روش اسنادی یا کتابخانه ای: روشی است که به عنوان روش مقدماتی و پیش زمینه ای برای مطالعات می‌دانی محسوب و برای جمع‌ آوری اطلاعات جهت تدوین اهداف، تعیین جامعه آماری، تبیین روش تحقیق و برای ادبیات موضوع استفاده شده است. منابع مورد استفاده در این زمینه شامل کتب، پایان نامه‌ها، مقالات مجلات علمی معتبر داخلی و خارجی، نشریات، روزنامه‌ها، سایت‌های اینترنتی و … می‌باشد.

روش می‌دانی: در روش می‌دانی برای جمع‌ آوری اطلاعات از روش پیمایشی استفاده شد. مهم‌ترین ابزار جمع‌ آوری اطلاعات در روش پیمایشی پرسشنامه می‌باشد(حافظ نیا، ۱۳۸۴).

۳-۷- پرسشنامه پژوهش

به منظور جمع‌ آوری اطلاعات، پرسشنامه ای حاوی اطلاعات لازم برای ‌پاسخ‌گویی‌ به سؤالات تحقیق تدوین گردیده است. نمونه پرسشنامه در پیوست آمده است. تهیه ابزار سنجش یکی از مراحل مهم انجام تحقیق است. در اینجا رعایت اصول کلی طراحی پرسشنامه حائز اهمیت است. در پرسشنامه سؤالات هر چند متغیر باید جداگانه در نظر گرفته شوند. سؤالات طیف گونه و مستقیم و نیز سؤالات زمینه ای یا خصیصه ای باید مشخص شوند.

در پرسشنامه طراحی شده، از آنجا که سؤالات از مقیاس‌های فاصله­ای بهره‌مند بودند. مبادرت به استفاده از طیف لیکرت شد و به گزینه های خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم به ترتیب ارزش ۵ تا ۱ داده شد. در واقع از مقیاس لیکرت برای تعیین اهمیت هر عنوان از متغیرها استفاده شده است.

جدول ۳-۲: ارزش‌گذاری طیف لیکرت

خیلی کم

کم

متوسط

زیاد

بسیار زیاد

۱

۲

۳

۴

۵

پرسشنامه پژوهش در دو بخش تنظیم شده است که بخش اول شامل اطلاعات عمومی مربوط به پاسخ دهندگان است و بخش دوم مشتمل بر ۲۰ سوال می‌باشد که متغیرهای تحقیق را مورد سنجش قرار می‌دهند. برای سنجش متغیر اعتماد به همکار از پرسشنامه اعتماد به همکار «رودر» استفاده شده است که در تحقیق یارمحمدیان و همکاران(۱۳۹۲)، روایی و پایایی آن بررسی و مناسب ارزیابی شده است. برای سنجش متغیر تبادل رهبر- عضو از پرسشنامه لیدن و مازلین استفاده شد که روایی و پایایی این ابزار در پژوهش ساکی و همکاران(۱۳۹۲) بررسی و مورد تأیید قرار گرفت. برای سنجش متغیر رضایت شغلی کارکنان از پرسشنامه رضایت از شغل JDI استفاده شده است. این پرسشنامه در ایران توسط دکتر شکرکن(۱۳۷۸) ترجمه و مورد استفاده پژوهشگران داخلی قرار گرفته است.

جدول ۳-۳: فراوانی سوالات پرسشنامه

متغیر
تعداد سوال

اعتماد به همکار

۶

مبادله رهبر- پیرو

۷

رضایت شغلی

۷

مجموع
۲۰

۳-۸- بررسی روایی و پایایی ابزار پژوهش

۳-۸-۱- روایی پرسشنامه

به طور کلی منظور از روایی یا اعتبار روش اندازه گیری، درجه دقت روش اندازه گیری است و به عبارت دیگر مسئله این است که آیا این وسیله حقیقتاً صفتی را که برای اندازه گیری آن ساخته شده است می‌سنجد یا خیر؟ (حافظ نیا،۱۳۸۴). روایی انواع مختلفی دارد و شامل روایی صوری، روایی محتوا، روایی پیش‌بینی، روایی سازه و… می‌باشد (مومنی، ۱۳۸۶) در این پژوهش از میان انواع مختلف روش‌های تعیین اعتبار اندازه گیری روایی، از روایی محتوا استفاده شد. روایی محتوا نشان می‌دهد که عناصر مورد سنجش توانایی اندازه گیری مفهوم مورد نظر را دارند. برای اندازه گیری روایی، از نظر اساتید و متخصصان استفاده شد. در نتیجه اشکالات ساختاری آن شناسایی و اصلاحات لازم جهت برآورده ساختن روایی ظاهری صورت پذیرفت.

۳-۸-۲- پایایی پرسشنامه

پایایی یک وسیله اندازه گیری، عمدتاًً به دقت، اعتمادپذیری، ثبات یا تکرارپذیری نتایج آزمون اشاره می‌کند(حافظ نیا، ۱۳۸۴). پایایی عبارت است از اینکه یک آزمایش، آزمون یا هر روش اندازه گیری به چه میزان در صورت تکرار و آزمون آن به یک نتیجه واحد نایل خواهد شد. روش ثبات یا سازگاری داخلی به علت اینکه تنها نیازمند یک نظارت است و از طرف دیگر رایج‌ترین روش تخمین پایایی می‌باشد کاملاً برای مطالعات می‌دانی مناسب می‌باشد، به همین دلیل از این روش در تحقیق استفاده شده است. ثبات یا سازگاری را می‌توان با بهره گرفتن از یک ضریب پایایی مانند آلفای کرونباخ تخمین زد. برای محاسبه ضریب آلفای کرونباخ ابتدا باید واریانس نمره های هر زیرمجموعه سؤال‌های پرسشنامه و واریانس کل را محاسبه نمود. سپس با بهره گرفتن از فرمول زیر مقدار ضریب آلفا را محاسبه می‌شود.

که در آن:

تعداد زیر مجموعه سؤال‌های پرسشنامه یا آزمون.

واریانس زیر آزمون ام.

واریانس کل آزمون.

معمولاً دامنه ضریب اعتماد آلفای کرونباخ از ۰۰/۰ (عدم پایداری) تا ۰۰/۱ (پایایی کامل) قرار می‌گیرد. که هرچه مقدار به دست آمده به ۰۰/۱ نزدیک‌تر باشد، قابلیت اعتماد پرسشنامه بیشتر است. معمولاً برای آزمون با اهداف پژوهشی، حصول پایایی بین ۶/۰ تا ۸/۰ کافی می‌باشد. (مقدار قابل قبول در اکثر منابع ۷/۰ می‌باشد). برای محاسبه آلفای کرونباخ از نرم افزار SPSS استفاده شد که نتایج در جدول زیر آورده شده است:

جدول ۳-۴: محاسبه پایایی پرسشنامه

متغیر
تعداد سؤالات
مقدار ضریب آلفای کرونباخ
اعتماد به همکار
۶

۰٫۷۴۴

مبادله رهبر- پیرو

۷

۰٫۹۱۱

رضایت شغلی

۷

۰٫۷۶۸

پایایی کل

۲۰

۰٫۸۹۰

با توجه مقدار آلفای کرونباخ مربوط به هر متغیر و مقدار آلفای کلی که بیشتر از ۷/۰ می‌باشد ‌بنابرین‏ تمامی متغیرها به طور مجزا و در مجموع از پایایی مناسب برخوردار است.

۳-۹- متغیرهای پژوهش

متغیر عبارت است از ویژگی واحد مورد مشاهده و نمادی است که اعداد یا ارزش‌هایی به آن منتسب می‌شود و می‌تواند مقادیر و ارزش‌های متفاوتی داشته باشد. پس از انتخاب متغیرها بر اساس پیشینه پژوهش است که سؤالات یا فرضیه های پژوهش مشخص می‌شود. متغیرها از نظر نقش آن‌ ها در تحقیق به ۵ دسته تقسیم می‌شوند: متغیر مستقل، وابسته، تعدیل کننده، کنترلی و مداخله گر(سرمد و بازرگان، ۱۳۸۵).

پژوهش حاضر شامل یک متغیر مستقل، یک متغیر میانجی و یک متغیر وابسته است. متغیر مستقل منشأ بروز پدیده‌ها می‌باشد و بر متغیرهای دیگر تأثیر می‌گذارد. تشخیص میزان تأثیر متغیر مستقل از اهداف عمده هر پژوهشی است. در پژوهش حاضر اعتماد به همکار به عنوان متغیر مستقل پژوهش مطرح می‌باشد.

متغیر میانجی نیز متغیری است که میزان تاثیر پذیری متغیر وابسته از متغیر مستقل را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در این تحقیق متغیر مبادله رهبر- پیرو به عنوان متغیر میانجی در نظر گرفته شده است.

راسمین و همکاران در سال (۲۰۱۴)؛ استدلال می‌کنند که رابطه بین جریان وجوه نقد آزاد و انتخاب روش های افزایش دهنده درآمد، سیستماتیک نبوده و بر ویژگی های خاص از محیط سازمانی بستگی دارد و به یک رابطه مثبت بین جریان وجوه نقد آزاد و روش های حسابداری که باعث افزایش درآمد می شدند دست یافتند.

بوباکر و همکاران^[۹۵] در سال (۲۰۱۳)؛ با بهره گرفتن از یک نمونه از ۵۹۷ شرکت موجود در فرانسه در طی سال های ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۷ ‌به این نتیجه دست یافتند که شرکت هایی که دارای استقلال هیات مدیره هستند به نسبت شرکت هایی که استقلال کمتری دارند زیان انباشته بیشتری را منعکس می‌کنند.

باندیها^[۹۶] (۲۰۱۲)؛ در تحقیق خود در هندوستان ‌به این نتیجه رسید که یک رابطه مثبت و چشمگیری بین مدیریت سود و جریان وجوه نقد آزاد وجود دارد و تأیید کردند که جریان نقد آزاد شرکت ها مدیریت سود را بر می انگیزاند.

رینا و تاکیا^[۹۷] (۲۰۰۹)؛ در پژوهشی با عنوان ” جریان های نقد آزاد مازاد، مدیریت سود و کمیته حسابرسی” ‌به این پرداختند که چه قدر جریان نقد آزاد مازاد به مدیریت سود مربوط است. در این مطالعه فرض بر این است که مدیران شرکت هایی که از جریان های نقدی آزاد بالایی برخوردارند شدت عمل خوبی در اداره مدیریت سود دارند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که کمیته حسابرسی مستقل به شرکت های دارای جریان نقد آزاد، کمک می‌کند تا بر رویه های مدیریت سود نظارت داشته باشد.

زوری و ‌همکاران^[۹۸] (۲۰۰۹)؛ در تحقیقی به بررسی رابطه بین مالکیت نهادی سهام و مدیریت سود بر روی شرکت های آمریکایی پرداختند. نتایج تحقیق آنان با بهره گرفتن از آزمون شبکه عصبی نشان داد که وجود مالکان نهادی در ساختار سرمایه باعث کاهش میزان مدیریت سود می شود.

یانگ و همکاران^[۹۹] (۲۰۰۹)؛ به بررسی تاثیر ساختار هیات مدیره و مالکیت نهادی بر روی مدیریت سود پرداختند. نتایج تحقیق با بهره گرفتن از مدل تعدیل شده جونز نشان داد که شرکت ها مدیریت سود رو به بالا انجام داده‌اند و رابطه معنی داری بین مدیریت سود با هیات مدیره بیرونی و مالکیت نهادی ندارد.

یودیانتی^[۱۰۰] (۲۰۰۸)؛ در تحقیقی با بهره گرفتن از ۱۵۰ شرکت نمونه به بررسی تاثیر مدیریت سود بر رابطه جریان های نقدی آزاد و ارزش سهام‌داران پرداخت. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که با ۹۵% اطمینان، تغییرات جریان های نقدی آزاد با تغییرات ثروت سهام‌داران ارتباط معناداری دارد. همچنین و در این تحقیق نشان داد که بین جریان های نقدی آزاد مثبت و ارزش سهام‌داران رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد ولی بین جریان های نقدی منفی و ارزش سهام‌داران رابطه معناداری مستقیمی وجود ندارد. وی در آزمون فرضیه دوم ‌به این نتیجه رسید که با ۹۹% اطمینان، مدیریت سود در سطح کل نمونه و در سطح جریان های نقدی مثبت باعث تضعیف رابطه جریان های نقدی با ثروت ایجاد شده برای سهام‌داران می شود.

ونگ^[۱۰۱] (۲۰۰۶)؛ در تحقیقی به بررسی نقش هیات مدیره بیرونی و مالکیت نهادی در محدود کردن مدیریت سود بر روی نمونه ای متشکل از ۶۱۳ شرکت های مالزی طی دوره زمانی ۲۰۰۱-۲۰۰۳ پرداخت. نتایج تحقیق وی حاکی از این بود که بین مالکیت نهادی و مدیریت سود رابطه ای وجود ندارد.

چانگ و همکاران^[۱۰۲] (۲۰۰۵)؛ در تحقیقی با عنوان مدیریت سود، جریان نقدی آزاد و نظارت برون سازمانی به بررسی مجدد مشکل نمایندگی ناشی از جریان وجوه نقدی آزاد مطرح شده توسط جنسن پرداختند. آن ها دریافتند زمانی که شرکت ها دارای جریان وجوه نقد آزاد بالا و فرصت های رشد پایین باشند، بین مالکان و مدیران ‌در مورد چگونگی مصرف جریان وجوه نقدی آزاد تضاد وجود دارد، در نتیجه این گونه شرکت ها درگیر مشکلات نمایندگی ناشی از جریان وجوه نقدی آزاد هستند.

جدول (۲-۲) خلاصه نتایج داخل کشور

نام محقق

سال تحقیق

عنوان تحقیق

نتیجه تحقیق

فخاری و همکاران

۱۳۹۳

بررسی نقش نظارتی ساختار مالکیت و خط مشی بدهی بر کنترل مشکلات نمایندگی ناشی از جریان های نقدی آزاد شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

یافته های ما نشان می‌دهد که سطح جریان نقد آزاد با خط مشی بدهی و تمرکز مالکیت رابطه منفی و معناداری داشته اما بر خلاف پیش‌بینی ها مالکیت نهادی و مالکیت مدیران با سطح جریان نقد آزاد رابطه مثبت و معناداری دارد. این یافته ها می‌تواند برای استاندارد گذاران حسابداری از جهت ارائه¬ی اطلاعات داوطلبانه و همچنین برای سیسات گذاران بورس در جهت الزام شرکت ها به افشا جریان های نقدی آزاد مفید باشد.

نمازی و ‌شکرالله

۱۳۹۳

آزمون نظریه جریان نقد آزاد و نظارت بستانکاران با بهره گرفتن از سیستم معادلات همزمان حداقل مربعات سه مرحله ای (۳SLS): مطالعه موردی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

نتایج حاصل از آزمون فرضیه های پژوهش بر خلاف نظریه جریان نقد آزاد جنسن، حاکی از مثبت و معناداری بودن اثر متغیر اهرم مالی بر متغیر ریسک جریان نقدی آزاد و متقابلاً مثبت و معنادار بودن اثر متغیر ریسک جریان نقد آزاد بر متغیر اهرم مالی است؛ بدان معنا که پژوهش حاضر نشان می‌دهد، وقتی شرکت در وضعیت افزایش ریسک جریان نقدی آزاد قرار می‌گیرد، استفاده از بدهی برای کاهش هزینه های نمایندگی حاصل از جریان نقدی آزاد، به دلیل اثر متقابل آن بر ریسک جریان نقدی آزاد؛ افزون بر این که راه حل مناسبی نیست، باعث تشدید آن نیز می شود. همچنین، با استناد به نتایج آزمون های آماری، متغیر های تمرکز مالکیت نهادی و مالکیت دولتی دارای اثر منفی با اهمیت، و متغیر مالکیت نهادی دارای اثر مثبت با اهمیت بر ریسک جریان نقدی آزاد است.

نمازی و ‌شکرالله

۱۳۹۲

بررسی تعامل بین جریان نقدی آزاد، سیاست بدهی و ساختار مالکیت با بهره گرفتن از سیستم معادلات هم زمان؛ مطالعه موردی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

نتایج حاصل از آزمون فرضیه های پژوهش حاکی از عدم تأیید نظریه جریان نقدی آزاد جنسن است؛ و نشان می‌دهد استفاده از بدهی برای کاهش هزینه های نمایندگی حاصل از جریان نقدی آزاد به دلیل اثر متقابل آن بر ریسک جریان نقدی آزاد راه حل مناسبی نیست. همچنین با استناد به نتایج آزمون های آماری، متغیر تمرکز مالکیت نهادی و مالکیت دولتی با اثر منفی مهم و متغیر سطح مالکیت نهادی با اثر مثبت مهم بر ریسک جریان نقدی آزاد است.

رحیمیان و همکاران

تئوری پردازان مالی نظریات خود را با توجه به وجود یا عدم ارتباط بین سیاست های تقسیم سود و ارزش سهام، ارائه داده‌اند. بعضی از این صاحب نظران کوشیده اند با توسل به ریاضیات پیچیده و تحت شرایط بازار سرمایه کامل^[۸]، فرضیات خود درباره عدم ارتباط تقسیم سود و ارزش سهام را به اثبات برسانند. پیروان این مکتب به “پیروان بازار کامل^[۹]” معروف هستند. عده ای دیگر به وجود نواقص در بازارهای واقعی اشاره ‌می‌کنند و مدعی هستند به دلیل وجود این نواقص سیاست تقسیم سود، ارزش سهام را تحت تأثیر قرار می­دهد. طرفداران این مکتب به “پیروان بازار ناقص^[۱۰]” مشهورند. در متون مالی نظریات این دو گروه به ترتیب تحت عنوان عدم ارتباط تقسیم سود^[۱۱] و مربوط بودن تقسیم سود^[۱۲] آمده است(بورس اوراق بهادار تهران معاونت مطالعات اقتصادی و توسعه بازار، ۱۳۸۹).

۲-۴- نظریه عدم ارتباط تقسیم سود با قیمت

مودیلیانی و میلر^[۱۳] در سال ۱۹۶۱ در مقاله ای بیان کردند که سود پرداختی تأثیری بر قیمت سهام ندارد و فقط سیاست سرمایه ­گذاری عاملی است که می‌تواند درآمد حاصله شرکت و در نتیجه قیمت سهام آن را افزایش دهد. ‌بنابرین‏ در مقابل تصمیمات مربوط به سرمایه گذاری، نحوه تقسیم سود از اهمیت چندانی برخوردار نیست. این نظریه مبتنی بر فروض زیر است:

الف – بازار سرمایه در رقابت کامل قرار دارد یعنی:

1. 1. هیچ­خریدار یا فروشنده ای آنقدر بزرگ نیست که تأثیر قابل ملاحظه­ای بر قیمت حاکم بر بازار بگذارد.

1. 1. کلیه سرمایه گذاران بدون هیچ گونه هزینه ای و به طور یکسان به اطلاعات مربوط به قیمت و سایر خصوصیات مربوط به سهام دسترسی دارند.

1. 1. هیچ­گونه هزینه داد و ستد، مالیات نقل و انتقال سهم و یا سایر هزینه های معاملاتی مربوط به خرید و فروش سهام وجود ندارد.

1. هیچ گونه تفاوت مالیاتی از نظر مالیات بر افزایش قیمت و مالیات بر سود سهام وجود ندارد.

ب – سرمایه ­گذاران در بازار رفتار منطقی و عقلانی دارند (این فرض حاکی از نبود هزینه­ های نمایندگی است) یعنی:

1. 1. سرمایه گذاران همیشه ثروت بیش تر را به ثروت کم تر ترجیح می‌دهند.

1. 1. سرمایه گذاران نسبت به افزایش ثروت خود به شکل پرداخت نقدی در قیمت سهام خود بی تفاوت هستند.

1. 1. قیمت اوراق بهادار برابر است با ارزش فعلی جریانات نقدی مورد انتظار.

1. هیچ تضادی منافعی میان سهام‌داران و مدیران وجود ندارد.

ج – سرمایه گذاران نسبت به برنامه آینده سرمایه گذاری و سود شرکت اطلاعات کامل دارند. مودیلیانی و میلر در مقاله ای در سال ۱۹۵۸ بحث دیگری را ‌در مورد ساختار سرمایه ارائه دادند که نشانگر این است که ارزش کلی شرکت به ساختار سرمایه آن بستگی ندارد. آنان همچنین اعتقادات خود ‌در مورد ساختار سرمایه را به نوعی به نظریات خود ‌در مورد سیستم های تقسیم سود تعمیم می‌دهند. برای توضیح بیشتر این موضوع، فرض کنید شرکتی ‌در مورد تصمیمات سرمایه گذاری با دو حالت زیر روبروست:

• • شرکت می ­تواند عایدات خود را برای تأمین مالی پروژه های سرمایه گذاری خود نگه دارد.

• عایدات را بین سهام‌داران به عنوان سود سهام توزیع و معادل آن از طریق انتشار سهام جدید برای انجام پروژه های سرمایه گذاری استفاده کند. اگر شرکت دومین گزینه را انتخاب کند فرایند آربیتراژ به وجود خواهد آمد که طی آن تأثیر پرداخت سود سهام بر افزایش ثروت سهام‌داران، کاملا به وسیله انتشار سهام اضافی پوشانده خواهد شد. وقتی که سود سهام بین سهام‌داران توزیع می شود، قیمت بازار سهم افزایش خواهد یافت. از طرف دیگر انتشار سهام اضافی موجب کاهش در ارزش نهایی سهم خواهد شد و در واقع سهامدار در این رابطه چیزی به دست نخواهد آورد و قیمت سهام قبل و بعد از پرداخت سود سهام یکسان خواهد بود. به همین دلیل مودیلیانی و میلر معتقدند که سهام‌داران بین دریافت سود نقدی و یا انباشت آن در شرکت بی تفاوت هستند و ‌بنابرین‏ ارزش بنگاه از تصمیمات مربوط به سود پرداختی در حال و آینده متأثر نیست و به درآمد مورد انتظار آتی شرکت بستگی دارد.

اگر شرکت به جای انتشار سهام جدید برای تأمین مالی از ایجاد بدهی استفاده کند باز هم اعتبار فرضیه مطرح شده توسط این دو اقتصاددان برقرار خواهد بود که این به نظریات آنان ‌در مورد یکسانی هزینه سرمایه بنگاه بدون توجه به منابع آن برمی گردد که بر اساس آن هزینه ایجاد بدهی بنگاه در واقع با هزینه ایجاد ارزش ویژه یکسان است(بورس اوراق بهادار تهران معاونت مطالعات اقتصادی و توسعه بازار، ۱۳۸۹).

۲-۵- نظریات مربوط بودن تقسیم سود

۲-۵-۱- مدل گوردن

گوردن^[۱۴] با بهره گرفتن از روش سرمایه گذاری سود انباشته مدلی را برای ارزش گذاری سهام پیشنهاد ‌کرده‌است. او نیز از مکتب بازار ناقص پیروی می کرده و مدل وی بر اساس مفروضات زیر است:

1. 1. سودهای انباشته تنها منبع تأمین مالی شرکت ها هستند. (به همین علت گوردن، تقسیم سود و تصمیمات سرمایه گذاری را مانند مدل والتر فرض می‌کند).

1. 1. نرخ بازده سرمایه گذاری شرکت ثابت باقی می ماند.

1. 1. نرخ رشد شرکت تابعی از سود نگهداری شده و نرخ بازدهی آن است. این فرض وابسته به دو فرض اول است.

1. 1. هزینه ی سرمایه برای شرکت ثابت، ولی بزرگ تر از نرخ رشد است.

1. 1. شرکت دارای عمر نامحدود است.

1. مالیات بر درآمد وجود ندارد.

گوردون ابتدا مدل زیر را برای ارزش گذاری سهام پیشنهاد، ولی بعدها آن را برای ریسک تجدید نظر کرد: که در آن:

(قیمت هر سهم در آغاز سال صفر)، E₀ (سود هر سهم در پایان سال صفر)، b

(درصد سود نگهداری شده)، k (نرخ بازده مورد توقع سهام‌داران)،

r (نرخ بازده سرمایه گذاری) و br (نرخ رشد سود هر سهم و سود تقسیمی)،

در خصوص مدل گوردون باید گفت:

1. 1. وقتی نرخ بازده با نرخ تنزیل برابر باشد (r > k)، به مجرد این که نسبت سود پرداختی (D/E) کاهش یابد، قیمت هر سهم هم افزایش می‌یابد.

1. 1. وقتی نرخ بازده از نرخ تنزیل کمتر باشد (r = k)، قیمت هر سهم از تغییرات نسبت سود پرداختی متأثر نخواهد گردید.

1. وقتی نرخ بازده از نرخ تنزیل کمترل باشد (r < k)، به محض افزایش نسبت سود پرداختی قیمت هر سهم کاهش می‌یابد. بنابر موارد فوق، مدل گوردون با منطقی دیگر عاملاً به کارگیری خط مشی هایی مشابه با مدل والتر را تجویز می‌کند:

• • نسبت بهینه پرداخت سود سهام برای یک شرکت روبه رشد(r > k) صفر می‌باشد (D = 0).

• • نسبت سود پرداختی برای یک شرکت معمولی تأثیری بر ارزش سهام ندارد

• نسبت بهینه سود پرداختی برای یک شرکت روبه تحلیل (r < k) صد درصد یا یک است. (b = 1).

گوردن بعدها مدل اولیه خود را با وارد کردن ریسک اصلاح کرد.

۲-۵-۲- مدل والتر

جیمز والتر از مکتب بازار ناقص پیروی می کرد. او برای ارزش گذاری سهام مدلی را پیشنهاد ‌کرده‌است که بر اساس آن خط مشی تقسیم سود بر ارزش سهام تاثیر می‌گذارد. مدل وی بر مفروضات کلیدی زیر مبتنی است:

1. 1. سودهای انباشته، تنها منابع تامین مالی به شمار می‌آیند.

1. 1. بازده روی سرمایه گذاری های شرکت ثابت می ماند.

یعنی آنچه مبنای رجوع به مدیون می شود اذن او ‌به این اقدام است نه قصد بیگانه ای که دین او را می پردازد. اذن در ضمان همان اذن در تأدیه نیز می‌باشد، زیرا که به موجب عقد ضمان متعهد به پرداخت است و قانوناً می بایستی دین را بپردازد، پس اذن به ضمان قانوناً حاوی اذن به پرداخت نیز می‌باشد. چنانچه ضمان بدون اذن مدیون صورت بگیرد اما تأدیه در پـرداخت بعداً توسط مضمون عـنه اذن داده شود مضمون عنه، متعهد به پرداخت به ضامن می­ شود. زیرا اذن در پرداخت به نوعی اذن در ضمان است هر چند که ضمان در گذشته واقع شود ولی دکتر ناصر کاتوزیان در مبنای پرداخت مضمون عنه به ضامن را تعهد جدید و توافق جدید می‌داند نه عقد ضمان.^[۲۴]

یکی دیگر از شروط حق رجوع ضامن به مضمون عنه پرداخت می‌باشد و قبل از پرداخت حق مراجعه به مضمون عنه را ندارد.^[۲۵] البته پرداخت فقط پرداخت و تسلیم مستقیم نمی باشد بلکه با مالکیت، فی الذمه و حواله و … و به طور کلی هر عمل حقوقی که در حکم پرداخت باشد پرداخت محسوب می شود. ‌در مورد لزوم پرداخت به عنوان شرط رجوع ضامن به مضمون عنه قانون مدنی یک استثناء بیان نموده است:«… ولی می توان(ضامن) در صورتی که مضمون عنه متلزم شده باشد که در مدت معینی برائت او را تحصیل نماید و مدت مذبور هم منقضی شده باشد رجوع کند». پس از بررسی اجمالی عقد ضمان، به دلایل ذیل عقد بیمه اتکایی قابلیت انطباق بر عقد ضمان ندارد:

۱- قرارداد عقد بیمه اتکایی بین متعهد اصلی و شخصی دیگر که حاضر به پرداخت است منعقد می‌گردد(بیمه گر اتکایی) در حالی که عقد ضمان بین متعهدله و ضامن بسته می شود.

۲- عقد ضمان در قانون مدنی در واقع انتقال دین است انتقال دین از ذمه مدیون به ضامن در حالی که در عقد بیمه اتکایی تعهد متعهد اصلی همچنان بر جای خود باقی می ماند و مدیون اصلی همچنان در مقابل متعهدله اصلی متعهد به پرداخت خسارت می باد.

۳- مطابق نظریه اکثر فقهای امامیه عقد ضمان قابل اقاله نمی باشد چرا که با انتقال دین، مضمون عنه هیچ تعهدی در مقابل متعهدله ندارد و با اقاله سبب می شود که دوباره وی مدیون گردد و هیچ کس را نمی توان بدون رضای وی مدیون ساخت در حالی که در عقد بیمه اتکایی اقاله هیچ ضرری به مدیون اصلی وارد نمی کند و همچنان وی متعهد می ماند مانند گذشته و از طرفی اقله با اراده و رضایت وی انجام می شود.

۴- در خصوص آثار عقد ضمان بین متعهد جدید و متعهدله همان طوری که دیدیم متعهد جدید در مقابله متعهدله(مضمون له) تعهد به پرداخت دارد و در صورت عدم پرداخت ، متعهد له می‌تواند علیه وی اقامه دعوی نماید اما در عقد بیمه اتکایی متعهد جدید(بیمه گر اتکایی) تعهد مستقیمی در مقابل متعهدله(بیمه گذار اصلی) ندارد و بیمه گذار نمی تواند از این حیث وی را مورد تعقیب قضایی قرار دهد.

۵-در عقد ضمان چنانچه ضامن با اذن مضمون عنه دین را پرداخت کند و قصد تبرع نداشته باشد می توان جهت پرداختی که انجام داده به مضمون عنه مراجعه و آنچه را که پرداخت ‌کرده‌است وصول نماید. اما در عقد بیمه اتکایی پس از پرداخت، حقی به منظور رجوع به بیمه گر اولیه ندارد.

مبحث پنجم- ماهیت حقوقی عقد بیمه اتکایی و سابقه فقهی آن

گفتار اول: ماهیت حقوقی عقد بیمه اتکایی

از مطالعه تئوری‌های مختلفی که برای تشریح ماهیت حقوقی بیمه اتکائی ذکر شده این نتیجه به دست می‌آید که هیچکدام از نظریه های ارائه شده خالی از اشکال نبوده و نمی توان عقد بیمه اتکائی را کاملاً با آن ها منطبق دانست. ولی این نظر مطرح است که می توان عقد بیمه اتکائی را عقدی جدید و مستقل از سایر عقود بشمار آورد. در مقابل آنهایی که معتقدند که بیمه اتکایی ماهیتی جدا از عقد بیمه ندارد استدلال می‌کنند که چون واگذارنده یک قسمت از خطرات بیمه شده خود را به بیمه گر اتکائی واگذار می‌کند لذا در موقع انجام تعهد یعنی پرداخت خسارت به بیمه گذار هر دو(واگذارنده و بیمه گر اتکائی) مشترکاً اقدام می‌کنند و در حقیقت بیمه گر اتکائی شریک واگذارنده در جبران خسارت می‌باشد. ‌بنابرین‏ همیشه بین بیمه گذار و بیمه گر و بیمه گر اتکائی یک نوع رابطه حقوقی موجود بوده و قرارداد اتکائی شامل آن قرارداد نیز می شود با این ترتیب که هرگاه بنحوی از انحاء بیمه نامه ای باطل شود عمل اتکائی آن نیز باطل می‌گردد. طرفداران نظریه استقلال بیمه نیز دلایل فوق را قانع کننده نمی دانند و می‌گویند :

نخست: ‌در مورد رابطه بیمه گذار و بیمه گر و بیمه گر اتکائی باید متذکر شد که اگر چه بیمه گر اتکائی در پرداخت خسارت شرکت می‌کند لکن خسارت را به واگذارنده و طبق قرارداد جداگانه­ ای می پردازد و اصولاً بیمه گذار در مقابل بیمه گر اتکائی شخص ثالث بشمار می رود.

سلیگمن پژوهش‌هایی را در ارتباط با موضوع درماندگی آموخته‌شده^[۳۴] انجام داد و نظریه‌ای در این رابطه ارائه کرد (کاوه، ۱۳۸۸). درماندگی آموخته‌شده نوعی حالت روان‌شناختی است که وقتی فردی انتظار دارد پیامدهای زندگی غیرقابل‌کنترل باشند، ایجاد می‌شود (,Seligman 1975، به نقل از ریو، ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۲).

نظریه تجدیدنظر شده درماندگی آموخته‌شده، بر اهمیت اسناد یا نسبت دادن‌هایی که افراد در یک موقعیت به کار می‌برند تأکید می‌کند. هریک از افراد در نسبت دادن امور به علل مختلف، عادت‌های خاصی دارند که این خصلت شخصیتی «سبک تبیین^[۳۵]» یا «سبک اسناد^[۳۶]» نامیده می‌شود.

سبک تبیین در هر فرد در دوره کودکی شکل می‌گیرد و ‌در صورتیکه از خارج دخالتی در آن اعمال نشود، سرتاسر عمر پابرجا می‌ماند. سبک تبیین سه بعد دارد که عبارت‌اند از:

تداوم (گاهی در برابر همیشه)، فراگیر بودن (خاص در برابر کلی)، شخصی‌سازی (درونی در برابر بیرونی) (Seligman et al 1995,، به نقل از کاوه، ۱۳۸۸).

سبک تبیین خوش‌بینانه، به صورت گرایش به توجیه کردن رویدادهای ناگوار با انتساب‌های بیرونی، ناپایدار و قابل‌کنترل آشکار می‌شود. سبک تبیین بدبینانه، به صورت گرایش به توجیه کردن رویدادهای ناگوار با انتساب‌های درونی، پایدار و غیرقابل‌کنترل آشکار می‌شود (ریو، ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۲). ازنظر سلیگمن خوش‌بینی نوعی فرایند شناختی است که می‌تواند آموخته شود. همانند مفهوم خودکارآمدی، خوش‌بینی نیز باعث تسهیل تاب‌آوری می‌شود و هیجانات و شناخت فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد (کاوه، ۱۳۸۸).

۲-۱-۳-۲-۵-رویکرد فرانکل به تاب‌آوری

فرانکل در کتاب ماندگار و معروف خود «انسان در جستجوی معنا^[۳۷]» تجربه‌ای را که منجر به کشف لوگوتراپی شد توضیح می‌دهد، وی مدت زیادی که در اردوگاه کار اجباری اسیر بود به یافته های سحرآمیزی دست‌یافت: وقتی انسان با وضعی اجتناب‌ناپذیر مواجه می‌شود و یا با سرنوشتی تغییرناپذیر روبروست، این فرصت را یافته است که به عالی‌ترین ارزش‌ها و به ژرف‌ترین معنای زندگی یعنی رنج کشیدن، دست یابد. درد و رنج بهترین جلوه‌گاه ارزش وجود انسان است و آنچه اهمیت بسیار دارد، شیوه و نگرش فرد نسبت به رنج است و شیوهای که این رنج را به دوش می‌کشد (فرانکل، ۱۹۰۵؛ ترجمه صالحیان و میلانی، ۱۳۸۶).

فرانکل می‌گوید: یکی از اصول اساسی لوگوتراپی^[۳۸] این است که توجه انسان‌ها را ‌به این مسئله جلب می‌کند که انگیزه اصلی و هدف زندگی، گریز از درد و لذت بردن نیست، بلکه معنی جویی زندگی است که به زندگی مفهوم واقعی می‌بخشد. به همین دلیل انسان‌ها درد و رنجی را که معنی و هدفی دارد با میل تحمل می‌کنند. این گفته های فرانکل فهم سخن ریچاردسون را آسان‌تر می‌کند: «در هر فردی نیرویی وجود دارد که او را به جستجوی خود شکوفایی، نوع‌دوستی، دانایی و هماهنگی با منبع معنوی قدرت، تحریک می‌کند، این نیرو تاب‌آوری است» (,۲۰۰۲ Richardson).

لوگوتراپی می‌گوید: معنای زندگی پیوسته در حال تغییر است، ولی هرگز محو نمی‌شود. بنا بر روش لوگوتراپی این معنا را به سه روش می‌توان کشف کرد:

۱- با انجام کاری ارزشمند

۲- باتجربه ارزش والا

۳- باتحمل درد و رنج

فرانکل (۱۹۰۵) می‌گوید: گذرایی و انتقال زندگی^[۳۹] از معنای آن نمی‌کاهد، بلکه در ما احساس وظیفه و مسئولیت را بیدار می‌کند، زیرا هر چیزی منوط به درک ما از گذرایی امکانات و چگونگی انتخاب ماست. انسان پیوسته در میان موج عظیمی از توانایی‌ها و امکانات نهفته خود در حال گزینش است که کدامین آن می‌بایست شکوفا و بارور گردد و کدامین ‌محکوم به نابودی و فراموشی است. کدام می‌بایست تحقق و واقعیت یابد، واقعیتی ابدی و جاودانه چون «رد پایی در شن زار زمانه». انسان باید در هرلحظه تصمیم بگیرد، تصمیمی برای بهتر شدن یا سقوط، تصمیم برای این‌که اثر ماندگار او در این زندگی گذرا چه خواهد بود (فرانکل، ۱۹۰۵؛ ترجمه صالحیان و میلانی، ۱۳۸۶).

در این‌ارتباط یک زن مطلقه نیز برای مثال، ‌با تربیت کودک خود می‌تواند برای خود معنایی والا بیافریند و نیز می‌تواند با درد و رنج ناشی از ازدواج شکست‌خورده و طلاق مبارزه کند و سرانجام از این مبارزه سربلند بیرون آید. به همین دلیل است که فرانکل می‌گوید: من به‌جای امکانات، واقعیات را در اختیاردارم. واقعیاتی که محتوای آن نه تنها کارهای انجام داده، بلکه عشق و محبت‌های ورزیده شده و دردها و رنج‌هایی است که شجاعانه از عهده آن‌ ها برآمده‌ام، رنج‌هایی که تحمل کرده‌ام، غرورآمیزتر از هر چیزی است و این گذشته نمی‌تواند الهام‌بخش غبطه‌ها و رشک‌ها باشد (فرانکل، ۱۹۰۵؛ ترجمه صالحیان و میلانی، ۱۳۸۶).

تحقیقات نشان می‌دهد که یک چنین نگرشی به زندگی موجب رشد تاب‌آوری می‌شود. بسیاری از افراد معنویت و اعتقادات مذهبی را به عنوان معنا و مفهوم زندگی خود در نظر می‌گیرند ((Richardson, 1990.

در کل فرانکل بر این است که انسان می‌تواند در رویارویی با رنج‌های عظیم و دشواری‌ها، معنا و منظوری در زندگی بیابد. معنا درمانی راه متفاوتی را برای نگریستن به مشکلات و رنج‌های اجتناب‌ناپذیری که در زندگی اتفاق می‌افتد ارائه می‌کند. بر اساس نظر فرانکل معنا دادن به زندگی عنصر اساسی برای باقی ماندن در شرایط ناگوار است. افرادی که در شرایط دشوار برای خودشان اهدافی با آغاز و پایان مشخص و دلیلی برای امیدوار بودن دارند، مسیری برای تاب‌آوری خود می‌گشایند. Vainsendael & Lecomte (2000؛ به نقل از کاوه، ۱۳۸۸) بر این باورند که جستجوی معنا و هدف در شکل‌گیری تاب‌آوری نقش اساسی دارد.

۲-۱-۳-۳- انواع تاب‌آوری

بنا به نظر et al Hart (2007) توصیف تاب‌آوری سه روند را شامل می‌شود: تاب‌آوری عمومی، تاب‌آوری حقیقی، تاب‌آوری تلقیحی.

۲-۱-۳-۳-۱- تاب‌آوری عمومی^[۴۰]

در زبان عامه همان غلبه بر موقعیت‌های دشواری است که هرکسی با آن موقعیت‌ها مواجه می‌شود. با این تعریف، تاب‌آوری همان چیزی است که تقریباً همه ما از آن برخورداریم و به نظر می‌رسد برای نژاد بشر برنامه‌ریزی‌شده است. آن دسته افرادی که دوران کودکی خوبی را پشت سر گذاشته‌اند با بسیاری از چالش‌ها و مشکلاتی که پیش‌آمده درگیر می‌شوند، حتی اگر برخی از این مشکلات بدون هیچ گونه اغراقی بزرگ و شگفت‌آور به نظر می‌آیند. البته همیشه استثناء وجود دارد و کسانی هستند که به راهنمایی، مدیریت و حمایت صریح نیاز دارند، اما بیشتر افراد دارای یک ذهنیت تاب‌آوری مساعد می‌باشند.

۲-۱-۳-۳-۲- تاب‌آوری حقیقی^[۴۱]