تعارض نقش: تعارض وناسازگاری نقش، زمانی رخ می‌دهد که تن دادن به مجموعه ای از الزامهای شغلی با پذیرش مجموعه دیگری از الزامهای شغلی، مغایر و یا به کل نا ممکن است.( رأس و آلتمایر، خواجه پور، ۷۵:۱۳۷۷)
ابهام نقش: وضعیت شغلی معینی است که در آن پاره ای اطلاعات لازم برای انجام شغل به طور نا مطلوب، نارسا یا گمراه کننده اند، در نتیجه فرد نمی داند که چه انتظاری از وی برای انجام شغلش دارند.( رأس و آلتمایر، خواجه پور، ۷۱:۱۳۷۷)
گرانباری و کمباری نقش
گرانباری نقش: اگر فرد نتواند از پس انجام کاری که بخشی از شغل معینی است بر آید، دچار استرس خواهد شد. ( رأس و آلتمایر، خواجه پور، ۷۱:۱۳۷۷)
کمباری نقش: وضعیتی که در آن از مهارت‌های شخص به طور کامل و تمام استفاده نمی شود.
( رأس و آلتمایر، خواجه پور، ۷۲:۱۳۷۷)
شرایط نامطلوب کار ،مشکلات مالی ،مشکلات سازمانی ،مشکلات رفتاری دانش آموزان
با توجه دقیق تر به حرفه معلمی می توان در یافت که توام شدن مسئولیت‌های حرفه ای با مسئولیت‌های اجتماعی فشار روانی ایجاد می‌کند .
به طور کلی :
انتظارات مختلف والدین ، دانش آموزان ، اولیای مدرسه ، همکاران ، سازمان آموزش و پرورش ، مطبوعات ، رسانه ها ، در کنار تفسیرهایی که از عدم کارایی و اثر بخشی مدارس و به ویژه معلمان به عمل می‌آید ، ممکن است موجب تشدید فشار روانی در معلمان شود . وهمچنین شرایط نامطلوب کار که به دلایل فضاهای آموزشی نامناسب ایجاد می شود ،عدم تعادل بین درآمدها و هزینه های زندگی ، مشکلات ناشی از مسائل آموزش و پرورش ، مدرسه و سبک‌های مدیریت ، رهبری مدیران و بالاخره نبود ارتباطات مفید و حرفه ای میان کارکنان ، فشارهای روانی و به دنبال آن منجر به فرسودگی می شود . ( مقدم و طباطبایی ، ۱۶:۱۳۸۵)
۲-۷ نشانه های فرسودگی شغلی
علایم این مشکل به شرح زیر می‌باشد :
جسمانی[۴۸] : خستگی ، اختلال در خواب ، سردرد .
روانی[۴۹] : خشم ، تحریک پذیری ، افسردگی ، عدم اعتماد .
اجتماعی[۵۰] : قطع ارتباط به مدت طولانی ، گوشه گیری یا درگیری با دیگران .
هرشن سن و بی پاور[۵۱]( ۱۹۹۴ ) به نقل از( حسینی و طباطبایی ،۱۷:۱۳۸۵).
و همچنین افزایش نقل و انتقالات ، تأخیر متوالی و کاهش بهره وری فردی و سازمانی
اسکات[۵۲]( ۲۰۰۰ ) به نقل از (حسینی و طباطبایی ۱۷:۱۳۸۵)و فقدان نگرش ، تمایل غیر عادی برای مرخصی ، عزت نفس پایین ، ناتوانی برای انجام کار به طور جدی آدامز[۵۳]( ۱۹۹۹) ، لیونگ و سیو و اسپکتور[۵۴]( ۲۰۰۰ ) به نقل از (سانبول۲۰۰۳[۵۵] )، را می توان به عنوان نشانه های این سندرم عنوان کرد .
۲-۸ عوارض فرسودگی شغلی
عوارض این سندرم می‌تواند شامل مواردی مانند : فقدان واقع بینی و احساس همدردی و از دست دادن فلسفه نهایی زندگی می‌تواند بخشی از عوارض آن باشد . موارد دیگری مانند ، افزایش اعتیاد ، طلاق ، ترک شغل ، بیماری‌های جسمی و روانی ، کاهش نیروی مولد کاری و ضربه به اقتصاد کشور می‌تواند باشد . هنرپیشه و غروی( ۱۳۷۶ ) به نقل از (عاطف و روح الامین و مولوی و نوری، ۱۳۸۵ ) فرد فرسوده یا شغل خود را تغییر می‌دهد یا از لحاظ روان شناختی از کار کناره گیری می‌کند و به انتظار بازنشستگی می نشیند . بدین معنی که فقط حضور فیزیکی دارد و از نظر فعالیت حرفه ای ، خود را کمتر درگیر کار می‌کند . ساعتچی (۱۳۸۲ ) به نقل از (عاطف و روح الامین و مولوی و نوری ،۱۴۱:۱۳۸۵)
۲-۹ استرس شغلی[۵۶]
نتیجه طولانی مدت از استرس، فرسودگی شغلی می‌باشد که به عنوان یک سندرم، نتیجه استرس شغلی مزمن و طولانی با تحلیل نگرشی، عاطفی و جسمی همراه می شود .
کیریاکو[۵۷] (۱۹۸۷) ، به نقل از( آنتونیو و پلی کرونی و ولاچاکیس[۵۸] ،۲۰۰۶ : ۲۳۷) اثر استرس شغلی و فرسودگی بویژه برای کسی که در خدمات اجتماعی فعالیت می‌کند خطرناکتر است آنتونیو[۵۹] (۱۹۹۹) ، آنتونیو و همکاران( ۲۰۰۳ )به نقل از ( آنتونیو و پلی کرونی و ولاچاکیس ،۲۳۷:۲۰۰۶) یک سری استرسورها در محیط کار وجود دارد که به شرح زیر می‌باشد:
الف – نیازها یا انتظارات مربوط به ایفای نقش :
تراکم نقش، تعارض نقش، ابهام نقش، ارتباطات رسمی و غیر رسمی در بین مجموعه نقش اعضا ، قرار داد روانی که توسط کارمندان قابل درک باشد .
ب – نیازهای شغلی و ویژگی های کاری :
برنامه هفتگی کار، مهارت‌های دارای کاربرد بالا و پایین، متغیر تراکم کاری، محل کار، مسئولیت برای افراد و چیز ها، مسافرت در رابطه با شغل، ویژگی های شغلی که ذاتا هیجان آور است .
ج – ویژگی ها و شرایط سازمانی :
وسعت شرکت، امنیت شغلی، ساعات کار ( هم کل کار روزانه و هم زمان کار روزانه ) ، مدت کار، ساختار سازمانی ( شرایط شغل در سلسله مراتب ) ، سیستم ارتباطی ( شرایط شغل و نظام شغلی ) ، سیاست‌ها و فرایند های ستادی، روش مدیریت ، ارزیابی و کنترل و نظام پاداش، برنامه های آموزشی، جو سازمانی، فرصت پیشرفت.
د – نیازها و شرایط بیرونی سازمان :
رفتن به محل کار یا برگشت از محل کار، قوانین دولتی، پیشرفت های فنی و علمی، محل جغرافیایی سازمان (جعفر پور ، ۲۵:۱۳۷۶)
۲-۹-۱ منابع استرس شغلی[۶۰]معلمان
الف-آن دسته که به ماهیت حرفه تدریس مربوط است ( ساختار درون کلاس ، مشکلات نظم،عدم تجانس کلاس و بار کاری زیاد ) ماله[۶۱] و می[۶۲] (۱۹۹۸) ، لویس[۶۳] (۱۹۹۹) ، فورلین[۶۴] (۲۰۰۱) ، به نقل از( آنتونیو و پلی کرونی و ولاچاکیس ۱۷:۲۰۰۶)
ب- تفاوت‌های فردی که در آسیب پذیری معلمان در مقابل استرس تاثیر دارد و در ارتباط با جنس و سن ممکن است متفاوت باشد . معلمان جوانتر میزان زیادی از تحلیل عاطفی و مسخ شخصیت را در مقایسه با همکاران قدیمی تر دارند . این مسئله امکان دارد با تفاوت معلمان جوان در عمل کردن به راه های سازگاری مناسب برای کاهش استرس شغلی که به وسیله تفاوت‌های کاری شان ایجاد شده ، مرتبط باشد. بیرنه[۶۵] (۱۹۹۱) ، به نقل از( آنتونیو و پلی کرونی و ولاچاکیس ۱۷:۲۰۰۶)
