جدول ‏۳‑۱: ارزش مقداری و ارزش میزانی تعلق‌گرفته به هریک از مؤلفه‌های رفتار شهروندی سازمانی

ردیف

مؤلفه‌های رفتار شهروندی سازمانی

ارزش مقداری

ارزش میزانی

۱

وفاداری

۷۳

۴۰۸۶

۲

اطاعت (وظیفه‌شناسی)

۶۵

۴۰۳۳

۳

مشارکت (اجتماعی، حمایتی، وظیفه‌ای، مدنی)

۷۲

۴۰۸

۴

فداکاری

۶۹

۴۰۶

۵

توجه و احترام (منزلت)

۶۵

۴۰۳۳

۶

تحمل‌پذیری (جوانمردی)

۶۹

۴۰۶

جدول ‏۳‑۲: مؤلفه‌های نهایی رفتار شهروندی سازمانی به همراه شماره سؤالات

ردیف

مؤلفه‌های رفتار شهروندی سازمانی

شماره سؤالات

۱

وفاداری

۵-۱

۲

اطاعت

۱۰-۶

۳

مشارکت

۱۴-۱۱

۴

فداکاری

۲۰-۱۵

۵

توجه و احترام

۱۵-۲۱

۶

تحمل‌پذیری

۲۹-۲۶

دومین پرسشنامه شامل ۶ مؤلفه و ۲۷ سؤال مربوط به سرمایه اجتماعی است. این پرسشنامه استاندارد برگرفته از پایان‌نامه عرب (۱۳۸۹) است که برای سنجش سرمایه اجتماعی در اختیار جامعه آماری قرار گرفت تا بر اساس طیف پنج رتبه‌ای لیکرت پاسخ دهند، که در جدول (۳-۴) آورده شده است افراد بر مبنای طیف پنج رتبه لیکرت به آن پاسخ داده‌اند.

جدول ‏۳‑۳: مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی به همراه شماره سؤالات

ردیف

مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی

شماره سؤالات

۱

اعتماد

۵-۱

۲

هنجارها

۱۰-۶

۳

تعاون

۱۴-۱۱

۴

انسجام

۱۹-۱۵

۵

همدلی

۲۳-۲۰

جهت ارزش گزاری از طیف ۵ گزینه‌ای لیکرت استفاده شده است که نحوه نمره‌گذاری به صورت زیر است:

جدول ‏۳‑۴: مقیاس طیف ۵ درجه‌ای

مقیاس‌ها

بسیار زیاد

زیاد

متوسط

کم

بسیار کم

نمرات

۵

۴

۳

۲

۱

تعیین پایایی (قابلیت اعتماد) پرسشنامه

پایایی یکی از ویژگی‌های فنی پرسشنامه محسوب می‌شود. مفهوم یادشده با این امر سروکار دارد که ابزار اندازه‌گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج مشابه به دست می‌دهد یکی از راه‌های تعیین پایایی پرسشنامه محاسبه ضریب پایایی آن‌ ها بر اساس آلفای کرونباخ است.

دامنه ضریب اعتماد از صفر (عدم ارتباط) تا ۱+ (ارتباط کامل) است. ضریب قابلیت اعتماد نشانگر آن است که تا ه اندازه ابزار اندازه‌گیری ویژگی‌های باثبات آزمودنی و یا ویژگی‌های متغیر و موقتی وی را می‌سنجد. در این تحقیق به منظور تعیین پایایی آزمون از روش آلفای کرونباخ استفاده شده است.

این روش برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازه‌گیری که خصیصه‌های مختلف را اندازه‌گیری می‌کند به کار می‌رود. برای محاسبه ضریب آلفای کرونباخ ابتدا باید واریانس نمره‌های هر زیرمجموعه سؤال‌های پرسشنامه و واریانس کل را محاسبه کرد. سپس با بهره گرفتن از فرمول زیر مقدار ضریب آلفا را محاسبه می‌کنیم.



که در آن تعداد زیرمجموعه‌های سؤال‌های پرسشنامه یا آزمون = J واریانس زیر آزمون J م = s₂

بدین منظور یک نمونه اولیه شامل ۵۰ پرسشنامه پیش‌آزمون گردید و سپس با بهره گرفتن از داده های به دست‌آمده از این پرسشنامه‌ها و به کمک نرم‌افزار آماری spss¹⁸ میزان ضریب اعتماد با روش آلفای کرونباخ محاسبه شد که عدد ۹۰۷/۰ جهت متغیر سرمایه اجتماعی و ۸۲۱/۰ برای رفتار شهروندی سازمانی به دست آمد و این اعداد نشان‌دهنده آن است که پرسشنامه‌های مورداستفاده، از قابلیت اعتماد و یا به عبارت دیگر از پایایی لازم برخوردار است.

روش تجزیه‌و تحلیل داده ها

تجزیه‌و تحلیل داده های این پژوهش به کمک نرم‌افزار spss در دو سطح توصیفی و استنباطی صورت گرفته است. شاخص‌هایی از آمار توصیفی که در این پژوهش به‌کاررفته عبارت است از:

• • جدول توزیع فراوانی جهت سازمان‌دهی داده ها و توصیف نمره‌های خام

• • نمودار جهت توصیف تصویری داده ها

• • شاخص‌های مرکزی مانند میانگین جهت تعیین مقادیر متوسط نمرات آزمون‌ها

• • شاخص‌های پراکندگی مانند انحراف استاندارد به منظور تعیین تغییرات یا پراکندگی توزیع نمرات نسبت به میانگین

• • خطای استاندارد میانگین

• واریانس

شاخص‌های آمار استنباطی مورداستفاده در این پژوهش عبارت است از:

• ضریب هم‌بستگی اسپیرمن

فصل چهارم

تجزیه و تحلیل داده ها

مقدمه

در فصل چهار به تجزیه‌و تحلیل یافته های پژوهش انجام می‌شود تا حدس و گمان محقق بر محک آزمون گذاشته‌شده و میزان صحت‌وسقم فرضیات موردبررسی قرار گیرد. در این پژوهش با هدف بررسی ارتباط بین سرمایه اجتماعی با رفتار شهروندی سازمانی در بین کارکنان مدارس شهر تهران انجام‌شده که از دو پرسشنامه سرمایه اجتماعی و رفتار شهروندی سازمانی استفاده و همچنین چند پرسش از ویژگی دموگرافیک نمونه تحت پژوهش (جنسیت، سن، تحصیلات و سابقه خدمت) پرداخته ‌شده است. در این فصل، ابتدا ویژگی‌های دموگرافیک نمونه پژوهش توصیف و سپس، داده های آماری حاصل از اجرای دو پرسشنامه سرمایه اجتماعی و رفتار شهروندی سازمانی، پرسش‌های پژوهش و فرضیه‌ها موردبررسی قرار گرفته‌اند.

جدول ‏۴‑۱: جنسیت افراد نمونه

جنسیت
تعداد
درصد
درصد تراکمی

مرد

۱۸۷

۹/۴۸

۹/۴۸

زن

۱۹۵

۱/۵۱

۱۰۰

کل

۳۸۲

۱۰۰

همان گونه که در جدول ۴-۱ نشان داده‌شده است، ۹/۴۸ درصد از نمونه (۱۸۷) مرد و ۱/۵۱ درصد (۱۹۵) نفر زن بودند که در نمودار زیر نیز به صورت مصور مشخص‌شده است.

داده ها به‌طورکلی در دو سطح توصیفی و استنباطی تجزیه‌و تحلیل شده‌اند. شاخص‌های میانگین، خطای استاندارد میانگین، انحراف استاندارد و واریانس برای تحلیل توصیفی و آزمون آماری ضریب همبستگی اسپیرمن در سطح استنباطی محاسبه گردیده‌اند.

اطلاعات جمعیت شناختی شرکت‌کنندگان

جامعه آماری این پژوهش، تمامی کارکنان مدارس شهر تهران بوده است.

تعداد نسخه پرسشنامه تکمیل‌شده برگشتی و قابل‌استفاده در بخش اطلاعات جمعیت شناختی نتایج زیر به دست آمد.

جدول ‏۴‑۲: سطح تحصیلات افراد نمونه

مقطع تحصیلی
تعداد
درصد
درصد تراکمی

دیپلم

۷

۶/۱

۶/۱

کاردانی

۸۰

۱/۲۱

۶/۲۲

کارشناسی

۱۸۱

۴/۴۷

۰/۷۰

کارشناسی ارشد

۱۱۴

۰/۳۰

۱۰۰

کل

۳۸۲

۱۰۰

گفتار اول: سیاست کیفری

سیاست کیفری که در زبان انگلیسی از آن به عنوان «penal policy» یاد می‌کنند، از دو واژه سیاست و کیفر ترکیب یافته است و در معنای حقوقی آن « اصول اداره کشور در شئون مختلف آن است^[۳۳] » سیاست کیفری به کلیه تدابیر وپاسخ‌های کیفری اطلاق می‌گردد که تنها پس از وقوع جرم توسط قوای دولتی و رسمی در چهارچوب قوانین و مقررات به منظور جلوگیری از ارتکاب مجدد بزه به طور قهر آمیز و همراه با خشونت اعمال می‌گردد.^[۳۴]

سیاست کیفری یکی از زیرمجموعه‌های سیاست جنایی به شمار می‌آید. در مفهوم مضیق یا خاص سیاست جنایی باید گفت که صحبت از تدابیر واقدامات سرکوبگرانه کیفری که در قوانین و مقررات موضوعه متبلور است می‌گردد. از خصوصیات سیاست کیفری این است که جنبه ارعابی کیفر مانع از ارتکاب جرم است قلمرو سیاست کیفری، حقوق کاربردی است وابزار عمده آن مجازات است.

گفتار دوم: جرایم جنسی

حدود یک قرن است که «جرایم جنسی» در حقوق کشورمان تحت عنوان «جرایم علیه منافی عفت» شناخته شده‌اند. با توجه ‌به این‌که در این مدت، سیاست کیفری مقنن، نسبت به جرایم مذبور تغییرات فراوانی نموده است، باید گفت که تعریف جرایم جنسی و یا جرایم منافی عفت، شامل تعریف هریک از موارد ارتکابی می‌باشد که با توجه به زمان و مکان وقوع عمل، این تعریف نیز تغییر می‌یابد، لذا مقصود از «جرایم جنسی» معنای عامی است که ارتباطات جنسی طبیعی یا غیر طبیعی مانند زنا، لواط، جریحه‌دار کردن حیای جنسی دیگری، تعرض به عفت و حیای دیگران و حتی ارتکاب عمل جنسی مشروع در حضور دیگران را دربر می‌گیرد^[۳۵].

قانون‌گذار کیفری، چه قبل و چه بعد از انقلاب، در قانون تعریفی از «جرایم منافی عفت» ذکر نکرده و حتی ضابطه و معیار خاص قانونی نیز ارائه نداده است تا بر آن مبنا بتوان جرایم منافی عفت را شناخت. بهتر بود که قانون‌گذار کلیه جرایم منافی عفت را با دقت تعیین و معرفی می‌کرد و آن ها را حصری اعلام می‌نمود یا لااقل ضابطه‌ای ارائه می‌داد تا با کمک آن بتوان این نوع جرایم را شناخت.

در هر جامعه با توجه به اندیشه‌های سنتی، عرفی، فرهنگ اجتماعی وتاریخ تحول آن جرایم منافی عفت به وجود می‌آید و با تغییر عرف و دگرگونی فرهنگ اجتماعی این اعمال نیز رنگ عوض می‌کند شاید به همین مناسبت باشد که قانون‌گذار جرایم منافی عفت را تعریف نمیکند و به معرفی بعضی از مصادیق آن بسنده می‌کند تا مصادیق موردی آن در عمل، عرف و قاضی تعیین گردد^[۳۶].

گفتار سوم: جرم‌انگاری

جرم‌انگاری فرآیندی است که به موجب آن، قانون‌گذار با در نظرگرفتن هنجارها و ارزش‌های اساسی جامعه و با تکیه بر مبنای نظری مورد قبول خود، فعل یا ترک فعلی را ممنوع و برای آن ضمانت اجرای کیفری وضع می‌کند.

صلاحیت قانون‌گذار برای تعیین ممنوعیت‌ها در قالب فرایند جرم سازی نمی‌تواند نامحدود و بدون ضابطه باشد. تشخیص این امر که چه اعمالی بهتر است به وسیله قانون جرم تلقی شود، از پایه های اساسی تکوین ساختار نظام جزایی هر مکتب یا جامعه‌ای است و از آنجا که پاسخ‌های متفاوتی که در برابر این پرسش ارائه می‌گردد حکایت‌گر مبانی متغایر تفکر ‌و اندیشه‌های حقوقی است حامیان مکاتب مختلف را رو در روی هم قرار داده است به علاوه کیفیت و چگونگی اجرای جرم سازی و روند ایجاد ممنوعیت‌ها چنانچه تابع سیاستی معقول و منطقی نباشد خود می‌تواند به عنوان عاملی مهم در توسعه و افزایش تبهکاری به طور مؤثر نقش یابد. در مواردی قانون نه تنها ابزار مقابله با بزهکاری نیست بلکه خود عاملی مؤثر در افزایش حجم جنایت و زمینه‌ساز وقوع و شیوع آن است و از این‌رو چگونگی عمل قانون‌گذار ضرورتاً باید مبتنی‌بر معیارهایی مشخص و قابل قبول بوده، دارای برخوردی واقع بینانه ‌بر اساس دقت نظر وهوشیاری در تقنین کیفری باشد^[۳۷].

فصل دوم: خصایص و مستندات جرائم منافی عفت

یکی از بزرگ‌ترین نیروهای درونی انسان، غریزه جنسی است که اگر از راه‌های اصلی و اساسی کنترل نشود، طغیان می‌کند و پیامدهای بسیار بدی برای فرد و جامعه به دنبال دارد. شاید به همین دلیل بوده است که از منظر دین اسلام و بزرگان دین همواره برای جلوگیری از اشاعه فحشا و حفظ حرمت آبرو و حیثیت مردم در خصوص مسائل جنسی موضوع چشم پوشی، اختفا و پرده پوشی سرلوحه کار بوده است.

برای مبارزه با انحطاط اخلاقی و جلوگیری از بی‌عفتی هم باید از روش درونی یا اخلاقی و هم از روش بیرونی یا جزایی استفاده کرد. زیرا بسیارند افرادی که به اصول اخلاقی و مذهبی پای بند نیستند و با ارتکاب عمل مجرمانه آسایش عمومی را از مردم سلب می‌نمایند. ‌بنابرین‏ تنها راهی که برای مقابله به نظر می‌رسد اعمال مجازات برای افرادی است که از مرزهای اخلاقی جامعه پا را فراتر می‌گذارند و موجبات برهم خوردن نظم آن جامعه را به وجود می‌آورند.

این فصل به دو مبحث تقسیم شده است: در مبحث اول خصایص جرایم منافی عفت و در مبحث دوم مستندات جرایم منافی عفت مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند.

مبحث اول: خصایص جرایم منافی عفت

جرایم خلاف اخلاق وعفت عمومی مانند دیگر انواع جرایم، رفتاری است نابهنجار که نسبت به ارزش های نهادینه شده در یک جامعه دهن کجی می‌کند نادیده گرفتن این ارزش‌ها خود زمینه‌ساز بی‌توجهی به آن ها شده و با گذشت زمان ممکن است به زوال آن بی‌نجامد به دنبال اشاعه این رفتارهای نابهنجار برخی نهادهای بنیادی و پایه‌ای جامعه که هر یک تامین کننده بخشی ازنیازهای آن هستند، دچار تزلزل شده و اصل وجود آن ها در معرض خطر قرار می‌گیرد از طرفی دیگر، سلامت وامنیت اخلاقی افراد نیز به مخاطره افتاده و حضور مستمر افراد در جامعه متعاقبا بر سلامت اخلاقی آن تاثیرگذار خواهد بود. در ذیل این مبحث در قالب چند گفتار مهم‌ترین ویژگی‌های جرایم منافی عفت بیان گردیده و توضیحاتی در این باره ارائه خواهد شد.

گفتار اول: تهدید ارزش‌های مقبول جامعه

مفهوم اسلامی حقوق بشردوستانه، بخشی از یکی از رشته‌های علوم اسلامی است که در متون قدیم «علم سیر» خوانده می‌شده است. از نظر مفهومی عبارت «حقوق بشردوستانه» از منظر اسلام و حقوق بین‌الملل تفاوتی با هم ندارند و در اسلام هم قواعد حقوق جنگ با همان اهداف و مفاهیم موجود در حقوق بین‌الملل، برابری می‌کند. در حالی که، منابع حقوق اسلامی به کلی از منابع حقوق بین‌المللی متفاوت است. منابع حقوق اسلام عبارتند از: کتاب (قرآن کریم)، سنت، اجماع و عقل. ‌در مورد حجیت هر کدام از این منابع، مباحث فراوانی میان فقهای اسلامی وجود دارد، اما آنچه در این تحقیق برای ما مهم است نه موارد اختلافی، بلکه مواردی است که فقهای بزرگوار شیعه ‌در مورد آنان اتفاق‌نظر دارند. ‌بنابرین‏، در ادامه مباحث این فصل با تکیه بر منابع حقوق اسلامی، مطالعات تطبیقی خود را ادامه می‌دهیم.

گفتار دوم : اصول تفکیک، ضرورت و تناسب در حقوق بشردوستانه بین‌المللی و اسلامی

بر اساس اصل تفکیک در حقوق بین‌المللی بشردوستانه‌ی همواره طرفین یک مخاصمه مسلحانه باید بین افراد و اموال نظامی و غیرنظامی تفکیک قایل شوند و از آنجا که حمله به افراد و اموال غیرنظامی ممنوع است، نتیجه تفکیک، آن است که از این افراد و اموال حمایت لازم به عمل خواهد آمد. اصل دیگر، اصل ضرورت نظامی است که بر اساس آن هر فعالیت نظامی باید بر اساس دلایل نظامی توجیه شده باشد. فعالیتی که فاقد دلایل نظامی باشد، ممنوع است. این یعنی حمله به غیرنظامیان و کسانی که خارج از صحنه نبرد قرار دارند، ممنوع است؛ زیرا با این کار هیچ مزیت نظامی به دست نمی‌آید. همچنین هر اقدامی که بر حسب ضرورت برای انهدام اموال دشمن به عمل آید، باید با قواعد مربوط به تمایز و تناسب، مطابقت داشته باشد. بر اساس اصل تناسب، صدمات اتفاقی ناشی از یک حمله در مقایسه با مزیت نظامی مستقیم و قطعی حاصل از آن عملیات، باید متناسب باشد.

در اسلام نیز به مسئله تفکیک میان نظامیان و غیرنظامیان بسیار توجه شده است و بر اساس حقوق و آموزه‌های اسلامی، کشتار غیرنظامیان منع شده است. برای مثال، حضرت وقتی از غزوه‌ی حنین باز می‌گشت متوجه شد که زنی کشته شده است و خطاب به یاران خود گفت که پیغمبر علیه‌السلام تو را نهی می‌کند از آن که کودکی یا زنی از کافران به قتل‌آوری.^[۱۱۰] در متون اسلامی به مصونیت افراد غیرنظامی تصریح شده است. حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام خطاب به معقل‌بن‌القیس که به عنوان فرمانده، مأموریت جنگی بر عهده داشت، فرمود: «از خدا بترس، جز با کسی که با تو پیکار کند، پیکار نکن».^[۱۱۱]

از نظر فقیهان اسلامی، اصل حمایت از افراد غیرنظامی و مراقبت از آنان امری قطعی و خدشه‌ناپذیر است؛ به طوری که آیت‌الله محمد حسن نجفی در این‌باره ادعای اجماع و اتفاق می‌کند و می‌گوید: کسی از فقیهان شیعه سراغ ندارم که با این مسئله مخالف باشد.^[۱۱۲] البته آیت‌الله عمید زنجانی اشاره مصونیت برخوردارند، اما رزمنده دشمن تنها ‌در مورد کسانی صدق نمی‌کند که سلاح به دست گرفته و جزئی از ارتش منظم شوند، بلکه شامل تمامی کسانی است که به نحوی در پیشبرد جنگ به نفع دشمن مؤثر باشند، هر چند که سلاح در دست نداشته باشند و یا از گروه‌های داوطلب و میلیشیا محسوب شوند.^[۱۱۳] نامحدود بودن حق انتخاب و کاربرد سلاح در طول جنگ در آیه شریفه ۱۹۰ از سوره مبارکه بقره مقرر شده و اصل عدالت و انصاف به عنوان معیار و مبنای تعیین نحوه رفتار با رزمندگان کافر معرفی شده است. ضمن این که گفته می‌شود در حقوق اسلام، توسل به هر گونه روش بی‌رحمانه‌ی کشتار غیرنظامیان ممنوع است و این امر تحدید سلاح‌های مجاز را موجب می‌شود.

شیوه انسانی و بشردوستانه‌ی اسلام ضرورت و نیاز را با مفاهیمی چون انسانیت و فتوت تعدیل می‌کند. اصول عمومی مندرج در مفهوم اسلامی حقوق بشردوستانه ‌در مورد حمایت از جمعیت و اهداف غیرنظامی در هر زمان و مکانی لازم‌الاجرا بوده و همواره و صرف‌نظر از ماهیت مخاصمه‌ قابل اعمال است. هرگاه رسول خدا گروهی یا لشکری را به مأموریتی خاص گسیل می‌کرد، امر می‌فرمود: «در راه خدا با کافران جنگ کنید، بچه ها و پیران و زنان را نکشید، به آنان خیانت نکنید، آن ها را ناقص و مثله نکنید و درختی را مگر بر حسب ضرورت قطع نکنید.»^[۱۱۴]

مبحث دوم : بررسی حقوق اسیران جنگی در نگرش اسلامی و بین‌المللی

گفتار اول :بررسی حمایت های کلی از حقوق اسیران جنگی و حسن رفتار انسانی با آنان در این گفتار به موازین حقوقی و مقررات بشر دوستانه که ناظر برحسن رفتار بااسیران جنگی در رعایت حقوق آنان از سوی کشورهای نگهدارنده یا اسیر کننده در زمینه رفتار انسانی با اسرا ، اقدامات تلافی جویانه ، کسب اخبار و اطلاعات ، مجازات قضایی و تنبیهات و مسئله کار اسیران جنگی ،… بحث خواهد شد . وسعی بر این‌ است که هربخش با توجه به حساسیت آن و رعایت تقدم وتاخر شرح داده شود.

بند اول : حمایت کلی ازاسیران

ماده ۱۲ قرارداد ژنو مصوب ۱۲ اوت ۱۹۴۹ راجع به معامله با اسیران جنگی اشعار می‌دارد : «اسیران جنگی دراختیار دولت دشمن می‌باشند نه دراختیار اشخاص یا نیروهایی که آن ها را اسیر کرده‌اند قطع نظر از مسئولیت‌های شخصی که ممکن است موجود باشد دولت بازداشت کننده ، مسئول معامله ای است که با اسیران مذبور می شود^[۱۱۵]۱» .

دولت بازداشت کننده نمی تواند اسیران جنگی را به دولت دیگری انتقال دهد مگر آن‌ که آن دولت عضو قرارداد و از امضا کنندگان معاهده باشد . آن‌هم پس از آن ‌که مطمئن شود دولت مذبور مایل و قادر به اجرای قرارداد می‌باشد. وقتی اسیران بدین طریق ( به دولت دیگری منتقل گردند ) انتقال یابند مسئولیت اجرای قرارداد دولت انتقال گیرنده درقبال اسیر و جامعه جهانی در تمام مدتی که اسیران را در اختیار دارد به عهده خواهد داشت و جوابگو می‌باشد مع هذا در صورتی ‌که دولت مذبور از تعهد خود در اجرای مقررات قرارداد در هر قسمت مهم آن تخلف کند دولتی که اسیران جنگی را انتقال داده باید از طریق احظار نماینده ی دولت حامی اقدامات مؤثر و پیشگیرانه ای برای اصلاح وضع حادث شده بعمل آورد و یا تقاضای اعاده اسیران جنگی را به کشور خود بنماید، که چنین تقاضایی لازم الاجرا است و دولت انتقال گیرنده موظف و مکلف است که اسیران را به کشور انتقال دهنده عودت دهد. و گرنه تمام مسئولیت حوادث ناشی از عدم اجرای این امر به عهده کشور حامی بوده و باید نسبت به جبران ضررهای مادی و معنوی وارده به کشور دارنده اسیر و همچنین اسیران اقدام نماید.

بند دوم : رفتار انسانی

در پژوهش دیگری نیز که به منظور بررسی رابطه­ دلبستگی و سبک­های هویت انجام شد، نتایج نشان داد که دلبستگی به والدین پیش ­بینی کننده­ سبک­های هویت ‌می‌باشد و به طور مثبت با سبک اطلاعاتی، سبک هنجاری و تعهد در ارتباط است و با سبک هویت گسیخته دارای ارتباط منفی معنادار ‌می‌باشد. از این رو، دلبستگی به والدین و روابط عاطفی با آنان با برخورداری از سبک­های هویتی انطباق یافته­تر در ارتباط بود (ایمتیاز و نکوی^[۱۸۰]، ۲۰۱۲ ).

علاوه بر این، پاره­ای از تحقیقات نیز به بررسی رابطه­ دلبستگی با وضعیت­های هویت پرداخته­اند. در این زمینه ‌می‌توان به تحقیق مک­کینون^[۱۸۱] و مارسیا (۲۰۰۲) اشاره کرد. در این پژوهش تعدادی از مادران کودکان پیش­دبستانی بررسی شدند و ارتباط میان وضعیت­ هویت و سبک­های دلبستگی آنان و ادراک آنان از رشد کودکان مطالعه شد. نتایج نشان داد مادرانی که در وضعیت هویت موفق و خلاف آنچه انتظار می­رفت در وضعیت هویت زودرس قرار داشتند در دلبستگی ایمن نیز نمرات بالاتری داشتند. از طرفی، دلبستگی هراسناک با وضعیت هویت تعویقی و آشفته در ارتباط بود.

در همین راستا باقری، بهرامی و جلالی (۱۳۸۸) به بررسی رابطه سبک­های دلبستگی با نوع هویت در جمعیت ایرانی و در زندانیان ۱۵-۳۰ ساله پرداختند. یافته ­های این پژوهش حاکی از معناداری رابطه سبک­های دلبستگی و نوع هویت بود. بدین ترتیب که زندانیان دارای سبک دلبستگی ایمن به ترتیب بیشتر دارای وضعیت هویت موفق و تعویقی بودند، در حالی که زندانیان با سبک دلبستگی ناایمن (اجتنابی- دوسوگرا) بیشتر دارای وضعیت هویت آشفته و زودرس بودند.

چنانچه مشاهده می­ شود یافته ­های پژوهش در زمینه ارتباط بین وضعیت هویت زود­رس و سبک دلبستگی ایمن و یا ناایمن متناقض­اند. در این راستا ‌می‌توان به فراتحلیلی که به منظور روشن ساختن ارتباط بین دلبستگی و وضعیت هویت انجام شده است اشاره کرد. در این فراتحلیل نتایج چندین پژوهش در این زمینه از سال ۱۹۶۶ تا ۲۰۰۵ بررسی شد. نتایج این مطالعه بین سبک­های دلبستگی و وضعیت­های هویت همبستگی ضعیف تا متوسطی نشان داد. با این حال دلبستگی ایمن دارای همبستگی قویتری با وضعیت هویت موفق (۲۱/۰) و وضعیت هویت آشفته (۲۳/۰-) بود. اما علی رغم اینکه سهم میانگین دلبستگی ایمن در وضعیت هویت موفق در مقایسه با وضعیت هویت آشفته و زود­رس به مراتب بالاتر بود، برخلاف آنچه انتظار می­رفت وضعیت هویت زود­رس با دلبستگی ایمن و وضعیت هویت تعویقی با دلبستگی ناایمن ارتباط داشت. بر این اساس، برخلاف انتظار محققان این پژوهش، دلبستگی ایمن بیشتر با بعد تعهد هویت مرتبط بود تا بعد اکتشاف آن (آرست و همکاران، ۲۰۰۹).

علاوه بر این، پاره­ای از تحقیقات نیز به بررسی رابطه­ دلبستگی با ابعاد و محتوای هویت پرداخته­اند. در این زمینه ‌می‌توان به مطالعه­ هیگلر، دی و مارشال^[۱۸۲](۱۹۹۵) با عنوان دلبستگی به والدین و هویت جنسی اشاره کرد. این مطالعه بر روی ۲۱۸ نفر از دانشجویان به منظور آزمون ارتباط سطح دلبستگی با جنسیت و هویت جنسی انجام شد. نتایج این پژوهش نشان داد هویت جنسی زنانه و ترکیبی از زنانه و مردانه، در مقایسه با هویت جنسی مردانه و یا خنثی با سطوح بالاتر دلبستگی به والدین ارتباط دارد. علاوه براین، میانگین دلبستگی به مادر هم در زنان و هم در مردان از دلبستگی به پدر بیشتر بود و گرچه بین زنان و مردان در دلبستگی به والدین تفاوت معناداری وجود نداشت، میانگین نمره­ی دختران در دلبستگی به همسالان بیشتر از دلبستگی پسران به همسالان خود بود.

علاوه بر این، میوس، اوستروگل و ولیبرگ^[۱۸۳] (۲۰۰۲) نیر در پژوهشی تحت عنوان بررسی رابطه دلبستگی به والدین و همسالان و هویت نوجوانان به مقایسه و بررسی تأثیر دلبستگی به والدین و همسالان بر هویت دانش­آموزی و هویت ارتباطی افراد پرداختند. نتایج حاصل از مصاحبه با ۱۴۸ نوجوان متعلق به گروه ­های قومی مختلف نشان داد که دلبستگی به والدین پیش­­بینی کننده­ هویت دانش­آموزی نوجوانان و دلبستگی به همسالان پیش ­بینی کننده­ هویت ارتباطی آنان بود. بر اساس این پژوهش نوجوانان در بعضی از زمینه ­های زندگی خود به ویژه موضوعات مربوط به آینده مانند تحصیل تحت تأثیر دلبستگی خود به والدین قرار داشتند و در برخی از موضوعات به ویژه موضوعات مربوط به حال مانند روابط اجتماعی تحت تأثیر دلبستگی به همسالان قرار داشتند.

چنانچه مشاهده شد دلبستگی ایمن با وضعیت هویت موفق و سبک هویت اطلاعاتی در ارتباط است و بر محتوای هویت از جمله هویت جنسی و هویت دانش­آموزی افراد نیز تأثیر گذار است. از این رو، به نظر می­رسد که بعد معنوی هویت نیز از دلبستگی به افراد مهم تأثیر می­پذیرد.

۲-۴-۲- یافته ­های تحقیق در زمینه­ تأثیر دلبستگی بر فاصله­ روانشناختی

چنانچه پیشتر بیان شد، فاصله­ روانشناختی و نحوه­ای که افراد را در فضای روانشناختی خود ادراک می­کنیم، یکی از عوامل تأثیر­گذار بر رفتار اخلاقی و یا غیر اخلاقی است. علاوه بر این، جهت­گیری غلبه اجتماعی و حریم رعایت اخلاقی به نوعی بیانگر نگرش­های غیر اخلاقی و اخلاقی فرد در ارتباط با افراد و یا گروه­ ها هستند. از این رو، با توجه به نزدیکی مفهومی و نظری فاصله­ روانشناختی و دو بعد آن با رفتارهای اخلاقی و یا غیر اخلاقی، در بررسی ادبیات پژوهش مربوط به فاصله­ روانشناختی از این دست تحقیقات نیز استفاده شده است. ‌بنابرین‏ در این قسمت به بررسی پژوهش­هایی خواهیم پرداخت که دلبستگی را در ارتباط با این مفاهیم سنجیده­اند.

در این زمینه، میکیولینسر و همکاران (۲۰۰۳) به بررسی اثر احساس پایدار و موقتی برخورداری از پایگاهی ایمن بر ارزش­های از خود­گذشتگی پرداختند. احساس پایدار برخورداری از پایگاه ایمن در واقع بیانگر سبک دلبستگی افراد بود که در قالب دو سبک دلبستگی اجتنابی و اضطرابی اندازه ­گیری شد و نمرات پایین در این دو بعد بیانگر دلبستگی ایمن بود. احساس موقتی برخورداری از پایگاه ایمن نیز از طریق یادآوری خاطرات شخصی و یا مشاهده­ تصاویر افراد حمایت­گر فعال می­شد. علاوه بر این، ارزش­های از خودگذشتگی نیز از یک سو شامل ارزش­هایی چون کمک کردن، بخشیدن و وفاداری بود که توجه و مراقبت نسبت به افراد نزدیک را نشان می­داد و از سوی دیگر، ارزش­هایی چون عدالت اجتماعی، برابری و صلح جهانی را در برداشت که توجه و مراقبت نسبت به تمام انسان­ها را منعکس می­ساخت. نتایج این پژوهش نشان داد که احساس برخورداری از پایگاهی ایمن و نمرات پایین در دلبستگی اجتنابی به طور معناداری با ارزش­های از خودگذشتگی در ارتباط است. بدین ترتیب دامنه­ ارزش­های اخلاقی، توجه و مراقبت افراد دلبسته­ی ایمن و برخوردار از پایگاهی ایمن تنها به افراد خاص و نزدیک محدود نمی­ شود بلکه تمام انسان­ها را در بر ‌می‌گیرد.

در مطالعه­ ای دیگر ارتباط دلبستگی با رفتارهای نوعدوستانه و مراقبتی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این پژوهش نشان داد، دلبستگی اضطرابی و اجتنابی با دلسوزی و رفتارهای نوعدوستانه به طور معکوس در ارتباط است و در حالی که دلبستگی ایمن پایه­ای برای رفتارهای مراقبتی فراهم ‌می‌آورد، دلبستگی ناایمن مانع از رفتارهای دلسوزانه و مراقبتی در افراد می­ شود (میکیولینسر و همکاران، ۲۰۰۵). نتایج این پژوهش همسو با پژوهش کستنبام، فاربر و سروف^[۱۸۴] (۱۹۸۹) در زمینه­ ارتباط دلبستگی با رفتارهای همدلی در کودکان پیش­ دبستانی است.

تعداد پاسخ

۱۶۴

پاسخ داده نشده

۰

میانگین

۲٫۷۲

انحراف استاندارد

۱٫۱۶۵

فراوانی

درصد

درصد معتبر

درصد تجمعی

خیلی کم

۲۷

۱۶٫۵

۱۶٫۵

۱۶٫۵

کم

۴۶

۲۸٫۰

۲۸٫۰

۴۴٫۵

متوسط

۵۰

۳۰٫۵

۳۰٫۵

۷۵٫۰

زیاد

۲۸

۱۷٫۱

۱۷٫۱

۹۲٫۱

خیلی زیاد

۱۳

۷٫۹

۷٫۹

۱۰۰٫۰

مجموع

۱۶۴

۱۰۰٫۰

۱۰۰٫۰

نمودار۳-۹

فراوانی تاثیر گذاری این عامل در بین دانش آموزان بدین شرح است: ( ۲۷ نفر معادل ۵/۱۶ خیلی کم،۴۶ نفر معادل۰/۲۸ کم،۵۰ نفر معادل۵/۳۰، ۲۸ نفر معادل۱/ ۱۷ زیاد، ۱۳ نفر معادل۹/۷ خیلی زیاد). مطابق جدول ۳-۲۲ و نمودار۳-۲۲میانگین تاثیر گذاری این عامل در بین دانش آموزان ناحیه ۲ برابر ۸۲/۲ و در بین دانش آموزان ناحیه ۴ برابر ۶۲/۲ می‌باشد. همچنین میانگین تاثیر گذاری این عامل از منظر دانش آموزان هر دو ناحیه برابر ۷۲/۲ است این بیانگر تاثیر این عامل به میزان متوسط در بروز رفتار نابهنجار دانش آموزان می‌باشد.

ه: میانگین و توزیع فراوانی عامل غیبت والدین

جدول۳-۱۰

تعداد پاسخ

۱۶۴

پاسخ داده نشده

۰

میانگین

۲٫۹۱

انحراف استاندارد

۱٫۳۴۷

فراوانی

درصد

درصد معتبر

درصد تجمعی

خیلی کم

۳۱

۱۸٫۹

۱۸٫۹

۱۸٫۹

کم

۳۵

۲۱٫۳

۲۱٫۳

۴۰٫۲

متوسط

۴۴

۲۶٫۸

۲۶٫۸

۶۷٫۱

زیاد

۲۶

۱۵٫۹

۱۵٫۹

۸۲٫۹

خیلی زیاد

۲۸

۱۷٫۱

۱۷٫۱

۱۰۰٫۰

مجموع

۱۶۴

۱۰۰٫۰

۱۰۰٫۰

نمودار۳-۱۰

فراوانی تأثیرگذاری این عامل در دانش آموزان هر دو ناحیه عامل بدین‌صورت است: (۳۱ نفر معادل ۹/۱۸ خیلی کم، ۳۵ نفر معادل ۳/۲۱ کم، ۴۴ نفر معادل ۸/۲۶ متوسط، ۲۶ نفر معادل ۹/۱۵ زیاد، ۲۸ نفر معادل ۱/۱۷ خیلی زیاد). مطابق جدول ۳-۲۲و نمودار میله‌ای ۳- ۲۲میانگین تأثیرگذاری این عامل ازنظر دانش آموزان ناحیه ۲ برابر ۵۴/۲ و ازنظر دانش آموزان ناحیه ۴ برابر ۲۸/۳ است، مجموع تأثیرگذاری این عامل ازنظر دانش آموزان هر دو ناحیه برابر ۹۱/۲ بوده که بر اساس مقیاس آماری بیانگر این است که عامل غیب والدین (فوت، اشتغال مادر و غیره) به میزان متوسط در بروز رفتار نابهنجار دانش آموزان تأثیر دارد.

و: میانگین و توزیع فراوانی عامل تعارض و جدایی والدین

جدول ۳-۱۱

تعداد پاسخ

۱۶۴

پاسخ داده نشده

۰

میانگین

۳٫۲۱

انحراف استاندارد

۱٫۴۱۶

فراوانی

درصد

درصد معتبر

درصد تجمعی

خیلی کم

۲۹

۱۷٫۷

۱۷٫۷

۱۷٫۷

کم

۲۳

۱۴٫۰

۱۴٫۰

۳۱٫۷

متوسط

۳۷

۲۲٫۶

۲۲٫۶

۵۴٫۳

زیاد

۳۵

۲۱٫۳

۲۱٫۳

۷۵٫۶

خیلی زیاد

۴۰

۲۴٫۴

۲۴٫۴

۱۰۰٫۰

مجموع

۱۶۴

۱۰۰٫۰

۱۰۰٫۰

نمودار۳-۱۱

فراوانی تأثیرگذاری این عامل در بروز رفتار نابهنجار دانش آموزان هر دو ناحیه بدین‌صورت است: (۲۹ نفر معادل ۷/۱۷ خیلی کم، ۲۳ نفر معادل ۰/ ۱۴ کم، ۳۷ نفر معادل ۶/۲۲ متوسط، ۳۵ نفر معادل ۳/۲۱ زیاد،۴۰ نفر معادل ۴/۲۴ خیلی زیاد). مطابق جدول ۳-۲۲و نمودار میله‌ای ۳-۲۲میانگین تأثیرگذاری این عامل ازنظر دانش آموزان ناحیه ۲ برابر ۸۸/۲ و ازنظر دانش آموزان ناحیه ۴ برابر ۵۴/۳ است؛ و میانگین مجموع میزان تأثیرگذاری این عامل از منظر دانش آموزان هر دو ناحیه برابر ۲۱/۳ است که این به لحاظ آماری بیانگر تأثیر عامل تعارض و جدایی والدین در حد متوسط در بروز رفتار نابهنجار دانش آموزان است.

ز: میانگین و توزیع فراوانی روش های تربیتی نامناسب والدین

جدول ۳-۱۲

تعداد پاسخ

۱۶۴

پاسخ داده نشده

۰

میانگین

۴٫۰۳

انحراف استاندارد

۱٫۲۲۱

فراوانی

درصد

درصد معتبر

درصد تجمعی

خیلی کم

۱۰

۶٫۱

۶٫۱

۶٫۱

کم

۱۰

۶٫۱

۶٫۱

۱۲٫۲

متوسط

۲۹

۱۷٫۷

۱۷٫۷

۲۹٫۹

زیاد

۳۱

۱۸٫۹

۱۸٫۹

۴۸٫۸

خیلی زیاد

۸۴

۵۱٫۲

۵۱٫۲

۱۰۰٫۰

مجموع

۱۶۴

۱۰۰٫۰

۱۰۰٫۰

نمودار ۳-۱۲

عامل روش‌های تربیتی نامناسب والدین به میزان زیاد در بروز رفتار نابهنجار دانش فراوانی تأثیرگذاری این عامل در بروز رفتار نابهنجار دانش آموزان بدین‌صورت است: (۱۰ نفر معادل ۱ /۶ خیلی کم، ۱۰ نفر معادل ۱/۶ کم،۲۹ نفر معادل ۷/۱۷ متوسط، ۳۱ نفر معادل ۹/۱۸ زیاد،۸۴ نفر معادل ۲/۵۱ خیلی زیاد). مطابق جدول ۳-۲۲و نمودار ۳- ۲۲میانگین تأثیرگذاری این عامل در دانش آموزان ناحیه ۲ برابر ۹۵/۳ و ازنظر دانش آموزان ناحیه ۴ برابر ۱۱/ ۴ بوده و میانگین مجموع تأثیرگذاری این عامل ازنظر دانش آموزان هر دو ناحیه برابر ۰۳/۴ است که مطابق مقیاس آماری این عامل به میزان زیاد در ناهنجاری دانش آموزان تاثیر دارد .

گفتار سوم: بررسی میزان علل اجتماعی

الف: بررسی میزان علل درون مدرسه

۱- میانگین و توزیع فراوانی عامل رفتار نامناسب اولیای مدارس

جدول ۳-۱۳

تعداد پاسخ

۱۶۴

پاسخ داده نشده

۰

میانگین

۳٫۳۰

انحراف استاندارد

۱٫۲۸۹

فراوانی

درصد

درصد معتبر

درصد تجمعی

خیلی کم

۲۰

۱۲٫۲

۱۲٫۲

۱۲٫۲

کم

۲۱

۱۲٫۸

۱۲٫۸

۲۵٫۰

متوسط

۴۹

۲۹٫۹

۲۹٫۹

۵۴٫۹

زیاد

۳۷

۲۲٫۶

۲۲٫۶

۷۷٫۴

خیلی زیاد

۳۷

۲۲٫۶

۲۲٫۶

۱۰۰٫۰

مجموع

۱۶۴

۱۰۰٫۰

۱۰۰٫۰

نمودار۳-۱۳