در فقه اسلامی نیز زمانی نظریه محدود بودن صورت قراردادها (عقود معیّن) حاکم بود، امّا رفته رفته فقیهان معاصر ‌به این نتیجه رسیدند که قالب‌های سنّتی پاسخگوی نیاز جوامع امروزی نیست و لذا با فاصله گرفتن از نظریات محدود کننده گذشته، تمایل پیدا کردند که هر عقد معقول و اخلاقی مورد نیاز را که با احکام شرع مخالفت ندارد، به عنوان منبع التزام و در قلمرو حکم وفای به عهد^[۷۲] قرار دهند. قانون مدنی ایران که منبع اصلی آن فقه امامیه می‌باشد، نمونه بارز این گرایش فقهی است. از اصل آزادی قراردادی نتایجی به دست می‌آید که عبارتند از:

۱-اشخاص می‌توانند به هر صورت که مایلند قرارداد خود را منعقد ساخته و آزادانه نتایج و آثار آن را تعیین کنند (اصل آزادی قراردادی به معنای خاص مذکور در ماده ۱۰ ق.م.).

۲-قرارداد، تنها به تراضی طرفین محقّق می شود و برای انعقاد آن نیازی به تشریفات و صورت‌های خاص مانند به کار گیری واژه های مخصوص و حضور گواه و تنظیم سند نیست (اصل رضایی بودن قراردادها که ماده ۱۹۱ ق.م. به آن اشاره دارد).

۳-پس از انعقاد قرارداد، دو طرف پایبند و ملزم به رعایت مفاد تراضی خود بوده و نمی توانند به بهانه هایی از قبیل رعایت عدالت و انصاف از اجرای تعهد خود سر باز زنند (اصل لزوم قراردادها که ماده ۲۱۹ ق.م. به آن تصریح نموده است).

۴-معاملات و عقود فقط بین طرفین متعاملین و قائم مقام قانونی آن ها مؤثر است (اصل نسبی بودن قراردادها که ماده ۲۳۱ ق.م. آن را بیان داشته است). (همان، ۱۳۸۵ ب: ۴۶-۴۴)

۲-۱-۲-۲- محدوده اصل آزادی قراردادی

در بحث از محدوده و قلمرو شمول اصل آزادی قراردادی در پی اثبات این موضوع هستیم که اصل مذکور، محدود به دوره قراردادی نشده و در دوره پیش قراردادی نیز جاری است. در این راستا به روش منطقیون، ابتدا به بیان مقدّمات پرداخته و سپس با بهره گرفتن از آن مقدّمات نتیجه گیری می‌کنیم.

مقدّمه اول: می‌دانیم که آزادی قراردادی به عنوان یک اصل مسلّم در حقوق قراردادها مورد پذیرش قرار گرفته و بر طبق آن طرفین می‌توانند قرارداد خود را به هر صورت که مایلند منعقد ساخته و آثار آن را تعیین نمایند. قراردادی که بدین نحو منعقد شده است، مورد حمایت قانون نیز قرار گرفته و لذا از پشتوانه و استحکام قطعی و کافی برخوردار است.

مقدّمه دوم: می‌دانیم که روند تکاملی انعقادهر قرارداد صحیحی، از مراحل مختلفی تشکیل شده است و شخص معامله کننده از ابتدا تا تشکیل قرارداد این مراحل روانی را طی می‌کند. مرحله اول، مرحله خطور و تصوّر^[۷۳] است که به طور قهری انجام می شود و اختیارو اراده در تحقّق آن نقشی ندارد. به طور مثال، ابتدا تصویر اتومبیل و فروش آن در ذهن نقش می بندد و مورد ادراک قرار می‌گیرد. مرحله دوم، مرحله سنجش^[۷۴] است که پس از انعکاس تصویر فروش اتومبیل در ذهن، در این مرحله شخص آن را برّرسیمی کند و سود و زیان و سایر آثار آن را می سنجد. مرحله سوم، مرحله رضا و تصمیم^[۷۵] است که در آن شخص معامله کننده پس از سنجش، در صورتی که فروش اتومبیل را به سود خود و مطابق خواسته خود ببیند به آن معامله مایل می شود و این تمایل همان رضاست که با پیدایش تصمیم بر انجام معامله ملازمه دارد. این تصمیم را که صرفاً یک آمادگی روانی برای ایجاد عقد در آینده می‌باشد نباید با قصد انشاء اشتباه گرفت. مرحله چهارم و آخر، مرحله اجرای تصمیم^[۷۶] است. تا اینجا هیچ اقدامی در جهت ایجاد معامله انجام نشده است. از این مرحله، فروشنده اتومبیل درصدد اجرای تصمیم خود بر می‌آید و برای رسیدن به آنچه که مایل گردیده است به تهیه مقدّمات فروش اتومبیل مانند مراجعه به بنگاه معاملات اتومبیل و تعیین قیمت فروش و مذاکره و توافق با خریدار ‌در مورد قیمت و چگونگی پرداخت آن می پردازد. اگر فروشنده و خریدار (که او نیز به نوبه خود مراحل روانی مذکور را طی ‌کرده‌است) با امضای مندرجات دفتر اسناد رسمی با آگاهی و به قصد تشکیل معامله، تصمیم خود را نسبت به ایجاد عقد بیع اجراء کنند، این اراده و قصد ابراز شده طرفین همان قصد انشاء است که عنصر سازنده عقد می‌باشد. (شهیدی، ۱۳۸۵ الف: ۱۳۱-۱۲۹ و حاجی عزیزی، ۱۳۸۶)

با در نظر گرفتن سیر مراحل روانی برای عقد قرارداد که توضیح آن در بالا آمد، به روشنی پیدا‌ است که سه مرحله نخست و حتّی مرحله چهارم تا پیش از ابراز قصد انشای قرارداد، مرحله پیش قراردادی به معنای عام را تشکیل می‌دهند. در این مرحله عام، شخص با اختیار و آزادی، اقدام به سنجش و تصمیم گیری و انشای معامله می‌کند. مرحله پیش قراردادی به معنای خاص نیز که همان مرحله ورود طرفین به مذاکرات و ادامه آن در جهت بستن قرارداد نهایی است، در داخل این مرحله عام قرار داشته و جزئی از آن است.

نتیجه اینکه بارقه های اصل آزادی قراردادی، از دوره پیش قراردادی نمایان می شود و منطقی نیست که تصوّر کنیم این آزادی در مرحله قراردادی به وجود می‌آید و در مرحله پیش قراردادی وجود ندارد. در واقع مرحله پیش قراردادی، جزئی از مرحله قراردادی در معنای عام محسوب می شود و لذا اصل آزادی قراردادی در مرحله پیش قراردادی هم حاکم بوده و اصل علیحده ای به نام آزادی پیش قراردادی وجود ندارد. حتّی می توان گفت که محل اوّلیه اجرای اصل آزادی قراردادی در مرحله پیش قراردادی است. به عبارت دیگر، مرحله پیش قراردادی به مثابه پلی برای رسیدن به سر منزل مقصود که همانا قرارداد نهایی است، می‌باشد و از این لحاظ تفکیک آن ها از هم دشوار است.

مرحله پیش قراردادی از دو حال خارج نیست: یا منتج به ورود به مرحله قراردادی خواهد شد یا اینکه به هر دلیل، طرفین به قرارداد نهایی نرسیده و مذاکرات به شکست می‌ انجامد. در حالت اوّل، تصوّر ضمّ مرحله پیش قراردادی به مرحله قراردادی و جریان اصل آزادی قراردادی در آن دو ساده خواهد بود. در حالت دوم هم اصل آزادی قراردادی با آغاز اختیاری مذاکرات نمود پیدا کرده امّا مذاکرات به شکست می‌ انجامد. این عدم موفقیّت در رسیدن به توافق نهایی به اصل مذکور آسیبی وارد نساخته و هر یک از طرفین در ورود و خروج (با حسن نیّت) از مذاکرات، آزاد و مختار هستند و نمی توان هیچ کس را به بستن قراردادی که بدان تمایل ندارد وادار نمود.

پس ‌بنابرین‏، قلمرو شمول اصل آزادی قراردادی، شامل دو چهره است. چهره اوّل این اصل که از مرحله پیش قراردادی شروع می شود، در بر گیرنده آزادی ورود به مذاکرات پیش قراردادی و خروج از آن و نیز اختیار ورود یا عدم ورود به مرحله قراردادی است. چهره دوّم این اصل در زمان بسته شدن قرارداد نمود پیدا می‌کند و شامل اختیار تعیین نوع قرارداد فی ما بین و مفاد و شرایط و آثار آن است (ماده ۱۰ ق.م.).از این نظر شایسته بود که قانون‌گذار در ماده ۱۰ قانون مدنی عباراتی را به کار می‌برد که به صراحت، اصل آزادی قراردادی را در ورود به مذاکرات و بستن قرارداد نهایی نیز بیان می داشت.

– نوع، ماهیت و دامنه معیارهای ارزیابی عملکرد بر نوع رویکرد سازمان در استفاده از منابع ارزیابی تأثیر بسزایی دارد.

– رابطه موجود بین معیارهای ارزیابی عملکرد و روش های موجود ارزیابی عملکرد قابل انکار نیست. بدین معنی که هیچ روش ارزیابی را نمی­ توان یافت که بدون در نظر گرفتن معیارهای ارزیابی عملکرد، فعالیت سنجش عملکرد را انجام دهد(حقیقی، ۱۳۷۶، ۸۲(.

۲-۵- شاخص­ های ارزیابی عملکرد کارکنان

مفهوم شاخص: کلمه شاخص در فرهنگ لغت فارسی به معنای نماگر، نمایانگر، نمایه، نشانگر، شناسه، معرف، شناسانه، شناساگر و پیراسنجه آمده است که از آن ها برای ارزیابی معیارها استفاده می­ شود. به سخنی دیگر شاخص ­ها، ابزارهایی هستند که کیفیت دید ما را در هنگام تماشای موضوع مورد مطالعه از دریچه معیارها، ارتقا می­ دهند؛ به عنوان مثال اگر موضوع مورد مطالعۀ ما، بررسی کیفیت زندگی جامعه شهری تهران باشد، برای این مطالعه، معیارهای چندی نظیر آلودگی هوا، رفاه مادی، امنیت اجتماعی و آزادی­های فردی را ‌می‌توان انتخاب کرد، آنگاه برای بررسی آلودگی هوا، می توان از شاخص­ های مشخصی نظیر غلظت منواکسیدکربن، ذرات معلق، سرب و… در هوا را مورد اندازه ­گیری قرار داد. لازم به ذکر است در فرایند ارزیابی عملکرد کارکنان این که «چه چیزی» اندازه ­گیری شود حیاتی­تر است از اینکه «چطور» اندازه گیری شود؛ زیرا انتخاب معیارها و به تبع آن ها شاخص­ های اشتباهی می ­تواند موجب نتایج غیر کارکردی جدی شود(میانداری، ۱۳۸۲، ۵۳).

تشخیص عملکرد خوب و بد به وجود شاخص­ هایی بستگی دارد که بر مبنای اهداف نظام ارزیابی عملکرد کارکنان طراحی گردیده و عملکرد افراد به وسیله آن ها مورد سنجش و اندازه ­گیری قرار می­ گیرند. هر اندازه شاخص ­ها دقیق­تر و مرتبط با شاغل باشند، نتایج ارزشیابی مفیدتر و اثربخش­تر خواهد بود. به طور کلی شاخص ­ها را ‌می‌توان به چهار دسته اصلی تقسیم کرد.

۱- شاخص­ های ویژگی فردی ۲- شاخص­ های اخلاقی ۳- شاخص­ های ارزشی ۴- شاخص­ های کاری

۱- شاخص­ های ویژگی فردی: به شرایط انجام موفقیت آمیز وظایف و مسئولیت ­ها نظیر سن، سابقه، تحصیلات، جنسیت و… اطلاق می­ شود.

۲- شاخص­ های اخلاقی: صفات و خصوصیاتی را شامل می­گردد که مورد پذیرش جامعه باشد. مانند: ادب، صداقت، قابلیت اعتماد و نظایر این ها.

۳- شاخص­ های ارزشی: شاخص­ هایی هستند که در جهان­بینی انسان ریشه دارند. بینش­ها، نگرش­ها، طرز تلقی­ها و نظایر این ها، از شاخص­ های ارزشی به شمار می­روند.

۴- شاخص­ های کاری: به میزان کار، کیفیت کار و نظایر آن ها اطلاق می­گردد.

به طور کلی، مهمترین عامل و عنصر یک نظام ارزشیابی عملکرد، شاخص­ هایی هستند که در مجموعه نظام برای سنجش میزان و کیفیت کار پیش ­بینی می­گردند، و ابزار مؤثر و واقعی ارزشیابی کننده برای ارزشیابی به شمار می­آیند(سبحان اللهی، ۱۳۷۹).

شاخص های ارزیابی عملکرد تدوین شده باید ویژگی یک سیستم هوشمند و پیشرفته را داشته باشند که عبارتند از:

– مخصوص، معین و مشخص باشد. یعنی شاخص جامع و مانع، شفاف و ساده، واضح، رسا و صریح باشد به طوری که برداشت یکسانی از مفاهیم ایجاد نماید.

– قابل اندازه ­گیری باشد. سنجش آن ها به سادگی مقدور باشد. یعنی علاوه بر عملکرد کمّی، قابلیت تعریف عملکرد کیفی شاخص در قالب های متغیر کمّی را نیز داشته باشد.

– قابل دستیابی باشد.

– واقع گرایانه باشد. یعنی با فعالیت ها، مأموریت‌ ها ، خط مشی و راهبردهای واقعی سازمان و با حوزه ­های حساس و کلیدی عملکرد سازمان مرتبط باشد.

– چارچوب و محدودۀ زمانی، یعنی شاخص دوره ارزیابی معین داشته باشد.

– بانک اطلاعاتی، یعنی داده ها و اطلاعات لازم و مربوط به شاخص وجود داشته باشد (رحیمی، ۱۳۸۵).

۲-۶- رویکردهای ارزیابی عملکرد کارکنان

برای انجام ارزشیابی صحیح بایستی رویکردهای ارزیابی عملکرد کارکنان را شناسایی کرده و کاربرد هر کدام را در موقعیت‌های معین بدانیم. به طور کلی پنج رویکرد در خصوص ارزشیابی عملکرد معرفی شده است (نو^[۱۸] و دیگران، ۲۰۰۸، ۳۵۵ اسنل و بولندر^[۱۹] ، ۲۰۰۷، ۳۴۸) این رویکردها عبارتند از: ۱- رویکرد مقایسه‌ای ۲- رویکرد ویژگی‌ها ۳- رویکرد رفتاری ۴- رویکرد نتایج و ۵- رویکرد کیفیت.

الف) رویکرد مقایسه‌ای: رویکرد مقایسه‌ای به مدیریت عملکرد ، نیازمند این است که ارزیابی کننده، عملکرد افراد را با دیگران مقایسه کند. این رویکرد معمولاً از ارزیابی جامع یک عملکرد فردی یا ارزشی به منظور رتبه‌بندی افراد در یک گروه کاری استفاده می‌کند. حداقل سه تکنیک در این رویکرد مورد استفاده قرار می‌گیرد که شامل: رتبه‌بندی، توزیع اجباری، و مقایسه زوجی می‌شود.

ب) رویکرد ویژگی‌های فردی: این رویکرد به مدیریت عملکرد، بر گسترش ویژگی­های معینی که برای موفقیت سازمان مطلوب تلقی می‌گردد، تأکید می‌کند. تکنیک­هایی که در این رویکرد مورد استفاده قرار می‌گیرند مجموعه‌ای از رفتارها و ویژگی‌ها شامل: ابتکار، رهبری، خصلت رقابتی و ارزشیابی افراد را در بر می‌گیرد.

پ) رویکرد رفتاری: این رویکرد تلاش می‌کند رفتارهایی که یک کارمند بایستی انجام دهد تا در کارش مؤثر باشد را تعریف کند. تکنیک‌های متنوعی در این رویکرد تعریف شده است که مستلزم این است که یک مدیر ارزیابی ‌کند کدام کارمند این رفتارها را از خود بروز می‌دهد. این تکنیک‌ها شامل ۵ تکنیک: وقایع حساس، مقیاس‌های درجه‌بندی رفتاری، مقیاس‌های مشاهده رفتاری، اصلاح رفتار سازمانی و مراکز سنجش می‌باشد.

ت) رویکرد نتایج: این رویکرد بر مدیریت اهداف، نتایج قابل اندازه‌گیری یک شغل و گروه ­های کاری تمرکز دارد. این رویکرد فرض را بر این می‌گذارد که می‌توان فردیت خود را از فرایند اندازه‌گیری جدا کرد که در این صورت نتایج به دست آمده نزدیک‌ترین شاخص‌های ویژگی‌های فردی به اثربخشی سازمانی است. دو سیستم مدیریت عملکردی که در این رویکرد جای می‌گیرد شامل: مدیریت بر مبنای اهداف و سیستم ارزیابی و اندازه‌گیری بهره‌وری می‌باشد.

ث) رویکرد کیفیت: چهار رویکرد پیش گفته رویکردها سنتی به اندازه‌گیری و ارزیابی عملکرد کارکنان تلقی می‌شوند. دو ویژگی اصلی رویکرد کیفیت؛ مشتری‌گرایی و رویکرد پیشگیری از خطا هستند. ارتقاء رضایت مشتریان داخلی و خارجی از اهداف اولیه و اساسی رویکرد کیفیت است.

۲-۷- روش­ها و فنون ارزیابی عملکرد کارکنان

روش­های مختلفی برای ارزشیابی عملکرد کارکنان وجود دارد که در قالب هر یک از رویکردهای ذکر شده می‌توان آن ها را دسته‌بندی نمود (بایرز و رو^[۲۰]، ۲۰۰۸ ، ۲۱۸) اما اینکه کدام روش، مناسب‌ترین یا بهترین روش ارزیابی است به هدف سازمان از ارزیابی کارکنان بستگی دارد و معمولاً نیز ترکیبی از روش های مختلف برای ارزیابی کارکنان به کار گرفته می‌شود. اسنل و بولندر (۲۰۰۷ ، ۳۸۴) روش های ارزشیابی عملکرد را در سه دسته کلی به شرح زیر ارائه نموده‌اند.

الف) روش های مبتنی بر ویژگی‌های فردی

– روش مقیاس رتبه‌بندی ترسیمی^[۲۱]

– روش مقیاس استانداردهای مختلط^[۲۲]

– روش انتخاب اجباری^[۲۳]

– روش توصیفی^[۲۴]

آیتکن و کامرتون، قدرت نقدشوندگی را توان تبدیل اوراق بهادار به پول نقد در پایین‌ترین سطح هزینه های مبادلاتی تعریف می‌کنند.

در جامعترین تعریف نقدشوندگی بازار عبارت است از توانایی انجام معاملات در حجم بالا، با حداکثر سرعت، حداقل هزینه و حداقل اثر قیمت، این تعریف برروی چهار بعد از نقدشوندگی تمرکز دارد:‌حجم معاملات، سرعت معاملات، هزینه معاملات و اثر قیمت.

یکی از مهمترین کارکردهای بازار سرمایه، تامین نقدشوندگی است. در حقیقت بازارهای ثانویه ضمن فراهم کردن نقدشوندگی، از طریق کشف قیمت و توانایی انتقال ریسک، باعث کاهش هزینه سرمایه می‌گردند. فرناندز (۱۹۹۹) از قول «کینز» بیان می‌کند که نقدشوندگی، توسط یک معیار مطلق قابل اندازه‌گیری نیست. در متون مالی گاهی برای رساندن مفهوم، به جای واژه نقدشوندگی از واژه بازارپذیری یا قابلیت خرید و فروش استفاده می‌شود، زیرا هر چه تعداد خریداران و فروشندگان بالقوه یک دارایی بیشتر باشد، آن دارایی نقدشوندگی بیشتری دارد. (نوبهار، ۱۳۸۸).

نقدشوندگی معیارهای زیادی دارد، که هیج کدام قادر به اندازه‌گیری تمام ابعاد آن نیستند روبین در سال ۲۰۰۷ معیارهای نقدشوندگی را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد:

الف) معیارهای مبتنی بر معامله: شامل حجم معاملات، فراوانی معاملات، ارزش سهام معامله شده، تعداد روزهای معاملاتی، نرخ گردش سهام، درصد سهام شناور آزاد، زمان انتظار معامله، رتبه‌ی نقدشوندگی،

ب) معیارهای مبتنی بر سفارش: شامل تفاوت قیمت پیشنهادی عرضه و تقاضا، تفاوت عرضه و تقاضای مؤثر و عمق بازار.

ویس (۲۰۰۴) چهار بعد نقدشوندگی را اینگونه مشخص نموده است:

زمان انجام معامله: که به صورت توانایی انجام معامله به صورت آنی در قیمت جاری بازار تعریف می‌شود.

استحکام: که به صورت توانایی خرید و فروش دارایی در تقریبا یک قیمت و زمان تعریف می‌شود.

عمق: که توانایی خرید یا فروش میزان شخصی از یک دارایی بدون تحت تأثیر قرار دادن قیمت تعریف می‌شود.

برگشت‌پذیری: که به صورت سرعت بازگشت قیمت‌ها به سطوح قبلی، پس از تغییر در قیمت با انجام معاملات بزرگ تعریف می‌شود.

سرمایه‌گذاران، اوراق بهادار با نقدشوندگی بالا را ترجیح می‌دهند. یعنی اوراقی که بدون از دست دادن ارزش و به سادگی قابل تبدیل به وجه نقد باشند. ‌بنابرین‏ اگر همه خصوصیات یکسان باشند، اوراقی که نقدشوندگی پایین‌تری دارند، باید بازده بالاتری داشته باشند تا مشتری را جذب کنند. ممکن است برخی سرمایه‌گذاران، اوراق بهادار کوتاه‌مدت را به بلندمدت ترجیح می‌دهند؛ زیرا اوراق بهادار با سررسید کوتاه‌مدت، نقدشوندگی بیشتری دارند. بدین ترتیب سرمایه‌گذاران تنها در صورتی اوراق بلندمدت نگهداری می‌کنند که با بازدهی اضافی ناشی از درجه نقدشوندگی پایین جبران شود. اگر چه اوراق بلندمدت را می‌توان پیش از سررسید نقد کرد، اما قیمت آن ها به تغییرات نرخ بهره حساس تر است. معمولا اوراق بهادار با سررسید کوتاه‌مدت، نقدشوندگی بالاتری دارند، چون احتمال اینکه بدون از دست دادن ارزش به وجه نقد تبدیل شوند، بیشتر است. اوراق بهاداری که سررسید آن ها کوتاه‌مدت است و یا بازار ثانویه فعالی دارند، نقدشوندگی بالاتری دارند. در این راستا بازارهای ثانویه به منظور افزایش قدرت نقدشوندگی سرمایه‌گذاریها برای سرمایه‌گذاران ایجاد شده‌اند تا وجوه سرمایه‌گذاری بلندمدت را به ویژگی نقدشوندگی نزدیک نموده و اطمینان دستیابی سریع به وجه نقد حاصل آید. این قابلیت در بازار سهام شرکتهایی که طرحهای بلندمدت دارند محدود است و کمتر ایجاد می‌گردد. سرمایه‌‌گذارانی که به نقدینگی سریع نیاز داشته باشند احتمالا از بازار سرمایه‌گذاری های بلندمدت خارج شده و به بازار کوتاه‌مدت با سود کم روی می‌آورند. این موارد را می‌توان از دلایل تأسیس شرکت های سرمایه‌گذاری دانست که می‌توانند با تنوع در سرمایه‌گذاری‌ و افزایش میزان سرمایه و تعداد سهام‌داران قدرت نقدشوندگی سهام خود را در بازار افزایش دهند. سرمایه‌گذارانی که تا سررسید به وجوه خود نیازی ندارند. اوراق با نقدینگی پایین‌تر را خرید می‌کنند. اما بعضی از سرمایه‌گذاران حاضرند روی اوراق با بازده کمتر اما با درجه نقدشوندگی بالا سرمایه‌گذاری کنند. بازارهای سهام با نقدشوندگی بالا، باعث می‌شوند تا سرمایه‌گذاران پرتفولیوی خود را به سرعت و با کمترین هزینه تعدیل کنند. نقدشوندگی بالا باعث تسهیل پروژه های سرمایه‌گذاری شده و ریسک آن ها را کاهش می‌دهد. ‌بنابرین‏ می‌توان گفت که نقدشوندگی تاثیری مثبت بر توسعه بازار سهام خواهد داشت چرا که حجم بالاتری از پس‌اندازهای مردم وارد بازارهای سهام خواهد شد.

۲-۳-۱) اندازه‌گیری‌های مختلف نقدشوندگی

یکی از موانع تحقیق تجربی در خصوص نقدشوندگی دارایی، دشواری اندازه‌گیری آن می‌باشد. چون بازار سازمان‌یافته‌‌ای برای دارییهای شرکت وجود ندارد و مظنه روزانه را همان طور که برای اوراق بهادار وجود دارد، مشاهده نمی‌شود. لذا داده‌‌ای برای اندازه‌گیری نقدشوندگی که در ادبیات زیر ساختاری بازار مورد استفاده قرار گیرد، وجود ندارد و بایستی به مزایده و پرسش مظنه مبتنی باشد. با وجود محدودیتهای فوق، چندین اندازه‌گیری بالقوه از نقدشوندگی دارایی شرکت وجود دارد:

الف) نسبت آلدرسون و بتکر

آلدرسون و بتکر (۱۹۹۵) از ضریب یک منهای نسبت برآورد شرکت از ارزش داراییها در زمان تصفیه، به ارزش داراییها به شرط تداوم فعالیت، به منظور اندازه‌گیری هزینه های تصفیه استفاده کرده‌اند. این معیار، در صورتی که برآوردها بدون تعصب صورت گیرد، به عنوان یک تضمین خوب برای نقدشوندگی دارایی به حساب می‌آید. اما برآوردهای مدیریتی از ارزش شرکت در تصفیه و ارزش آن به شرط تداوم فعالیت، ذهنی است و تحت شرایط گوناگون، متفاوت است.

ب) نسبت آلمدیا و کامپلو

آلمدیا و کامپلو (۲۰۰۴) در تحقیق خود از نسبت خرید تجهیزات به کار رفته به مجموع خرید تجهیزات برای شرکت‌های موجود در یک صنعت، برای اندازه‌گیری خاص بودن دارایی که به طور بالقوه با نقدشوندگی دارایی در ارتباط است، استفاده کرده‌اند. خاص بودن دارایی، بینشی را فراهم می‌کند که بازار دست دوم فعال برای دارایی‌های شرکت در کجا است و اینکه یافتن خریدار برای داراییها آسان است یا خیر؟ مطلب مهم ‌در مورد این معیار، این است که افزایش در خرید تجهیزات جدید که نسبت را کاهش می‌دهد به معنی کاهش در نقدشوندگی دارایی نیست. افزایش در خرید تجهیزات جدید می‌تواند، علامت افزایش نقدشوندگی برای داراییها در صورت وجود تقاضای بیشتر برای داراییها باشد.

ج) نسبت سیبیلکو

سیبیلکو (۲۰۰۵) در تحقیق خود جهت اندازه‌گیری نقدشوندگی دارایی از سطح نقدشوندگی دارایی در صنعت، استفاده ‌کرده‌است. این موضوع که در یک صنعت، شرکت‌ها از لحاظ ساختار سرمایه و موقعیت دارایی بسیار شبیه هستند اثبات شده است. وی سطح نقدشوندگی دارایی در یک صنعت را به کمک شاخص نقدشوندگی که ابتدا توسط شلینگ من و همکاران (۲۰۰۲) پیشنهاد شده است، به صورت زیر اندازه گرفته است:

۲-۲-۷ بیولوژی امید^[۱۸]

امروزه مفهوم امید، از نگاه زیستی نیز مورد توجه قرار گرفته است. یکی از شاخه­ های، روان شناسی مثبت گرا، ایمنی شناسی روانی عصبی^[۱۹] است که به بررسی تأثیر عوامل روان شناختی بر دستگاه ایمنی بدن و افزایش خطر بیماری می پردازد. یافته اساسی در این حوزه این است که شخصیت، رفتار، هیجان و شناخت همگی می تو انند پاسخ ایمنی بدن را تغییر داده و از این رو، خطر ابتلا به بیماری را تغییر دهند. این حوزه امیدوار است که روان درمانی بتواند برای پیشگیری و درمان بیماری های جسمانی مفید واقع شود. کشف بیولوژی امید با دانسته های مربوط به تأثیر دارونماها شروع شد. از نظر برخی فیزیولوژیست ها، امید مانند دارونما دارای اثرات بیولوژیک است و می‌تواند روی درد و ناتوانی جسمی تأثیر بگذارد. امید و انتظار باعث فعال شدن مدارهای مغزی و آزاد شدن اندورفین و انکفالین در بدن می شود. این وضعیت موجب کاهش درد در بدن می شود. در وضعیت ضعف جسمی و درد، درماندگی و نا امیدی تشدید می شود و در نتیجه، آندورفین و انکفالین کمتر و کوله سیتوکینین^[۲۰] بیشتری در بدن آزاد می شود. این فرایند باعث ایجاد سیکل معیوب افزایش درد می شود.

امید با ایجاد تغییر در حالات بیولوژی بدن، باعث شکستن این دور باطل می شود و واکنشه ای زنجیره­ای درد را تعدیل و در نتیجه مجب بروز احساس خوشایند می شود. این احساس به نوبه خود موجب آزاد شدن اندورفین و انکفالین و کاهش بیشتر درد می شود (اسنایدر، ۲۰۰۵).

۲-۲-۸ جایگاه امید در فرهنگ دینی

امید در فرهنگ اسلامی، از اهمیت بالایی برخوردار است. در اصطلاح علم اخلاق، به راحتی و لذتی که از انتظار تحقق امری محبوب، در قلب حاصل می شود، امید می‌گویند (منصوری،۱۳۸۷). امید به معنای انتظار وقوع خبری مسرت بخش می‌باشد. نا امیدی از واژه قنوط، به معنای یأس گرفته شده است. خداوند در آیه ۴۹ سوره مبارکه فصلت می فرماید : “برخی افراد، همین که دچار شر می‌شوند، زود نا امید و مأیوس می‌شوند.” خداوند در قرآن (زمر : ۵۳)، درباره نهی از نا امیدی می فرماید : بگو ای بندگان من، که بر خود اسراف و ستم کرده­اید! از رحمت خداوند غافل نشوید. خداوند در سوره حجر، آیه ۵۶، یأس از رحمت خداوند را به شدت مورد نکوهش قرار داده، این کار را مساوی کفر و گمراهی معرفی ‌کرده‌است. در تعابیر اسلامی و قرآنی، ناامیدی مطرود واقع شده است. خداوند در قرآن می فرماید (یوسف ، ۸۷) : از رحمت خدا مأیوس نشوند، جز گروه کافران . نتیجه این که، در دین اسلام، منشأ نا امیدی، غفلت از خدا و آیات اوست و معرفت به خدا مقدمه و شرط لازم در پیدایش حالت « رجاء» یا امید می‌باشد. ملا احمد نراقی در کتاب معراج السعاده می‌گوید : از منظر اسلام، امید در سلامت روانی انسان نقش مهمی برعهده دارد. امید، به زندگی انسان معنا می بخشد و مانع استیلای یأس و دلسردی بر انسان می‌گردد. بدون امید، زندگی، بی معنا و مبهم می شود. در این کتاب، ضد یأس از رحمت خدا، امیدواری به اوست که آن را صفت رجا گویند و « رجا» عبارت است از : انبساط سرور در دل به جهت انتظار امر محبوب، و این سرور و انبساط را وقتی امیدواری می‌گویند که آدمی بسیاری از اسباب رسیدن به محبوب را تحصیلکرده باشد. جنبه انگیزشی امید در اسلام مورد تأکید قرار گرفته است. از منظر اسلام، امید به منزله نیروی اجرایی برای حرکت است که عامل مستقیم تلاش­ها و رفتار انسان می‌باشد. به طور کلی، همه رفتارهای انسان آثار و جلوه های این نیروی عظیم روانی است (منصوری،۱۳۸۷). تجلی امید در فرهنگ تشیع، در وجود امام زمان (عج)، نهفته است. انتظار به ظهور منجی، در تشیع امید افزا است. بشارت به ظهور حضرت حجت و پیروزی نهایی حق بر باطل، از جلوه­های ممتاز امید است.

در زمینه اهمیت امید در سایر ادیان آسمانی مانند آئین مسیحیت، نیز ، مطالب زیادی بیان شده است. در آئین مسیحیت، امید آرزو و انتظار از برای چیزهای نیک و مقاصد پسندیده می‌باشد. در اهمیت امید در تحرک و پویایی انسان در داستانی از زندگی، حضرت مسیح (ع) ، می خوانیم که در جایی نشسته بود و پیرمردی را مشاهده کرد و که با کمک بیل و کلنگ به شکافتن زمین مشغول است. حضرت مسیح (ع) به پیشگاه خود گفت : خدایا، امید و آرزو را از او بگیر. ناگهان پیرمرد بیل را به کناری انداخت و روی زمین دراز کشید و خوابید. کمی بعد، حضرت مسیح (ع) گفت : بارالها، امید و آرزو را به او برگردان … . و مشاهده کرده که پیرمرد برخاست و دوباره مشغول فعالیت و کار شد. حضرت مسیح (ع) از او سوال کرد که من دو حال مختلف از تو دیدم : یک بار بیل را به کنار افکندی و روی زمین خوابیدی، و در مرحله دوم برخاستی و مشغول به کار شدی! پیرمرد در جواب گفت : بار اول، فکر کردم که پیر و ناتوان شده­ام، چرا این همه به خود زحمت دهم و تلاش کنم؟ بیل را به کناری انداختم و بر زمین خوابیدم، ولی چیزی نگذشت که این فکر به خاطرم خطور کرد که از کجا معلوم سال های زیادی زنده نمانم؟ انسان تا زنده است، باید برای خود و خانواده­اش تلاش کند، از این رو، برخاستم و بیل را گرفتم و مشغول کار شدم (اسنایدر،۲۰۰۱).

۲-۲-۹ مفروضه ها و اهداف اساسی امید درمانی

امید درمانی اسنایدر تنها درمانی است که امید را به عنوان هدف اصلی درمان مدنظر قرار داده است. اسنایدر (۲۰۰۱)، بنیان گذار نظریه امید و درمان مبتنی بر آن، امید را به عنوان سازه­ای شامل دو مفهوم این گونه تعریف می­ کند : ۱- توانایی طراحی گذرگاه هایی به سوی اهداف مطلوب به رغم موانع موجود و ۲- کارگزار و یا عامل انگیزش لازم برای استفاده از این گذرگاه ها. امید درمانی اسنایدر، بر اساس درمان راه حل مدار و درمان داستانی با روایت است و بر این هدف استوار است که به درمان جویان کمک کند تا اهداف را فرمول بندی کرده و گذرگاه های متعددی برای رسیدن به آن ها بسازند، خود را برای دنبال کردن اهداف برانگیزانند و موانع را به صورت چالش هایی برای غلبه از نو چارچوب بندی کنند (اسنایدر، ۲۰۰۰).

جدول ۳-۲- روایی و اعتبار پرسشنامه اضطراب وجودی

۷۲۱/۰

بخش اول

آلفای کرونباخ

۸۲۶/۰

بخش دوم

۷۸۰/۰

همبستگی بین دو فرم

۸۷۶/۰

ضریب اسپیرمن-براون

۸۶۸/۰

ضریب دونیمه سازی گاتمن

این مقیاس سی و دو ماده دارد، شیوه ی نمره گذاری این آزمون به صورت صفر و یک است. ‌به این معنا که برای ماده های شماره ۱، ۲، ۴، ۵، ۶، ۸، ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۱۳، ۱۴، ۱۶، ۱۷، ۱۹، ۲۰، ۲۱، ۲۲، ۲۴، ۲۵، ۲۶، ۲۷، ۲۸، ۲۹، ۳۰ و ۳۱ پاسخ صحیح یک نمره و پاسخ غلط صفر می‌گیرد و بقیه ی سوالات به صورت برعکس است؛ یعنی پاسخ غلط یک نمره و پاسخ صحیح صفر می‌گیرد(شاهنده،۱۳۸۷).

۳-۲-۳-۴- پرسشنامه ویژگی های شخصیت

یکی از ابزارهای استاندارد برای ارزیابی شخصیت، پرسشنامه شخصیتی نئو است که توسط مک کری و کاستا(۱۹۹۲) تهیه شده است. عوامل پنج گانه اساسی ترین و جامع ترین ابعاد شخصیت را ارائه می‌دهد، زیرا می‌تواند شخصیت افراد را در جهات گوناگون تبیین کرده و هریک از عوامل را به وسیله گروهی از صفات مرتبط با یکدیگر تعریف کند. با توضیح وضعیت فرد در هر یک از عوامل پنج گانه می توان شرح جامعی فراهم کرد تا وضع عاطفی، اجتماعی، تجربی، نگرش و انگیزشی فرد را مشخص کند(شاهنده،۱۳۸۷،ص۹۹). مک کری و کوستا(۱۹۹۲) فرم پنج عاملی تست(فرم ۶۰ سوالی) روی ۲۰۸ نفر از دانشجویان اجرا کرده که ضریب پایایی C,A,O,E,N به ترتیب۸۳/۰ و ۷۵/۰ و ۸۰/۰ و ۷۹/۰ و ۷۹/۰ به دست آورده است.

این پرسشنامه در سال ۱۳۷۸ توسط دکتر گروسی فرشی بر روی دانشجویان ایرانی استاندارد شده و درهمان سال نیز توسط دکتر حق شناس در دانشگاه شیراز(۱۳۷۸) بر روی ‌گروه‌های گوناگون افراد بالغ استاندارد گردید. همچنین این آزمون بر روی بالغین متقاضی استخدام اجرا شده است که پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ از ۵۳/۰ تا ۷۶/۰ در حدود اطمینان ۹۹/۰ به دست آمده و نیز از طریق روش تحلیل این ضرایب از ۵۹/۰ تا ۸۰/۰ به دست آمده است(به نقل از خالقی قدیری،۱۳۸۵).

جدول ۳-۳- پایایی آزمون نئو

N=0/92 E=0/89 O=0/89

A=0/86 C=0/90

آمریکا/کاستا و مک کری

آلفای کرونباخ

N=1539

N=0/88 E=0/86 O=0/86

A=0/65 C=0/83

اسپانیا

آلفای کرونباخ

N=0/86 E=0/73 O=0/56

A=0/68 C=0/87

ایران/ گروسی

۱۳۷۸

آلفای کرونباخ

N=2000

N=0/81 E=0/71 O=0/57

A=0/71 C=0/83

ایران/حق شناس

۱۳۷۸

آلفای کرونباخ

N=502

N=0/53 E=0/74 O=0/76

A=0/60 C=0/64

ایران/ حق شناس ۱۳۷۸در فاصله ۶ تا ۹ ماه

آلفای کرونباخ

N=30

در حال حاضر شکل های مختلفی از نئو در دسترس است. در تمامی آن ها، ماده ها بر اساس یک مقیاس پنج درجه ای که از” کاملا مخالفم” تا ” کاملا موافقم” در نوسان است، درجه بندی می‌شوند. (لاینون و گوداشتاین، ترجمه نقشبندی و همکاران،۱۳۸۲،ص۹۰).

نمره گذاری فرم کوتاه این پرسشنامه که در این پژوهش از این روش نمره گذاری استفاده شده است، در تمام موارد پرسشنامه یکسان نمی باشد. ‌به این معنی که در نمره گذاری برخی از موارد پرسشنامه فرم کوتاه ( سوال های ۵۹، ۵۷، ۵۵، ۵۴، ۴۸، ۴۶، ۴۵، ۴۴، ۴۲، ۳۹، ۳۳، ۳۱، ۳۰، ۲۴، ۲۳، ۱۹، ۱۸، ۱۶، ۱۵، ۱۴، ۱۲، ۹، ۱) به کاملا مخالفم نمره ۴ و به مخالفم نمره ۳، به نظری ندارم نمره ۲، به موافقم نمره ۱ و به کاملا موافقم نمره صفر تعلق می‌گیرد. در حالی که سوالات دیگر این پرسشنامه به صورت عکس حالت گفته شده نمره گذاری می‌شوند(چراغیانی،۱۳۹۱).

روان رنجور خویی شامل سوالات ۵۶، ۵۱، ۴۶، ۴۱، ۳۶، ۳۱، ۲۶، ۲۱، ۱۶، ۱۱، ۶ و ۱ است. برون گرایی شامل سوالات ۵۷، ۵۲، ۴۷، ۴۲، ۳۷، ۳۲، ۲۷، ۲۲، ۱۷، ۱۲، ۷ و ۲ است. انعطاف پذیری شامل سوالات ۵۸، ۵۳، ۴۸، ۴۳، ۳۸، ۳۳، ۲۸، ۲۳، ۱۸، ۱۳، ۸ و ۳ است. توافق پذیری شامل سوالات ۵۹، ۵۴، ۴۹، ۴۴، ۳۹، ۳۴، ۲۹، ۲۴، ۱۹، ۱۴، ۹ و۴ می‌باشد و با وجدان بودن شامل سوالات ۶۰، ۵۵، ۵۰، ۴۵، ۴۰، ۳۵، ۳۰، ۲۵، ۲۰، ۱۵، ۱۰ و ۵ است(همان).

بررسی های گوناگون در ‌گروه‌های سنی و فرهنگی مختلف حاکی از اعتبار آزمون پنج عاملی است. نتایج مشابه بسیاری روی مردان و زنان، سفید پوست ها و غیر سفید پوست ها، جوانان و میانسالان و بزرگسالان به دست آمده است. ‌بنابرین‏ آزمون دارای اعتبار خوبی در ‌گروه‌های جنسیتی، سنی و نژاد های مختلف است. آزمایش مجدد و همسانی درونی که ‌در مورد مقیاس های ساخته شده و بررسی های انجام شده در ‌گروه‌های سنی و فرهنگ های مختلف به کار رفته، حاکی از پایایی آزمون است(کدیور و دانشور،۱۳۸۶).

روایی این پرسشنامه به روش همبستگی آن با پرسشنامه MMPI: مقیاس وسواس پرسشنامهMMPIبا رویه ی اضطراب در مقیاس نئو ‌همبستگی ۵۱% نشان داد. مقیاس اختلال مرزی با رویه ی خشم و خصومت در پرسشنامه نئو همبستگی ۴۷% نشان داد. مقیاس اجتناب با رویه ی کمرویی در پرسشنامه نئو همبستگی ۸۵% نشان داد. مقیاس اسکیزوئید نیز با رویه ی جمع گرایی در پرسشنامه نئو همبستگی ۶۶% نشان داد (مک کری و کوستا،۱۲۹۹).

گروسی فروشی ضرایب همسانی درونی را برای هریک از عوامل نوروز گرایی، برون گرایی، گشودگی، خوشایندی و وظیفه شناسی به ترتیب برابر ۸۶%، ۷۳%، ۵۶%، ۶۸%، و ۸۷% گزارش ‌کرده‌است. روایی ملاکی آزمون به روش همبستگی بین دو فرم گزارش شخصی و فرم مشاهده گر، ضرایبی بین ۴۵% تا ۶۶% را نشان داده است (جلیلی،۱۳۸۹).

۳-۳- شیوه اجرا

گرد آوری داده ها به صورت مراجعه فردی به دانشجویانی که به طور تصادفی از سطح دانشگاه و دانشکده های مختلف آن انتخاب شدند بودند و تمایل به تکمیل پرسشنامه‌ها داشتند، انجام گرفت. دستور العمل تکمیل پرسشنامه به طور جداگانه به آن ها توضیح داده شد. همه ی آزمودنی ها پرسشنامه های سبک زندگی اسلامی، اضطراب وجودی، ویژگی های شخصیتی و فرم مشخصات فردی را بدون محدودیت زمانی تکمیل کردند.

۳-۴- روش آماری

برای محاسبه ی ارتباط بین متغیرهای سبک زندگی اسلامی و خرده مقیاس های آن با متغیرهای اضطراب وجودی و ویژگی های شخصیتی و مؤلفه‌ های آن از روش پیرسون استفاده شد. برای محاسبه ی توان پیش‌بینی اضطراب وجودی و ویژگی های شخصیتی برای سبک زندگی اسلامی از روش رگرسیون گام به گام استفاده نمودیم.

فصل چهارم

تجزیه و تحلیل

۴-۱- مقدمه

در این فصل داده ها پس از گردآوری، با بهره گرفتن از نرم افزار spss نسخه ۲۰ مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. در بخش اطلاعات جمعیت شناختی، فراوانی نمونه ها بر اساس وضعیت تاهل، رشته ی تحصیلی و سن مشخص گردیده است.در قسمت آمار توصیفی برای توصیف داده ها از میانگین ،انحراف استاندارد، کجی، کشیدگی و حداقل و حداکثر استفاده شده است.