پس از تعیین فرزند خوانده، باید مراتب در دفتر انجمن زرتشتیان ثبت و به امضای پدر خوانده و مادر خوانده و چهار تن گواه (که مرد یا زن بودن آنان شرط نیست) برسد. در صورتی که فرزند خوانده کبیر باشد امضای او نیز لازم است.
برابر ماده ۴۶ هر کسی بمیرد و فرزند حقیقی و یا فرزند خوانده نداشته باشد و وصیت هم نکرده باشد. (وصی تعیین ننموده باشد) نزدیکترین وارث قانونی او (که روش تعیین او نامشخص است) می‌تواند در صبح روز چهارم پس از مرگ او، با حضور موبد و حضار یک شخص حقیقی را، از بین بستگان نزدیک متوفی، به سمت پل گذاری- که از آن تعریفی نشده تعیین نماید و در این صورت پل گذار سمت فرزند حقیقی را خواهد داشت و پل گذار باید در همان صبح روز چهارم، گواهی نامه در سه نسخه تنظیم کرده و آن را به امضای موبد و گواهان و انجمن زرتشتیان برساند، سپس آن را در دفتر انجمن نیز ثبت نماید. در صورت عدم تعیین پل گذار و نبودن وارث طبقه اول، ما ترک به طبقات بعد می‌رسد. در صورت نبودن وصیت و وارث و عدم انجام مراسم پل گذاری تمام دارایی متوفی به انجمن زرتشتیان محل سکونت او واگذار می‌شود تا صرف امور خیریه به نام متوفی شود (کاویانی، ۱۳۸۸، ص ۱۴۵و۱۴۷ ).
۳-۲-۲- ایرانیان مسلمان
در حقوق اسلام فرزند خواندگی به رسمیت شناخته نشده است. بنابراین در بین مسلمانان این تأسیس با شرایط و آثاری دیگر تحت عنوان سرپرستی مورد قبول قرار گرفته است. به همین دلیل در مباحث بعدی مقررات سرپرستی مورد بررسی قرار می‌گیرد. اصل بیست و یکم قانون اساسی، دولت را موظف به حمایت از مادران و کودکان بی‌سرپرست می‌داند. قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست مصوب ۱۳۵۳، نیز به منظور تأمین منافع مادی و معنوی آنان، شرایط خاص را برای خانواده‌هایی که می‌خواهند سرپرستی اطفال بدون سرپرست را به عهده بگیرند وضع نموده است. هدف از این سرپرستی طبق ماده ۲ قانون، تأمین منافع مادی و معنوی طفل است ولی در هر حال از موجبات ارث نخواهد بود. اینک برای روشن شدن نهاد سرپرستی در حقوق جدید بجاست از شرایط، تشریفات و آئین دادرسی و آثار و فسخ سرپرستی بر اساس قانون مصوب ۱۳۵۳ به اختصار سخن گوئیم.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۳-۲-۲-۱- شرایط متقاضیان سرپرستی
شرایط مربوط به سرپرستان بنا بر آنچه از مواد ۱و۳ قانون یاد شده بر می‌آید بدین شرح است:
۱-)وجود رابطه نکاح بین زن و مرد سرپرست: فقط کسانیکه که رابطه نکاح بین آنان وجود داشته باشد می‌توانند عهده دار سرپرستی به مفهوم جدید آن شوند. ماده ۱ قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست در این باره می‌گوید: «هر زن و شوهر مقیم ایران می‌توانند با یکدیگر طفلی را با تصویب دادگاه و طبق مقررات این قانون سرپرستی نمایند.»
بنابراین مرد یا زن مجرد یا زن و مردی که علقه زوجیت بین آنان وجود ندارد نمی‌توانند طفلی را سرپرستی کنند. با توجه به ماده ۱۲ قانون مزبور که از منجر شدن اختلاف زوجین به صدور گواهی عدم امکان سازش (طلاق) سخن می‌گوید، می‌توان گفت نکاح زن و شوهر باید دائمی باشد تا بتوانند طفلی را سرپرستی نمایند. نکاح موقت از آنجا که ثبات و دوام ندارد، زمینه مناسبی برای سرپرستی کودک و حمایت از او فراهم نمی‌کند (صفایی و امامی، ۱۳۸۵، ص ۲۶۹).
شرط زوجیت برای بر عهده گرفتن سرپرستی طفل دارای آثار مثبت و منفی است از جمله آثار منفی آن است که با وجود این قید شاید افراد مجردی که امکان ازدواج ندارند امّا شایستگی سرپرستی را دارا می‌باشند، نمی‌توانند کودکان را تحت سرپرستی خود بگیرند. همین امر موجب شد که در بند ۳ ماده ۴ لایحه پیشنهادی قوه قضائیه این قید برداشته شود و به دختران مجرد اجازه پذیرش سرپرستی کودکان دختر داده شود. طبق این ماده «زنان بدون شوهر، در صورتی که سن آنها کمتر از سی سال نباشد، منحصراً حق سرپرستی اناث را خواهند داشت.» البته این امر می‌تواند آثار منفی نیز در پی داشته باشد، از جمله این که هدف از نهاد سرپرستی صرف بر طرف کردن نیازهای معنوی سرپرست نیست بلکه رشد و تربیت کودک در خانواده هدف اصلی است و سرپرست باید تأمین کننده نیازهای مادی و معنوی کودک باشد. امّا افراد مجرد، پختگی و تجربه افراد متأهل را ندارند و با ازدواج است که افراد در جهت این تکامل قدم برمی‌دارند. برداشتن این قید می‌تواند تمایل به تشکیل خانواده را تضعیف کند زیرا وقتی دختران مجرد بتوانند کودکی را تحت سرپرستی بگیرند نیاز آنها به مادر شدن برآورده خواهد شد و این امر می‌تواند انگیزه تشکیل خانواده و امر نکاح را که سفارش زیادی به آن شده است، از بین ببرد. بهتر است برای تأمین بهتر نیاز کودک و جلوگیری از مفاسد احتمالی شرط زوجیت مگر در موارد استثنایی باقی بماند. اداره کل حقوقی قوه قضائیه در ضرورت شرط زوجیت برای سرپرستی کودک معتقد است که فوت یکی از زوجین در مدت دوره آزمایش مانع از صدور حکم سرپرستی است.^[۱۶]
حال باید دید منظور از ازدواج که در قانون سال ۱۳۵۳ به آن اشاره شده است چیست؟ اختلاف جنس از شرایط اساسی نکاح است و نکاح بین دو هم جنس نمی‌تواند محقق شود اگر چه در قانون مدنی ایران ماده‌ای که صریحاً ازدواج دو همجنس را باطل اعلام نماید، وجود ندارد (صفایی و امامی، ۱۳۸۵، ص۴۰).
امّا با توجه به فقه اسلامی و عرف و عادت مسلم می‌توان با قاطعیت گفت که نکاح در کشور ما فقط بین زن و مرد امکان پذیر است و این امر در حقوق و عرف ایران یک امر بدیهی است.
۲-) سن زوجین: سن یکی از زوجین حداقل ۳۰ سال تمام باشد (بند ب ماده ۳). زوجین باید دارای حداقل تجربه برای تربیت طفل باشند و یکی از معیارها برای احراز این امر سن زوجین است. اگر زوجین به دلایل پزشکی نتوانند از یکدیگر صاحب فرزند شوند، دادگاه می‌تواند آنان را از این شرط نیز معاف دارد (تبصره ۲ ماده ۳).
بنابراین به نظر می‌رسد که هدف قانونگذار از شرط سن این بوده است که با گذشت زمان، وضع اشخاصی که مایل هب سرپرستی طفل هستند از نظر صاحب فرزند شدن یا نشدن روشن گردد.
البته اشکالی که می‌توان به این بند وارد نمود این است که قانونگذار حداکثر سن سرپرست را مشخص ننموده است. یعنی بر طبق این قانون هیچ منعی وجود ندارد که زوجین هشتاد ساله نیز سرپرستی طفل را برعهده گیرند، که مطمئناً این امر به نفع و صلاح کودک نخواهد بود. این نقیصه مورد توجه لایحه نویسان قرار گرفته و در تبصره ۳ ماده ۴ حداکثر سن زوجین سرپرست را پنجاه سال تعیین نموده‌اند (ترازی، ۱۳۸۸، ص۶۹).
۳-)فقد سابقه جزایی مؤثر: از دیگر شرایط مقرر در قانون برای پذیرش فرزند خواندگی، نداشتن محکومیت جزائی مؤثر می‌باشد. (بند ج ماده ۳) هیچ یک از زوجین نباید دارای محکومیت جزایی مؤثر به علت جرایم عمدی باشد زیرا اینگونه محکومیت‌ها قرینه‌ای بر عدم صلاحیت اخلاقی سرپرستان می‌باشد.
محکومیت‌های به جزای نقدی که کمتر از ۲ میلیون ریال باشد و همچنین محکومیت به حبس تعزیری کمتر از یکسال، در جرائم عمدی، محکومیت مؤثر تلقی نمی‌شود و هیچ گونه آثار کیفری نخواهد داشت و مانع سرپرستی نخواهد بود (قانون تعریف محکومیت‌های مؤثر در قوانین جزائی مصوب ۵/۸/۶۶).
۴-)اهلیت: هیچ یک از زوجین محجور یعنی صغیر، سفیه یا مجنون نباشند (بند د ماده ۳) بدیهی است اگر زوجین یا یکی از آنان محجور باشد، سرپرستی طفل به نحو مطلوب تحقق نخواهد یافت و منافع مادی و معنوی او چنانکه باید تأمین نخواهد شد.
۵-) شایستگی اخلاقی: زوجین دارای صلاحیت اخلاقی باشند (بند هـ ماده ۳ ) البته تشخیص آن با دادگاه است.
۶-) تمکن مالی: زوجین یا یکی از آنان دارای امکان مالی باشند (بند و ماده ۳). مقصود، امکان مالی برای تأمین زندگی طفل است. و برای این که اشکالی از این لحاظ پیش نیاید ماده ۵ قانون چنین مقرر داشته است: «دادگاه در صورتی حکم سرپرستی صادر خواهد نمود که درخواست کنندگان سرپرستی به کیفیت اطمینان بخش در صورت فوت خود هزینه تربیت و نگاهداری و تحصیل طفل را تا رسیدن به سن بلوغ تأمین نمایند.» مثلاً وجوه یا اموال دیگری را به طفل هبه یا صلح نمایند، یا تضمینی مانند وثیقه عینی بدین منظور بدهند یا حتی به نفع طفل وصیت کنند. هر گاه مالی از طرف زوجین به طفل تحت سرپرستی صلح شده باشد، در صورت فوت طفل اموال مذکور از طرف دولت به زوجین سرپرست تملیک خواهد شد (تبصره ماده ۵).
۷-)سلامت: عدم ابتلاء به بیماری‌های واگیردار صعب العلاج در بند ز ماده ۳ مورد توجه قرار گرفته است.
۸-) عدم اعتیاد: هیچ یک از زوجین معتاد به الکل یا مواد مخدر و سایر اعتیادات مضر نباشند (بند ح ماده ۳).
۹-)ناباروری زوجین: در قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست، زوجین باید با انقضای پنج سال از تاریخ ازدواج، صاحب فرزند نشده باشند یا این که به دلایل پزشکی احراز شود که قادر به فرزند دار شدن نیستند. این قید باعث می‌شود خانواده‌ها با وجود داشتن فرزند، دیگر نتوانند طفل دیگری را تحت سرپرستی خود در آورند و از این طریق هم منافع طفل بهتر تأمین می‌شود و هم خانواده‌های بی‌فرزند از لذت و سعادت داشتن فرزند محروم نمی‌مانند. البته باردار شدن زوجه یا تولد کودک در خانواده سرپرست، بعد از برقراری سرپرستی، موجب فسخ سرپرستی نخواهد بود (تبصره۱ ماده ۳).
۱۰-) اقامت در ایران: از دیگر شرایط زوجین اقامت در ایران است. بر طبق ماده ۱ این قانون: «هر زن و شوهر مقیم ایران می‌تواند با توافق یکدیگر طفلی را با تصویب دادگاه و بر طبق مقررات این قانون سرپرستی نمایند.» برابر این ماده مقیم بودن زن و شوهر در ایران، از شرایط سرپرستی است. مقصود از مقیم بودن، داشتن اقامتگاه به مفهوم قانون مدنی در ایران است. ماده ۱۰۰۲ قانون مدنی مقرر می‌دارد، «اقامتگاه هر شخصی عبارت از محلی است که شخص درآنجا سکونت داشته و مرکز مهم امور او نیز در آنجا باشد.» یکی دیگر از اصلاحات موجود در لایحه این است که ایرانیان مقیم خارج از کشور نیز می‌توانند تقاضای فرزند خواندگی کنند. پس از شش ماه اقامت در ایران در صورت احراز صلاحیت نگهداری از کودک دوباره به محل اقامت خود باز گردند (تبصره ماده ۱).
به نظر می‌آید توسعه نهاد سرپرستی به ایرانیان مقیم خارج از کشور می‌تواند آثار مثبت و منفی داشته باشد زیرا در صورت عملی شدن این ماده خانواده‌ی بیشتری صالح به پذیرش فرزند خواندگی می‌شوند و چه بسا بهتر از خانواده‌های مقیم ایران از فرزند نگهداری شود و امکانات بیشتری در اختیار کودک قرار دهند، امّا با عزیمت خانواده به خارج از کشور، نظارت بر نحوه استمرار صلاحیت اخلاقی و اقتصادی برای تربیت فرزند خوانده با مشکل مواجه خواهد بود. اگر این نقیصه با هماهنگی با مقامات کشور محل اقامتگاه زوجین رفع گردد، به نظر مشکلی نخواهد بود، امّا از آنجا که قرار دادن چنین تکلیفی بر سایر کشورها غیر ممکن است و از سوی دیگر ممکن است تغییر اقامتگاه به تغییر تابعیت کودک که جزئی از هویت اوست، منتهی شود، لذا آثار منفی واگذاری سرپرستی کودک به زوجین مقیم سایر کشور بیشتر است (ترازی، ۱۳۸۸، ص۷۰).
۳-۲-۲-۲- شرایط طفلی که به سرپرستی سپرده می‌شود
طبق ماده ۶ قانون سال ۱۳۵۳، طفلی که برای سرپرستی به خانواده سپرده می‌شود باید دارای شرایط ذیل باشد:
۱-) سن فرزند خوانده: سن طفل باید کمتر از ۱۲ سال باشد. علت آن این است که طفل خردسال آمادگی بیشتری برای انطباق با خانواده جدید دارد و پذیرش و جذب او در خانواده و ایجاد رابطه‌ای شبیه نسب بین او و سرپرستان آسان‌تر است. امّا با توجه به ازدیاد کودکان که بالای این سن واجد شرایط سرپرستی هستند، در ماده ۲ لایحه سن کودکان مشمول فرزند خواندگی به کمتر از هجده سال افزایش یافته است. در قانون ایران هیچ ماده‌ای به تمایل کودک به سرپرستی اشاره نکرده است امّا به نظر می‌رسد با توجه به این که سن بلوغ و سن مسئولیت کیفری برای دختران نه سال و برای پسران پانزده سال قمری می‌باشد همچنین وقتی در ایران سن ازدواج برای دختران سیزده سال تعیین شده است، نمی‌توان گفت که رضایت دختر بالغ به عنوان مثال یازده ساله در مورد فرزند خواندگی تأثیر ندارد. به ویژه آنکه در لایحه حمایت از خانواده سن فرزند خوانده به هجده سال افزایش یافته است و تمایل او باید مورد توجه قرار گیرد.
۲-)فوت اولیاء یا عدم شناسایی آنان: شرط دیگر فرزند خوانده در بند ب ماده ۶ آن است که «هیچ یک از پدر و جد پدری یا مادر طفل شناخته نشده یا در قید حیات نباشد و یا کودکانی باشند که به مؤسسه عام‌المنفعه سپرده شده و سه سال تمام پدر یا مادر یا جد پدری او مراجعه نکرده باشد.»
یکی از اشکالات قانون مزبور این است که امکان واگذاری کودکان دارای والدین یا جد پدری فاقد صلاحیت را به خانواده مشخص نکرده است. در حالی که ۸۵% کودکان تحت پوشش بهزیستی دارای این شرایط هستند. افزون بر این قوانین مصوب موجود در این زمینه، با توجه به این که همراه با توسعه رفاهی و اقتصادی و تأمینی نبوده، مناسب و کارگشا نیستند (توسلی، ۱۳۸۸، ص۱۰۰).
۳-۲-۲-۳- تشریفات و آیین دادرسی
طبق ماده ۳ قانون سال ۱۳۵۳ برای سرپرستی کودک بی‌سرپرست باید تقاضانامه‌ای از طرف زن و شوهر تنظیم و به طور مشترک تسلیم دادگاه شود. در آیین دادرسی اولین سؤال، تعیین «دادگاه صالح» برای رسیدگی است. دادگاه صلاحیتدار در امر سرپرستی قبلاً دادگاه حقوقی یک محل اقامت درخواست کنندگان بود. بعد از تصویب قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب در سال ۱۳۷۳، دادگاه عمومی محل اقامت زوجین صالح به رسیدگی شده امروزه با قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب درامور مدنی مصوب ۱۳۷۹، دادگاه‌های حقوقی صلاحیت رسیدگی به تقاضای سرپرستی را دارا می‌باشند. زیرا دادگاه‌های خانواده که در قانون «اختصاص تعدادی از دادگاه‌های موجود به دعاوی موضوع اصل ۲۱ قانون اساسی» تشکیل شده‌اند با صلاحیت محدود به موارد خاص در سیزده بند پیش بینی گردیده‌اند که حکم سرپرستی کودک را شامل نمی‌شود.
۱-)مدارک مورد نیاز: متقاضیان فرزند خواندگی باید تقاضای رسمی خود مبنی بر فرزند پذیری را به سازمان بهزیستی اعلام نماید. این تقاضا باید به امضای متقاضیان رسیده و شامل نشانی و شماره تلفن متقاضیان باشد. گاهی متقاضیان شروع کار را از دادگاه آغاز می‌کنند و سپس به بهزیستی معرفی می‌شوند.
۱-تصویر شناسنامه زوجین صفحه اول و دوم
۲-تصویر سند ازدواج
۳-گواهی عدم بچه‌دار شدن از پزشک متخصص زنان و زایمان در مورد زوجه
۴-گواهی پزشکی قانونی مبنی بر عقیم بودن زوجین یا یکی از آنها
۵-ارائه حکم سرپرستی آزمایشی از مراجع قضایی
۶-گواهی برگ عدم سوء پیشینه کیفری زوجین
۷-گواهی سلامت جسم و روان از پزشکی قانونی برای زوجین
۸-گواهی تمکن مالی اعم از فیش حقوقی، فتوکپی سند منزل مسکونی، ماشین و…
۹-گواهی سلامت از پزشک مبنی بر عدم ابتلا به بیماری‌های صعب العلاج و واگیردار
۱۰-گواهی عدم اعتیاد
سازمان بهزیستی موظف است در صورت لزوم متقاضیان را برای دریافت گواهی نامه‌‌ی مورد نیاز به سازمان‌های ذیربط معرفی نماید.
۲-)معرفی متقاضیان به دادگاه استان یا شهرستان محل سکونت جهت ارائه دادخواست و تشکیل پرونده: صدور حکم سرپرستی در اختیار مقامات قضایی گذاشته شده است و با تشریفات قانونی صورت می‌گیرد. دادگاه برای این که بتواند درباره تقاضای سرپرستی و سرپرست تحقیقات کافی بکند مبادرت به بررسی وضع اخلاقی و مالی و همچنین وضع خانوادگی سرپرست می کند. باید توجه داشت که حکم سرپرستی ممکن است که در مواردی از اعتبار امر مختوم برخوردار نشده باشد. لذا اشخاص ثالث از جمله پدر و مادر واقعی کودک حق دارند به آن اعتراض کنند و فسخ حکم دادگاه را درخواست نمایند (ماده ۴۴ قانون امور حسبی).
۳-)دوره آزمایشی و حکم سرپرستی دائم: دادگاه پس از وصول پرونده، رسیدگی‌های قانونی را انجام داده و برای ۶ ماه به صورت آزمایشی طفل را در اختیار سرپرستان قرار می‌دهد. این دوره مقدمه سرپرستی دائم است و امکان لغو آن در صورت عدم حصول اطمینان از مفید بودن سرپرستی وجود دارد. چنانچه زوجین دوران آزمایشی را با موفقیت سپری کنند دادگاه بنا به درخواست کتبی آنان حکم قطعی سرپرستی صادر می‌کند و موضوع را به اداره ثبت احوال ابلاغ می‌کند تا در شناسنامه زوجین و طفل درج و شناسنامه جدید برای طفل مورد سرپرستی صادر شود. البته این شناسنامه برای زوجین نسبت ایجاد نمی‌کند و موجب ایجاد حق توارث بین زوجین و طفل نخواهد بود. یعنی زوجین و طفل در صورت فوت از یکدیگر ارث نمی‌برند.
پس از وصول مدارک مورد نیاز و طرح پرونده در کمیته فرزند خواندگی سازمان بهزیستی و انجام مشاوره که شرکت در جلسات آن الزامی است، چنانچه تصمیم کمیته مبنی بر پذیرش متقاضیان باشد در لیست نوبت قرار می‌گیرند و در صورت فرا رسیدن نوبت جهت انتخاب فرزند به شیر خوارگاه معرفی می‌شود. در صورت انتخاب فرزند، والدین متقاضی توسط بهزیستی استان به دادگاه صالح جهت صدور قرار دوره آزمایش (حکم سرپرستی موقت) معرفی خواهد شد.
پس از صدور حکم سرپرستی، کودک انتخابی طی صورت جلسه‌ای به والدین تحویل خواهد شد و مراتب به دادگاه مربوطه اعلام می‌گردد.
در طی دوره آزمایش شش ماهه، باید حداقل سه بازدید از طرف مددکاران اجتماعی از خانواده فرزند‌پذیر به عمل آید. در صورت تأیید وضعیت مراقبت از فرزند و توانایی خانواده و حفظ منافع فرزند، گزارش نهایی تهیه و برای صدور حکم قطعی سرپرستی به دادگاه ذیربط منعکس می‌شود.
به منظور حفظ منافع فرزند، تأمین آتیه وی و جبران عدم برخورداری فرزند از ارثیه والدین حقوقی، صلح یک سوم اموال والدین به فرزند خوانده از طریق دفتر خانه‌های رسمی و حتی مراجع قضایی انجام می‌پذیرد. افتتاح حساب پس انداز، بیمه آتیه یا روش های اطمینان بخش دیگری نیز می‌تواند از راهکارهایی باشند که به موازات صلح اموال انجام می‌گیرد.^[۱۷]
۳-۲-۲-۴- فسخ سرپرستی
سرپرستی بر خلاف قرابت نسبی یک رابطه زوال ناپذیر و غیر قابل فسخ نیست، مواردی برای فسخ آن پیش بینی شده است که مبنای آن مصلحت طفل و خانواده پذیرنده یا خانواده اصلی طفل پذیرفته شده است. برابر ماده ۱۶ قانون مذکور «سرپرستی که به موجب این قانون برقرار می‌شود فقط در موارد ذیل قابل فسخ است:
۱)تقاضای دادستان در صورتی که سوء رفتار یا عدم اهلیت و شایستگی هر یک از زوجین سرپرست برای نگهداری و تربیت طفل تحت سرپرستی محرز باشد.
۲) تقاضای سرپرست در صورتی که سوء رفتار طفل برای هر یک از آنان غیر قابل تحمل باشد؛ همچنین در موردی که سرپرست قدرت و استطاعت برای تربیت و نگاهداری طفل را از دست داده باشد.
۳)توافق طفل بعد از رسیدن به سن کبر با زوجین سرپرست یا موافقت زوجین سرپرست با پدر و مادر واقعی طفل.
در صورت وجود یکی از موجبات بالا دادگاه فسخ سرپرستی را به تقاضای دادستان یا ذینفع صادر خواهد کرد. لیکن قبل از صدور حکم مزبور سعی خواهد نمود که اقدامات لازم را در جهت بقاء سرپرستی به عمل آورد.
در صورت صدور حکم فسخ سرپرستی و قطعیت آن مراتب به وسیله دادگاه صادر کننده حکم برای تصحیح شناسنامه و اسناد مربوطه به اداره ثبت احوال اعلام می‌شود (ماده ۱۷) حکم فسخ سرپرستی مانند حکم برقراری آن بر اساس بند ب ماده ۳۳۱ قانون آیین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۷۹، قابل تجدید نظر است (سعیدنیا، ۱۳۸۵، ص۱۴۹).
۳-۲-۳- آثار سرپرستی
سرپرستی پیش بینی شده در قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست یک نوع رابطه قرابت بین طفل و زن و شوهر سرپرست ایجاد می‌کند که دارای پاره‌ای آثار حقوقی است. به دیگر سخن، بعضی از حقوق و تکالیف اولاد و پدر و مادر در رابطه بین طفل و سرپرستان او نیز جاری می‌شود. طبق ماده ۱۱ قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست: «وظایف و تکالیف سرپرست و طفل تحت سرپرستی او از لحاظ نگاهداری و تربیت و نفقه و احترام نظیر حقوق و تکالیف اولاد و پدر و مادر است».

۳- هوش اخلاقی و مهارتهای اجتماعی می تواند عملکرد تحصیلی دانش آموزان در دبیرستان های عشایری شیراز را پیش بینی کند.

تأیید شد

۴- آیا بین جنسیت و عملکرد تحصیلی دانش آموزان تفاوت معناداری وجود دارد ؟

تأیید شد

۵- آیا بین پایه تحصیلی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان تفاوت معناداری وجود دارد ؟

تأیید شد

۶- آیا بین رشته تحصیلی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان تفاوت معناداری وجود دارد

تأیید شد

بحث و نتیجه گیری
فرضیه اصلی پژوهش
بین هوش اخلاقی و مهارت های اجتماعی با عملکرد تحصیلی در دبیرستان های عشایری شیراز رابطه معناداری وجود دارد.
جهت پاسخگویی به این فرضیه از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده که نتایج نشان داد بین هوش اخلاقی با عملکرد تحصیلی دانش آموزان رابطه مثبت معنی دار وجود دارد. به این معنی که با افزایش هوش اخلاقی، عملکرد تحصیلی نیز بهتر خواهد شد. و با کاهش هوش اخلاقی عملکرد تحصیلی دانش آموزان افت خواهد کرد. یافته های این پژوهش با نتایج پژوهش های لیوارجانی و غفاری (۱۳۹۰)، منصوری (۱۳۸۰) و زدنک و شکور (۲۰۰۷) در این زمینه همسو است. هوش اخلاقی به مثابه ی یک راهنما برای رفتار و اعمال انسان عمل کرده و کمک می کند که اعمال هوشمندانه و بهینه ای داشته باشیم. بسیاری از رفتارها و عملکردهای انسان ریشه در اصول و ارزش های اخلاقی دارد و از آن متأثر می شود. هوش اخلاقی با رفتارهایی که افراد از خود نشان می دهند رابطه مستقیم دارد و نظامی از اصول و قواعد را ایجاد می کند که انسان ها را در تصمیمگیری دربارهی آن چه درست و نادرست است راهنمایی می کند. افراد با هوش اخلاقی بالا همیشه کارهایشان را با اصول اخلاقی پیوند می زنند که این خود باعث افزایش تعهد و مسؤولیت پذیری بیش تر افراد و بهبود کارایی فردی و گروهی می شود. بنابراین دانش آموزان با هوش اخلاقی بالا عملکرد تحصیلی بهتری خواهند داشت.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

همچنین نتایج نشان داد که بین مهارت اجتماعی با عملکرد تحصیلی دانش آموزان رابطه مثبت معنی دار وجود دارد. به این معنی که با بهبود مهارت های اجتماعی، عملکرد تحصیلی دانش آموزان بهبود پیدا خواهد کرد و با کاهش مهارت های اجتماعی، عملکرد تحصیلی نیز افت خواهد کرد. یافته های این پژوهش با نتایج پژوهش های لیوارجانی و غفاری(۱۳۹۰)، سلیمانی و همکاران(۱۳۸۸)، پاشائی (۱۳۸۸)، مهرابی زاده و همکاران(۱۳۸۸)، جعفری نژاد و غباری بناب (۱۳۸۸)، فروتن (۱۳۸۲)، قلی زاده و امینی(۱۳۸۱)، و بعضی نتایج پژوهش های خارجی مانند دیپریت و جنینگ (۲۰۱۲)، والکر ونابوزا (۲۰۰۸)، استراحن (۲۰۰۳)، چن و همکاران (۲۰۰۱) فورنهام و میشل (۱۹۹۱) در این زمینه همسو است. ارزیابی مهارت های اجتماعی دانش آموزان در سال های اخیر مورد توجه متخصصان روانشناسی و تعلیم و تربیت بوده است از این رو پژوهش های متعددی در زمینه تأثیر مهارت های اجتماعی بر تطابق و سازگاری آتی کودک انجام شده است. دانش آموزانی که مهارت اجتماعی کافی کسب کرده اند در ایجاد رابطه با همسالان و یادگیری در محیط آموزشی موفق تر از دانش آموزانی هستند که فاقد این مهارت ها می باشند.
بنابراین آموزش مهارت های اجتماعی به دانش آموزان و این که چگونه و با چه کیفیتی در جمع حضور یابند و رفتارهای متناسب و مقبول از خود بروز دهند، ضرورت دارد. اکتساب مهارت های اجتماعی، محور اصلی رشد اجتماعی، شکل گیری روابط اجتماعی، کیفیت تعامل های اجتماعی، سازگاری اجتماعی و حتی سلامت روان فرد به شمار می آید
کسب مهارت های اجتماعی کودکان بخشی از اجتماعی شدن آنان است؛ در فرایند اجتماعی شدن، هنجارها، مهارت ها، ارزش ها، نگرش ها و رفتار فرد شکل می گیرد، تا به نحو مناسب و مطلوبی نقش کنونی یا آتی خود را در جامعه ایفا کند برخی دانش آموزان، از نظر مهارت های اجتماعی با مشکلات بیشماری در سازش با محیط کلاس روبه رو هستند، بنابراین به نظر می رسد آموزش مهارت های اجتماعی به شیو های مفید و مؤثر موجب کاهش مشکلات درسی و بهبود عملکرد تحصیلی آنان می شود.
فرضیه های فرعی
۱- بین ابعاد هوش اخلاقی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان رابطه معناداری وجود دارد.
جهت پاسخگویی به این فرضیه از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده که نتایج نشان داد بین ابعاد هوش اخلاقی به جز راستگویی با عملکرد تحصیلی رابطه مثبت معنی دار وجود دارد. که بیشترین همبستگی متعلق به رابطه بین توانایی در بخشش اشتباهات دیگران و عملکرد تحصیلی است و کمترین همبستگی متعلق به رابطه بعد عمل کردن مبتنی بر اصول، ارزشها و باورها با عملکرد تحصیلی است بنابراین می توان چنین نتیجه گیری کرد که با بهبود ابعاد هوش اخلاقی عملکرد تحصیلی دانش آموزان بهبود پیدا خواهد کرد. یافته های این پژوهش با نتایج پژوهش های لیوارجانی و غفاری (۱۳۹۰)، منصوری (۱۳۸۰) و زدنک و شکور (۲۰۰۷) در این زمینه همسو است. از آنجا که هوش اخلاقی توانایی تشخیص و تمیز درست از نادرست است. کسی دارای هوش اخلاقی تعریف می شود که از باورهای اخلاقی راسخ و قوی و توانایی عمل کردن به آن ها برخوردار باشد، به گونه ای که فرد به شیوه ای صحیح و محترمانه رفتار کند بنابراین دانش آموزانی که به هر دلیل هوش اخلاقی کسب نکرده اند در معرض خطرهای جدی قرار دارند. این دانش آموزانی به دلیل وجدان متزلزل، ضعف در مهار کردن امیال، رشدنیافتگی حساسیت های اخلاقی و باورهای که به گونه ای نادرست هدایت شده، تا حد زیادی به عقب افتادگی اخلاقی و اجتماعی دچار و در بزرگسالی به شخصیت های نابهنجار و ناموفق تبدیل می شوند. لذا مهم ترین نکته در مبحث هوش اخلاقی این است که این هوش یه طور کامل آموختنی و قابل یادگیری است و به هیچ وجه جنبه ی وراثتی ندارد و تنها از طریق تربیت به کودکان منتقل می شود. بنابراین بهترین زمان آموزش هوش اخلاقی در فرزندان از دوره ی نوزادی تا پایان نوجوانی است و تعلل والدین در این زمینه موجب ضعف بالقوه ی کودکان در یادگیری فضایل اخلاقی و ایجاد عادات مخرب می شود بنابراین می توان چنین نتیجه گیری کرد که با بهبود ابعاد هوش اخلاقی، می توان فضایل اخلاقی را پرورش و عادات مخرب را از بین برد و بهتبع آنها عملکرد تحصیلی دانش آموزان را بهبود داد.
۲- بین ابعاد مهارت های اجتماعی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان رابطه معناداری وجود دارد.
جهت پاسخگویی به این فرضیه از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده که نتایج نشان داد بین ابعاد مهارت اجتماعی (مهارت اجتماعی مناسب، رفتارهای غیر اجتماعی، پرخاشگری و رفتارهای تکانشی، برتری طلبی، اطمینان زیاد به خویشتن داشتن و رابطه با همسالان) با عملکرد رابطه معنی دار وجود دارد. که این رابطه برای سه بعد مهارت اجتماعی مناسب، برتری طلبی، اطمینان زیاد به خویشتن داشتن و رابطه با همسالان با عملکرد تحصیلی مثبت است یعنی با افزایش این سه بعد عملکرد تحصیلی بهبود پیدا خواهد کرد و بیشترین همبستگی در بین این سه بعد با عملکرد تحصیلی هم متعلق به بعد مهارت اجتماعی مناسب می باشد. اما رابطه بین دو بعد رفتارهای غیر اجتماعی، پرخاشگری و رفتارهای تکانشی با عملکرد تحصیلی معنی دار ولی منفی می باشد به این معنی که با افزایش این رفتارها در دانش آموزان عملکرد تحصیلی آنها کاهش پیدا خواهد کرد و از بین این دو بعد پرخاشگری و رفتارهای تکانشی تأثیر منفی تری بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان دارد. یافته های این پژوهش با نتایج پژوهش های لیوارجانی و غفاری(۱۳۹۰)، سلیمانی و همکاران(۱۳۸۸)، پاشائی (۱۳۸۸)، مهرابی زاده و همکاران(۱۳۸۸)، جعفری نژاد و غباری بناب (۱۳۸۸)، فروتن (۱۳۸۲)، قلی زاده و امینی(۱۳۸۱)، و بعضی نتایج پژوهش های خارجی مانند دیپریت و جنینگ (۲۰۱۲)، والکر ونابوزا (۲۰۰۸)، استراحن (۲۰۰۳)، چن و همکاران (۲۰۰۱) فورنهام و میشل (۱۹۹۱) در این زمینه همسو است.
مهارت های اجتماعی را توانایی ایجاد ارتباط متقابل با دیگران می دانند به طوری که در عرف جامعه قابل قبول یا ارزشمند بوده و در عین سودمندی برای شخص، بهره ای دوجانبه داشته باشد یا در درجه اول برای دیگران سودمند باشد بنابراین از آنجا که خانواده و مدرسه بیشترین نقش را در انتقال نگرش و مهارت های اجتماعی بر عهده دارند یکی از کارکردها و از اهداف صریح آموزش پرورش، تحقق اهداف اجتماعی در دانش آموزان است بقا و دوام تمدن ها و جوامع، به انتقال مجموعه ارزش ها، رفتارها و مهارت های هر نسل به نسل بعدی بستگی دارد
مدرسه عامل اجتماعی کردن فرد و آموختن محبت، همدلی، وفاداری و همکاری با دیگران است . مهارت های اجتماعی که در خانواده به طور طبیعی آموخته می شود، در محیط های رسمی آموزشی با تکیه بر اصول اجتماعی شدن و با به کارگیری دانش روان شناسی و علوم تربیتی به کودکان و نوجوانان آموخته می شود. مطالعه مهارت های اجتماعی دانش آموزان یکی از اساسی ترین ضروریات برنامه ریزی آموزشی است آموزش مهارت های اجتماعی می تواند به عنوان عوامل حمایت کننده آموزشی و فردی مانند پیشرفت در مدرسه و مسئولیت پذیری تعامل مناسب با همسالان و بهبود عزت نفسو نهایتاً عملکرد تحصیلی مطرح گردد. بنابراین دانش آموزانی که مهارت های اجتماعی را به طور واقعی یاد می گیرند، تمرین می کنند و شایستگی خود را به کار می گیرند، قطعاً می توانند در ورود به گروه همسالان و دوستیابی موفق باشند، تعاملی مثبت در روابط خود با همسالان داشته باشند و دامنه ای از رفتارهای مقبول را از خود نشان دهند
۳- هوش اخلاقی و مهارت های اجتماعی می تواند عملکرد تحصیلی دانش آموزان در دبیرستان های عشایری شیراز را پیش بینی کند.
جهت پاسخگویی به این سوال از تحلیل رگرسیون چند متغیره به روش همزمان استفاده گردد، نتایج آن نشان داد مدل تاثیر هوش اخلاقی و مهارت های اجتماعی برعملکرد تحصیلی دانش آموزان معنی دار بود . ضرایب بتا نیز نشان داد که هوش اخلاقی و مهارت های اجتماعی پیش بینی کننده معنی داری برای عملکرد تحصیلی دانش آموزان بودند و مهارت اجتماعی تاثیر بیشتری را بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان دارد.
۴- آیا بین جنسیت و عملکرد تحصیلی دانش آموزان تفاوت معناداری وجود دارد ؟
به منظور پاسخگویی به این سوال از آزمون t برای گروه های مستقل استفاده شده است که نتایج آن نشان داد بین دانش آموزان پسر و دختر از لحاظ عملکرد تحصیلی تفاوت معنی دار وجود دارد که با توجه به میانگین نمره بدست آمده برای آنها عملکرد تحصیلی پسران بهتر بوده است. یافته های این پژوهش با نتایج پژوهش های جعفری نژاد و غباری بناب (۱۳۸۸)، لواسانی و همکاران(۱۳۸۶)، دیپریت و جنینگ (۲۰۱۲)، استراحن (۲۰۰۳) در این زمینه همسو و با یافته های پژوهشهای فروتن (۱۳۸۲) و منصوری (۱۳۸۰) در این زمینه ناهمسو است.
۵- آیا بین پایه تحصیلی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان تفاوت معناداری وجود دارد ؟
به منظور پاسخگویی به این سوال از تحلیل واریانس یکراهه استفاده شد، و ملاحظه گردید که بین پایه تحصیلی دانش آموزان و عملکرد تحصیلی آنها تفاوت معنی دار وجود دارد. این تفاوت بین پایه اول با سوم دارای تفاوت معنادار بود یافته های این پژوهش با نتایج پژوهش های لواسانی و همکاران(۱۳۸۶) در این زمینه همسو است.
۶- آیا بین رشته تحصیلی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان تفاوت معناداری وجود دارد ؟
به منظور پاسخگویی به این سوال از تحلیل واریانس یکراهه استفاده شد، که نتایج نشان داد بین رشته تحصیلی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان تفاوت معنی دار وجود دارد و این تفاوت بین گروه علوم انسانی با سه گروه دیگر معنادار می باشد. یافته های این پژوهش با نتایج پژوهش های المبوری (۱۳۸۷) و قلی زاده و امینی(۱۳۸۱) در این زمینه همسو است.
موانع و محدودیتها
الف) محدودیتهای در اختیار محقق
تحقیق یک کوشش حساب شده برای کشف مجهولات است. این تلاش به منظور یافتن راه های کمک به بشریت انجام می گیرد. بدیهی است که نیت یک محقق، انسانی است و تلاش او نیز در همین راستا صورت می گیرد. از بعد دیگر نیز کاری طاقت فرسا و پر زحمت است و علت ان وجود موانع و محدودیت ها در این زمینه است.از یک نظر موانع به دو بخش ساختگی و طبیعی تقسیم می شوند.و البته از منظرهای دیگر نیز قابل بررسی می باشند. ان چه برای محقق مهم و ضروری است تشخیص به موقع محدودیت ها و تصمیم گیری در موردرفع ان هاست. به دلیل اهمیت موضوع، محدودیت ها را بدون توجه به نوع تقسیم بندیها به شرح زیر معرفی می نمایم. البته با تاکید بر اینکه راه ادامه موضوع در همین وضعیت میسر است.

• جهت گردآوری اطلاعات در پژوهش حاضر از پرسشنامه های خودگزارشی استفاده شده است که خود دارای برخی محدودیت ها می باشد.

• فقدان بودجه لازم برای انجام و پیشبرد کار:کار تحقیقی در مراحل مختلف خود نیازمند صرف هزینه‌های مالی است که مسلماً تحقیقات دانشجویی به دلیل شرایط خاص محقق ازاین موضوع مستثنی نیست.

• مشکلات موجود در امر جمع‌ آوری داده‌های پژوهش

• عدم همکاری بعضی از کارکنان در توزیع، تکمیل و گردآوری پرسشنامه‌ها

• طولانی بودن فرایند جمع‌ آوری پرسشنامه‌ها

• نیاز به رد شدن از فیلتر حراست ادارات برای تأیید سؤالات پرسشنامه و دریافت مجوز برای پخش پرسشنامه‌ها

گزارش شده است که فسفر يكي از عناصر ضروري براي رشد و تكثير گياهان مي باشد و براي ذخيره سازي و انتقال انرژي، حفاظت و انتقال كدهاي ژنتيكي به كار مي­رود و جزء تركيبات ساختماني سلول­ها و بسياري از تركيبات شيميايي مي­باشد و نقش مهمي در متابوليسم كربوهيدرات­ها دارد و مقدار آن تحت شرایط تنش شوری در رقابت با یون سدیم کاهش می­یابد. گیاهانی که مقاومت بیشتری نسبت به تنش شوری داشته باشند، محتوای فسفر برگ آنها به مقدار کمتری کاهش می­یابد ]حيدری شريف­آباد، 1380 و همايی، 1381. وجود مقدار کافی²⁺ Ca برای جلوگيری از انباشت⁺ Na در گياه ضروری است ]همايی، 1381[. شوری باعث افزايش نسبت²⁺ Na⁺/Ca می­ شود ]حيدری شريف­آباد، 1380; همايی، 1381 و همايی، 1381[. كلسيم در گياهان نقش‌هاي بسياري از مقادير اندك در تنظيم برخي متابوليسم‌هاي سلولي گرفته تا مقادير زياد در ساختار ديواره سلولي دارد. اين در حالي است كه در شرايط تنش‌هاي محيطي بخصوص تنش شوري علاوه بر بروز تداخل كلسيم با برخي عناصر ديگر (مانند سديم)، كاركرد اين عنصر در فعاليت‌هاي حياتي گياه نقش ويژه‌اي در ميزان تحمل به تنش پيدا مي‌كند. توانایی کلسیم در تشکیل پیوندهاي بین مولکولی سبب می­ شود که در پایداري و حفظ غشاها و دیواره سلول مهم باشد و از این طریق از ورود سدیم به داخل سلول جلوگیری می کند . از این سو، گیاهانی که تحت شرایط تنش شوری مقدار کلسیم آن­ها کمتر کاهش یافته باشد، نفوذپذیری غشاء آن­ها نیز به مقدار کمتری افزایش یافته و سدیم کمتری به داخل سلول وارد می­ شود. مانس وهمکاران ، بيان کردند که عدم توانايي گياهان در دفع سديم در شرايط شور احتمالاً به دليل جايگزيني کلسيم به‌وسيله سديم در غشاء سلول مي‌باشد که اين جايگزيني منجر به کاهش استحکام غشاء سلولي شده و در نتيجه سديم بيشتري از ريشه به اندام هوايي منتقل مي‌شود.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

اثر تیمار شوری ناشی از کلرید سدیم در سه غلظت صفر، 50 و 100 میلی مول در لیتر بر غلظت عناصر غذایی در دو پایه GF₆₇₇ و تووانو بررسی و گزارش شد که با افزایش غلظت شوری غلظت پتاسیم، نیتروژن، فسفر کاهش و غلظت سدیم و کلر نسبت به شاهد افزایش یافت ] اورعی و همکاران، 1388[.
اثر تیمار شوری کلریدسدیم بر میزان جذب عناصر غذایی در بادام تلخ در محیط کشت درون شیشه ­ای نيز بررسی و گزارش گرديد که با افزایش سطوح شوری، غلظت نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم و آهن کاهش و غلظت عناصر روی، مس، منگنز، بر، سدیم و کلر با افزایش سطوح شوری افزایش نشان دادند .
اثر تيمار­های شوری آب آبیاری بر دانهال­های 4 رقم بادام (آذر، سهند، تونو و نان­پاریل) بررسی و گزارش شده است که با افزايش سطح شوری، مقدار سدیم، کلر و نسبت سدیم به پتاسیم در ساقه هر چهار رقم به طور معنی­داری افزايش پيدا کرد بطوریکه کمترين ميزان اين نسبت مربوط به رقم سهند بود که نشان­دهنده انتقال کمتر سدیم و کلر از ريشه به ساقه و انتقال مقدار زياد پتاسیم به بخش هوايی اين رقم بود. ]گریگوریان و همکاران، 1381[.
با بررسی اثر تنش شوری کلرید سدیم بر رشد رويشی و توليد ميوه دو رقم توت فرنگی السانتا و کرونا گزارش شد که غلظت يون کلر در هر دو رقم با افزايش شدت تنش شوری، به طور معنی­داری افزايش يافت و بيشترين غلظت اين يون مربوط به رقم السانتا بود. يون کلر در رقم کرونا بيشتر در ريشه­ها و طوقه ذخيره شد ولی در رقم السانتا بيشترين غلظت کلر در دمبرگ­ها وجود داشت و به طور کلی رقم کورونا قادر بود 33% کلر بيشتری را نسبت به رقم السانتا در ريشه­های خود انباشته کند و غلظت کلر در برگ­های آن کمتر از رقم السانتا بود. يون کلر بر خلاف يون سديم سريعاً به برگ­های گياه انتقال می­يابد و در­ واقع تحمل بيشتر رقم کرونا به شوری به علت جلوگيری از انتقال اين يون به برگ­های گياه است .
گزارش شده است که اختلال در رشد و فتوسنتز تا حد زیادی به تجمع کلر در برگ­ها مربوط است. تحمل به شوری به میزان جذب و انتقال یون­ها از ریشه به شاخه بستگی دارد. گیاهانی قابلیت بیشتری برای دفع کنندگی یون­های سدیم و کلر دارند، این عناصر را بیشتر در بافت ریشه خود ذخیره می­ کنند .
در تحقیق دیگری، غلظت عناصر غذایی در دو رقم گیلاس ‘Bigarreau Burlat’ و ‘Tragana Edessis’ پیوند شده بر روی پایه مازارد، تحت شرایط تنش شوری کلرید سدیم (0، 25 و 50 میلی مول در لیتر) بررسی و گزارش شد که با افزایش میزان شوری، غلظت سدیم در برگ های بالایی، وسطی و پایینی شاخساره گیاهان در در هر دو رقم افزایش یافت بطوریکه میزان افزایش در رقم ‘Bigarreau Burlat’ بیشتر بود. رقم ‘Tragana Edessis’ دارای سطح بالاتری از پتاسیم بود. با توجه به بررسی سایر صفات گزارش شده بود که این رقم دارای تحمل بیشتری نسبت به شوری است .
کریمی و همکاران (2012)، تحمل به شوری پایه‌های وحشی پسته ایران (آتلانتیکا، موتیکا، کردیکا و کابلیکا) را با بهره گرفتن از 4 سطح شوری (75/0، 5، 10 و 15 دسی زیمنس بر متر) کلرید سدیم مورد ارزیابی قرار دادند. نتایج آن­ها نشان داد که سدیم در ریشه و اندام هوایی به‌طور قابل توجهی با افزایش در سطح شوری در تمام پایه‌ها به جز پایه آتلانتیکا افزایش یافت. مقایسه غلظت سدیم در ریشه و اندام هوایی نشان داد که مقدار جذب و انتقال سدیم در پایه‌ها متفاوت بود، بطوریکه کمترین جذب سدیم در پایه موتیکا (47/0 درصد وزن خشک) و بیشترین مقدار در پایه آتلانتیکا (77/1درصد وزن خشک)، و بیشترین میزان انتقال سدیم در پایه کابلیکا و موتیکا (به ترتیب 39/1، 92/ 0درصد وزن خشک) و کمترین میزان انتقال در پایه آتلانتیکا مشاهده شد. همچنین ایشان عنوان کردند که گونه‌هایی با قدرت رشد بیشتر (آتلانتیکا و موتیکا) نسبت به‌ گونه‌های با قدرت رشد کمتر (کابلیکا) تحمل بیشتری نسبت به تنش شوری دارند.
در تحقیقی، اثر تنش شوری کلرید سدیم در 4 سطح صفر (شاهد)، 20، 40 و 60 میلی مول بر لیتر بر غلظت عناصر غذایی برگ­های دو رقم نارنگی کلمانتین و پرتقال وانشگتن ناول که روی پایه کلئوپاترا پیوند شده بودند، بررسی و گزارش شد که میزان تجمع کلر و سدیم در برگ­های پرتقال واشینگتن ناول به طور معنی­داری بیشتر بود .
فصل دوم
مواد و روش­ها
2-مواد و روش­ها
2-1- محل انجام آزمایش
اين پژوهش طي سال­هاي 1391 و 1392 در گلخانه­ی تحقیقاتی موسسه نهال و بذر کرج انجام شد. ايستگاه تحقيقاتي مذكور در طول جغرافيايي 51 درجه شرقي و عرض جغرافيايي 35 درجه و 48 دقیقه شمالي واقع شده است و ارتفاع آن از سطح دريا برابر 1320 متر است. ميانگين درجه حرارت ساليانه 7/13 درجه سانتي­گراد مي­باشد. متوسط بارندگي منطقه 5/254 ميليمتر در سال است كه بيشترين آن در فروردين با 6/26 ميليمتر و كمترين آن در مرداد و شهريور است كه برابر صفر ميليمتر مي­باشد ]ایمانی و همکاران، 1388[. گلدان­ها در مدت آزمایش در گلخانه­ی تحقیقاتی موسسه نهال و بذر کرج در نور طبيعي و میانگین دمایی(5±) 30 درجه سانتیگراد و میانگین رطوبت نسبی (10%±) 40% نگهداری شدند.
2-2- طرح آزمايشي
این تحقیق، به صورت آزمايش فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با دو فاکتور ژنوتیپ در 11 سطح و شوری آب آبیاری در 5 سطح و با سه تکرار انجام شد. ژنوتیپ­های مورد مطالعه شامل تونو، نان­پاریل، مامایی، شکوفه، سهند، شاهرود 12، A₂₀₀ ، 25 -1، 16-1 و 40-13 پیوند شده روی پایه GF₆₇₇ و پایه GF₆₇₇ (پیوند نشده به عنوان شاهد) و فاکتور شوری آب آبیاری شامل صفر، 2/1، 4/2، 6/3 و 8/4 گرم در لیتر نمک طبیعی که به ترتیب هدایت الکتریکی برابر 5/0، 5/2، 9/4، 3/7 و 8/9 دسی زیمنس بر متر داشتند، بودند.
2-3- مواد آزمايشي
به منظور انجام این تحقیق، ابتدا پایه­ های GF₆₇₇ که از طریق کشت بافت تولید شده بودند، در اواخر اسفند ماه در داخل گلدان­های 25 کیلویی حاوی خاکی با بافت لوم متشکل از 46% شن، 34% سیلت و 20% رس کاشته شدند (جدول 2-1). سپس ژنوتیپ­های مورد مطالعه با بهره گرفتن از پیوند شکمی در ابتداي خردادماه روی آن­ها پیوند شدند و پس از رشد کافی پیوندک­ها (دو ماه پس از عمل پیوند)، اعمال تیمارهاي شوری آغاز شد و به مدت 13 هفته، ادامه یافت. مشخصات ژنوتیپ­های مطالعه شده در آغاز تیمار شوری در جدول 2-2 ارائه شده است.
جدول 2-1- خصوصیات فیزیکی و شیمیایی مخلوط خاکی مورد استفاده

از اینرو هنگامی که درصدد پژوهش در زمینه امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران هستیم لازم است که ضمن توجه به ماهیت یکتایی و منحصر به فرد بودگی آن، از یک منظر علمی نیز بدان نگریسته شود. این استلزام منشعب از وضعیت خاص کشورها در قرارگیری و مواجهه در مقابل ۲ موج عام‌گرا است.
۱- مسئله به هم وابستگی جهانی در چارچوب جهانی شدن است که ضمن تغییر مفهومی مقوله امنیت و فراگیر کردن آن، به عنوان یک عامل خارجی محیط داخلی دولت‌ها را متأثر می‌گرداند^[۱] که به تبع این جریان مداخله‌گرا نوع نگرش‌ها و برداشت‌ها و انتظارات از دولت و مقوله امنیت را متأثر می‌گرداند. از اینرو اکنون شاهدیم که علاوه بر مقوله امنیت‌ها در عرضه داخلی ابعاد جدیدتری برای مقوله امنیت پدیدار گشته است که از آن میان می‌توان امنیت روانی، محیط زیستی امنیت قضایی و … مطرح می‌شود و

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲- گسترش موج فراگیرنده دموکراتیزاسیون در عرصه جهانی است که به دلیل تغییر در برداشت‌ها و هویت جامعه داخلی، منافع و کنشهای منتج از آن را نیز تغییر داده است که این تغییر را می‌توان در تغییر در انتظارات از دولت و نقش‌های تصور شده برای آن دید. در این راستا در بازاندیشی مفهوم امنیت در دوران حاضر،^[۲] ما شاهد تحولاتی در مفهوم امنیت از لحاظ توسعه ی گستره و عمق آن هستیم. از لحاظ گستره موضوعات امنیتی از موضوعات نحیف کنترلی/ نظامی به مقولات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی گسترش یافته است و از لحاظ عمق امنیتی شاهد ورود بازیگران جدید در تعریف امنیت هستیم. از این منظر دیگر مقوله امنیت تعریف دولتمردان از یک وضعیت ایستای دولت ملی نیست که امری ثابت و برخواسته از نگرش‌های یک دولت منفک از جامعه باشد^[۳] بلکه در این راستا در تعریف مفهوم امنیت علاوه بر کنشگر، مخاطب و زمینه گفتمانی انجام کنش امنیتی در آن نیز تأثیرگذار می‌شود. بالزاک با بهره گرفتن از مفهوم کنش کلامی آستین بر آن است که امنیتی شدن زمانی بهتر فهمیده می‌شود که آنرا به مثابه رویه‌های استراتژیک و عملگرایانه تصور کنیم که در درون یک شرایط و به عنوان بخشی از آن روی می‌دهد که شامل سه مؤلفه محیط و زمینه رویداد، ویژگیهای فرهنگی- روانی کارگزار سیاسی و مخاطب است. در این چارچوب قدرت شنونده و گوینده هر دو و در یک روند تعاملی دارای اهمیت است.^[۴] به سخن دیگر یکی از مشخصه‌ های جدید عمق‌یابی مفهوم امنیت ملی، نقش آفرینی جامعه در بازتعریف امنیت ملی است.
بنابراین به دلیل تأثیرپذیری کشور ایران از این دو فرایند، می‌توان امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را ضمن توجه به ویژگیهای خاص آن در یک چارچوب نظری کلی علوم سیاسی دید. نکته دیگر مقوم این نظر این است که از منظر تحولات سیاسی- اجتماعی بدون تردید می‌توان کشور ایران را پویاترین کشور منطقه خاورمیانه دانست که تقریباً از مشروطه تاکنون در مسیر مدرنیزاسیون (هم از نظر ذهنی و هم عینی) است. از اینرو تحلیل علمی امنیت ملی ایران در قالب تئوریهای مدرن مسائل مربوط به امنیت امکان‌پذیر می‌گردد. در این پژوهش بر آنیم تا به منظور درک درست از مفهوم امنیت ملی ایران به مفهوم‌سازی جدید مقوله امنیت و امنیت ملی پرداخته و به بازشناسی بنیان های آن بپردازیم.
ساختار این پژوهش(پایان نامه) بر ۲ بخش استوار است که بخش نخست خود دارای ۲ فصل می باشد. در فصل اول که فصل مقدماتی است، طرح پژوهش ذکر می گردد که در آن به طور مشخص به سوال و هدف پژوهش، ضرورت پژوهش و پیشنه پژوهشی این سوال به همراه نقد پژوهشهای پیشین پرداخته شده است. در فصل دوم این بخش به بیان چارچوب نظری پایان نامه اختصاص دارد. در این فصل ضمن نقد نظریات مرسوم و سنتی امنیت ملی و بیان ناتوانی آنها در تحلیل امنیت ملی در ایران درصدد ارائه چارچوبی نظری مبتنی بر رابطه چهار بعدی تعاملات دولت/جامعه، جامعه/دولت، درون دولتی و در آخر درون جامعه ای است. بر اساس این مدل نظری با تشریح فرایند تحول مفهوم و نقش دولت براساس جامعه‌شناسی نو وبری، از یکسو جامعه هم از لحاظ تعاملات درون جامعه ای(بعد اول امنیت ملی) و هم به خاطر نقشی نسبی در شکل‌دهی به دولت(بعد دوم امنیت ملی) تحلیل می شود. از سوی دیگر دولت برخلاف نظر ایده‌آلیست‌ها صرفاً ابزار جامعه نیست و در عین تأثیرپذیری از جامعه نقش نسبتاً مستقل (نه کاملاً مستقل) از جامعه دارد که در این معنا هم روابط درون سازمانی دولت(بعد سوم امنیت ملی) و هم توانایی رخنه دولت در جامعه و بازسامان بخشی آن(بعد چهارم امنیت ملی)بررسی می شود.
در بخش دوم نیز در چهار فصل به ابعاد چهارگانه امنیت ملی و شاخص های آن پرداخته می شود. روند استدلالی هر چهار فصل نشان دادن شاخص هایی است که می تواند در صورت عدم کارکرد درست دولت و ناکارآمدی آن سبب تهدیدات امنیتی برای کل نظام سیاسی به طور اعم و نظام سیاسی ایران به طور اخص باشد. در انتهای هر یک از این فصول سعی شده است تا ارتباط ناکارآمدی تصمیم گیری و اجرایی یک دولت در یک نظام سیاسی با فراز و فرود روند تهدیدات امنیتی ترسیم گردد. از آنجا که این پژوهش سعی در ارائه یک سامانه نظری برای درک جامع تر تهدیدات امنیتی دارد، در بسیاری موارد ترسیم نحوه این ارتباطات به صورت نظری خواهد بود؛ هرچند ویژگی خاص بودن هر نظام سیاسی ما را وادار به ارائه ترسیم های درونزاد هر سیستم سیاسی خاص می نماید. بدین منظور در برخی موارد با ارائه شواهد و آمارهای خاص به تایید بیشتر مدل نظری پیشنهادی خود اقدام می شود.
بخش اول
کلیات
فصل اول:
طرح پژوهش
مقدمه و طرح سوال
بررسی مفهومی امنیت ملی یک کشور، چیستی آن، عوامل و مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده و قوام‌بخشی آن و نیز عوامل تهدیدکننده آن مستلزم ارائه تعریفی منطقی، منسجم و دارای نظامندی درونی است که بتوان در سایه آن در هنگام کاربست عملی آن بر یک کشور به تحلیلی درست از وضعیت آن کشور رسید. اهمیت داشتن یک درک نظامند از مولفه های تامین و یا تهدید امنیت ملی در ایران از این رو ضروری است که در پرتو روند های جدید بین المللی، مفهوم امنیت ملی هم توسعه موضوعی و هم عمق معنایی یافته است. به سخن دیگر هم حوزه های دیگر جامعه چون اقتصاد و فرهنگ، محیط زیست، توسعه انسانی و… دارای ماهیتی امنیتی شده اند که اهمال در ارزیابی امنیتی آنها سبب افول قدرت ملی و آسیب پذیری خواهد شد(بسط موضوعی) و هم خود مقوله امنیت دیگر تنها موضوعات مرتبط با سیاستگذاری سخت را در برندارد و چه بسا مهمتر از آن مولفه های نرم امنیتی چون رضایت یا نارضایتی ملی، توان یا عدم توان سیاستگذاری، انسجام و یا پراکندگی ملی را در بر میگیرد(عمق معنایی). روند های عام جهانی تاثیرگذار بر روند امنیتی شدن به شرح ذیل هستند:
الف: مسئله به هم وابستگی جهانی که در چارچوب جهانی شدن ضمن تغییر مفهومی مقوله امنیت و فراگیر کردن آن به عنوان یک عامل خارجی، محیط داخلی دولت‌ها را متأثر می‌گرداند^[۵] که به تبع این جریان مداخله‌گرا نوع نگرش‌ها و برداشت‌ها و انتظارات از دولت و مقوله امنیت را متأثر می‌گرداند. از اینرو اکنون شاهدیم که علاوه بر مقوله امنیت‌ در عرصه داخلی ابعاد جدیدتری برای مقوله امنیت پدیدار گشته است که از آن میان می‌توان امنیت روانی، محیط زیستی امنیت قضایی و … را مد نظر قرار داد.
ب: گسترش موج فراگیرنده دموکراتیزاسیون در عرصه جهانی است که به دلیل تغییر در برداشت‌ها و هویت جامعه درونی منافع و کنشهای منتج از آن نیز تغییر کرده است که این تغییر را می‌توان در تغییر در انتظارات از دولت و نقش‌های تصور شده برای آن دید.
علاوه بر موارد فوق نظام جمهوری اسلامی ایران به دلیل ماهیت رفتاری خود در معرض برخی روندهای تهاجمی ساختاری نیز قرار دارد که سبب می شود تا به عنوان یک عامل افزاینده روند امنیتی شدن بسیاری از حوزه ها سرعتی بیشتر از روند طبیعی خود داشته باشد. عامل ساختاری به دلیل احساس تهدید منافعی که از قدرت گیری نظام سیاسی ایران دارد سعی در برجسته سازی معضلات و امنیتی کردنِدوچندان حوزه های سابقاً غیر امنیتی ایران چون اقوام و مذاهب را دارد.
بنابراین سوال اصلی پژوهش با فرض چهار بعدی بودن مقوله امنیت ملی(تعاملات دولت/جامعه، جامعه/دولت، درون دولتی و در آخر درون جامعه ای) این است که:
مؤثرترین عامل تهدیدکننده امنیت ملی ایران چیست؟
پیشینه پژوهش
از میان نخبگان ایرانی که به مقوله «امنیت ملی» به طور کلان و امنیت ملی جمهوری اسلامی پرداخته‌اند آقای اصغر افتخاری است که کتب و مقالاتی را در این زمینه منتشر کرده‌اند. منسجم‌ترین اثر نظری ایشان کتاب «روش و نظریه در امنیت پژوهی» است که نظریه‌های روش‌شناسی تفسیر، انتقادی، رئالیسم، ایده‌آلیسم را مورد بررسی قرار داده است ولی در این کتاب از مباحثی چون تحلیل روند تحول جامعه‌شناختی تحول مفهوم امنیت ملی و اثرگذاری مردم مبحثی به میان نیامده است. تنها نکته‌ای که این کتاب از لحاظ مرجع امنیت از آن صحبت می‌کند بحث دوگانه مرجع دولتی و مرجع فردی امنیت یا مناظره لیبرالیسم و رئالیسم است.^[۶] به خاطر همین نقیصه است که نوشته حاضر سعی می‌کند که استدلال نماید بحث دوگانه مرجع امنیت به‌صورت دوگانه تناقضی یا فرد یا دولت نیست بلکه از نگاه جدیدتر نو وبری‌ها در مباحث امنیت دولت در دوره نسبتاَ (با تأکید بر نسبتاً) مستقل از جامعه است که می‌تواند از لحاظ مدیریتی در جامعه رسوخ کرده و آن را براساس هویت تصوری خود باز سازمان بخشد و از سوی دیگر این استقلال دولت نسبی است و از روندهای کلی جامعه چون دموکراسی و رأی مردم تأثیر می‌پذیرد. این نکته است که پژوهش‌های مطالعات امنیتی مبتنی بر رابطه دولت / جامعه از آن چشم‌پوشی کرده‌اند.
دومین کتابی که سعی می‌کند مفهوم امنیت ملی را در ایران با توجه به تحولات جدید بررسی کند کتاب «شرایط متحول امنیت ملی» است^[۷] که بیشتر به سطوح سه‌گانه امنیت ملی ایران (داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی می‌پردازد و از تحلیل چگونگی تحول و سازوکار تأثیرگذاری عوامل داخلی بر مفهوم امنیت ملی صرف‌نظر می‌کند.
کتاب سوم، مجموعه مقالات امنیت: ظرفیت‌ها و تعهدات و چالش‌های فراروی امنیت ملی ایران از انتشارات مؤسسه ابرار معاصر تهران است که سعی می‌کند گسترش امنیت ملی ایران را براساس تحولات منطقه‌ای بررسی کند و فاقد الگوی نظری امنیت ملی ایران است.^[۸]
چهارمین پژوهش مهم در زمینه امنیت ملی، کتاب «مطالعات امنیت ملی: مقدمه ای بر نظریات امنیت ملی در جهان سوم» تالیف آقای علی ربیعی است^[۹]. این کتاب به صورت توصیفی به طور مفصل به مواردی چون رویکردها، سطوح، ابعاد و مراجع امنیت می پردازد که اطلاعات داده ای خوبی در این زمینه فراهم می آورد. نقص بزرگ این کتاب عدم ارائه الگوی امنیتی است زیرا بیشتر مباحث کتاب بیان و تشریح نظریات پژوهشگران امنیت ملی از منظرهای گوناگون است. عدم توجه به پیوستگی و ارتباط مراجع امنیت با ابعاد امنیت نیز از دیگر نقص های آن است. نکته مهم دیگر در نقد این کتاب این است که به وضعیت خاص بودن امنیت ملی در کشورها توجه نکرده است و گویی جهان سوم یک کل یکپارچه و منسجم است.
به طور کلی کتب و مقالات درباره امنیت ملی ایران از دو مشکل جدی رنج می‌برند.
۱- فرض ثبات عناصر امنیت ملی و ناتوانی از تحلیل چگونگی تغییر مفهومی آن از بعد تغییر فرهنگ داخلی که به تعبیر علمی ابتلا به نوعی شیئیت‌انگاری در مفهوم ثابت امنیت ملی شده‌اند و پویایی‌هایی درون خود دولت و تحولات درون جامعه‌ای را مدنظر قرار نمی‌دهند.
۲- توقف روش توصیف از یکسو صرف تغییرات و عدم توجه به نقش دولت در رویکردهای جامعه‌محور و عدم توجه به نقش جامعه در رویکردهای دولت محور.
با توجه به مشکلات نظری پژوهش‌های فعلی درخصوص جایگاه عوامل فرهنگی درونی در شکل‌بندی امنیت ملی از یک سو سعی می‌کنیم از لحاظ نظری ارتباطی بین دو سر طیف نظریات امنیت ملی برقرار نماییم و آن را در چارچوب دولت نسبتاً مستقل/ جامعه تأثیرگذار بررسی کنیم. و از سوی دیگر با پرهیز از شیئیت‌انگاری دولت پویایی‌ها، رقابت‌های درون اجزاء و سازمان‌های دولتی و نقش آن در رخنه در جامعه و بازساماندهی آن و نیز تعاملات درون جامعه‌ای تأثیرگذار بر شکل‌بندی دولت را تحلیل کنیم.
سوال اصلی و فرضیه
سوال اصلی: مؤثرترین عامل تهدیدکننده امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران چیست؟
فرضیه: ناکارآمدی دولت مؤثرترین عامل تهدیدکننده امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است.
نمودار ترسیم چگونگی ارتباط متغییر ها
تعریف مفاهیم متغییرها:
کارآمدی و ناکارآمدی دولت:
در بین پژوهشگران علوم سیاسی معمولاَ مقوله کارآمدی دولت با مقوله ایفای وظایف دولت در ابعاد مختلف توسعه ارتباط دارد. به عنوان مثال از منظر دارون آسم اوغلو دولت ناکارآمد دولتی است که فاقد ظرفیت لازم برای استفاده انحصاری از زور، کنترل و مدیریت اقتصادی و تنظیم تعاملات اجتماعی است و بر عکس دولتی که در مشخصه های فوق وضعیت بهتری دارد، دولت کارآمد تلقی می شود. نکته مهم در این تقسیم بندی نسبی بودن مفاهیم کارآمدی و ناکارآمدی دولت نسبت به یکدیگر و نبود یک نمونه ایده آلی است.^[۱۰]
در فرهنگ دهخدا کارامدی را اینگونه تعریف کرده: آن که کارها را به نیکویی انجام دهد.
در کنفرانس سال ٢٠١٠ استکهلم در مورد کارکرد های دولت قوی و ضعیف و مقوله توسعه، دولتهای با مشخصات ذیل به عنوان دولتهای ناکارآمد و ضعیف معرفی شدند. دولتهایی که با فقدان سازماندهی مناسب سیاسی، فقر گسترده، ناامنی، عدم انجام کارویژه های رفاهی همراه هستند.^[۱۱]
در این پژوهش ما مقوله ناکارامدی و کارآمدی دولت را در ارتباط با تقسیم بندی دولتها از لحاظ انجام کالاهای عمومی سیاسی، امنیتی، اقتصادی و اجتماعی مورد بررسی قرار داده ایم که در فصل های آتی تشریح مفهومی خواهد شد.
امنیت ملی:
از امنیت ملی تعاریف متعدد ی ارائه شده است. پنه لوپه هارتلند معتقد است که امنیت ملی یعنی توانایی یک ملت برای تحقق موفقیت آمیز منافع ملی خود در هرجای دنیا و به نحوی که خود آنها می بینند.
مایکل لوه امنیت ملی را شامل سیاست دفاع ملی و نیز اقدامات غیر نظامی دولت برای تضمین ظرفیت کامل بقای خود به منظور اعمال نفوذ و حصول اهداف داخلی و بین المللی می داند.
جیاکومو لوچیانی امنیت ملی را به عنوان توانایی رویارویی در مقابل تجاوز از خارج تعریف می نماید.^[۱۲] همانگونه که ملاحظه می شود تعاریف فوق همگی مبنایی نظامی محور دارند و مهمترین بعد امنیت ملی را تهدید نظامی دولت های دیگر تلقی می کنند.
در پژوهشی براون لستر در سال ١٩٧٧ در مقاله ای تحت عنوان « بازتعریف مفهوم امنیت ملی» برآن است که هرچند از زمان جنگ جهانی دوم به بعد مولفه تهدید نظامی مهمترین بعد تعریف امنیت ملی است، اما موضوعاتی چون اقتصاد، جامعه، امنیت غذایی و آب و هوا در برخی کشورها جایگاه امنیتی برتری از مسائل نظامی پیدا نموده اند.^[۱۳] در همین راستا پرابهاکاران پالری در پژوهش ارزنده ای در سال ٢٠٠٨ امنیت ملی را شامل موضوعات متعددی چون‎ٌ؛ امنیت نظامی، امنیت اقتصادی، امنیت تامین منابع اولیه خام، امنیت مرزی، امنیت جمعیتی، امنیت انرژی، امنیت غذایی، امنیت اطلاعاتی، امنیت بهداشت و سلامتی، امنیت قومی، امنیت محیطی،امنیت سایبری و امنیت ژنی میداند^[۱۴] که نشان دهنده گذار از موضوعات سنتی به موضوعات مدرن است. در این پژوهش در بخش چارچوب نظری گونه شناسی تعاریف مختلف از نظر مرجع امنیت و نیز تعریف مورد اهتمام این پژوهش بیان می شود.^[۱۵]
فصل دوم:
چارچوب نظری، نظریه و مدل امنیت ملی
پیشگفتار:
در این فصل ابتدا تعریف جدیدی از مقوله امنیت با توجه به روندهای دوگانه عمق یابی مفهومی و بسط یابی حوزه ای ارائه می شود و سپس چارچوب نظری نووبری پایان نامه بیان می گردد. بهره گیری از این چارچوب نظری به این دلیل است که به نقش یابی نسبتاً مستقل دولت از جامعه تاکید می کند و همین امر نیز دست مایه این پژوهش برای ترسیم رابطه متغییر های فرضیه خود است که برتاثیر ناکارآمدی دولت بر امنیت ملی تاکید دارد. در این چارچوب نظری دولت صرفاً ابزار جامعه نیست و می تواند در عین وابستگی نسبی/استقلال نسبی خود بر ارکان مختلف نظام سیاسی تاثیر گذارد و در پایان این بخش الگوی ارتباطی و تاثیرگذاری ابعاد چارگانه امنیت ملی با تاکید بر نقش دولت ترسیم می شود.
۲-۱- تعریف امنیت ملی
یکی از برترین دغدغه‌های تحلیل پویشهای سیاسی داخلی یک کشور مسئله بررسی امنیت داخلی و ملی و رابطه آن با تغییرات مستحدثه در آن جامعه است که این امر به دغدغه‌ دیرپای تحلیل‌گران به گسترش مناظرات نظری در رشته علوم سیاسی در دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ منجر شده است که علاوه بر توجه به بعد داخلی به تأثیرپذیریهای سیاست خارجی از این پویشهای داخلی نیز اشاره دارد.^[۱۶] هرچند این تأثیرگذاری پویشهای داخلی یک کشور بر تعریف مقوله امنیت به طور جدی تا دوران اخیر تحت تسلط جهانی شدن چندان برعرصه نظری تأثیر نگذاشت و تنها در دوران اخیر است که متفکران با توجه به وجود و ظهور تهدیدات متنوع و نیز گسترش نگرش جامعه بنیاد/ محور در تعریف امنیت و امنیت ملی، به تمرکز به روی مطالعات امنیتی گرایش دارند.^[۱۷] که سعی می‌کنند تأثیر جهانی شدن و تغییر در محیط امنیتی و نقش عوامل داخلی را در بازتعریف جهانی شدن در نظر بگیرند^[۱۸] اما به تعبیر برایان مابی به رغم این توجه هنوز مسئله بررسی فرایند تاریخی تحول تعریف امنیت بر دولت به عنوان کنشگر اصلی تحولات (چه به عنوان ابزار جامعه و چه به عنوان کنشگر مستقل از جامعه) توجه شده است^[۱۹] و همین امر به نظر هالیدی و هایدن سبب شده است تا باعث ناتوانی نظریه‌ها در فهم تغییرات شده و تعبیر مسلط از مفهوم امنیت، تعبیری ایستا و غیرتاریخی و ناظر به امر بقا باشد که طبیعتاً پویشهای واکنشی نیز راه‌حل نظامی/ انتظامی داشته باشند و نه فرهنگی/ اجتماعی^[۲۰] و از تغییرات و ابدعات نظری نیز روی برتابد.^[۲۱] به عنوان مثال باید بیان نمود که مثلاً تعریف مقوله امنیت بیش از وستفالیا امنیت دینی بود و نه ملی و پس از آن نیز تا انقلاب فرانسه امنیت ملی متوجه حفظ بقا و تداوم حکومت نخبگان حاکم بود.^[۲۲] اما مسئله غامض‌تر و پیچیده‌تر این است که دیدگاه های جدید در تعریف امنیت ملی نیز با مشکلات عدیده‌ای مواجه هستند. به سخن دیگر هرچند به رغم نگرش‌های سنتی، نگرشهای جدید متأثر از جهانی شدن مانند برخی تحلیل گران ایرانی مقوله امنیت پژوه^[۲۳] به تغییر تعریف امنیت ملی توجه می‌نمایند اما این نگرش مکانیزم و علل این تغییر مفهومی را بیان نمی‌نمایند. این نظریه‌ها می‌پذیرند که دولت دیگر در شرایط کنونی به عنوان کنشگری کاملاً مستقل و منفک از جامعه نیست که حفظ بقا و تداوم خود را امنیت ملی جلوه دهد و باید به نظرات محیط سیستم خود (جامعه) نیز توجه نمایند؛ اما فرایند تاریخی این تغییر نقش دولت و به تبع آن تعریف امنیت ملی همچنان مورد بی‌توجهی قرار گرفته است.^[۲۴] بنابراین علاوه بر اینکه «مرجع تعریف امنیت» و نیز «موضوع امنیت» مهم است، «چگونگی» این تغییرات مفهومی امنیت/امنیت ملی نیز حائز اهمیت است.^[۲۵] این امر منجر به گسترش شیوه تحلیلی جامعه شناسی تاریخی برای فهم این فرایند تغییر شده است که بدین طریق به تحلیل تاریخی دولت برای مفصل‌بندی^[۲۶] بهتر ارتباط دولت با زندگی سیاسی امنیت، شهروندان خود در جامعه داخلی و نیز پیچیدگی‌های مفهوم شهروندی معاصر در قالب تعامل دولت/ جامعه می‌پردازد. که در نتیجه این رویکرد تعریف امنیت ملی مانند قبل در سایه تعارض داخل/ خارج منطقی نیست بلکه امری هم پیوسته‌اند.
بنابراین:
امنیت ملی یک دولت مجموعه شرایطی است که از یکسو رابطه تعاملی دولت/جامعه، جامعه/دولت، درون دولتی و درون جامعه ای را درنظر می‌گیرد که براساس آن هم حوزه نفوذ و تأثیرگذاری و کنترل سرزمینی، قانونی و اداری (بروکراتیک) دولت در جامعه مدنی گسترش می‌یابد و هم جامعه مدنی نیز به دلیل فرایند سیاسی شدن و موج دموکراتیزاسیون و نهادینه شدن آن در ضمن حمایت از دولت خواستار پاسخگویی دولت نیز هستند و از سوی دیگر امنیت ملی می بایست ناظر بر تعامل هماهنگ بخشهای مختلف دولت در راستای تعریف و اجرای منافع ملی و کارآمدی و تعامل بخشهای مختلف جامعه براساس رقابت/ همگرایی و نه تعارض/ واگرایی باشد.
بدین منظور در بخش بعدی به اختصار رویکرد جامعه‌شناسی تاریخی نو وبری را که از سوی مابی مورد استفاده قرار گرفته و به نظر می‌رسد توانایی تطبیق با تحلیل شرایط ایران را دارد، به منظور تحلیل چگونگی شکل‌گیری تعامل دولت/ جامعه بیان می‌کنیم.
۲-۲- جامعه‌شناسی تاریخی نووبری و مقوله تعریف امنیت
تعارض اصلی رویکردهای تاریخی‌نگر مقوله امنیت، با نظریه‌های مسلط قبلی ایستایی آنها از منافع و هویت‌هاست که آنرا به عنوان امر لایتغیر بیرون از رابطه تعریف می‌نمایند. به نظر سنت‌گرایان دولت از زمان ظهور خود در سال ۱۶۴۸ به عنوان دولت مدرن دارای تعریفی یگانه از مقوله امنیت در قالب حفظ بقا خود از طریق نظامی است و به همین دلیل است که در بسیاری از موارد واژه‌های «امنیت ملی» با «امنیت نظامی» یکسان انگاشته می‌شوند^[۲۷] نتیجه بدیهی این نگرش نادیده‌انگاری امکان تحول در جایگاه امنیت، عوامل تعیین کننده امنیت و عوامل برهم زننده امنیت است. منتقدان این نگرش برآنند مقوله امنیت ملی متأثر از رابطه دوسویه دوسطحی است. و یک سطح دولت‌ها متأثر از محیط داخلی برای تعریف امنیت هستند که بر آن تأثیر هم می‌گذارند و در سطحی دیگر خود دولت‌ها محیط داخلی نظامی بین‌المللی‌اند که با آن در تأثیر و تأثر به سر می‌برند.^[۲۸] نتیجه عملی این نگرش این است که دولت‌ها بدون ارجاع به جوامع داخلی خود در عصر جهانی شدن و گسترش دموکراتیزاسیون نمی‌توانند تعریف خودمحورانه و ثابتی از امنیت ملی داشته باشند و به تبع متغیر در ذهنیت و کنش‌های محیط داخلی تعریف امنیت ملی نیز تغییر می‌یابد. همانطور که سوینی بیان می‌کند:
«آنچه [دیگر] آشکار است این نکته است که بیشتر تعاریف امنیت ملی و بین‌المللی نهایتاً به مردم ارجاع می‌شود… تنها با ارجاع به نیازهای انسانها به منظور حفظ ارزشهای انسانی است که واژه «امنیت» معنی خود را باز می‌یابد و متحول می‌شود».^[۲۹]
اما این نکته ضروری در این برداشت این است که آیا ارجاع مفهوم امنیت به مردم به معنی گرایش به نظریه ابزار انگاری دولت است که دولت هیچ موجودیت مستقل از جامعه نداشته و امنیت ملی برآیند خواسته محیط سیستم سیاسی (جامعه) است؟ یا اینکه دولت به رغم وابسته بودن به جامعه تا حدی دارای استقلال بوده که می‌تواند به بازسازماندهی جامعه، شکل‌دهی آن و تأثیرگذاری بر مفهوم امنیت ملی بپردازد؟ بیشتر پژوهشگران برخلاف اتوپیاگرایی نگاه لیبرال‌های سیاسی در قالب صلح دموکراتیک (صلح و دموکراتیک: ۲۰۰۶) برآنند که نگاه بینابین تعامل بین دولت/ جامعه می‌تواند ما را در فهم پویایی و تغییرات مفهوم امنیت یاری نماید.^[۳۰]
این نوشته برآن است که براساس رویکرد قوام‌بخشانه دولت/ جامعه و رابطه متقابل این دو است که می‌تواند در فهم تعریف امنیت ملی ایران و پویایی آن در خلال دوره‌های مختلف و نظام‌های سیاسی مختلف باشد. از اینرو در چارچوب نظری جامعه‌شناسی تاریخی نو وبری مفهوم امنیت ملی در مورد رابطه متقابل دولت/ جامعه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اهمیت اساسی این رویکرد این است که علاوه بر کمک بر آشکارسازی روابط دولت/جامعه و مهمتر از آن تلاش می‌کند تا به دولت به عنوان نهادی که از لحاظ تاریخی ساخته شده و تغییرپذیر و پویا است نگریسته شود و ابزار فهمی برای درک امکان‌پذیری تغییر در چارچوب نهادی خود دولت فراهم کند.^[۳۱] ایده اصلی برخواسته از این رویکرد استقلال نسبی دولت است. از این منظر تا حدی شبیه دیدگاه سنت‌گرایان است. اما به دلیل پذیرش تغییرپذیری دولت به تبع آن مفهوم امنیت ملی با آن در تعارض قرار می‌گیرد. به تعبیر پگی: «دولت مرا باید به عنوان یک نیروی اجتماعی متمایز [از جامعه] در نظر گرفت که براساس خواست‌ها و منافع خودش اقدام کرده و به صورت مستقلانه و گاهی آگاهانه ترتیبات و سیاست‌های خود را جهت می‌دهد».^[۳۲] این خصیصه مهمی برای دولت است چون از دیدگاه دولت‌ها برای ایفای کنشهای اجتماعی خود به جامعه خود تکیه می‌کند. بدین خاطر مایکل‌مان قایل به تفاوت در قدرت اجرایی مطلقه و قدرت زیرساختی دولت شده است^[۳۳] قدرت مطلقه دولت به معنی توانایی دولت به انجام اقداماتی بدون توجه به جامعه است در حالیکه قدرت زیرساختی به توانایی نفوذ دولت در جامعه و سازماندهی روابط اجتماعی آن دارد که این نفوذ نیازمند تعامل با جامعه و کسب رضایتمندی آنهاست. در حالیکه به تعبیر مان قدرت مطلقه اشاره به «یک سری کنشهای نخبگان» دارد که بدون گفتگوی معمولی و نهادینه شده با گروه های جامعه مدنی انجام می‌پذیرد.^[۳۴] نکته مهمی که منتقدان نگرش امنیتی سنت‌گرایان به آن توجه می‌کنند این است که قدرت استقلال داشتن دولت به آن حدی نیست که دولت قادر به انجام هر کاری باشد بلکه قدرت زیرساختی دولت، آنرا به گفتگوی با جامعه می‌کشاند که بازی حاصل جبری صفر نیست.^[۳۵]

اثر غلظت نیتروژن محلول غذایی بر سطح برگ در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۷). سطح برگ در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۴۲/۱ و ۷۹/۳ نسبت به سطح (۸۵/۲ میلی‌مولار) به ترتیب ۳۹، ۱۹ و ۴ درصد کاهش نشان داد (جدول ۴-۸). نیتروژن در مرحله رشد رویشی برنج به ویژه پنجه زنی از طریق افزایش فتوسنتز و مواد فتوسنتزی، سبب افزایش سطح برگ گیاه میشود [۷]. لی و همکاران (۲۰۱۲) در آزمایش خود نشان دادند که سطوح نیتروژن ۸۵/۲ و ۱۴/۷ نسبت به سطح ۴۲/۱ میلیمولار، به ترتیب باعث افزایش ۱۰ و ۳۵ درصدی سطح برگ ژنوتیپ برنج هیبرید Shanyou 63 در مرحله گیاهچهای شد [۵۶].
اثر ژنوتیپ بر سطح برگ در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۷). سطح برگ در بوته در ژنوتیپهای فجر، حسنی، شیرودی و طارم منطقه به ترتیب ۵۶، ۶/۸۷، ۲/۴۸ و ۶/۷۰ سانتیمتر مربع بود. همچنین تفاوت بیشترین میزان سطح برگ در ژنوتیپ حسنی نسبت به کمترین میزان در ژنوتیپ شیرودی ۵۰ درصد بود (جدول ۴-۸). به طور کلی ژنوتیپهای برنج از نظر صفات مختلف مانند سطح برگ با یکدیگر تفاوت دارند. آذرپور و همکاران (۱۳۹۰) نیز بیان داشتند که اختلاف معنی‌داری بین ژنوتیپهای علیکاظمی، هاشمی و خزر از لحاظ شاخص سطح برگ وجود داشت [۱].
برهمکنش اثرات نیتروژن محلول غذایی و ژنوتیپ بر سطح برگ در سطح احتمال پنج درصد اثر معنی‌داری بود (جدول ۴-۷). پاسخ سطح برگ ژنوتیپ فجر به سطوح نیتروژن محلول غذایی به ترتیب تا غلظت ۸۵/۲ میلی‌مولار روندی افزایشی و سپس در غلظت ۷۹/۳ میلی‌مولار روندی تقریبا ثابت نشان داد. سطح برگ ژنوتیپ حسنی با افزایش سطوح نیتروژن محلول غذایی تا غلظت ۷۹/۳ میلی‌مولار روندی افزایشی داشت. پاسخ سطح برگ ژنوتیپ شیرودی به سطوح نیتروژن محلول غذایی تا غلظت ۴۲/۱ میلی‌مولار روند افزایشی و سپس تا غلظت ۷۹/۳ میلی‌مولار روند ثابت نشان داد. پاسخ سطح برگ ژنوتیپ طارم تا غلظت ۸۵/۲ میلی‌مولار روند افزایشی و در غلظت ۷۹/۳ روند کاهشی داشت (جدول ۴-۹ و شکل۴-۳). چن و همکاران (۲۰۱۳) در آزمایش خود در رابطه با تاثیر سمیت آمونیوم بر برنج در مرحله گیاهچهای بیان کردند که ژنوتیپهای با کارایی مصرف نیتروژن بالاتر پاسخ بهتری به سطوح بالای آمونیوم میدهند در حالی که ارقام با کارایی مصرف نیتروژن پایین به غلظتهای بالای آمونیوم حساس‌تر هستند [۳۴].
شکل ۴-۳- پاسخ سطح برگ ژنوتیپهای مورد آزمایش به سطوح مختلف نیتروژن محلول غذایی در شرایط معمول (۳۶۰ میکرومول در مول) و غنی شده دی اکسید کربن (۷۰۰ میکرومول در مول) در هر بوته در برداشت اول.
۴-۲-۳- غلظت کلروفیل
اثر غلظت دی اکسید کربن بر غلظت کلروفیل از نظر آماری معنی‌دار نبود (جدول۴-۷). غلظت کلروفیل در شرایط معمول و غنی شده دی اکسید کربن به ترتیب ۳۲۹/۰ و ۴۰۰/۰ میلی گرم در گرم وزن تر بود (جدول ۴-۸). در آزمایش گوفو و همکاران (۲۰۱۴) که طی دو سال اجرا شد با افزایش غلظت دی اکسید کربن تا سطح ۵۵۰ میکرومول در مول، غلظت کلروفیل در مرحله گلدهی در سال اول کاهش معنی‌دار ۵ درصدی داشت ولی در سال دوم اثر افزایش دی اکسید کربن معنی‌دار نبود [۴۲]. همچنین در آزمایش چن و همکاران (۲۰۱۴) بر روی گیاه برنج با افزایش غلظت دی اکسید کربن به میزان ۲۰۰ میکرومول در مول بالاتر از غلظت کنونی، غلظت کلروفیل تحت تاثیر دی اکسید کربن قرار نگرفت [۳۳].
غلظت نیتروژن محلول غذایی اثر معنیداری بر غلظت کلروفیل از لحاظ آماری نداشت (جدول ۴-۷). با این حال غلظت کلروفیل در سطح نیتروژن ۷۱۲/۰میلیمولار نسبت به سطح شاهد (۸۵/۲ میلی‌مولار) ۸ درصد کاهش داشت، در حالی که در سطوح ۴۲/۱ و ۷۹/۳ میلیمولار نسبت به شاهد افزایش ۱۱ درصدی نشان داد (جدول ۴-۸).
اثر برهمکنش نیتروژن و ژنوتیپ بر غلظت کلروفیل در سطح احتمال پنج درصد معنیدار بود (جدول ۴-۷). غلظت کلروفیل در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۴۲/۱ و ۷۹/۳ میلی‌مولار نسبت به شاهد (۸۵/۲ میلی‌مولار) در ژنوتیپ فجر به ترتیب ۶-(۱۶%)، ۱۰+(۲۷%) و ۲-(۵%)، در ژنوتیپ حسنی ۱۰+(۳۵%)، ۱۱+(۳۹%) و ۵+(۱۷%)، در ژنوتیپ شیرودی ۱۷-(۴۱%)، ۹-(۲۱%) و ۱۰+(۲۴%)، و در ژنوتیپ طارم منطقه صفر(صفر%)، ۳+(۸%) و ۱+(۳%) واحد بر حسب میلیگرم در گرم وزن تر تغییر یافت (جدول۴-۹). نیتروژن یکی از عناصر تشکیل دهنده ساختار کلروفیل میباشد [۲۰]. ژنوتیپ فجر با افزایش سطح نیتروژن محلول غذایی تا غلظت ۴۲/۱ میلی‌مولار افزایش چشمگیری در سطح برگ و وزن خشک اندام هوایی نداشت و باعث بالا رفتن غلظت کلروفیل در گیاه شد. در حالی که سطح ۸۵/۲ میلی‌مولار باعث افزایش چشمگیری در سطح برگ و وزن خشک اندام هوایی شد (شکل ۴-۳) و اثر رقت باعث کاهش غلظت کلروفیل در سطح ۸۵/۲ میلی‌مولار نسبت به سطح ۴۲/۱ میلی‌مولار شد. ژنوتیپ شیرودی در سطح نیتروژن ۸۵/۲ میلی‌مولار نسبت به ۴۲/۱ میلی‌مولار روند کاهشی در سطح برگ و ثابتی در وزن خشک اندام هوایی داشت (شکل ۴-۳) و با افزایش غلظت نیتروژن محلول غذایی، غلظت کلروفیل نیز افزایش یافت.
اثر برهمکنش غلظت دی اکسید کربن و ژنوتیپ بر غلظت کلروفیل در سطح احتمال پنج درصد معنیدار بود (جدول ۴-۷). با افزایش غلظت دی اکسید کربن غلظت کلروفیل در ژنوتیپهای طارم، حسنی، فجر و شیرودی به ترتیب حدود ۹، ۱۸، ۱ و ۶۷ درصد افزایش نشان داد. که این افزایش فقط در ژنوتیپ شیرودی از نظر آماری معنی‌دار بود (شکل ۴-۴). در آزمایش چن وهمکاران (۲۰۱۴) نیز افزایش غلظت دی اکسید کربن به میزان ۲۰۰ میکرومول در مول بالاتر از سطح معمول آن ، غلظت کلروفیل تحت تاثیر برهمکنش دی اکسید کربن و ژنوتیپ قرار گرفت [۳۳].
شکل ۴-۴- اثر غلظت دی اکسید کربن محیط بر غلظت کلروفیل ژنوتیپ‌های برنج
برهمکنش اثرات سه گانه غلظت دی اکسید کربن، نیتروژن و ژنوتیپ بر غلظت کلروفیل در سطح احتمال پنج درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۷). در شرایط غلظت معمول دی ‌اکسید کربن (۳۶۰ میکرومول در مول)، غلظت کلروفیل در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۴۲/۱ و ۷۹/۳ میلی‌مولار نسبت به شاهد (۸۵/۲ میلی‌مولار) در ژنوتیپ فجر به ترتیب ۳۴، ۱۸ و ۳ درصد، در ژنوتیپ حسنی صفر، ۶۰ و ۳- درصد، در ژنوتیپ شیرودی ۵۱-، ۷ و ۵۹ درصد، و در ژنوتیپ طارم منطقه ۲۸، ۴۶ و ۲۱ درصد تغییر کرد. این در حالی است که در شرایط کربن دی‌اکسید غنی شده (۷۰۰ میکرومول در مول)، غلظت کلروفیل در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۴۲/۱ و ۷۹/۳ میلی‌مولار نسبت به شاهد (۸۵/۲ میلی‌مولار) در ژنوتیپ فجر به ترتیب ۵۸-، ۳۱ و ۱۴- درصد، در ژنوتیپ حسنی ۷۵، ۲۱ و ۱۱ درصد، در ژنوتیپ شیرودی ۳۵-، ۳۵- و ۷ درصد، و در ژنوتیپ طارم منطقه ۱۸-، ۱۸- و ۹- درصد تغییر یافت (جدول ۴-۹).
با افزایش غلظت دی اکسید کربن غلظت کلروفیل در ژنوتیپهای فجر، حسنی، شیرودی و طارم منطقه در سطح غلظت نیتروژن ۷۱۲/۰ میلیمولار به ترتیب ۶۰-، ۷۵، ۱۷۶ و ۳- درصد، در سطح ۴۲/۱ میلی مولار ۴۲، ۲۴-، ۲۴ و ۱۵- درصد و در سطح ۸۵/۲ میلیمولار ۲۸، صفر، ۱۰۷ و ۵۳ درصد و در سطح ۷۹/۳ میلیمولار ۶، ۴۴، ۴۰ و ۱۴ درصد تغییر یافت (جدول ۴-۹).
به عبارت دیگر بیشترین تغییر پذیری (به صورت افزایشی) غلظت کلروفیل در اثر افزایش غلظت دی اکسید کربن به سطوح ۷۱۲/۰ و ۸۵/۲ میلیمولار در ژنوتیپ شیرودی و به سطح ۴۲/۱ میلیمولار در ژنوتیپ فجر و به سطح ۷۹/۳ میلیمولار در ژنوتیپ حسنی تعلق داشت. همچنین بیشترین تغییر پذیری به صورت کاهشی به ژنوتیپ فجر در سطح ۷۱۲/۰ میلیمولار تعلق داشت.
۴-۲-۴- غلظت کاروتنوئید
اثر غلظت دی اکسید کربن بر غلظت کاروتنوئید از نظر آماری معنی‌دار نبود (جدول ۴-۷). میانگین میزان کاروتنوئید در شرایط معمول و غنی شده دی اکسید کربن به ترتیب ۰۱۲۷/۰ و ۰۱۳۸/۰ میلی گرم در گرم وزن‌تر بود (جدول ۴-۸). در آزمایش چن و همکاران (۲۰۱۴) بر روی گیاه برنج نیز با افزایش غلظت دی اکسید کربن به میزان ۲۰۰ میکرومول در مول بیشتر از غلظت کنونی، غلظت کاروتنوئید تحت تاثیر دی اکسید کربن قرار نگرفت [۳۳].
اثر غلظت نیتروژن محلول غذایی بر غلظت کاروتنوئید در سطح احتمال یک درصد از نظر آماری معنی‌دار بود (جدول ۴-۷). غلظت کاروتنوئید در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۴۲/۱ و ۷۹/۳ نسبت به شاهد (۸۵/۲ میلی‌مولار) به ترتیب حدود۱۰، ۲۰ و ۲۵ درصد افزایش داشت (جدول ۴-۸). کمبود و زیادبود نیتروژن باعث ایجاد تنش شده و افزایش کاروتنوئیدها با افزایش ظرفیت دفاع آنتی اکسیدانی برگ، باعث کاهش رادیکالهای آزاد تولید شده در برگ شده و از این طریق آسیب به مراکز واکنشی و غشاها کاهش مییابد [۲۰].
اثر ژنوتیپ بر غلظت کاروتنوئید در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۷). غلظت کاروتنوئید در ژنوتیپهای فجر، حسنی، شیرودی و طارم منطقه به ترتیب ۱۲۵/۰، ۱۰۸/۰، ۱۵۳/۰ و ۱۴۳/۰ میلی گرم بر گرم وزن‌تر بود (جدول۴-۸). همچنین تفاوت بیشترین میزان کاروتنوئید در ژنوتیپ شیرودی نسبت به کمترین میزان در ژنوتیپ حسنی ، ۲۹ درصد بود (جدول ۴-۸). چن و همکاران (۲۰۱۴) نیز بیان داشتند که ژنوتیپهای برنج از لحاظ غلظت کاروتنوئید تفاوت دارند [۳۳].
تاثیر برهمکنش نیتروژن و ژنوتیپ بر غلظت کاروتنوئید برگ در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود (جدول ۴-۷). میزان تغییر غلظت کاروتنوئید در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۴۲/۱ و ۷۹/۳ میلی‌مولار نسبت به شاهد (۸۵/۲ میلی‌مولار) در ژنوتیپ فجر به ترتیب ۳+(۳۰%)، ۵+(۵۰%) و ۱+(۱۰%)، در ژنوتیپ حسنی به ترتیب ۲-(۲۰%)، ۵+(۵۰%) و ۱-(۱۰%)، در ژنوتیپ شیرودی به ترتیب ۲+(۱۶%)، ۱+(۸%) و ۹+(۷۵%)، و در ژنوتیپ طارم منطقه به ترتیب ۲+(۱۵%)، ۱-(۷%) و ۳+(۲۳%) واحد بر حسب میلیگرم در گرم وزنتر تغییر یافت (جدول ۴-۸). با افزایش غلظت نیتروژن محلول غذایی تا غلظت ۷۹/۳ میلی‌مولار ژنوتیپهای فجر و حسنی روندی ثابت نشان دادند. در حالی افزایش معنی داری در غلظت کاروتنوئید ژنوتیپهای شیرودی و طارم مشاهده شد. دلیل احتمالی آن حساسیت ژنوتیپهای شیرودی و طارم به غلظت‌های بالای نیتروژن در محلول غذایی می‌باشد.
تاثیر برهمکنش غلظت دی اکسید کربن و نیتروژن بر غلظت کاروتنوئید در سطح احتمال یک درصد از نظر آماری معنی دار بود (جدول ۴-۷). در شرایط کربن دی‌اکسید معمول، غلظت کاروتنوئید در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۴۲/۱ و ۷۹/۳ میلی‌مولار نسبت به شاهد یا ۸۵/۲ میلی‌مولار به ترتیب ۱۱- (۹%)، ۴۲+ (۳۶%) و ۱۲+ (۱۰%) واحد بر حسب میلیگرم در گرم وزن تر تغییر یافت. این در حالی است که در شرایط کربن دی‌اکسید غنی شده (۷۰۰ میکرومول در مول)، غلظت کاروتنوئید در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۴۲/۱ و ۷۹/۳ میلی‌مولار نسبت به شاهد یا ۸۵/۲ میلی‌مولار به ترتیب ۳۴+ (۲۹%)، ۵+ (۴%) و ۴۵+ (۳۸%) واحد بر حسب میلیگرم در گرم وزن تر تغییر یافت (شکل۴-۵).
به عبارت دیگر با افزایش غلظت دی اکسید کربن غلظت کاروتنوئید در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰ و ۷۹/۳ میلیمولار افزایش و در سطح ۴۲/۱ میلیمولار کاهش یافت. افزایش غلظت دی اکسید کربن تاثیر معنیداری بر غلظت کاروتنوئید در سطح ۸۵/۲ میلیمولار نداشت.
شکل ۴-۵- اثر غلظت دی اکسید کربن بر غلظت کاروتنوئید در سطوح مختلف نیتروژن محلول غذایی
برهمکنش غلظت دی اکسید کربن و ژنوتیپ در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۷). در اثر افزایش غلظت دی اکسید کربن غلظت کاروتنوئید در ژنوتیپهای شیرودی و حسنی به ترتیب ۵۴ و ۲۴ درصد افزایش در حالی که در ژنوتیپهای طارم منطقه و فجر به ترتیب ۱۵ و ۱۲ درصد کاهش نشان داد گرچه تاثیر افزایش غلظت دی اکسید کربن بر غلظت کاروتنوئید در ژنوتیپ فجر از نظر آماری معنیدار نبود (شکل ۴-۶). در آزمایش چن وهمکاران (۲۰۱۴) نیز با افزایش ۲۰۰ میکرومول در مول غلظت دی اکسید کربن، غلظت کاروتنوئید تحت تاثیر برهمکنش دی اکسید کربن و ژنوتیپ قرار گرفت. به نحوی که با افزایش غلظت دی اکسید کربن، غلظت کاروتنوئید در ژنوتیپ Koshihikari کاهش و در ژنوتیپ Takanari تغییر معنی داری نداشت [۳۳].
شکل ۴-۶- اثر غلظت دی اکسید کربن محیط بر غلظت کاروتنوئید ژنوتیپ‌های برنج
برهمکنش اثرات سه گانه غلظت دی اکسید کربن، نیتروژن و ژنوتیپ بر غلظت کاروتنوئید برگ در سطح احتمال پنج درصد معنی‌دار شد (جدول ۴-۷). در شرایط کربن دی‌اکسید معمول، میزان تغییر غلظت کاروتنوئید در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۴۲/۱ و ۷۹/۳ میلی‌مولار نسبت به شاهد (۸۵/۲ میلی‌مولار) در ژنوتیپ فجر به ترتیب ۲۵، ۲۵ و ۸- درصد، در ژنوتیپ حسنی ۶۳-، ۷۲ و ۵۴- درصد، در ژنوتیپ شیرودی ۳۶-، ۹ و ۶۳ درصد، و در ژنوتیپ طارم منطقه ۳۳، ۴۱ و ۴۱ درصد بود. این در حالی است که در شرایط دی ‌اکسید کربن غنی شده (۷۰۰ میکرومول در مول)، غلظت کاروتنوئید در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۴۲/۱ و ۷۹/۳ میلی‌مولار نسبت به شاهد (۸۵/۲ میلی‌مولار) در ژنوتیپ فجر به ترتیب ۵۰، ۸۷ و ۳۷ درصد، در ژنوتیپ حسنی ۲۰، ۲۰ و ۳۰ درصد، در ژنوتیپ شیرودی ۵۰، صفر و ۷۸ درصد و در ژنوتیپ طارم منطقه صفر، ۴۲- و ۱۴ درصد بود (جدول ۴-۹).
با افزایش غلظت دی اکسید کربن غلظت کاروتنوئید در ژنوتیپ های فجر، حسنی، شیرودی و طارم منطقه در سطح غلظت نیتروژن ۷۱۲/۰ میلیمولار به ترتیب ۲۰-، ۲۰۰، ۲۰۰ و ۵/۱۲- درصد، در سطح ۴۲/۱ میلی مولار صفر، ۳۶-، ۱۶ و ۵۳- درصد و در سطح ۸۵/۲ میلیمولار ۳۳-، ۹-، ۲۷ و ۱۷ درصد و در سطح ۷۹/۳ میلیمولار ۱۰، ۱۶۰، ۳۹ و ۶- درصد تغییر یافت (جدول ۴-۹).
به عبارت دیگر بیشترین تغییر پذیری (به صورت افزایشی) در اثر افزایش غلظت دی اکسید کربن در سطح نیتروژن ۷۱۲/۰ میلی مولار در ژنوتیپهای حسنی و شیرودی و در سطح ۷۹/۳ میلیمولار در ژنوتیپ حسنی مشاهده شد. همچنین بیشترین کاهش غلظت کاروتنوئید در ژنوتیپ طارم منطقه مربوط به سطح ۴۲/۱ میلیمولار بود.
۴-۲-۵- حجم ریشه
اثر غلظت دی اکسید کربن بر حجم ریشه از نظر آماری معنی‌دار نبود (جدول ۴-۷). میانگین حجم ریشه در شرایط معمول و غنی شده دی اکسید کربن ۴۲۴/۰ سانتی متر مکعب در بوته بود (جدول ۴-۸).
غلظت نیتروژن محلول غذایی اثر معنیداری بر حجم ریشه از لحاظ آماری نداشت (جدول ۴-۷). با این حال حجم ریشه در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۴۲/۱ و ۷۹/۳ میلیمولار نسبت به سطح شاهد (۸۵/۲ میلیمولار) به ترتیب ۵، ۲ و ۱۲ درصد کاهش یافت (جدول ۴-۸).
اثر ژنوتیپ بر حجم ریشه در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۷). مقادیر حجم ریشه در ژنوتیپهای فجر، حسنی، شیرودی و طارم منطقه به ترتیب ۳۲۳/۰، ۵۷۲/۰، ۴۳۴/۰ و ۳۶۸/۰ سانتیمتر مکعب در بوته بود. همچنین تفاوت بیشترین مقدار حجم ریشه در ژنوتیپ حسنی نسبت به کمترین مقدار در ژنوتیپ فجر ، ۴۳ درصد بود (جدول ۴-۸).
برهمکنش اثرات نیتروژن و ژنوتیپ بر حجم ریشه در سطح احتمال پنج درصد از نظر آماری معنی‌دار بود (جدول ۴-۷). حجم ریشه در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۴۲/۱ و ۷۹/۳ میلی‌مولار نسبت به شاهد (۸۵/۲ میلی‌مولار) در ژنوتیپ فجر به ترتیب ۷-(۱۶%)، ۲۰-(۴۷%) و ۱۱-(۲۶%)، در ژنوتیپ حسنی به ترتیب صفر(صفر%)، ۵+(۹%) و ۲+(۴%)، در ژنوتیپ شیرودی به ترتیب ۷+(۱۹%)، ۲۲+(۶۱%) و صفر(صفر%)، و در ژنوتیپ طارم منطقه به ترتیب ۱۲-(۲۵%)، ۱۳-(۲۷%) و ۱۷-(۳۶%) واحد بر حسب سانتیمتر مکعب در بوته تغییر یافت (جدول ۴-۹).
برهمکنش اثرات سه گانه غلظت دی اکسید کربن، نیتروژن و ژنوتیپ بر حجم ریشه در سطح احتمال پنج درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۷). در شرایط غلظت معمول دی اکسید کربن، حجم ریشه در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۴۲/۱ و ۷۹/۳ میلی‌مولار نسبت به شاهد (۸۵/۲ میلی‌مولار) در ژنوتیپ فجر به ترتیب ۳۶-، ۶۸- و ۱۵- درصد، در ژنوتیپ حسنی ۱۱، ۱۸- و صفر درصد، در ژنوتیپ شیرودی ۱۴، ۵۵ و ۲۶ درصد، و در ژنوتیپ طارم منطقه ۵، ۲ و ۲۵- درصد بود. این در حالی است که در شرایط دی ‌اکسید کربن غنی شده (۷۰۰ میکرومول در مول)، حجم ریشه در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۴۲/۱ و ۷۹/۳ میلی‌مولار نسبت به شاهد در ژنوتیپ فجر به ترتیب ۲۱، ۹- و ۳۰- درصد، در ژنوتیپ حسنی ۹-، ۳۶ و ۹ درصد، در ژنوتیپ شیرودی ۲۳، ۶۵ و ۲۱- درصد، و در ژنوتیپ طارم منطقه ۴۸-، ۵۰- و ۲۳- درصد تغییر یافت (جدول ۴-۹).
با افزایش غلظت دی اکسید کربن میزان تغییر حجم ریشه در ژنوتیپهای فجر، حسنی، شیرودی و طارم منطقه در سطح غلظت نیتروژن ۷۱۲/۰ میلیمولار به ترتیب ۳۳، ۱۸-، ۲۲ و ۳۴- درصد بود. این مقادیر در سطح ۴۲/۱ میلیمولار به ترتیب ۸۸، ۶۶، ۱۹ و ۳۳- درصد و در سطح ۸۵/۲ میلیمولار به ترتیب ۵/۳۰-، صفر، ۱۲ و ۳۵ درصد و در سطح ۷۹/۳ میلیمولار به ترتیب ۴۳-، ۱۰، ۳۰- و ۵ درصد بود.
به عبارت دیگر در ژنوتیپ فجر با افزایش غلظت دی اکسید کربن حجم ریشه در سطوح پایین نیتروژن (۷۱۲/۰ و ۴۲/۱ میلیمولار) افزایش ولی در سطوح بالا (۸۵/۲ و ۷۹/۳ میلیمولار) کاهش یافت. عکس روند فوق در ژنوتیپ طارم منطقه مشاهده شد. افزایش دی اکسید کربن در کلیه سطوح نیتروژن به استثنای سطح ۷۹/۳ میلیمولار موجب افزایش حجم ریشه شد. در ژنوتیپ حسنی در سطح نیتروژن ۷۱۲/۰ میلیمولار حجم ریشه کاهش ولی در سطح ۴۲/۱ میلیمولار افزایش نشان داد.
۴-۲-۶- سهم ریشه از وزن خشک کل گیاه
اثر غلظت دی اکسید کربن بر سهم ریشه از وزن خشک کل گیاه در سطح احتمال پنج درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۷). افزایش غلظت دی اکسید کربن نسبت به شرایط معمول باعث کاهش ۱/۱۱ درصدی سهم ریشه از وزن خشک کل شد (جدول ۴-۸). اندام هوایی اولین دسترسی را به دی اکسید کربن، نور و سایر عوامل اقلیمی دارد؛ در حالی که ریشه ها اولین دسترسی را به نیتروژن، آب و سایر عوامل خاکی دارند [۲۰]. در نتیجه با افزایش غلظت دی اکسید کربن رشد اندام هوایی نسبت به ریشه بیشتر بود و باعث کاهش سهم ریشه از وزن خشک کل شد. روگرس و همکاران (۱۹۹۶) بیان داشتند که با افزایش غلظت دی اکسید کربن پاسخ نسبت وزن خشک ریشه به اندام هوایی بستگی به نوع گیاه، تامین مواد غذایی و دیگر عوامل آزمایشگاهی دارد. ایشان بیان داشتند که نیتروژن زیاد، دمای پایین و بالا باعث کاهش این نسبت و شرایط کمبود نیتروژن و دمای مطلوب باعث افزایش این نسبت میشود [۶۵].
اثر غلظت نیتروژن محلول غذایی بر سهم ریشه از وزن خشک کل گیاه در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۷). سهم ریشه در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰ و ۴۲/۱ میلی‌مولار نسبت به سطح شاهد (۸۵/۲ میلی‌مولار) به ترتیب ۳/۵۱ و ۱/۲۱ درصد افزایش و در سطح ۷۹/۳ میلی‌مولار نسبت به شاهد، ۵/۷ درصد کاهش نشان داد (جدول ۴-۸). به طور کلی فراوانی نیتروژن برای رشد قسمت هوایی مطلوب است ولی موجب محدودیت رشد ریشه میشود [۲۰].

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

اثر ژنوتیپ بر سهم ریشه از وزن خشک کل گیاه در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۷). مقادیر سهم ریشه از وزن خشک کل گیاه در ژنوتیپهای فجر، حسنی، شیرودی و زارم منطقه به ترتیب ۵/۱۳، ۴/۱۳، ۹/۱۶ و ۶۶/۹ درصد بود. همچنین تفاوت بیشترین میزان سهم ریشه در ژنوتیپ شیرودی نسبت به کمترین میزان در ژنوتیپ طارم منطقه، ۴۳ درصد بود (جدول ۴-۸).
۴-۲-۷- وزن خشک گیاه
اثر غلظت دی اکسید کربن بر وزن خشک گیاه (اندام هوایی، ریشه و کل گیاه) از نظر آماری معنی‌دار نبود (جدول۴-۷). با این حال میزان افزایش وزن خشک اندام هوایی و کل گیاه در شرایط دی اکسید کربن غنی شده در مقایسه با شرایط معمول به ترتیب حدود ۷ و ۶ درصد بود (جدول ۴-۸). عملکرد ماده خشک گیاهان زراعی نتیجه جذب خالص دی اکسید کربن در طول رشد گیاه میباشد [۲۰]. عموما افزایش دی اکسید کربن نرخ فتوسنتز و رشد گیاه را تحریک میکند [۵۷]. روی و همکاران (۲۰۱۲) نشان دادند که در شرایط افزایش غلظت دی اکسید کربن تا سطح ۵۵۰ میکرومول در مول، تجمع ماده خشک در تمام مراحل رشد برنج به طور معنی داری افزایش یافت [۶۶]. همچنین شیمونو و همکاران (۲۰۱۳) بیان داشتند افزایش غلظت دی اکسید کربن تا سطح ۲۰۰ میکرومول در مول بیشتر از غلظت معمول آن عملکرد زیست توده برنج را ۲۷ درصد افزایش داد که این افزایش عمدتا در نتیجه تولید پنجه بیشتر در این شرایط بود [۷۱]. گراف و همکاران (۲۰۰۶) با بررسی ۴۴ مطالعه بر روی رشد ریشه بیان داشتند که افزایش دی اکسید کربن به طور میانگین وزن ریشه را ۲۸ درصد افزایش داده است [۴۳]. از جمله دلایل افزایش در وزن خشک گیاه در اثر افزایش غلظت دی اکسید کربن به افزایش فتوسنتز و سطح برگ میتوان اشاره کرد [۲۶].
اثر غلظت نیتروژن محلول غذایی بر وزن خشک اندام هوایی، ریشه و کل گیاه در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۷). وزن خشک اندام هوایی در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۴۲/۱ و ۷۹/۳ میلی‌مولار نسبت به شاهد ( ۸۵/۲ میلی‌مولار) به ترتیب ۳/۳۹، ۱/۱۹ و ۱۲ درصد کاهش نشان داد (جدول ۴-۸). میزان وزن خشک کل زیست توده در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۴۲/۱ و ۷۹/۳ میلی‌مولار نسبت به شاهد به ترتیب حدود ۳۵، ۱۶ و ۱۲ درصد کاهش یافت (جدول۴-۸). کاربرد نیتروژن موجب افزایش تجمع ماده خشک در بخش رویشی گیاه میشود. نیتروژن باعث افزایش ارتفاع، محتوای کلروفیل، میزان پروتئین‌های محلول و در نتیجه ایجاد پتانسیل بیشتر در عملکرد محصولات زراعی میشود [۵۶]. البته لازم به ذکر است میزان این افزایش تا یک سطح معینی در گیاه رخ میدهد و بعد از آن افزایشی در وزن خشک گیاه دیده نمیشود.
وزن خشک ریشه در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰ و ۷۹/۳ نسبت به شاهد (۸۵/۲ میلی‌مولار) به ترتیب ۵/۲ و ۱۵ درصد کاهش نشان داد، در حالی که سطح ۴۲/۱ میلی‌مولار نسبت به شاهد ۵ درصد افزایش نشان داد (جدول۴-۸). افزایش وزن خشک ریشه در غلظت ۴۲/۱ میلی‌مولار برای دستیابی ریشه به نیتروژن محلول غذایی بوده است، در حالی که کمبود نیتروژن در سطح ۷۱۲/۰ میلی‌مولار نتوانست شرایط رشد ریشه را مانند سطح ۴۲/۱ ایجاد کنند. احتمالا کاهش وزن خشک ریشه در سطح ۷۹/۳ میلیمولار به دلیل افزایش سطح نیتروژن محلول غذایی و ایجادشرایط سمیت آمونیومی برای ریشه بوده است. چن و همکاران (۲۰۱۳) بیان داشتند سطوح بالای آمونیوم محلول غذایی به عنوان عامل بازدارنده توسعه طول و سطح ریشه عمل میکند [۳۴].
اثر ژنوتیپ بر وزن خشک اندام هوایی، ریشه و کل گیاه در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۷). مقادیر وزن خشک ریشه در ژنوتیپهای فجر، حسنی، شیرودی و طارم منطقه به ترتیب ۰۳۰/۰، ۰۵۳/۰، ۰۳۷/۰ و ۰۳۰/۰ گرم بود. همچنین تفاوت بیشترین وزن خشک ریشه در ژنوتیپ حسنی نسبت به کمترین مقدار در ژنوتیپ فجر، ۴۳ درصد بود (جدول ۴-۸).
مقادیر وزن خشک اندام هوایی در ژنوتیپهای فجر، حسنی، شیرودی و طارم منطقه به ترتیب ۲۰۸/۰، ۳۶۷/۰، ۱۹۷/۰ و ۲۹۲/۰ گرم بود. همچنین تفاوت بیشترین وزن خشک اندام هوایی در ژنوتیپ حسنی نسبت به کمترین مقدار در ژنوتیپ شیرودی، ۴۶ درصد بود (جدول ۴-۸).
مقادیر وزن خشک کل گیاه در ژنوتیپهای فجر، حسنی، شیرودی و طارم منطقه به ترتیب ۲۳۸/۰، ۴۲۱/۰، ۲۳۴/۰ و ۳۲۳/۰ گرم بود. همچنین تفاوت بیشترین وزن خشک کل گیاه در ژنوتیپ حسنی نسبت به کمترین مقدار در ژنوتیپ شیرودی، ۴۴ درصد بود (جدول ۴-۸).
آذرپور و همکاران (۱۳۹۰) نیز بیان داشتند که تفاوت معنی‌داری در بین ژنوتیپهای ایرانی علی کاظمی، هاشمی و خزر از نظر تجمع ماده خشک وجود داشت [۱].
اثر برهمکنش نیتروژن و ژنوتیپ بر وزن خشک اندام هوایی و وزن خشک کل گیاه در سطح احتمال پنج درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۷ و شکل ۴-۸). پاسخ وزن خشک اندام هوایی و کل زیست توده ژنوتیپهای فجر و طارم به سطوح نیتروژن محلول غذایی تا غلظت ۸۵/۲ میلی‌مولار روند افزایشی و سپس در غلظت ۷۹/۳ میلی‌مولار روند کاهشی نشان داد. ژنوتیپ حسنی تا غلظت ۸۵/۲ میلی‌مولار روند افزایشی و سپس در غلظت ۷۹/۳ میلی‌مولار روند ثابت داشت. در حالی که در ژنوتیپ شیرودی با افزایش سطوح نیتروژن محلول غذایی تا غلظت ۷۹/۳ میلی‌مولار روند افزایشی مشاهده شد (جدول ۴-۱۰). حکیم و همکاران (۲۰۱۲) نیز بیان داشتند که تفاوت بین ژنوتیپها در تجمع ماده خشک ناشی ازمصرف نیتروژن به دلیل تفاوت در کارایی نیتروژن ژنوتیپها میباشد [۴۵]. واکنش ژنوتیپ شیرودی به افزایش سطوح نیتروژن محلول غذایی احتمالا به دلیل کودپذیری بیشتر آن در این مرحله از رشد می‌باشد.
اثر برهمکنش غلظت دی اکسید کربن و ژنوتیپ بر وزن خشک اندام هوایی، ریشه و کل گیاه در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۷). با افزایش غلظت دی اکسید کربن وزن خشک اندام هوایی در ژنوتیپ طارم منطقه ۱۹ درصد کاهش در حالی که در ژنوتیپهای حسنی و شیرودی به ترتیب ۱۶ و ۴۰ درصد افزایش نشان داد. افزایش ۸ درصدی ژنوتیپ فجر از نظر آماری معنی‌دار نبود (شکل ۴-۷). در اثر افزایش غلظت دی اکسید کربن وزن خشک ریشه ژنوتیپ طارم ۳۶ درصد کاهش یافت در صورتی که تغییرات ژنوتیپهای حسنی (۴- درصد)، فجر (۲۰ درصد) و شیرودی (۶ درصد) از نظر آماری معنی‌دار نبود (شکل۴-۷).
روند تغییرات وزن خشک کل گیاه در پاسخ به افزایش غلظت دی اکسید کربن مشابه تغییرات وزن خشک اندام هوایی بود (شکل ۴-۷). با افزایش غلظت دی اکسید کربن محیط وزن خشک کل گیاه نیز مطابق با وزن خشک اندام هوایی در ژنوتیپهای حسنی و شیرودی به ترتیب ۱۳ و ۳۴ درصد افزایش ولی در ژنوتیپ طارم منطقه ۲۱ درصد کاهش نشان داد. افزایش ۱۰ درصدی در ژنوتیپ فجر از نظر آماری معنی‌دار نبود. بیکر (۲۰۰۴) در مطالعه خود بر روی ژنوتیپهای برنج در جنوب آمریکا نشان داد که با افزایش غلظت دی اکسید کربن تا سطح ۷۰۰ میکرومول در مول، وزن خشک اندام هوایی ژنوتیپهای کوکودری، سیپرس و جفرسون به ترتیب ۴۰، ۴۶ و ۳۶ درصد افزایش نشان دادند [۲۸].
شکل۴-۷- اثر غلظت دی اکسید کربن محیط بر وزن خشک ریشه و اندام هوایی ژنوتیپ‌های برنج