تفاوت استناد به هریک از این ها با استناد به دیگری تنها در قلمرو و حکم حرمت و ممنوعیت نجش خواهد بود و نه اصل ان. ‌بنابرین‏، از ادله حرمت نجش این است که هرگاه منجوش علیه با حسن نیت، در نتیجه نجش ضر غیر متعارفی را تحمل کند، حسب مورد ناجش به تنهایی یه به همراه منجوش له ضامن بوده و مسئولیت مدنی دارند. و چون طبق تعاریف ارائه شده از نجش وجود عنصر سوء نیت در ناجش شرط تحقق نجش است. نجش، دست کم با سوء نیت ناجش ملازمه دارد و از فروعات سوء نیت به شمار می‌آید.

1. حسن نیت ثالث مانع تحقق نجش، تحلیل مفهوم نجش نشان داد که در هر قلمروی که ان را بپذیریم، دست کم سوء نیت ثالث از عناصر اساسی تشکیل دهنده ان است. از سوی دیگر، مبنای ممنوعیت «نجش» هر یک از اضرار، دروغ گویی یا مبالغه که باشند، تعمد و سوئ نیت رکن اساسی آن ها خواهد بود. ‌بنابرین‏، عنصر اساسی مسئولیت مدنی ناشی از نجش سوئ نیت ثالث است. و بدیهی است که حسن نیت او مانع پیدایش نجش و در نتیجه مانع مسئولیت مدنی وی خواهد شد.

نتیجه گیری:

1. 1. مفهوم لغوی، از نظر لغوی «تدلیس» مصدر فعل دلس است و مراد از آن در بیع و هرکار دیگری بیان نکردن عیب؛ به طور مشخص در «بیع» کتمان عیب از مشتری است. و تدلیس در اسناد امری به دیگری، هم از همین ماده گرفته شده است. و مراد از تدلیس در اسناد این است که شخص از قول کسی که او را دیده، چیزی نقل کند که از او شنیده است؛ با قصد ایجاد این توهم که این گفته را از او شنیده است و یا وانمود کند که فلان شخص دیده و چنین حرفی را از شنیده است، در حالی که اصلاً با او تماس و برخوردی نداشته است.

1. مفهوم فقهی و حقوقی، این واژه در ادبیات فقهی و حوزه های مختلف حقوقی به شرح زیر تعریف شده است:

۱٫۲٫ فقه امامیه، در فرهنگ فقهی نیز از معنی لغوی تدلیس پیروی شده است و گفته می شود تدلیس به یکی از این امور محقق می‌گردد:

۱- نشان دادن چیزی برخلاف واقع، مانند ندوشیدن شیر گاو به منظور پر شیر نشان دادن آن؛

۲- بازگو نکردن عیب موجود با وجود علم به ان

1. 1. A. G. Guest. M. A. Anson’s Law of Contract, 26th edition, p. 29( به نقل از دکتر علی بهروم، ۱۳۸۰، سوء عرضه در حقوق انگلیس و تدلیس در حقوق ایران ) ↑

1. 1. In Derry v.Peak (1889) 14pp. Case 337 ↑

1. 1. OH – teritel An outline of the law contact, forth edition P-128. ↑

1. 1. Dol-civil ↑

1. 1. Dol penal ↑

1. 1. کاتوزیان – دکتر …. –قواعد عمومی قراردادها – ج۵ – ش ۱۳۶ ↑

1. 1. جعفری لنگرودی – دکتر محمد جواد – دائرهالمعارف حقوق مدنی و تجرات – ج۱ – ص۷۷۶ ↑

1. 1. Andrews –v . Mockford 1896-1 Q.B 372 ↑

1. 1. Misrepresentation ↑

1. 1. Hong Rong Fir shipping Co.Ltd.v. Kawasaki Kisen Kaisha (1962) ↑

1. 1. Common law ↑

1. 1. Derry v. Peek (1889). 14 App. Case 337, at p,374. Per lord Herschell.( به نقل از دکتر علی بهروم، ۱۳۸۰، سوء عرضه در حقوق انگلیس و تدلیس در حقوق ایران ) ↑

1. 1. Deceit ↑

1. 1. Misrepresentation Act 1952. ↑

1. 1. Tenth Report Commnad paper 1782, presented to parlimant in july, 1962. ↑

1. 1. Arnison v. Smith (1889) 41 Ch.D. 348, Per Cotton, l.J, at p.371.( به نقل از دکتر علی بهروم، ۱۳۸۰، سوء عرضه در حقوق انگلیس و تدلیس در حقوق ایران ) ↑

1. 1. Briess v. Woolley (1954) A.C.333 at p. 353 ↑

1. 1. Ibid, per Lord Tucker, at p.354 ↑

1. 1. Smith v. Chadwick (1882) 20 ch.D. 27. Per Jassel. M.R. at p 44 ↑

1. 1. Anarson’s Reets v. Twiss (1896) A.C. 273, at p.281, H.L ↑

1. 1. Bower. Spencer and Turner, The law of Actionable Misrepresentation, p. 42.( به نقل از دکتر علی بهروم، ۱۳۸۰، سوء عرضه در حقوق انگلیس و تدلیس در حقوق ایران ) ↑

1. 1. Edgington v. Fitzamaurice (1985) 29 Ch.D. 459, at p.483 per Bowen, L.J( به نقل از دکتر بهروم، ۱۳۸۰) ↑

1. 1. Smith v. Land & House property Corporation (1884) 28 Ch.D. 7, Brown v. Raphael 91958). ↑

1. 1. Bisset v. Wilkinson (1927) A.C. 177 ↑

1. 1. Scott v. Hanson (1885) Russ & M.128( به نقل از دکتر بهروم، ۱۳۸۰) ↑

1. 1. Dimmock v. Hallett (1866) 2Ch. App. 21 ↑

1. 1. لرد بلک برن اظهار داشت: اثبات ترغیب و اغوا بر عهده خواهان است. ↑

1. 1. See Atiyah, P.S. & treitel, G.H, Misrepresentation Act 1967. ↑

1. 1. اگر عبارتی به کار ببرند که می دانند حامل ۲ معنا است و قصد داشته باشند که خواهان بر اساس ان عمل کند و یکی از این معانی به نظر ان ها مخالف واقع باشد و بدین وسیله خواهان با اعتماد بر ان معنا گمراه شود من تصور نمی کنم که ان ها بتوانند با گقتن این که خواهان باید بر معنای دیگر اتکا می کرد از مسئولیت رهائی یابند.( به نقل از دکتر علی بهروم، ۱۳۸۰، سوء عرضه در حقوق انگلیس و تدلیس در حقوق ایران ) ↑

1. 1. Smith v. Chadwick (1884) 9 App. Cas. 187 at p 201. ↑

1. 1. Horsfall V Thomas ↑

1. 1. Pilmore Vs Hood ↑

1. 1. شهید ثانی- شرح لمعه-ج۳-ص۵۰۰ ↑

1. 1. شهید ثانی – زین الدین بن علی- مسالک الانهام- ج۱ – ص۵۳۰ ↑

1. 1. قنبری- محمد رضا- مجموعه مقالات حقوقی – پیراموت تحول تدلیس در حقوق خصوصی – ص۱۰۲ ↑

1. 1. امامی ، دکتر سید حسن ، حقوق مدنی، ج۱ – ص ۱۷۸ ↑

1. 1. In Derry, V. peek (1989). 14 App-case 337. ↑

1. 1. کاتوزیان- دکتر ناصر – قواعد عمومی قراردادها- ج۵- ش۱۰۳۳ ↑

1. 1. کوربن – قراردادها- اشتباه- حقوق ی ناشی از تدلیس- ش۶۱۸- ص ۵۷۵- به نقل از استاد کاتوزیان- دکتر ناصر، قواعد عمومی قراردادها- ج۵- ش۱۰۳۳ ↑

1. 1. Dol principant ↑

1. 1. Dol incident ↑

1. 1. ابری رو، ج۴ به وسیله بارتن- ص ۴۲۲- به نقل از استاد کاتوزیان ↑

1. 1. کاتوزیان-دکتر ناصر- قواعد عمومی قراردادها ↑

1. 1. نجفی، شیخ محمد حسن. جواهر الکلام- ج ۲۳٫ص ۳۱۷ ↑

1. 1. Misrepresentation ↑

1. 1. Innocent ↑

1. 1. Fraudulent ↑

1. 1. Negligent ↑

سؤالی که در این جا مطرح می شود آن است که سبق تصرف مدعی در گذشته باید به چه میزان باشد و آیا گذشت مدت خاصی برای چنین تصرفی است یا خیر؟

قانون آیین دارسی مدنی مصوب سال ۱۳۱۸ در مواد ۳۲۸ ،۳۲۷، ۳۲۶ خود سپری شدن زمان یک سال را برای تصرف سابق شرط دانسته بود اما این امر در عمل باعث ایجاد مشکلاتی می گردید به عنوان مثال، کسی که ملکی را از دیگری به تازگی خریده بود باید مدت تصرفات ایادی ما قبل خود را به تصرفات خود اضافه می نمود تا مدت مذبور یک سال می‌گردد و سپس دعوای تصرف عدوانی علیه متصرف لاحق اقامه کند.

در قانون جدید از مدت یک سال ذکری به میان نیامده است و صرفاً در مواد ۱۶۱ و ۱۷۴ قانون‌گذار «تصرف و یا مورد استفاده بودن» قبلی ملک توسط مدعی را برای اقامه دعوای تصرف کافی دانسته است از قانون کنونی چنین استنباط می‌گردد که هر چند قانون‌گذار شرط زایدی را حذف نموده است اما در هر حال تصرف باید به گونه ای اثبات شده باشد تا عنوان تصرف صادق گردد و بتوان شرایط اقامه دعوی تصرف را تحصیل نمود به هر حال حداقل زمانی که حکایت از چنین تصرفی نماید کافی است و این امر توسط دادرس ، با لحاظ کردن اوضاع و احوال قضیه و شرایط ملک احراز می‌گردد و ‌در مورد اینکه تا چه زمانی می توان علیه خوانده اقامه دعوای تصرف نمود ملاک عرف می‌باشد و تا زمانی که عرف تصرفات متصرف لاحق را بی اساس بشناسد برای متصرف سابق این حق وجود دارد که اقامه دعوای تصرف نماید.(کریمی،۱۳۹۱ ،صص۵۱-۵۰)

علاوه بر استیلاء نسبت به مال به قصد استفاده شخصی ، که لازمه تحقق معنای تصرف در اموال است و لازم است ارتباط بین مال و متصرف با تمامی ارکان و شرایط مدتی ادامه داشته باشد تا بر حسب تفاهم عرف بتوان آن را به عنوان سابقه پذیرفت ، ‌بنابرین‏ :

اولاً: تصرف از زمانی شروع می شود که همه ارکان و شرایط آن جمعاً به وجود آمده باشد.

ثانیاًً: پس از اجتماع ارکان و شرایط مدتی سپری شود که از نظر عرف بتوان آن را سابقاً محسوب نمود لذا کسی که به منظور استیلاء بر مال مورد تصرف غیر مدتی ولو طولانی صرفاً مزاحم متصرف می شود چون اقدام او فاقد ارکان تصرف است برای شخص مزاحم سبق تصرف شناخته نمی شود مگر اینکه موفق شود با خارج ساختن مال از تصرف متصرف، خود بر آن مستولی گردد که از آن لحظه متصرف محسوب شده و با گذشت زمانی نسبتاً طولانی از آن لحظه واجد سبق تصرف خواهد شد .(طیرانیان ،۱۳۹۲ ،ص۱۱۱)

با توجه به ماده ۳۲۳ قانون آیین دارسی مدنی قدیم و عبارات مواد ۱ و ۲ قانون جلوگیری از تصرف عدوانی باید گفت که وجود شرط دیگری برای قبول دعوای متصرف سابق ضروری است و طبق آن شرط خوانده باید بلاواسطه و مستقیماً مال را از تصرف شاکی خارج سازد ‌به این معنی که تصرف سابق خواهان تا لحظه ای ادامه داشته باشد که مال در اختیار خوانده قرار می‌گیرد و الا اگر شخص دیگری قبلاً مال را از تصرف خواهان خارج نموده و خوانده آن را از ید متصرف دوم بیرون آورد و در واقع بین متصرف اول و خوانده شخص دیگری فاصله ایجاد نموده باشد ، عبارت « مال غیر منقول را از تصرف او خارج کرده….» تحقق نخواهد یافت و شکی نیست اگر متصرف آخر (خوانده) به اذن و رضایت متصرف دوم مال را به تصرف خود گرفته مانعی برای پذیرفتن دعوی تصرف علیه هر یک از آنان از حیث تصرف سابق وجود ندارد زیرا: متصرف عدوانی اول و آخرین متصرف در حکم شخص واحدی بوده و دعوی تصرف عدوانی به هر حال مسموع خواهد بود .(طیرانیان،همان).

۱-۵-۲-لحوق تصرفات خوانده :یعنی لاحق بودن تصرفات شخصی که وی تحت عنوان متصرف عدوانی می شناسیم هر چند ممکن است حقیقتاً مالک ملک باشد یعنی خوانده هیچ گونه تصرف قبلی در مال نداشته بلکه با فعل مثبت مال را از تصرف متصرف اصلی به نفع خود خارج نموده است و تصرف به نفع دیگری صورت گرفته باشد به لحاظ عدم وجود رکن دوم از مصادیق این عنوان خارج می‌گردد مگر اینکه شخص مذبور یا تحت نظارت آمر باشد در این صورت آمر و مأمور شخص واحدی تلقی و متصرف واقعی شخص آمر و مسئولیت متوجه وی خواهد بود موردی که خوانده ملکی را از تصرف متصرف اصلی بدون اینکه خود متصرف شود خارج نماید که از مصادیق تصرف عدوانی نخواهد بود.(سلطانی و سادات باریکانی ،۱۳۹۰ ،ص۱۸ )

۱-۵-۳- عدوانی بودن تصرفات خوانده : چنین تصرفی باید با حالت تجاوز به حق غیر باشدیعنی غیر قانونی باشد، البته باید توجه داشت که در اینجا کاری به مالکیت نداریم ‌بنابرین‏ حتی اگر شخصی مالک حقیقی ملکی هم باشد ولی آن را به صورت عدوانی از ید متصرف آن انتزاع نماید باز هم مشمول تصرف عدوانی خواهد شد.(رودیجانی،۱۳۹۲ ،ص۵۴)

با توجه به ماده ۳۰۸ قانون مدنی در تعریف غصب و ماده ۱۵۸ آیین دادرسی در خصوص دعوای تصرف عدوانی می توان گفت که « عدوانی بودن » تصرف نیز یکی از عناصر تشکیل دهنده دعوای رفع تصرف عدوانی و دعوای مالکیت ( خلع ید به معنی الاخص ) است لذا دعوای رفع تصرف عدوانی و ( خلع ید ) مالکیت ، موقعی قابل رسیدگی در مراجع قضایی هستند که علاوه بر بر عنصر استیلاء عنصر معنوی عدوانی بودن تصرف را نیز داشته باشد .( هادی ، ۱۳۹۰، ص ۵۴)

صدور حکم رفع تصرف علیه کسی جایز است که تصرف او لاحق بر تصرف شاکی باشد که خوانده دعوی تصرف ، باید هیچ گونه تصرف قبلی در مال موضوع دعوی نداشته باشد و الا او خود نیز متصرف سابق محسوب می‌گردد و صدور دستور رفع تصرف علیه متصرف سابق فاقد وجهه قانونی است که یکی از شرایط دعوی تصرف عدوانی آن است که خوانده با لحوق تصرف عدوانی خود مال مورد دعوی را از تصرف متصرف سابق خارج کرده و به آن مستولی شده باشد.(طیرانیان ،۱۳۹۲ ،ص۱۱۷ )

با احراز این سه شرط دعوای تصرف عدوانی شکل خواهد گرفت.

همان‌ طور که در فوق ذکر کردم خواهان برای اقامه دعوای تصرف عدوانی باید سبق تصرفات مشروع و یا قانونی خود را از طریق یکی از ادله اثبات دعوا ثابت نماید و قانون‌گذار به صرف تصرف گرچه نا مشروع باشد اصلاً حمایتی نمی کند در حالی که بسیاری از حقوق دانان معتقدند که قانون‌گذار به سبق تصرفات خواهان گرچه نامشروع باشد کاری ندارد و از او حمایت می‌کند در حالی که صرف رسیدگی قانون‌گذار ‌به این دعوا به منزله حمایت قانون از خواهان غاصب نیست پس باید چنین گفت که با اثبات سبق تصرفات مشروع خواهان ولحوق و عدوانی بودن تصرفات خوانده این دعوا شکل می‌گیرد.

۱-۶- شرایط تصرف مورد حمایت قانون‌گذار

۱-نقض موردنظر باید تخلف از یک قاعده حقوق بشردوستانه بین‌المللی بشماررود.

۲-قاعده باید ماهیتاً قاعده‌ای عرفی باشد، یا چنان مربوط به حقوق معاهداتی است، باید شرایط لازم وجود داشته باشد.

۳- نقض موردنظر باید فاحش باشد، یعنی باید نقض یک قاعده حامی ارزش‌های مهم به شما رود، ونقض باید متضمن آثاری فاحش برای قربانی جرم باشد.

۴- به موجب حقوق عرفی یا معاهداتی، نقض قاعده باید موجب مسئولیت کیفری فردی برای فرد خاطی باشد.

‌بنابرین‏ ، ماده ۳ اساسنامه دیوان یوگسلاوی سابق ، شامل جنایاتی نظیر شکنجه و تجاوز به حیثیت اشخاص از جمله هتک ناموس به عنف می‌باشد ، هرچند که این جنایات صراحتاً در خود ماده ۳ ذکر نشده‌اند.جنایات جنگی در صلاحیت دیوان رواندا ، جنایاتی هستند که در یک مخاصمه داخلی واقع شده‌اند. ماده ۴ اساسنامه دیوان رواندا تحت عنوان نقض‌های ماده ۳ مشترک کنوانسیون‌های ژنو و پروتکل الحاقی دوم ۸ ژوئن ۱۹۷۷ مربوط به حمایت از قربانیان مخاصمات مسلحانه غیر بین‌المللی می‌باشد.

۳- جنایات جنگی در اساسنامه دیوان کیفری بین‌المللی ^[۲۵۰]

به موجب ماده۵ اساسنامه دیوان کیفری بین‌المللی ، جنایات جنگی در زمره جنایات خطیر مشمول صلاحیت دیوان است. ماده ۸ اساسنامه فهرستی مفصل از مصادیق این جنایت را ارائه ‌کرده‌است که برگرفته از قراردادهای ۱۸۹۹ و ۱۹۰۷ لاهه (معروف به حقوق لاهه) و قراردادهای ۱۲ اوت ۱۹۴۹ ژنو (معروف به حقوق ژنو) و پروتکل‌های الحاقی ۱۹۷۷ به قراردادهای ژنو است. با توجه به ماده ۸ اساسنامه رم جنایات جنگی به چهار گروه تقسیم می‌شوند.

۱-۳- نقض‌های فاحش ^[۲۵۱] قراردادهای ژنو

به موجب قسمت (الف) از بند دوم ماده ۸ ، نقض‌های فاحش قراردادهای ۱۲ اوت ۱۹۴۹ ژنو ، یعنی هریک از اعمال مشروحه زیر بر ضد اشخاص یا دارایی‌هایی که تحت حمایت مقررات قراردادهای مربوطه ژنو قرار گرفته‌اند ، جنایات جنگی تلقی می‌شوند.

۱- کشتار عمدی

۲- شکنجه یا رفتار غیرانسانی از جمله آزمایش‌های زیست‌شناسی

۳- فراهم کردن موجبات رنج عظیم یا صدمه شدید به جسم یا سلامتی

۴- تخریب و ضبط گسترده اموال که ضرورت‌های نظامی آن را توجیه نمی‌کند و به صورت غیرقانونی و از روی بی‌قیدی انجام شده است.

۵- اجبار اسرای جنگی یا دیگر اشخاص مشمول حمایت (قراردادهای ژنو) به خدمت در صفوف نیروهای دولت دشمن

۶- محروم کردن اسرای جنگی یا دیگر اشخاص مشمول حمایت از حق محاکمه عادلانه و قانونی

۷- تبعید یا انتقال غیرقانونی یا حبس غیرقانونی

۸- گروگان‌گیری .

۲-۳- نقض‌های فاحش قوانین و عرف‌های مسلم حقوق بین‌الملل حاکم بر منازعات مسلحانه بین‌المللی

برابر قسمت (ب) از بند دوم ماده ۸ ، دیگر نقض‌های فاحش قوانین و عرف‌های مسلم حقوق بین‌الملل و حاکم بر منازعات مسلحانه بین‌المللی ، یعنی هریک از اعمال مشروحه زیر جنایات جنگی به شمار می‌روند :

۱- هدایت عمدی حملات بر ضد مردم غیرنظامی در کلیت آن یا بر ضد افراد غیرنظامی که مشارکت مستقیم در مخاصمات ندارند.

۲- هدایت عمدی حملات بر ضد اهداف غیر نظامی .

۳- هدایت عمدی حملات بر ضد کارکنان تأسیسات ، مواد ، واحدها یا وسایل نقلیه‌ای که در کمک‌رسانی بشردوستانه یا مأموریت‌های حفظ صلح به موجب منشور ملل‌متحد به کار گرفته می‌شوند ، مادام که آن‌ ها از حمایتی برخوردارند که به غیرنظامیان یا اهداف غیرنظامی به موجب حقوق بین‌المللی منازعات مسلحانه داده شده است.

۴- انجام عمدی حمله‌ای با علم به اینکه چنین حمله‌ای باعث تلفات جانی یا آسیب به غیر نظامیان یا خسارت به اهداف غیر نظامی یا آسیب گسترده ، درازمدت و شدید به محیط زیست خواهد شد و آشکارا نسبت به مجموعه فایده نظامی ملموس و مستقیم مورد انتظار از آن ، بیش از اندازه است.

۵- حمله یا بمباران شهرها ، روستاها ،مناطق مسکونی یا ساختمان‌هایی که بی‌دفاع بوده و اهداف نظامی نیستند ، با هر وسیله‌ای که باشد.

۶- کشتن یا زخمی کردن رزمنده‌ای که سلاح خود را بر زمین گذاشته یا وسیله‌ای برای دفاع ندارد و یا از روی اختیار تسلیم شده است.

۷- سوء استفاده از پرچم متارکه که جنگ یا پرچم ، نشان‌ها و لباس‌های متحدالشکل دشمن یا سازمان ملل یا علایم مشخصه قراردادهای ژنو ، به طوری که منجر به مرگ یا آسیب شدید به اشخاص شود.

۸- اقدام مستقیم یا غیرمستقیم دولت اشغالگر برای انتقال بخش‌هایی از جمعیت غیرنظامی خود به سرزمینی که اشغال می‌کند ، یا تبعید یا انتقال تمام یا بخش‌هایی از جمعیت سرزمین اشغالی در داخل یا به خارج این سرزمین .

۹- هدایت عمدی حملات بر ضد ساختمان‌هایی که برای مقاصد مذهبی ، آموزشی ، هنری ، علمی یا خیریه اختصاص‌یافته و حمله به آثار تاریخی ، بیمارستان‌ها و مکان‌های تجمع بیماران و زخمی‌ها ، مشروط بر آن‌که آن مکان‌ها اهداف نظامی نباشند.

۱۰- در معرض نقض بدنی یا هر نوع آزمایش پزشکی یا علمی قراردادن اشخاصی که تحت سلطه طرف دیگر هستند که نه درمان پزشکی ، دندان‌پزشکی یا بیمارستانی شخص موردنظر آن را توجیه می‌کند و نه در جهت منفعت وی صورت گیرد و موجب مرگ یا خطر جدی برای آن شخص یا اشخاص می‌شود.

۱۱- کشتن یا زخمی کردن خائنانه ^[۲۵۲] افرادی که به دولت یا ارتش دشمن تعلق دارند.

۱۲- اعلان این مطلب که به احدی رحم نخواهد شد.

۱۳- تخریب یا ضبط اموال دشمن ، مگر آن‌که ضرورت‌های جنگ چنین تخریب یا ضبط اموالی را ایجاب نماید.

۱۴- اعلان این مطلب که حقوق و دعاوی اتباع طرف دشمن در هر دادگاهی منسوخ ، معلق یا غیرقابل قبول است.

۱۵- اجبار اتباع طرف دشمن به شرکت در عملیات جنگی بر ضد کشور خود ، هرچند آن‌ ها پیش از شروع جنگ در خدمت دولت متخاصم بوده‌اند.

۱۶- غارت شهر یا محلی ، گرچه غلبه بر آن با زور صورت گرفته باشد.

۱۷- به کار بردن سم یا سلاح‌های سمی .

۱۸- استفاده از گازهای خفه کننده سمی یا سایر گازها و تمام سیالات ، مواد یا ابزارهای مشابه

این نظریه بر مداخلات کوتاه مدت و مختصر تأکید می‌کند و در جهت نگرانی های آنی خانواده معتاد که باعث مطرح شدن نیازهای اضطراری خانواده می شود جهت گیری می‌کند و به اعضای خانواده کمک می‌کند که روش­های سالم­تر فکر کردن و رفتار کردن را پیدا کنند و این کار احتمالاً ادامه اعتیاد را کاهش خواهد داد (جانک و هاگدورن، ۲۰۰۶). مشاوران خانواده در حوزه اعتیاد به اعضای خانواده و نظام خانواده کمک می‌کنند که درک بهتری از آنچه که اعضاء با خودشان می‌گویند به دست آورند، افکار (اگر من مواد مصرف کنم، دیگران فکر می‌کنند من آدم خوبی هستم و مرا دوست خواهند داشت) احساس (اضطراب، افسردگی و عصبانیت) رفتار (بحث، جنگ و دعوا ، گوشه گیری). مشاوران خانواده در حوزه اعتیاد درک اعضای خانواده از اینکه رفتارهای معتادگونه چگونه با پیامدهای منفی مرتبط هستند را افزایش می‌دهد (جانک و هاگدورن، ۲۰۰۶).

خانواده و اعتیاد

خانواده اولین محیط اجتماعی و آزمایشگاه طبیعی است که در آن شخصیت و الگوهای رفتاری فرد در رابطه با سایر اعضای خانواده شکل می‌گیرد و این منحصر به رفتار سازشی و بهنجار نیست. رفتار نابهنجار فرد نیز در خانواده شکل می‌گیرد که نشان دهنده اختلال در کارکردهای مختلف در نظام خانواده است (آقابخشی، ۱۳۸۸). روابط خانوادگی با ثبات و راهنمایی والدین، تأثیرات سرمشق گیری بسیار مهمی برای کودکان هستند (رامیرز و همکاران، ۲۰۰۴؛ به نقل از باچر، ۲۰۰۷ ) و این ثبات معمولاً در خانواده های سوء مصرف کنندگان مواد وجود ندارد. کودکانی که والدینی دارند که شدیداًً الکل یا دارو را سوء مصرف می‌کنند، در برابر مبتلا شدن به مشکلات سوء مصرف مواد و مشکلات مربوط، آسیب پذیر هستند (اربلیچ، ایرلی واین^[۱۶۶]، ۲۰۰۱؛ به نقل از باچر^[۱۶۷]، ۲۰۰۷؛ ترجمه سیدمحمدی، ۱۳۸۸).

کودکانی که در اوایل کودکی در معرض الگوهای نقش منفی و کژکاری خانوادگی قرار می گیرند، بزرگسالان پیرامون آن­ها رهنمود های محدودی را ارائه می‌دهند، اغلب در گام های دشواری که باید در زندگی بردارند دچار لغزش می‌شوند (فیشر^[۱۶۸] و همکاران، ۲۰۰۵ به نقل از باچر^[۱۶۹]، ۲۰۰۷). محققان دیگر اعتقاد دارند اعضای خانواده در صورت مصرف مواد مخدر می‌توانند به عنوان الگوهای مشاهده ای، در گرایش اعضای دیگر خانواده به مصرف مواد مخدر نقش مؤثری ایفا کنند. برای مثال، ویزلی^[۱۷۰] و همکارانش (۱۹۹۷) در تحقیقات خود دریافتند که از ۲۴ نمونه مورد مصاحبه، تعداد ۱۴ نفر دارای خانواده های با سابقه سوء مصرف مواد مخدر بوده ­اند. محققان مختلفی نیز عواملی چون ارتباط والد- فرزندی، میزان حمایت والدین از فرزندان، کمّیت و کیفیت وابستگی عاطفی فرزند به والدین و غیره را در گرایش نوجوانان به سوء مصرف مواد مخدر مؤثر دانسته اند (اسپونر^[۱۷۱]، ۱۹۹۹؛ پاترسون و همکاران، ۱۹۹۲).

مقایسه بین عملکرد خانواده و میزان سازگاری در دانش آموزان یکی از مهمترین عوامل مؤثر در سوء مصرف و همچنین پرهیز از مواد مخدر، خانواده و نحوه عملکرد آن می‌باشد (ین، چن و چن، ۲۰۰۷). پژوهش ها نشان داده‌اند که مشکلات در عملکرد خانواده با رفتار ضد اجتماعی، پرخاشگری و اعتیاد در نوجوانان ارتباط دارد (طهرانی، ۱۳۸۲). عوامل خانوادگی به عنوان یکی از عوامل خطر ساز عمده سوء مصرف مواد توسط نوجوانان گزارش شده است. استفاده از مواد با شکست در ایفای نقش والدینی، تعارض­های ولی-فرزندی و تعارض های درون خانوادگی، نگرش پذیرنده نسبت به مواد و استفاده از الکل و سیگار در خانه توسط والدین مرتبط می‌باشد. همچنین عدم نظارت کافی والدین معمولاً پیش‌بینی کننده قدرتمند سوء مصرف مواد توسط نوجوانان است (ین، چن و چن، ۲۰۰۷).

اگر فضای عاطفی موجود بین اعضای خانواده سرد و بی تفاوت باشد به ایجاد رفتار های مخاطره آمیز و یا مصرف مواد مخدر می‌ انجامد. در مقایسه ای که روابط خانوادگی معتادان و غیر معتادان انجام شد مشخص شد که رابطه بین پدر و فرزند در ۸۸% و در ۹۷% رابطه صمیمی بین پدر و مادر در خانواده­های معتادان وجود ندارد (بشارت و همکاران، ۱۳۸۰). اعتیاد پدر، سلامت روانی خانواده را به شدت تهدید می‌کند. افسردگی، اضطراب و درگیری های شدید عاطفی از جمله آسیب هایی است که در صورت اعتیاد مرد، مادر خانواده را تهدید می‌کند (محبی، ۱۳۹۰).

تاریخچه خانواده درمانی

قبل از ۱۹۵۰ درمان روانشناختی تقریباً به درمان های روان تحلیلی فردی محدود بود (بلز^[۱۷۲]، ۲۰۰۲). یکی از اصول روان تحلیلی فردی این بود که رفتار یا مشکلات روانشناختی، ریشه در تعارضات درون روانی فرد دارد (بلز^[۱۷۳]، ۲۰۰۲؛ کوترل و بوستون^[۱۷۴]، ۲۰۰۲). برخی از عقایدی که به هموار شدن خانواده درمانی کمک کرد، به کارهای جان بالبی که معتقد بود دلبستگی بین مادر و کودک می‌تواند زمینه کار با اعضای خانواده را فراهم کند (بل، ۱۹۶۷). ناتان آکرمن^[۱۷۵] (۱۹۵۶) که روان تحلیلگر کودک بود و کودک را به اتفاق خانواده در مطبش در نیویورک در دهه ۱۹۳۰ می دید. موری بوئن^[۱۷۶] در پروژه تحقیقاتی با خانواده های اسکیزوفرنی در دهه ۱۹۵۰ کار می کرد. از گریگوری بیستون، غالباً به عنوان پدر خانواده درمانی مدرن یاد شده است (بلز، ۲۰۰۲؛ کوترل و بوستون، ۲۰۰۲).

‌بیستون یک انسان شناس بریتانیایی بود که یک کمک مالی برای پژوهش در الگوهای ارتباطی خانواده هایی که عضو بیمار اسکیزوفرنی داشتند و در بیمارستان کالیفرنیا تحت درمان قرار داشتند، دریافت کرد. ‌بیستون یک روان تحلیلگر، متخصص ارتباطات و انسان شناس یک تیم را به خدمت گرفت. آن­ها به کمک هم نظریه ای در زمینه اسکیزوفرنی مطرح کردند و معتقد بودند، علت بیماری اسکیزوفرنی در عضو خانواده به ارتباطات اعضای خانواده بر می‌گردد (‌بیستون، جکسون، هیلی و ویکلند^[۱۷۷]، ۱۹۶۳). این کار به عنوان طرح اولیه برای توصیف آسیب شناسی خانواده و روش های درمانی به کار رفت. تیم مؤسسه پژوهش روانی (MRI^[178]) در پالو آلتو^[۱۷۹]، یک مدل خانواده درمانی مختصر را که در تقابل با درمان های طولانی مدت که بر اساس روان تحلیلی بود، پیشنهاد دادند. در دهه ۱۹۶۰ روان تحلیلگر دیگر، سالوادور مینوچین عبور از مرزهای درمان سنتی فردی را آغاز کرد (مینوچین و همکاران، ۱۹۶۷). نگاه مینوچین این بود که خانواده های سالم، مرزهای میان فردی صریح و آشکاری دارند و مداخلاتش ‌به این منظور بود که به خانواده ها کمک کند تا چنین مرزهای صریحی در خانواده های بد کارکرد ایجاد کند. کار مینوچین فوراً با استقبال جامعه روانپزشکی روبرو نشد. در حقیقت مینوچین به خاطر وفاداری اش به روش های روان تحلیلی سنتی نزدیک بود که اعتبارش را در دهه ۱۹۷۰ از دست بدهد (مینوچین، ۱۹۸۲). از آن زمان تاکنون خانواده درمانی با یکسری از مدل های درمانی در حال رقابت به رشد خود ادامه داده است.

رویکرد های درمانی خانواده محور

تفسیر: معنایش این است که: آیا انسان علم قطعى ندارد به اینکه ما او را از نطفه‏اى خلق کردیم؟ و نکره آوردن” نطفه” به منظور تحقیر آن است. و کلمه” خصیم” به معناى دشمنى است که بر خصومت و جدال اصرار مى‏ورزد. و استفهام در آیه استفهام تعجبى است، و معنایش این است که: از عجائب این است که انسان مى‏داند که ما او را از نطفه‏اى حقیر و پشیز آفریدیم، با این حال ناگهان دشمنى سرسخت براى خود ما مى‏شود. (همان، ج ۱۷: ۱۶۶)

آیا زمانی طولانی بر انسان گذشت که چیز قابل ذکری نبود؟!^[۲۶]

تفسیر: استفهام در این آیه برای اثبات مطلب است ومی خواهد بفرماید: به تحقیق بر نوع بشر روزگارانی (قطعه محدودی از زمان ) گذشته که او چیز قابل ذکری نبوده، یعنی ماده انسان از عدم به وجود آمده، ولی هنوز بالفعل به صورت انسان در نیامده بوده و می‌خواهد بفهماند که انسان موجودی حادث است که در پدید آمدنش نیازمند به صانعی است که او را بیافریند. (همان، ج ۲۰: ۱۹۴)

ما انسان را از نطفه مختلطی آفریدیم، و او را می‌آزماییم؛ (بدین جهت) او را شنوا و بینا قرار دادیم.^[۲۷]

تفسیر: می فرماید: ما انسان را از نطفه ای خلق کردیم که اجزایی مختلط و آمیخته داشت، در حالی که او را از حالتی به حالت دیگرانتقال می‌دهیم، (نطفه ـ علقه ـ مضغه و…) و او را جهاز شنوایی و بینایی عطا کردیم و وی را شنوا و بینا نمودیم تا دعوت الهی را از زبان انبیاء بشنود و آیات دال بر توحید، نبوت و معاد را مشاهده کند.(همان، ج ۲۰: ۱۹۵)

ما راه را به او نشان دادیم، خواه شاکر باشد (و پذیرا گردد) یا ناسپاس.^[۲۸]

تفسیر: یعنی مسیری که فرد را به غایت مطلوب (حق ) برساند، (شکر)یعنی به کار بردن نعمت در جهتی که منعم اراده کرده و اینکه شخص نعمت را آشکارا به گونه ای به کار برد که به خلق بفهماند این نعمت از منعم است و گفتیم که حقیقت شکر اخلاص بنده برای پروردگارش می‌باشد و (کفران ) به معنای ضایع کردن نعمت و به کار بردن آن در غیر مسیر مطلوب است.(همان، ج ۲۰: ۱۹۶)

(خداوند) او را از چه چیز آفریده است؟!^[۲۹]

تفسیر: معناى این جمله با کمکى که مقام مى دهد این است که : خداى تعالى انسان را از چه چیز خلق کرده که به خود اجازه طغیان و استکبار را مى دهد استکبار از ایمان و اطاعت، و اگر فاعل در فعل(خلقه) را در این جمله و در جملات بعدى حذف کرده براى این بوده که اشاره کند ‌به این که فطرت هر کسى مى داند که فاعل فعل خلقت و تقدیر سبیل کسى به جز خداى تعالى نیست.(همان، ج ۲۰: ۳۳۸)

همان خدایی که تو را آفرید و سامان داد و منظم ساخت.^[۳۰]

تفسیر: این جمله ربوبیت توأم با کرم خدا را بیان مى‏کند و مى‏فرماید: یکى از موارد تدبیر او این است که: انسان را با همه اجزاى وجودش خلق کرد، و سپس به تسویه‏اش پرداخته، هر عضو او را در جاى مناسبش که حکمت اقتضاى آن را دارد قرار داد، و سپس به عدل‏بندى او پرداخته، بعضى از اعضا و قوایش را با بعضى دیگر معادل قرار داد، و بین آن ها توازن و تعادل برقرار کرد، که مى‏بینیم هیچ عضوى از اعضاى او از معادلش قوى‏تر و سنگین‏تر نیست، در نتیجه اگر یکى از اعضایش نتوانست کار او را انجام دهد عضوى دیگر برایش قرار داده تا آن کار را انجام دهد.(همان، ج ۲۰: ۳۷۰)

بلکه انسان خودش از وضع خود آگاهاست.^[۳۱]

تفسیر: مراد از بصیرت حجت است، هم چنان که در آیه” ما أَنْزَلَ هؤُلاءِ إِلَّا رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ بَصائِرَ” ‌به این معنا آمده، و انسان هم خودش حجتى است علیه خودش، در آن روز وقتى بازجویى مى‏شود، و از چشم و گوش و دلش سؤال مى‏شود، همان چشم و گوش و حتى پوست بدنش و دو دست و دو پایش به سخن آمده، علیه او شهادت مى‏دهند.(همان، ج ۲۰: ۳۷۰)

و در وجود خود شما (نیز آیاتی است)؛ آیانمی‌بینید؟!^[۳۲]

تفسیر: آیات و نشانه‏هایى که در نفوس خود بشر هست چند جور است. یک عده آیات موجود در خلقت انسان مربوط به طرز ترکیب‏بندى اعضاى بدن، و قسمتهاى مختلف اجزاى آن اعضا و اجزاى اجزا است، تا برسد به عناصر بسیط آن. و نیز آیاتى در افعال و آثار آن اعضا است که در همه آن اجزا با همه کثرتش اتحاد دارد، و در عین اتحادش احوال مختلفى در بدن پدید مى‏آورد. بدن انسان یک روز جنین است، روز دیگر طفل، یک روز نورس، و روزى دیگر جوان، و روز آخر پیر مى‏شود.(همان، ج ۱۸: ۵۶۱)

بازگشت همه شما به سوی خدا است؛ و شما را از آنچه عمل می‌کردید، آگاه می‌سازد.^[۳۳]

تفسیر: تدبر و دقت و تعمق ما را به تصدیق کلیاتی از این حقایق رهنمون می‌گردد، پس طریق وصول به حقیقت همانا نفس است و در حدیثی که شیعه و سنی از پیامبر(ص ) نقل کرده‌اند فرموده است :(من عرف نفسه فقد عرف ربه )،(هر کس خود را بشناسد، خدای خود را خواهدشناخت).(همان، ج ۶: ۲۳۹)

۲٫۱٫۱٫۲٫۴٫ کار و تلاش

اسلام با توجه به اهمیت فوق‌العاده «کار» در زندگی فردی و اجتماعی بشر، بر کار و تلاش انسان تأکید ویژه‌ای می‌کند. قرآن کریم نیز به طور صریح، همه بهره‌مندی‌های انسان را در گرو کار و تلاش او می‌داند. بافت ادبی آیات و به کار رفتن واژه هایی که از آن ها در ذیل یاد می شود، نشانه‌ای از اهمیت کار و تلاش در مکتب جاویدان اسلام است.

ما شب و روز را دو نشانه توحید و عظمت خود قرار دادیم؛ سپس نشانه شب را محو کرده، و نشانه روز را روشنی‌بخش ساختیم تا (در پرتو آن،) فضل پروردگارتان را بطلبید (و به تلاش زندگی برخیزید)، و عدد سالها و حساب را بدانید؛ و هر چیزی را به طور مشخص و آشکار، بیان کردیم.^[۳۴]

تفسیر: و این بدان جهت است که این دین خیر دنیا و آخرت ملت خود را تامین و تضمین نموده و قائم بر اصلاح حال معاش و معاد ایشان است. و این نیز نیست مگر بخاطر اینکه این دین موافق با مقتضیات فطرت انسانى و ناموسى است که خداوند بر اساس آن ناموس او را خلق کرده و او را به حسب آن ناموس مجهز به ابزارى فرموده که او را به سوى غایت و هدف از خلقتش و سعادتى که برایش در نظر گرفته شده ‌راهنمایی مى کند.(همان، ج ۱۳: ۷۰)

و از رحمت اوست که برای شما شب و روز قرار داد تا هم در آن آرامش داشته باشید و هم برای بهره‌گیری از فضل خدا تلاش کنید، و شاید شکر نعمت او را بجا آورید!^[۳۵]

تفسیر: می فرماید قرار دادن شب به جهت آرامش و استراحت و نیز قرار دادن روز به جهت کسب و روزی و معاش که فضل و عطیه خدا است هر دو از آثار رحمت حق هستند وخداوند آن ها را اینچنین آفرید تا شاید شما شکر بگزارید. پس تکوین و آفرینش مانندسکون و تشریع مانند طلب فضل، یعنی هدایت خلق به سوی شکر خالق، همه از آثاررحمت او هستند.(همان، ج ۱۶: ۱۰۵)

و هنگامی که نماز پایان گرفت (شما آزادید) در زمین پراکنده شوید و از فضل خدا بطلبید، و خدا را بسیار یاد کنید شاید رستگار شوید!^[۳۶]