال ارائه مدلی از هوش معنوی از دیدگاه اسلام است. بر همین اساس، برای اینکه امر معنویت شکلی از هوش باشد، بایستی بتواند انسان را در حل مسائل و مشکلاتش

قرآن کریم مردان را بر همسرانشان مدیر و سرپرست قرار داده است، و آنگاه در ادامه، برای این برتری مدیریتی دو دلیل ذکر ‌کرده‌است. (داودی، سعید، ۱۳۴۸)

نخستین دلیلی را که قرآن کریم، در این آیه، آن را سبب سرپرستی مردان بر همسرانشان بیان فرموده، جمله بِما فَضلَ اللهُ بَعضَهُم عَلی بَعضٍ است. اکنون باید دید، آنچه را که مایه ی تفضیل مردان بر همسرانشان است، چیست؛ که بدان سبب، خداوند فرمود: «الرِّجالُ قَوَامُونَ عَلی النِّساءِ».

برای پاسخ ‌به این سؤال، نخست به سراغ سخن مفسران می رویم.

شیخ طوسی می‌گوید:

«الرِّجالُ قَوَامُونَ عَلی النِّساءِ». بالتأدیب و التدبیر لما الله الرّجال علی النّساء فی العقل و الرّای…^[۶۳] .

شیخ طوسی مایه ی برتری را عقل و رأی برتر مردان دانسته است.

مرحوم طبرسی می نویسد:

«الرِّجالُ قَوَامُونَ عَلی النِّساءِ». ای قیّمون علی النّساء، مسلّطون علیهنُ فی التدبیر و التأدیب و الریاضه و التعلیم «بِما فَضَّلَ اللهُ بَعضَهُم عَلی بَعضٍ»… انّما ولاهم الله امرهنَ لما لهم من زیاده الفضل علیهنُ بالعلم و العقل و حسن الرأی و العزم. (الطبرسی،فضل بن حسن، بیتا)

مرحوم طبرسی، علم، عقل، رأی و نظر نیکو و عزم و اراده ی برتر را سبب فضیلت و برتری حقوقی مردان می‌داند.

زمخشری در تفسیر این آیه می‌گوید:

«قوّامون علیهنَ آمرین ناهین، کما یقوم الولاه علی الرعایا… وقد فی فضل الرّجال: العقل و الحزم، و العزم، والقوه، والفروسیه، والرمی، وأنُ منهم الأنبیاء والعلماء، وفیهم الإمامه الکبری والصغری، والجهاد، والأذان، والخطبه والاعتکاف…» (زمخشری، محمود بن عمر، ۱۴۰۱ ق)

ایشان، برخی از امور تکوینی مانند عقل، عزم و اراده، قدرت و قوت و برخی از مناصب الهی مثل نبوّت و امامت، و برخی از امور تشریعی مثل اذان و خطبه را مایه ی برتری شمرده است.

در نظر صاحب جوامع الجامع همین امور یاد شده را مایه ی برتری دانسته است (طبرسی،فضل بن حسن،بی تا).

صاحب روح المعانی:

«خداوند مایه ی تفضیل مردان را بر زنان نگفته است؛ زیرا نیازی به شرح و تفصیل نبود، و در روایات آمده است که زنان عقلشان و دینشان ناقص است و مردان بر عکس آنانند. (‌بنابرین‏ مایه ی تفضیل، عقل و اندیشه برتر مردان است^[۶۴]».

نظر صاحب تفسیر فخررازی:

«إعلم أنّ فضل الرّجال علی النّساء حاصل من وجوه کثیره، بعضها صفات حقیقیّه و بعضها احکام شرعیّه. امّا الصفات الحقیقیّه فاعلم انّ الفضائل یرجع حاصلها إلی امرین: إلی العلم و إلی القدره ولاشکّ أنّ عقول الرّجال و علومهم اکثر ولاشکّ أن قدرتهم علی الأعمال الشّاقه اکمل، فلهذین السّببین حصلت الفضیله للرّجال علی النّساء فی العقل و الحزم و القوّه..^[۶۵].».

مطلق نظر فخر رازی، دانایی، عقل و نیرومندی سبب فضیلت مردان است.

نظر صاحب تفسیر قاسمی:

«وقد ذکروا فی فضل الرّجال، العقل و الحزم و العزم و القوه و… و الکامل بنفسه، له حقّ الولایه علی النّاقص^[۶۶]».

ایشان نیز سبب برتری را عقل، احتیاط در امور، عزم و اراده و نیرومندی می‌داند.

نظر تفسیر مراغی:

«… و ما به الفضل قسمان: فطری وهو قوّه مزاج الرجل و کماله فی الخلقه، ویتبع ذلک قوّه العقل و صحّه النظر فی مبادی ء الامور و ‌غایات؛ و کسبی و هو قدرته علی الکسب و التصرّف فی الامور».

در بخش دیگری می‌گوید:

«و سبب هذا، انّ الله فضّل الرّجال النّساء فی الخلقه، و اعطاهم ما لم یعطهنّ من الحول و القوّه^[۶۷]».

مراغی نیز بر امتیاز عقل و نیرو، در مردان تأکید ‌کرده‌است.

نظر صاحب تفسیر صافی:

«…یقومون علیهنّ قیام الولاه علی الرعیّه بما فضّل الله بعضهم علی بعض، بسبب تفضیله الرّجال علی النّساء بکمال العقل و حسن التدبیر و مزید القوّه فی الاعمال و الطاعات^[۶۸]».

در کلمات ایشان نیز، سبب برتری مردان بر زنان، عقل، تدبیر صحیح و نیروی برتر بدنی ذکر شده است.

نظر صاحب تفسیرالمنار:

«به خاطر شأن شناخته شده ی مردان، حمایت، رعایت، کفایت و ولایت زنان بر عهده ی آنان است. و لازمه اش آن است که جهاد بر آنان فرض شود، نه بر زنان؛ زیرا جهاد حمایت از زنان را در پی دارد. و میراث مردان بیشتر است، زیرا نفقه بر عهده ی آنان است.

و سبب برتری در مدیریت بدان سبب است که خداوند در اصل خلقت مردان را بر زنان برتری بخشیده از نظر دقت نظر، تیزبینی و همچنین نیروی بدنی، ‌بنابرین‏، تفاوت در احکام به سبب تفاوت در فطرت و استعداد است و سبب دیگر هم کسبی است و آن انفاق مردان، بر زنان خویش می‌باشد.

در بخش دیگر می‌گوید:

«این تفضیل و برتری مربوط به جنس بر جنس دیگر است؛ نه مربوط به جمیع افرادِ مردان بر همه‌ زنان. زیرا چه بسیار زنانی که در علم و عمل بر شوهرانشان برتری دارند، بلکه گاه در قدرت و نیروی بدنی و توانایی کسب درآمد». (رشید رضا،محمد، بی تا)

نظر صاحب تفسیر فی ظلال القرآن:

«سرپرستی مرد بر همسرش، از آن جهت است که زنان با احساسات و عواطف سرشار، در ارتباط با خانه و تربیت فرزندان گماشته شدند؛ چرا که زن حتی بدون تفکر و تعقل و با احساسات قوی و خدادادی به فرزندان و نیازهای آنان رسیدگی می‌کند… ولی مرد صلابت دارد و مدیریت به او واگذار شده است».

در بخش دیگری می‌گوید:

«در آن خانواده که پدر نباشد، یا پدر ضعف شخصیت داشته باشد؛ به گونه ای که شخصیت مادر در آن خانواده سیطره داشته باشد، و یا پدر مرده باشد و مانند آن؛ کم پیش می‌آید که فرزندان رشد درستی داشته باشند و منحرف نشوند و از نظر عصبی و روانی و اخلاقی آسیب نبینند. همه ی این ها دلیل بر آن است که قوامیت خانه باید بر عهده ی مرد باشد^[۶۹]».

نظر صاحب تفسیرالفرقان:

«قوامیت مردان بر زنان هم تکوینی است و هم تشریعی. و در هر قسمت تکوینی، مردان از نظر عقلی، بدنی و فکری از زنان قویترند».

آنگاه روایتی را از رسول خدا نقل می‌کند که فرمود: «المَرأه مسکینه مالم یکن لها زوج. قالوا: یا رسول الله وإِن کان لها مال؟ وإِن کان لها . ثم قرء الآیه: «الرجال قوامون علی النساء»؛ زن بیچاره است مادامی که شوهر نداشته باشد! سؤال کردند: «هرچند مال هم داشته باشد؟» فرمود: «هرچند دارای مال هم باشد» سپس این آیه را تلاوت کردند: «الرِّجالُ قَوَامُونَ عَلی النِّساء^[۷۰] ».

نظر تفسیر شبّر:

«الرِّجالُ قَوَامُونَ» قیّمون مسلّطون «عَلی النِّساءِ» فی السیاسه و التدبیر «بِما فَضَّلَ اللهُ بَعضَهُم عَلی بَعضٍ». بسبب تفضیلهم علیهنّ کفضل الماء علی الارض ولالو الرجال ما خلقت النساء^[۷۱]».

مرحوم شبّر وجه برتری را نگفته است. و فقط به برتری آب بر خاک اشاره کرده که برگرفته از روایتی است و در ادامه همان روایت آمده است که اگر مردان نبودند، زنان آفریده نمی شدند^[۷۲].

صاحب تفسیر مخزن العرفان: