پرسشنامه نگرش نسبت به رعایت/ عدم رعایت سرعت و سبقت در رانندگی
به منظور سنجش نگرش نسبت به تخلفات رانندگی، پرسشنامه ای شامل دو بخش سرعت و سبقت با بهره گرفتن از راهنمای تهیه پرسشنامه بر اساس نظریه رفتار برنامه دار طراحی شد (فرانسیس[۲۲۹] و همکاران، ۲۰۰۴؛ آیزن، ۲۰۰۶). این پرسشنامه محقق ساخته متشکل از دو قسمت ۱۴ سوالی است که در یک مقیاس ۹ درجه ای (از ۰ تا ۸)، ۴ مؤلفه نظریه رفتار برنامه دار یعنی نگرش نسبت به پیامد رفتار، هنجارهای ذهنی، توصیفی و اخلاقی، کنترل رفتاری ادراک شده و قصد برای رعایت/عدم رعایت سرعت و سبقت در رفتار رانندگی را به شرح زیر می سنجد.
نگرش: ارزیابی فرد نسبت به پیامد رعایت/عدم رعایت سرعت (سبقت) در رفتار رانندگی، با ۴ سوال ارزیابی شد. حداقل و حداکثر نمره ۰ و ۳۲ است. حداکثر نمره در مؤلفه نگرش نسبت به پیامد رفتار گویای یک نگرش منفی تر نسبت به پیامد رعایت سرعت (سبقت) در رانندگی و حداقل نمره نشان دهنده یک نگرش مطلوب و مثبت برای پیامد رعایت سرعت (سبقت) در رانندگی می‌باشد.
هنجار ذهنی: ذهنیت فرد نسبت به هنجار بودن رعایت/عدم رعایت سرعت(سبقت) در رفتار رانندگی، با ۴ سوال ارزیابی شد. حداقل و حداکثر نمره ۰ و ۳۲ است. حداکثر نمره، اطاعت کمتر از رعایت سرعت(سبقت) را مطابق هنجارها و انتظارات دیگران و حداقل نمره نیز انگیزه بیشتر افراد را برای اطاعت از قوانین مطابق با انتظارات دیگران نشان می‌دهد.
هنجار توصیفی: ذهنیت فرد نسبت به اینکه تا چه حد دیگران مهم سرعت (سبقت) را رعایت/عدم رعایت می‌کنند، با ۴ سوال ارزیابی شد. حداقل و حداکثر نمره ۰ و ۳۲ است. حداکثر نمره، اطاعت کمتر از رعایت سرعت(سبقت) را مطابق هنجارها و عملکرد دیگران و حداقل نمره نیز انگیزه بیشتر افراد را برای اطاعت از قوانین مطابق با عملکرد دیگران نشان می‌دهد.
هنجار اخلاقی: ذهنیت فرد نسبت به اینکه تا چه حد رعایت/عدم رعایت سرعت (سبقت) امری درست/نادرست است، با ۴ سوال ارزیابی شد. حداقل و حداکثر نمره ۰ و ۳۲ است. حداکثر نمره، اطاعت کمتر از رعایت سرعت (سبقت) از این لحاظ که امری نادرست محسوب نمی شود و حداقل نمره نیز انگیزه بیشتر افراد را برای اطاعت از قوانین مطابق با موازین اخلاقی فرد نشان می‌دهد.
کنترل رفتاری ادراک شده: تصور فرد از کنترل خود در رعایت/عدم رعایت سرعت (سبقت) رفتار رانندگی، با ۴ سوال ارزیابی شد. حداقل و حداکثر نمره ۰ و ۳۲ است. نمره حداکثر در مؤلفه کنترل رفتاری ادراک شده فرد، کنترل درونی کمتر او را برای اطاعت از قوانین و نمره حداقل گویای احساس کنترل بیشتر برای رعایت قوانین می‌باشد.
قصد: قصد فرد در رعایت/عدم رعایت سرعت (سبقت) در رفتار رانندگی، در ۲ سوال ارزیابی شد. حداقل و حداکثر نمره ۰ و ۱۶ است. نمره حداکثر، قصد پایین تر را برای رعایت سرعت (سبقت) در رانندگی و نمره حداقل نیز قصد بالاتر افراد را برای رعایت سرعت (سبقت) نشان می‌دهد.
در مطالعه طبیبی و هاشمیان (۱۳۹۲) شواهد مطلوبی مبنی بر مستقل بودن هر یک از سازه ها برای اندازه گیری متغیرهای تئوری رفتار برنامه ریزی شده به دست آمد. همچنین در مطالعه هاشمی (۱۳۹۰) از روش آزمون-بازآزمون برای سنجش اعتبار پرسشنامه استفاده شد. نتایج ضرایب همبستگی برای سازه ها از ۷۵/۰ تا ۹۷/۰ گزارش شده بود. در پژوهش حاضر، آلفای کرونباخ برای قصد ۷۳/۰، هنجار ذهنی ۶۵/۰، هنجار توصیفی ۴۹/۰، هنجار اخلاقی ۵۸/۰ و ادراک کنترل رفتاری ۶۹/۰ و پیامد رفتاری ۷۳/۰ بود.
پرسشنامه درک خطرات ترافیکی
پرسشنامه درک خطرات ترافیکی راندوم (راندوم و ایورسن،۲۰۰۴؛ نورفرن و راندوم،۲۰۰۹) که به منظور سنجش درک خطرات ترافیکی برای اولین بار در ایران ترجمه شده است، حاوی ۳۹ سوال با سه خرده مقیاس می‌باشد.
پرسشنامه به کار گرفته شده در پژوهش حاضر شامل سه بخش بود. بخش اول، ارزیابی خطر با ۱۳ سوال میزان احساس خطری که هر فرد ممکن است در موقعیت‌های مختلف ترافیکی تجربه کند طرح شده بود. بخش دوم شدت عواقب جسمانی با ۱۳ سوال شدت عواقب پزشکی ناشی از حادثه در هر موقعیت بود، و در نهایت بخش سوم که همان سوالات را در خصوص عواقب روانی ناشی از حوادث ترافیکی بود، مورد اندازه گیری قرار می‌داد. این پرسشنامه در یک مقیاس ۵ درجه ای (به هیچ وجه احتمال ندارد، احتمال خیلی کم دارد، احتمال کمی دارد، احتمال زیادی دارد و احتمال خیلی زیادی دارد) میزان درک و شدت خطرات در موقعیت‌های مختلف ترافیک را مورد آزمون قرار می‌دهد. به پاسخ به هیچ وجه احتمال ندارد نمره ۱، احتمال خیلی کم دارد نمره ۲، احتمال کمی دارد نمره ۳، احتمال زیادی دارد نمره ۴ و احتمال خیلی زیادی دارد نمره ۵ تعلق می‌گیرد. تمامی سوالات به طور مستقیم نمره گذاری شدند. نمره حداقل به معنای درک خطر کمتر و نمره حداکثر به معنای درک خطر بیشتر به رفتارهای ترافیکی می‌باشد. روایی پرسشنامه از طریق ترجمه و ترجمه برگردان و تأیید مؤلف اصلی به دست آمد. اعتبار پرسشنامه به وسیله آزمون آلفای کرونباخ برای کل ۹۰/۰ و برای هر یک از خرده مقیاسها به ترتیب ۸۸/۰، ۷۳/۰ و ۷۹/۰ به دست آمد.
روش اجرای پژوهش
