از نظر مولانا ادیان راه‌هایی است که در ظاهر با یکدیگر اختلاف دارد اما در باطن یکی بوده، به یک مقصد عالی می‌رسد:

وی در «فیه ما فیه» معتقد است اگر راه‌ها مختلف است اما مقصد یکی است نمی‌بینی که راه به کعبه بسیارست، بعضی راه ­ها از روم است و بعضی راه ­ها از شام و بعضی راه ­ها از عجم و بعضی راه ­ها از چین و بعضی را از راه دریا از طرف هند و یمن، پس اگر در راه‌ها نظر کنی، اختلاف عظیم و مباینت بی حد است اما چون به مقصود نظر کنی همه متفقند و یگانه و همه را درون‌ها به کعبه متفق است و درون‌ها را به کعبه ارتباطی و عشقی و محبتی عظیم است که آن جا هیچ خلاف نمی‌گنجد. ^[۷۲]
مولانا اسلام را مانند خورشید و سایر شرایع را چون ستاره می‌داند، درست همان طور که با طلوع خورشید، ستارگان از بین نمی‌روند و تنها نور آن‌ها مخفی می‌شود و در نور خورشید مندرج می‌گردد، با ظهور اسلام نیز، سایر شرایع اعتبار خود را از دست نمی‌دهد. یعنی همان طور که ستارگان در واقع وجود دارد، این شرایع نیز واقعاً هست. از همین روست که در شریعت اسلام که شریعتی فراگیر است. باید به حقانیت همه رسولان و جمیع شرایع آن‌ها، ایمان داشت.
داستان‏های مولانا برگرفته از زندگی‏ مردم است که صدها داستان و تمثیل و استعاره که در این دریای‏ ناپیدا کرانه‏ی مثنوی نام را سرشار از درّهای آب‏دار و گوهرهای شاه‏وار کرده‏ است، مگر می‏تواند از سرچشمه‏­هایی جز سرچشمه‏ی پایان‏ناپذیر ذوق فیاض‏ همگان عامه‏ی مردم سیراب شود؟^[۷۳] ابزارکسب معرفت برای انسان، حواس ظاهری است. حواس ظاهری محدود­ و نسبی­اند و حوزه درکشان امور مادی است و به امور معنوی از طرق غیرتجربی چون قیاس و تشبیه و خیال و… احاطه می­یابند که روشی شخصی و انتزاعی است و انتقال دقیق آن به دیگران دشوار و در بعضی موارد غیرممکن می­نماید؛ به همین دلیل ادراکی که از عشق، غربت، نفرت و قرب داریم، نهایتاً «یدرک ولایوصف» می­باشد. حواس ظاهری برای اینکه امور معنوی را به ذهن نزدیک کنند؛ چاره­ای جز قیاس این امور به امور مادی ندارند. قیاس و تشبیه و خیال یک فایده دارند و دو ضرر: فایده­شان این است که موجب تقرب ذهن تجربی به امر نایافته مجهول و غیرتجربی می‌شوند. اصولاً مثال و تشبیه را به کار می‌برند که مطلب روشن شود و طبیعی است که منطوق هر قدر مجهول‌تر و یا ذهن مخاطب هر قدر ناآشناتر باشد، مثال و تشبیه و قیاس بیشتر به کار می­رود و در مورد عکس، کمتر. توسل به مثال و تشبیه و داستان در قرآن نیز سابقه دارد، زیرا بسیاری از مطالب مطروحه برای مخاطب تازگی دارد. مثلاً در آیه نور برای درک بهتری از حقیقت خداوندی، می‌فرماید: خدا چون نور است برای آسمان­ها و زمین، مثال نور او چون چراغ است و… بارها نیز یادآوری شده که «لیس کمثله شیئاً» یعنی مثال­ها را ابتدا ذکر می­فرماید، سپس برای اینکه مردم ذهنشان در تشبیه باقی نماند، می­فرماید هیچ چیزی شبیه او نیست، پس فایده تشبیه، تقرب ذهن به مجهول است، اما زیان تشبیه و قیاس اول این است که نسبت به زمان، مکان و افراد، متفاوت و نسبی است و به قولی دهری­اند، شخصی، ماه را به قرص نان و دیگری به شبیه نقره مانند می­ کند و سومی به رخ یار. بنابراین این امور «تاریخ مصرف» دارند و با تغییر نگاه و «منظر» تغییر می­ کنند. آفت عمده دیگر مثال، قیاس و تشبیه، ذاتی شدن این قبیل امور است یعنی به مرور زمان جای اصل را می­گیرد و مثال بودن آن فراموش می­ شود. چهار نفری که برای کسب معرفت درباره فیل حرکت کردند، حاصل معرفت خود را بدون استثنا با لغات «چون و هم چون» بیان داشتند، اولی گفت «همچون ناودان است این نهاد»؛ برای دومی نیز «چون بادبزن شد پدید»؛ نفر سوم گفت «شکل پیل دیدم چون عمود» و نفر چهارم گفت «خود این پیل چون تختی بُدست». ابتدای بت پرستی نیز همین گونه بود. ابتدا هر بت نماد یکی از صفات خداوند بود و سپس با خداوند یکی شد، این همان آفت ذاتی شدن قیاسات است که مولانا سالک را به جدّ از آن بر حذرمی‌دارد:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

قیاس دارای دو عیب یعنی نسبیت و ذاتی شدن است که، هر دو به یک نتیجه ختم می­شوند: نزاع و کشمکش پیروان این چهار نفر، بعدها در تفسیر خود از فیل، کلمه «چون» که از ادات قیاس و تشبیه است را حذف می­ کنند و یکی فیل را ناودان، دیگری بادبزن، سومی ستون و چهارمی، تخت می­خواند. عناصر تشبیه همه دهری و ملموس­اند: ناودان، بادبزن، تخت و ستون. از سوی دیگر این قیاسات دو به دو با هم ضداند: تخت، افقی است و ستون عمودی، جهت قوس ناودان و بادبزن هم متفاوت است. تضاد این تصاویر تعمدی است:

اختلاف نظر آنان مانند اختلاف در شکل «الف و دال» می­باشد. اکنون یک پارادوکس رخ داده؛ حقیقتی واحد در زمانی واحد به چهار بیان ضد توصیف شده: هم افق است و هم عمود هم چپ است و هم راست.
حال نکته این جاست که آیا منشأ این اختلافات در تعبیر و قیاس افراد است یا در خود حقیقت؟ دو حالت بیشتر ندارد یا این چهار نفر صادق بودند یا کاذب. در داستان، دلیلی بر اثبات کذب در آنان وجود ندارد، پس صادق بودند؛ اشکال در نقص ابزار درکشان بوده، یعنی قوه لامسه آنان تسلط به جزئی از حقیقت داشته اما تعمیم آنان به کل حقیقت بوده. اگر شخصی دیگر این تعابیر را از چهار نفر بشنود، دچار ابهام و سردرگمی می‌شود:

هرج و مرج گسترده در کشور و ادامه وابستگی های نظامی و امنیتی به انگلستان

جدول3- مهمترین بحران های سیاسی انگلستان از ابتدای قاجار تا ابتدای دوران پهلوی
جمع بندی:
بخش اول، درصدد یافتن پاسخ هایی متقن و علمی به برخی از سوالات نظیر مهمترین بحران های سیاسی انگلستان در ایران پیش از حکومت پهلوی کدام بوده است؟ و نیز برخی دیگر از سوالات طرح شده همچون دلایل التزام بررسی بحران های مذکور در این دوران برآمده است. در این بخش، با تلفیقی از روش تاریخی و ابزارهای مهم آن همچون اصل جامعیت، استقرا و تامل و شک گرایی مثبت و نیز تلفیق آن با اصول روش جامعه شناسی تاریخی همچون، اقدامات سلسله وار، ابزار، اهداف و بازخورد آن بر جامعه ایران از یک سو ونیز استفاده از یک سطح تحلیل سه گانه مشتمل بر نظریات دوس سانتوس- ساندرز- برچر تبیین هرچه بهتر بحران های مذکور مورد نظر بوده است.
سیاست های منتهی به جدایی ارضی نقاط مختلف از ایران، همواره از اصلی ترین و مهمترین سیاست های انگلیسی علیه جامعه ایران بوده است، چنانکه در دوران حاضر نیز اتخاذ و اجرای چنین سیاست هایی همواره مستمسک بریتانیا در ایجاد بحران های سیاسی در ایران بوده است که این موضوع، علاوه بر همپوشانی با نظریه مدیریت بحران در عرصه بین الملل که از سوی مایکل برچر مطرح گردیده(مبحث مناطق ژئو استراتژیک و مناطق بحران ساز در تئوری برچر)، به شناخت هرچه بهتر بحران های سیاسی مشابه در آینده نیز کمک شایانی خواهد نمود. به عنوان مثال، در مقوله جدایی های ارضی در عهدنامه های گلستان و ترکمنچای به رغم استیفای مستقیم منافع انگلستان در عهدنامه های مذکور، منافع غیرمستقیم این کشور که همان عدم رسوخ و نفوذ روس های تزاری به مناطق جنوبی ایران و هندوستان بوده است به خوبی تطمیع گردید.
اکنون نیز با کمی دقت و بینش می توان چنین بحران بزرگی را در دوران کنونی و در مسئله جزایر جنوبی ایران و تحرکات اعراب خلیج فارس مشاهده نمود. تحرکاتی که با ترغیب مستقیم انگلستان و دیگر زعمای غربی صورت می گیرد.در واقع، هدف این بخش با بررسی اجباری سیراستعماری و بحران سازی های سیاسی انگلستان در آن اوان، سعی در شناخت ابزارهای استعماری و نخبگان سیاسی و مزدوران آنگلوفیل که دستیابی به اهداف انگلستان را درایران میسر و مقدور نموده اند، بوده است. به همین علت، نقش رویکردهای تلفیقی تاریخی و روش جامعه شناسی تاریخی و تجزیه و تحلیل های آن از اهمیت بسیاری برخوردار بوده است. از دیگر سو، بحران های بسیاری در این دوره از سوی استعمار انگلستان در ایران به وقوع پیوسته است که در تطابق و سازگاری کامل با نظریه بی ثباتی سیاسی دیوید ساندرز از تغییر رژیم(اضمحلال قاجار) گرفته تا چالش های مسالمت آمیز(برخوردهای سیاسی ایران و انگلیس در جنوب ) را مشمول می شود که نهایتا همگی را می توان به نحوی متقن به موازات با نظریه وابستگی دوس سانتوس قرار داد.
دومین سیاست انگلستان در این دوره، به مبحث بنیادگرایی مذهبی و قومی در ایران مربوط می باشد. سیاستی که در دوران کنونی نیز می توان در مناطق مختلف کشور آن را مشاهده نمود. واقعیت اینست که تشتت قومیت های مختلف در ایران از یک سو و مبارزه و انحطاط روحانیت که همواره از نیروهای مخالف سیاست های انگلستان در ایران به شمار می روند، مورد نظر انگلستان در ایران بوده است. در واقع مقوله مدیریت بحران انگلیس در مقابله با نیروهای مذهبی و روحانی در ایران را می توان با نظریه برچر در این خصوص(مقوله عدم تجانس) انطباق کامل داد. همانگونه که برچر در تئوری مدیریت بحران خود، یکی از مواردی که همواره به بحران منجر می شود را عدم تجانس بازیگران می داند که در اینجا عدم تجانس میان نیروهای نیروهای مذهبی در ایران و نیروهای لائیک انگلیسی همواره ایران آن عصر و دوره های دیگر را آبستن بحران های سیاسی متعددی نموده است که در رویدادهایی همچون ظهور جریان بهاییت و دیگر بحران های سیاسی مشاهده می شود. سومین ابزاری که در طول بازه های زمانی مختلف، دستاویز انگلستان در بحران سازی های سیاسی در ایران به شمار می رفته است، بحران های نظامی و اقتصادی بوده است که در فوق بدان اشاراتی گردید.
لذا جمع بندی کلی بخش نخست رساله حاضر را بررسی گذران استعمار انگلستان در ایران و شناخت هرچه بهتر از نحوه بحران سازی های سیاسی این کشور در ایران با بهره گرفتن از سه ابزار مهم(تجزیه طلبی ارضی، بنیادگرایی قومی و مذهبی و بحران های اقتصادی و نظامی) معاصر شکل داده است که در نهایت به سمت ترسیم الگویی چند وجهی در پیش بینی و آینده پژوهی استعمار انگلستان در ایران سوق خواهد داد.
بخش دوم:
انگلستان و بحران سازی های سیاسی در ایران دوران پهلوی و جمهوری اسلامی ایران
کلیات:
در این بخش به بررسی مهمترین بحران سازی های سیاسی انگلستان در دوران سلطنت پهلوی اول، پهلوی دوم و نهایتا بررسی بحران سازی های سیاسی انگلستان پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران خواهیم پرداخت.
همانگونه که مشخص گردید، سبقه فعالیت های انگلستان در نظام سلطه جهانی و همچنین در منطقه خاورمیانه بیشتر ماهیتی بازرگانی- تجاری - اقتصادی داشته است، لکن پس از اکتشاف نفت و اهمیت آن ماهیت فعالیت های سیاسی انگلیس در ایران بدین سمت کشیده شد. گذشته از رقابت های استعماری میان روس و انگلستان در ایران و تاثیر ان بر ایران، در این بخش به بررسی مهمترین بحران سازی های سیاسی انگلستان و بازخوردهای آن بر ایران خواهیم پرداخت. از آنجایی که سیاست های کلان بریتانیا در قبال ایران حول مسائلی همچون تجزیه طلبی ارضی، بنیادگرایی قومی و مذهبی و دیگر اقدامات سیاسی – نظامی بوده است، در فصل چهارم نیز به اهم این موارد خواهیم رسید و به انطباق تلفیق مدل دوس سانتوس- ساندرز- برچر با بحران سازی های مختلف بریتانیا در آن دوران خواهیم پرداخت. وقوع کودتای سوم اسفند و اضمحلال دودمان قاجاراز ایران، ادامه وقایع نفتی و سلطه گری بریتانیا بر نفت ایران، رقابت با کمونیسم، تاسیس پلیس جنوب و در نهایت اشغال ایران در خلال جنگ جهانی دوم و برکناری رضاشاه مهمترین بحران سازی های سیاسی انگلستان در ایران عصر پهلوی اول به شمار می روند.
در دوران پهلوی دوم، دو واقعه کودتای 28 مرداد و جدایی بحرین از خاک ایران به منزله مهمترین بحران سازی های سیاسی انگلستان در ایران تلقی خواهند شد. سال های انتهایی سلطنت پهلوی دوم و نزدیکی به روزهای انقلاب اسلامی بریتانیا و دیگر شرکای غربی را به برگزاری کنفرانس گوادلوپ سوق داد و همانگونه که خواهیم دید، بریتانیا و غرب خواستار برقراری نوعی معامله سیاسی با حضرت امام خمینی(ره) می باشند که با بصیرت امام راحل نقشه بریتانیا و برقراری معامله سیاسی با انقلابیون ایران با شکست مواجه می گردد.
با پیروزی انقلاب اسلامی و خطر آن برای کشورهای منطقه که به نوعی زیرچتر حمایت بریتانیا قرار دارند، طیف وسیعی از بحران سازی های سیاسی از سوی بریتانیا، غرب و هم پیمانان منطقه ای علیه ایران صورت می گیرد. وقوع جنگ تحمیلی، فعالیت های ضدانقلاب ها، تحریم های هسته ای و…. که در ادامه به تفصیل به بررسی هر یک خواهیم پرداخت و در نهایت با نگاهی به دورنمای روابط ایران و انگلستان، راه های بهبود روابط سیاسی ایران و انگلیس نیز بررسی خواهد شد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

فصل چهارم: سلطنت پهلوی اول
مقدمه:
پس از انتصاب رضاخان به مقام نخست وزیری، شرایط سیاسی ایران دچار استحاله ای اساسی گردید. از یک سو منافع سیاسی بریتانیا تا حد زیادی با ورود رضاخان به عرصه سیاسی و نظامی ایران پوشش داده می شد و مهمتر از آن اینکه شرایط در راستای ورود و حضور روس های تزاری در ایران نیز بیش از پیش کم رنگ گردید. با حضور رضاخان و دیگر سیاستمداران طرفدار نظام انگلوفیل، بقای دودمان قاجار نیز با خطر جدی مواجه گردید. از یک سو، مشروعیت نظام قاجار با وجود بحران های متعدد و فجایع سیاسی گوناگون دچار خدشه ای اساسی گردید و از دیگر سو نیز بریتانیا بقای قاجار را تامین کننده منافع خود بسان گذشته نمی دید. به هر نحو با وقوع کودتای سوم اسفند و متعاقب آن سفر اجباری احمدشاه قاجار به اروپا، نخست وزیری رضاخان با حمایت بریتانیا به سلطنت مبدل گردید.
در این فصل، بررسی و ارائه پاسخ بدین سوال که مهم ترین شاخصه های سیاست های استعماری انگلستان در دوران سلطنت پهلوی اول حول کدام محورها بوده است، مد نظر می باشد. دراین رابطه می توان به مواردی همچون تطمیع منابع نفتی بریتانیا بسان دوران قاجار و نیز مبارزه با رقبای کمونیستی و نازیستی با بهره گرفتن از ابزارها و سیاستمدارانی که مهمترین آنان رضاشاه بود، اشاره نمود. در این فصل نیز ابتدا ادامه بحران سازی های سیاسی بریتانیا در ایران با بهره گرفتن از روش های تاریخی و جامعه شناسی تاریخی(بعد داخلی و بعد خارجی) مورد بحث واقع می شود و در ادامه ارائه تحلیلی علمی و عینی از سطح تحلیل سه گانه دوس سانتوس- ساندرز- برچر در بحران سازی های مذکور صورت خواهد گرفت
باوقوع کودتای سوم اسفند، ازآنجایی که احمدشاه در مقابل کار انجام شده قرار گرفته بود، ناچارا سه روز پس از اجرای کودتا، فرمان نخست وزیری سید ضیاء را امضا نمود. رضاخان نیز با عنوان سرداری سپه، به ریاست بریگارد قزاق منصوب شد. بریتانیا نیز که در این زمان به مقصود خود نائل گردیده و سلطه وزعامت خویش را در ایران برای چند مدت دیگر تثبیت نموده بود، جهت رضایت خاطر عموم، الغای قرارداد 1919 را پذیرا شد(امینی،1381: 22). به مرور زمان و با کاهش محسوس قدرت دستگاه و دربار قاجار، ونیز قدرت روزافزون رضاخان، فکر انحطاط سلطنت قاجار را در ذهن او تشدید می کرد.در واقع رضاخان با تبلیغات وسیع سعی در القای فلاکت های ناشی از سلطنت قاجار را در اذهان عمومی داشت لذا، در سال 1302 با سقوط کابینه مشیرالدوله^[20]، مانع بزرگ بریتانیا بر سر نیل به اهدافش و با حمایت وسیع این کشور، رضاخان درابتدا به سمت نخست وزیری رسیده و با خروج احمد شاه قاجار به قصد اروپا، چند روز پس از امضای نخست وزیری رضاخان، مقدمات حکومت وی فراهم آمد به نحوی که کمتر از دو سال و با تصویب مجلس نهم، در تاریخ نهم آبان1304 انقراض سلطنت قاجار را اعلام نمود وی نیز در تاریخ 4 اردیبهشت 1305 و در نهایت مساعدت دولت و سفارت بریتانیا تاجگذاری نمود(عظیمی،1374: 243).
از سویی دیگر، انگلستان نیز در خلال این مدت، سراسر خاورمیانه را تحت نفوذ خود داشت، تعدادی از کشورهای منطقه مانند عراق، فلسطین و ماوراء اردن از طرف جامعه ملل تحت قیمومیت انگلستان قرار گرفته بودند(عظیمی،1374: 26) و تعدادی دیگر مانند مصر و عربستان سعودی در نتیجه قراردادهایی حقوق و امتیازات خاصی برای انگلیسی­ها قائل شده بودند. گروه سوم کشورهای خاورمیانه نیز به طور غیر مستقیم زیر نفوذ انگلیسی­ها بودند، مانند ترکیه، ایران و افغانستان. انگلیسی­ها پس از جنگ جهانی اول کوشش کردند تا با ایجاد حکومت های دست نشانده و قوی و با ایجاد یک پیمان دفاعی بین کشورهای خاورمیانه، آن را به عنوان سدی در جلوگیری از نفوذ شوروی به سوی هندوستان و خلیج فارس و چاه های نفت ایران در آوردند. بنابراین سعی در حل اختلافات میان دولت های منطقه و ایجاد زمینه برای انعقاد پیمان همکاری و عدم تعرض منطقه­ای نمودند.
در ذیل مهمترین رویکردهای اتخاذ شده از سوی انگلستان، در زمان سلطنت پهلوی اول که همگی در راستای تقویت منافع خود، وابستگی ایرانیان و نهایتا بحران های فراگیر در کشورمان بودند، اشاره خواهد شد. در نگاه بسیاری از تحلیل گران علم سیاست، از مهمترین مولفه های بحران سازی سیاسی در بسیاری از جوامع در حال توسعه، مسائل اقتصادی، بازرگانی و ارتباطی است. واقعیت این است که اولین ابزاری که ایران را دستمایه سیاست ها و مداخله های همه جانبه های انگلستان نموده است، مسائل ارتباطی و به علت مجاورت ایران با هندوستان و بعدها مسائلی نظیر نفت و بنادر جنوبی بوده است. ایران به علت قرار گرفتن در مسیر عبور کالاهای تجاری از اهمیت خاص برای انگلستان برخوردار بود. همچنین خطوط تلگرافی توسط ایران را به اروپا و نیز انگلیس را با هند پیوندمی­داد. بازار مصرف ایران نیز برای انگلستان اهمیت فراوانی داشت. بانک شاهنشاهی انگلیس، کمپانی لینچ و کمپانی استریکا و ده­ها مؤسسه تجاری و ارتباطی دیگر در ایران فعالیت گسترده­ای داشتند، همه موارد مذکور ثروت سرشاری برای انگلیس محسوب می­شد که به هیچ وجه حاضر به از دست دادن آن نبودند(معتضد،1377: 159)^[21]. لذا در ذیل به برخی از مهمترین بحران های سیاسی انگلستان که در عصر پهلوی اول صورت پذیرفت و بسان فصل گذشته تلفیقی دوگانه از نظریات ساندرز-دوس سانتوس و نیز رویکرد دوگانه روش تاریخی- جامعه شناسی تاریخی(ابعاد داخلی و خارجی هابدن) را شامل می شود، می پردازیم.
بند1- بانک شاهنشاهی و ادامه توطئه های اقتصادی انگلیس در ایران:
عوامل اقتصادی همواره یکی از نخستین عوامل مداخله در جوامع تحت سلطه وقیمومیت امپریالیست ها به شمار می رود، مداخله ای که حاکمیت سیاسی این جوامع را به شدت با چالش مواجه نموده و بحران های سیاسی ناشی از آن مدت ها در این جوامع، ریشه دار می شده استل. در این بخش نیز بسان فصول گذشته با بهره گرفتن از رویکردهای تاریخی و جامعه شناسی تاریخی که خصوصا بحران های همچون بانک شاهنشاهی و برخی دیگر از بحران های دوره ای را به خوبی تحلیل می نماید و نیز استفاده از سطح تحلیل سه گانه دوس سانتوس- ساندرز- برچر، سعی در ارائه تحلیلی استوار از بحران سازی های سیاسی بریتانیا در این خصوص می باشیم.
با پایان جنگ جهانی اول و روی کار آمدن تدریجی رضاشاه، بانک شاهنشاهی در پی سیاست خود، از دولت وی، که برنامه‌اش برقراری نظم و امنیت بود، حمایت می‌کرد، ولی لرد کرزن، با ممانعت از پرداخت وام به دولت، از بانک شاهنشاهی به عنوان سیاستی بر ضد ایران استفاده می‌کرد. رضاشاه این بانک را که درحقیقت بانکی انگلیسی بود و به عنوان بانک دولتی ایران، قادر به حل مشکلات مالی قشون دولت وقت نبود، بانک ایرانی لرد کرزن یا تجارتخانه عادی می خواند. به طور کلی در ابتدای دوران فعالیت های نظامی و سیاسی رضاشاه، روابط میان بانک شاهنشاهی و نخست وزیر، رضاشاه، حسنه بود. تا جایی که رضاشاه کلیه امور مالیه وزارت جنگ را در اختیار بانک شاهنشاهی نهاد و این بانک نیز به کرات جهت تثبیت حکومت وی کمک های مالی شایانی نمود. اوج روابط حسنه میان دولت رضاشاه و بانک شاهنشاهی را می توان در زمان تاجگذاری رضاشاه دانست که بیشترین کمک های مالی و هدایای نفیس از جانب این بانک به دولت نوپای پهلوی اعطا شد. پس از تثبیت اقتدار پهلوی اول، جهت بهبود اوضاع مالی ایران، به دعوت دولت، دکترآرتور میلسپوی آمریکایی به ایران آمد. میان بانک شاهنشاهی و میلسپو در آغاز ماموریت وی به نوعی تفاهم دیده می شد، به خصوص که میلسپو، کلیه درآمد دولت را در بانک شاهنشاهی جمع کرد و بانک نیز با وجود ترقی نرخ بهره در انگلستان، برای حمایت از هیئت مالی آمریکایی، از بالابردن نرخ بهره در ایران خودداری کرد (معتضد،1377: 196- 198).
به تدریج مناسبات بانک و میلسپو رو به سردی گرایید چرا که میلسپو، به عنوان مستخدم دولت، موضع مستقل از بانک گرفت و سعی کرد دولت را به دریافت وام از آمریکا وادار کند. مضافا اینکه نظارت بر حق امتیاز بانک را که در سال های گذشته پرداخت می شد و بانک از آن جهت آسیب پذیر بود آغاز نمود. درنهایت، روابط بانک شاهنشاهی و میلسپو به چالش کشیده شد(معتضد،1377: 200).
لذا به سان تهدید و اخراج مورگان شوستر، به فعالیت میلسپو نیز در ایران و به دشمنی بانک شاهنشاهی و سران بریتانیا خاتمه داده شد و در اینجا می توان به دومین مدل از تئوری بی ثباتی سیاسی دیوید ساندرز یعنی تغییر افراد اصلی در کابینه حکومتی را مشاهده نمود.البته عامل دیگری نیز در اخراج میلسپو موثر واقع شد و آن کارشکنی های روسیه بود. در واقع پس از عدم موفقیت روس ها در اخذ امتیازات ماهیگیری در شمال، که میلسپو در عدم انعقاد آن تاثیرگذار بود، روس ها نیز بسان بریتانیا خواستار حذف و برکناری میلسپو از امور مستشاری ایران گردیدند.با اخراج میلسپو از ایران، روابط میان رضاشاه و بانک شاهنشاهی نیز رو به سردی و افول نهاد. از یک سو رضا شاه از قدرت بانکی بیگانه در داخل نگران بود، علی الخصوص اینکه بانک شاهنشاهی، کماکان در دوران پهلوی نیز اسکناس را جهت تخفیف وی با تصویر پادشاهان قجری چاپ می نمود و از دیگر سو با هر نوع برنامه نوین توسعه اقتصادی رضاشاه مخالفت می ورزید، لذا از سال 1305 لایحه قانونی تاسیس بانک ملی از سوی دولت تقدیم مجلس گردید و در اردیبهشت 1306 به تصویب و نهایتا از سال 1307 بانک ملی ایران رسما شروع به فعالیت نمود(امینی و شیرازی،1385: 280).
همچنین رضا شاه که از حق انتشار اسکناس بانک شاهنشاهی و سودهای کلانی که از این طریق نصیب بریتانیا می شد، آگاهی لازم داشت، لذا در سال 1310 دولت امتیاز انحصاری نشر اسکناس را، که متعلق به بانک شاهنشاهی بود، به مبلغ دویست هزار لیره، خریداری کرد و دراختیار بانک ملی نهاد. همچنین بخش عمده ای از سپرده های بانک شاهنشاهی به بانک ملی منتقل شد که یکی از عمده دلایل آن تبلیغات وسیع ملیون جهت خاتمه دادن به فعالیت های بانک شاهنشاهی و نیز حمایت از بانک های داخلی بود. این بانک در مدت شصت سال مخصوصا چهل سالی که حق انحصاری صدور اسکناس را داشت با در دست داشتن امور ضرابخانه در کلیه شئون اجتماعی و اقتصادی و سیاسی ایران دخالت های موثری می نمود و به عناوین مختلف به نفع سیاست انگلستان و برای منظورهای سیاسی دولت ایران را در مضیقه می گذارد و با خرید ارزاق و خوار و بار و ذغال و سایر مایحتاج اولیه و ضروری مردم، به کرات قحطی های مصنوعی ایجاد می کرد(اوبن، 1362 : 226).
بی گمان، این بانک ابزاری جهت پیشبرد اهداف بریتانیا در ایران بوده است و ابزاری مهم در مدیریت بحران های سیاسی انگلستان در ایران بوده است به گونه ای که هرگاه بریتانیا در اجرای مقاصد خود درایران با مخالفتی مواجه می شده است، از این ابزار جهت فشار(مانند اعمال تحریم و خواستار عودت وام های پرداخت شده از شاهان ایران) بر دولت و ملت ایران استفاده می نمود.
بند2- انگلستان و وقایع نفتی در عهد پهلوی اول:
با کشف نفت، و اهمیت غیرقابل انکار آن برای همگان، خصوصا امپر یالیست ها و در صدر آنان بریتانیا، دخالت در امور کشورهای نفت خیز و تحت سلطه بیش از پیش گریز ناپذیر گردید. در واقع، اقتصاد و علی الخصوص نفت و سایر منابع معدنی جوامع جهان سوم را می توان نخستین شاخصه نقض حاکمیت سیاسی این جوامع توسط امپریالیست ها قلمداد نمود. پس از جنگ جهانی اول، دولت ایران متوجه ارزش عظیم منابع نفتی خود و نیزغارت عظیم آن توسط نیروهای بریتانیایی شد، لذا همواره نارضایتی خود را از سیاست‌های شرکت نفت ایران و انگلیس و نادیده گرفتن سهم واقعی ایران از درآمدهای نفتی ابراز می‌داشت. شرکت نفت با افزایش تولید نفت در جریان جنگ جهانی اول و توسعه شرکت‌های وابسته بازاریابی و پالایش، منافع حاصله از این شرکت‌های فرعی را با این توجیه که خارج از خاک ایران فعالیت دارند، در منافع کلی شرکت که بر اساس ماده 10 امتیازنامه 16 درصد از آن سهم ایران می‌شد، منظور نداشت، در صورتی‌که دولت ایران خود را در سود کل شرکت مادر و دیگر شرکت‌های فرعی سهیم می‌دانست.
علاوه بر این، شرکت در سال 1919 نیز از پرداخت سهم ایران امتناع ورزید و بر شدت مسئله افزود. علت امتناع شرکت از پرداخت سهم ایران از عواید نفت، صدماتی بود که ایلات محلی بر تأسیسات شرکت وارد آورده بودند و شرکت، دولت ایران را مسئول می‌دانست (فرمانفرمائیان،1377: 120). اختلافات بین کمپانی نفت و دولت ایران، منجر به مذاکراتی بین طرفین و انعقاد قرارداد دیگری موسوم به قرارداد 1920 آرمیتاژ اسمیت مستشار مالی دولت ایران و مورد اعتماد مقامات انگلیس شد. این قرارداد تأکید می‌کرد که دولت ایران حق دارد 16درصد سود تمام عملیاتی را که مستقیما با نفت ایران ارتباط پیدا می‌کند، مطالبه نماید و ادعاهای انگلیس در مورد غرامت مسکوت گذاشته شد(فرمانفرمائیان، 1377: 121).
این قرارداد نتوانست مشکل را به طور اساسی برطرف کند و اختلافات از سال 1305 شمسی به دلیل کاهش روزافزون حق‌السهم دولت ایران و افزایش درآمد شرکت و سهام بریتانیا، مجددا از سر گرفته شد. مذاکرات به مدت چهار سال از ازسال 1307 تا 1312شمسی بین تیمورتاش وزیر دربار^[22] و نماینده تام‌الاختیار ایران و سرجان کدمن^[23]، مدیر عامل شرکت نفت ایران و انگلیس در تهران و لندن انجام شد. در مدت مذاکرات توافق‌های بین طرفین نسبت به تنظیم قرارداد جدیدی صورت گرفت که عبارت بودند از تمدید مدت امتیاز که تا سال 1961میلادی(1340 شمسی) معتبر بود، سهیم کردن ایران در کل سهم شرکت به جای حق‌السهم سابق و واگذاری بیست درصد از سهام شرکت به دولت ایران. این مذاکرات به علت اختلاف طرفین در حق‌السهم و میزان سهام  ایران در کل تشکیلات شرکت نفت به شکست انجامید، چرا که تیمورتاش پافشاری می‌کرد که 25درصد از کل سهام شرکت باید در اختیار ایران قرار گیرد(شیخ الاسلامی ،1379: 157).
رضاشاه در دیدار با وزیر مختار انگلستان در ایران، خواستار تجدید نظر در امتیاز دارسی و انطباق آن با شرایط جدید با رعایت منافع طرفین شد (زرگر،1372: 290) به دنبال این پیام رضاشاه، کدمن در اسفند1307 برای گفت وگو در مورد طرح اولیه، امتیاز جدید به تهران آمد. موارد توافق بین تیمور تاش و کدمن عبارت بود از تمدید مدت امتیاز تا سال 1989(1368 شمسی) واگذاری بیست درصد از سهام شرکت به ایران، تجدید حوزه عملیات کشور، پرداخت دوشیلینگ حق‌الامتیاز شرکت به ایران، کاهش مساحت حوزه استخراج نفت و فسخ امتیاز انحصاری لوله‌کشی به خلیج فارس. اما با اصرار تیمورتاش بر واگذاری 25 درصد سهام شرکت به ایران، پرداخت حق‌الامتیاز مقرر به ایران و امتناع کدمن از پذیرش شرایط، مذاکرات بدون نتیجه خاتمه یافت(مکی،1380: 255).
پس از بی‌نتیجه ماندن گفتگوها، کدمن رهسپار آمریکا شد و تا سال 1310شمسی هیچ‌گونه گفت‌وگویی میان طرفین صورت نگرفت. دور جدید گفت ‌وگوهای کدمن و تیمورتاش در سال 1310 پس از رد و بدل شدن نامه‌هایی میان طرفین و ارائه پیشنهادهایی آغاز شد. این گفت ‌وگوها که در مسافرت تیمورتاش به اروپا صورت گرفت، منجر به تنظیم طرح مقدماتی در باب حق الامتیاز مورد توافق شد که برای امضا و تصویب به تهران ارسال شد(ساتن،1372: 84). هنگامی که شرکت، ترازنامه سالیانه‌اش را در خرداد 1311 شمسی منتشر نمود، معلوم شد که حق امتیاز دولت ایران نسبت به سال‌های گذشته، به میزان فاحشی تقلیل یافته است (لسانی،1357: 142-143). شرکت نفت جنوب علت تقلیل عایدات را تنزیل قیمت نفت در دنیا و رقابت نفت روسیه با نفت جنوب معرفی کرد(گروه جامی، 1381: 36) به محض اینکه خبر کاهش حق امتیاز ایران به تهران رسید، دولت ایران از تصویب قراردادی که تنظیم شده بود خودداری کرد و از شرکت نفت خواست که نماینده‌ای برای توضیحات به تهران بفرستد، ولی شرکت از این کار ابا نمود(گروه جامی،1381: 37).
شاه در اقدامی دیگر، تیمورتاش را عزل کرده، مذاکرات نفت را به تقی زاده، وزیر دارایی سپرد. انتشار ترازنامه و عدم پاسخگویی شرکت به اعتراض ایران، موجب شد که در مجلس و جراید کشور، حملات گسترده‌ای ضد شرکت نفت جریان بگیرد. جالب آنکه آن همه غارت منابع نفتی را وزیر امورخارجه وقت به شاهان قاجار نسبت داد. علاوه بر نارضایتی مردم و جراید از وضعیت پیش آمده به وسیله شرکت، شاه نیز برآشفته و تقی‌زاده را که به لحاظ اداری مسئولیت مستقیم داشت، مورد بازخواست قرار داد. تقی‌زاده درباره مؤاخذه شاه نسبت به خود می‌نویسد “روزی رضاشاه مرا خواست و به من گفت: این انگلیسی‌ها و شرکت نفت، خیلی سر من کلاه گذاشته‌اند. نفت را خودشان استخراج می‌کنند، خودشان تصفیه می‌کنند و خودشان می‌فروشند و ما هیچ چیز آن اطلاعی نداریم. آخر سال هم یک صورت حساب ساختگی به ما می‌دهند و تو و کمیسر ما در لندن می‌گویید درست است” ^[24]رضاشاه نیز درآذر 1311 به هیئت دولت، دستور تشکیل جلسه داد. در این جلسه که به ریاست نخست وزیر، مهدی قلی‌خان هدایت (مخبر السلطنه)^[25] تشکیل شد، شاه وزرایش را به دلیل ناتوانی در متقاعد کردن شرکت در تنظیم قراردادی با حفظ منافع ایران سرزنش نمود. مخبرالسلطنه هدایت در توصیف جلسه هیئت وزرا با حضور شاه می‌نویسد"شاه قرارداد نفت را خواسته است. شب ششم آذر تیمور تاش قرارداد را به هیئت آورد. شاه تشریف آوردند و فرمودند قرارداد نفت چه شد؟ گفته شد حاضر است. زمستان است، بخاری می‌سوزد. قرارداد را برداشتند انداختند توی بخاری و فرمودند نمی‌روید تا امتیاز نفت را لغو کنید، نشستیم و امتیاز را لغو کردیم” (مخبرالسلطنه،1389: 395).
الغاء امتیاز دارسی از سوی دولت، مورد استقبال مردم ایران قرار گرفت. علاوه بر برگزاری جشن‌های متعدد در شهرستان‌ها، تلگراف‌هایی در تبریک این عمل شاه به دولت مخابره شداما  این جشن و سرورها را نیز ظاهرسازی حکومت رضاشاه برای نشان دادن حس وطن دوستانه و توجیه اعمال بعدی خود در جریان مذاکرات نفت بیان می‌کنند، به طوری‌که گفته می‌شد دستگاه رضا شاه، مردم را وادار ساخت که جهت سپاس‌گزاری از استیفای حقوق ملی به دست توانای اعلی‌حضرت همایونی، کوچه و بازار را چراغانی کنند، نمایش ترتیب دهند و شادمانی‌ها نموده، مراتب شکرگزاری خود را از زحمات مطبوعات منعکس سازند(گروه جامی، 1357: 38).
اولین واکنش بریتانیا از سوی وزیرمختارآن در تهران صورت گرفت که می توان آن را ذیل چالش های مسالمت آمیز ساندرز و نیز مدیریت بحران برچر(تهدید یک یا چند ارزش اساسی بازیگران) قرار داد. وزیر مختار انگلیس در تهران در یادداشت اعتراض به دولت ایران در 17 آذر 1311 الغای یک طرفه را یک نقض غیر قابل قبول شرایط قرارداد خواند و تهدید کرد در صورتی‌که دولت ایران، اعلامیه خود دایر بر الغای امتیاز را ظرف مدت یک هفته بر نگرداند، دولت انگلیس به دیوان داوری بین‌المللی لاهه مراجعه می‌کند. در پایان آمده بود که دولت بریتانیا خود را محق می‌داند هرگونه اقدامی بر حفظ کمپانی انجام دهد این تهدید بریتانیا با مانور دریایی انگلیس در خلیج فارس و سواحل ایران همراه بود که این مورد نیز ذیل چالش های خشونت آمیز و در قالب جنگ قرار می گیرد (لنچافسکی، 1342: 103). اما خطر مداخله شوروی بر طبق ماده ششم معاهده1921 ایران و شوروی، مانع از اقدام بریتانیا شد. در رابطه با تهدید بریتانیا مبنی بر ارجاع مسئله به دیوان داوری بین‌المللی لاهه، دولت ایران، صلاحیت دیوان مزبور در مورد رسیدگی به اختلاف میان شرکت و دولت ایران را رد کرد، زیرا که اختلاف بین ایران و کمپانی نفت، اختلاف بین دو دولت نبود(زرگر،1372: 305-306) بنابراین دولت بریتانیا موضوع را به شورای جامعه ملل کشاند. دولت ایران هیئتی مرکب از داور وزیر دادگستری، حسین علاء^[26] رئیس بانک ملی و نصرالله انتظام^[27] عازم ژنو کرد(شیخ الاسلامی،1367: 14-15).
سرجان سایمون وزیر خارجه بریتانیا نیز به نمایندگی دولت خود در شورای جامعه ملل حاضر شد. دو طرف دعاوی خود را در پیشگاه جامعه ملل مطرح کردند. شورای جامعه ملل پس از شنیدن دعاوی طرفین، ادامه مذاکرات را به ادوارد بنش^[28]، وزیر خارجه چلسواکی به عنوان میانجی واگذار کرد. وی مدعیان را به گفتگو دعوت کرد و بدین ترتیب گفتگوها در تهران ادامه یافت (لسانی، 1357: 210-180). پس از آنکه شورای جامعه ملل، مذاکرات اختلاف میان شرکت نفت و دولت ایران را به ادوارد بنش، وزیر خارجه چلسواکی به عنوان میانجی واگذار کرد و او نیز مدعیان را به گفتگو دعوت کرد. بلافاصله هیئتی از طرف شرکت مرکب از لرد کدمن رئیس هیئت مدیره شرکت نفت، ویلیام فریزر^[29] معاون او، جاکس عضو هیئت مدیره و مقیم تهران همراه چند نفر از اعضای عالی‌رتبه شرکت، وارد تهران شدند. تقی‌زاده از داور و علاء خواست قبل از ورود نمایندگان کمپانی، متخصصین لایق و قابل اعتماد برای مشاوره در طرح امتیاز نامه جدید استخدام نمایند^[30] سرانجام هئیت نمایندگی شرکت نفت، تحت ریاست سرجان کدمن درفروردین 1312 وارد تهران شدند و مذاکراتی را که منجر به عقد قرارداد 1933 گردید، در تهران آغاز شد. از ایران نیز، یک هئیت چهار نفری از طرف شاه، مأمور مذاکره با آنان شد. ریاست این هئیت را فروغی، وزیر خارجه بر عهده داشت و سه عضو دیگر عبارت بودند از: تقی زاده، داور و حسین علاء(شیخ الاسلامی،1366: 70).
چند روز اول مذاکرات دولت ایران خواسته‌های خود را بیان نمود. اما شرکت نفت هیچ کدام از آن پیشنهادها را نتوانست بپذیرد و مذاکرات با شکست مواجه شد اما پس از بی‌نتیجه ماندن مذاکرات در کنفرانس خبری که برگزار شد، سرجان کدمن ضمن تعرض به شاه به او می‌گوید هیچ شرکت نفتی بر پایه درخواست‌های ایرانیان نمی‌تواند از حوزه‌های نفت بهره برداری کند. شاه در پاسخ، رفتن زود هنگام نمایندگان را به شوخی گرفت و مطابق پیشنهاد سرجان کدمن، شخصا در جلسه مذاکرات شرکت کرد.کدمن، شخصا، برای ادامه مذاکرات به دیدار شاه می‌رود ورضاشاه نیز با نهایت مهربانی وی را پذیرفت و مثل اینکه هیچ اطلاعی از جریان مذاکرات ندارد. “درباره پیشرفت مذاکرات استفسار کرد. من به او گفتم که پیشنهادهای نمایندگان دولت به اندازه‌ای سنگین است که شرکت نمی‌تواند آنها را بپذیرد و لذا مذاکرات قطع شده است. شاه بی‌نهایت اظهار تعجب کرده و گفت که خود او بین طرفین واسطه شده و توافقی ایجاد خواهد شد و دستور داد عصر همان روز، جلسه‌ای با حضور او تشکیل شود تا کار فیصله یابد”^[31]. بنا بر گزارش اسناد موجود، شاه پس از اطلاع از اوضاع مذاکرات مستبدانه، به وزرای خود دستور خاتمه مذاکرات را دادند، در صورتی که با ادامه مذاکرات توسط وزرا، وقت زیادی لازم بود تا مذاکرات به نتیجه برسد(شیخ الاسلامی،1366 :73).
از بزرگ‌ترین معایب هئیت نمایندگی دولت ایران که سرجان کدمن در طول مذاکرات در تهران به آن پی برد، عدم قدرت تصمیم‌گیری وزرای کابینه بود، به طوری که وزرا احساس می‌کردند که اگر مستقلا کار کنند و در جریان کار مرتکب اشتباهی گردند، به حقیقت سر خود را به باد داده‌اند.کدمن در شرح عدم استقلال رأی تقی‌زاده در مقام یک صاحب منصب حکومتی، می‌نویسد"آشکار می‌شد دید تقی‌زاده هیچ مایل نیست اقدامی مستقل، بدون کسب اجازه قبلی از خود شاه انجام دهد"کدمن در طول مذاکرات با نمایندگان ایران به این نتیجه می‌رسد که موفقیت مذاکرات در گرو آن است که مذاکرات زیر نظر مستقیم رضاشاه انجام شودهمین‌طور در گزارش یکی از اسناد موجود وزارت امور خارجه آمده است"امروز شاه فرمانروای مطلق ایران می‌باشد و حتی مأمورین عالی مقام دولتی هم نمی‌توانند در مسائلی که می‌دانند مخالف عقیده اعلی‌حضرت است، اتخاذ تصمیمی بنمایند. مذاکرات نفت با خشونت بی‌اندازه و استبداد رأی نمایندگان ایران بی‌نتیجه ادامه داشت تا اینکه سرجان کدمن به شاه متوسل شد و اگر دخالت مستقیم شخص اعلی‌حضرت نبود، بدون شک مذاکرات بدون نتیجه پایان می‌یافت”^[32]پیش از توافق نهایی شاه و کدمن و امتناع شاه از پذیرش شرط کدمن مبنی بر تمدید مدت امتیاز، کدمن در حالی از حضور شاه مرخص شد که شاه را تهدید به ارجاع دوباره موضوع به جامعه ملل می‌کرد. کدمن این نقطه ضعف رضاشاه، یعنی ترس او از بازگشت به جامعه ملل را دریافته بود و با بهره گرفتن از این نقطه ضعف توانست خواسته‌هایش را بر شاه ایران تحمیل نماید. وی در نامه‌ای از تهران به سرجان سایمون درباره ترس شاه از مراجعه مجدد موضوع به سازمان ملل می‌نویسد"دعای قلبی من این است که موقع برگشت به لندن، قرارداد جدید نفت را با خود همراه بیاورم، زیرا احساس می‌کنم رضا شاه از احاله مجدد موضوع به سازمان ملل هراسان است و این ترس ملوکانه را باید ناشی از ضرب و شتم دانست که حکومت بریتانیا و وزیر خارجه ارجمندش، ماه گذشته در ژنو به هیئت نمایندگی ایران نشان دادید و آنها را متوجه ساختید که دریچه هر امیدی از این رهگذر (جامعه ملل) به رویشان بسته است"(زرگر، 1372: 320).
علاوه بر این تهدید به قطع روابط، زیر سؤال بردن تداوم سلطنت خاندان پهلوی(شیخ الاسلامی، 1367 : 54) یا استفاده از کیسه‌های طلا برای تشویق شاه به این کار می‌توانسته مؤثر باشد^[33]همچنین گفته می‌شد شاه ایران پی به این نکته برده که اقدام ایران تأثیر شدیدی در قضاوت بین‌المللی نسبت ایران خواهد داشت، به علاوه قیمت سهام کمپانی کاهش یافته و با توجه به اهمیت این مسله شاه تصمیم به مذاکرات جدید نموده است^[34] بعد از آن جلسه تاریخی بین شاه و نمایندگان شرکت نفت در باب تمدید قرارداد، شاه پیشنهاد ایران را به سبد زباله انداخت و در مقابل وزرای گیج شده‌اش از لزوم تعامل و نگرش گسترده در پیشبرد مذاکرات سخن گفت و تمام موارد ضروری شرکت را پذیرفت. بدین ترتیب گفتگوهای کدمن با شاه در18 اردیبهشت 1312به امضای قرارداد 1933 انجامید که در 7 خرداد 1312شمسی به اتفاق آرا به تصویب نمایندگان مجلس شورای ملی رسید.

نتایج عملکردی منابع انسانی

۱۵۰

۳

نتایج سازمان

۱۰۰۰

۳۰

جمع

(ویرایش جدید مدل تعالی منابع انسانی،۱۳۸۸)
۲-۲۱-۵٫ مدل تعالی منابع انسانی
این مدل دارای ۹ معیار اصلی و ۳۰ زیر معیار و تعدادی نکات راهنما بود که طی جلسات مختلف موردبازنگری و اصلاح قرارگرفته و تعداد معیارها از ۱۲ به ۹ معیار تقلیل یافته و تغییراتی نیز در وزن دهی صورت گرفته است. جنبه مجهول و مبهم این مدل (چه مدل قبلی و چه مدل بازنگری شده) چگونگی ترکیب معیارها و چگونگی پیشنهاد وزن هرکدام از آن‌هاست. نکته‌ای که حائز اهمیت است این است که بازنگری‌های مکرر مدل و معیارها و وزن دهی، دلیل روشنی بر وجود نوعی ابهام بوده و تلویحاً تشخیص و صحت مسئله، پژوهشگر را اثبات می‌کند (پورصادق، ناصروهمکاران، ۱۳۸۹).
از اوایل دهه ۹۰ میلادی حرفه منابع انسانی به خاطر انتقال از رویکرد عملیاتی به رویکرد استراتژیک، تغییرات مهمی را پشت سر گذاشته است. تحول حاضر نشان‌دهنده نوعی تکامل این حرفه است که تعالی نیز در غاین راستا مطرح است (پورصادق و همکاران،۱۳۸۹).
مدل تعالی منابع انسانی دارای دو بخش است. بخش اول « توانمند سازها» و بخش دوم «نتایج» هستند. توانمند سازها » حوزه‌های منابع انسانی یک سازمان را حمایت و یکپارچه می‌کنند« و نتایج» آنچه را که یک سازمان در حوزه منابع انسانی و عملکرد سازمانی به دست می‌آورد را پوشش می‌دهند. نتایج براثر حمایت توانمند سازها به دست می‌آیند و توامندسازها با گرفتن بازخورد از نتایج بهبود می‌یابند. مدل دارای یک چرخه یادگیری و نوآوری است که کمک می‌کند تا توانمند سازها بهبودیافته و درنتیجه، بهبود نتایج حاصل شود. (پورصادق و همکاران، ۱۳۸۹)
یادگیری، خلاقیت و نوآوری
شکل ۲-۲ مدل تعالی منابع انسانی (انجمن مدیریت منابع انسانی)
۲-۲۱-۶٫ جایزه تعالی منابع انسانی
مدل جایزه یک چارچوب جامع مبتنی بر مجموعه‌ای از ارزشهای محوری، معیارها و شاخصها در تمامی ابعاد منابع انسانی سازمان است که به مدیران منابع انسانی یاری می‌دهد تا از طریق ارزیابی مستمر راهبردها، فرایندها و نتایج منابع انسانی و سازمان، نقاط قوت و فرصتهای قابل‌بهبود خود را شناسایی نموده تا برای بهبود آنها و رسیدن به سازمان یادگیرنده و توسعه‌یافته برنامه‌ریزی نماید.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

همان‌طور که در مدل جایزه مشخص است، مدل جایزه در سه بخش اصلی طراحی گردیده است:
راهبردها
فرآیندها
نتایج
راهبردها ضمن آنکه تعیین‌کننده و جهت دهنده طراحی و اجرای فرایندهای HR^[39] هستند، به همراه فرایندها، حوزه‌های منابع انسانی یک سازمان را حمایت و یکپارچه می‌کنند و نتایج آنچه را که یک سازمان در حوزه منابع انسانی و عملکرد سازمانی به دست میآورد پوشش میدهند. نتایج براثر حمایت راهبردها و فرایندهای HR به دست میآیند و راهبردها با گرفتن بازخورد از نتایج اجرای فرایندها، بهبود مییابند.
۲-۲۱-۷٫ ارزش‌های محوری مدل تعالی منابع انسانی
رهبری استراتژیک
نگرش سرمایه‌ای به منابع انسانی
یادگیری، توسعه و بهبود مستمر
تأکید بر مسئولیت‌های اجتماعی و اخلاق حرفه‌ای و ارزش‌مداری
تمرکز بر نتایج حاصل از مدیریت مبتنی بر فرایند
مدل جایزه تعالی منابع انسانی دارای ۹ معیار و ۳۰ زیر معیار به همراه تعدادی نکات راهنما می‌باشد که در زیر به تشریح آن‌ها پرداخته می‌شود:
معیارها
راهبردها
رهبری منابع انسانی
استراتژی منابع انسانی
فرایندها
برنامه‌ریزی و تأمین منابع انسانی (برنامه‌ریزی، جذب، پیشرفت شغلی، مدیریت جانشینی)
جبران خدمت منابع انسانی (حقوق، پاداش، رفاه، سلامت و بهداشت)
توسعه منابع انسانی (مدیریت دانش، آموزش، مدیریت عملکرد)
روابط کار و کارکنان (ارتباطات، مشارکت)
نتایج
نتایج ادراکی منابع انسانی (رضایت شغلی، تعهد سازمانی)
نتایج عملکردی منابع انسانی (فرایند برنامه‌ریزی و تأمین، فرایند جبران خدمت، فرایند توسعه، فرایند روابط کار و کارکنان)

این شرکت و تیم مدیریتش ، نمونه‌ی به کارگیری مدیریت پیشتازی هستند. مدیرانی که درانتظار درخشش هستند و خود نمونه‌ی آن هستند. این شیوه ، بویژه در زمینه‌های فن‌آوری، و مهارتهای تخصصی می‌تواند خیلی خوب عمل کند. پیشتازی بویژه درطول دوره شروع سرمایه‌گذاری در زندگی یک شرکت می‌تواند کارساز باشد، یعنی زمانی که رشد بیشترین اهمیت را دارد. زمانی که اعضای گروه همگی بسیار ماهر و باانگیزه هستند ونیازبه راهنمایی کمی دارند، این رویکرد می‌تواند نتایج درخشانی ببار آورد. اگر رهبر پیشتاز، یک تیم با استعداد داشته باشد،کار را به موقع و یا حتی پیش از ضرب العجل انجام خواهند داد.
گرچه پیشتازی در میان جعبه ابزار رهبران و مدیران سازمان‌هابرای خود جایی دارد، اما باید از آن صرفه جویانه ومحدود و در تشکیلاتی که واقعاً در آنها کارساز است ، مورد استفاده قرار گیرد.شاید این گفته مورد مخالفت خیلی‌ها قرار گیرد ، هر چه باشد خصوصیت ویژه پیشتازی تحسین برانگیز به نظر می آید. رهبر پیشتازبه سرعت کسانی را که عملکرد ضعیف دارند زیر ذره بین قرار داده و از آنان عملکردی بهتر را مطالبه می‌کند. چنانچه تأکیدی بیش از حد بر این رویکردصورت گیردیا در تشکیلاتی که آمادگی پذیرش این رویکرد را ندارند به کار گرفته شود، می‌تواند این احساس را در کارکنان بوجودآورد که به شکلی بی‌رحمانه به جلو رانده می‌شوند و از آنجا که مدیران ورهبران پیشتاز معمولاً در مورد برنامه‌های خود به گونه‌ای غیر واضح عمل می کنند و از افراد انتظار دارند خودشان بدانند باید چه کار کنند،‌ باعث افت روحیه در میان کارکنان می‌شوند. علاوه بر آن پیشتازان ممکن است آنچنان غرق در اهداف خود باشند که دیگر توجهی به افراد و احساسات آنان نکنند و در نتیجه به فضای ناسازگاری وناهماهنگی دامن بزنند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

تحقیقات دانیل گولمن و همکارنش نشان می دهد که پیشتازی مکرر ، فضا را مسموم میسازد.اساساً تنگنای رویکرد پیشتازی این است که هر چه بیشتر برای رسیدن به نتایج کاری به افراد فشار وارد کنند، اضطراب بیشتری راتحریک می‌کنند. این فشار ، اگر بیش از حد باشد ،‌استعداد آنان را برای تفکرات نوآورانه در تنگنا قرار می‌دهد.
چطور می‌توان یک پیشتاز موفق بود؟ بنیان هوش هیجانی این شیوه در انگیزه پیشرفت باتوسل به کشف مستمر بهبود عملکرد، علاوه بر پیش قدمی فراوان در استفاده از فرصتها قرار دارد. انگیزه پیشرفت بدین معنی است که مدیران و رهبران پیشتاز در یادگیری رویکردهای جدید تلاش می‌کنند که هم عملکرد خود و هم عملکردافراد تحت رهبریشان را ارتقاءبخشند. به علاوه ، چنین رهبرانی نه برای انگیزه‌های خارجی چون پول و مقام، بلکه بخاطر نیاز شدیدشان برای رسیدن به استانداردهای والای نبوغ خود کار می کنند. چنین رهبرانی بدون مهارت همدلی،‌در معرض این خطر دارند که فقط بر انجام وظایف تاکید کنند و از سختی های موجود بر روی دوش مجریان این وظایف بی‌خبرباشند.آنان از همیاری و فنون ارتباطی تأثیرگذار بی اطلاع هستند و بارزترین کمبود چنین رهبرانی، ضعف در مدیریت هیجانات می‌باشد،یعنی براحتی پرخاشگری کرده و از خود بی‌صبرینشان می‌دهند.
این رویکرد ، کم و بیش می‌تواند در ترکیب با دیگر شیوه‌های مدیریت و رهبری ،همچون شور و اشتیاق رویکرد تصوری و تیم سازی در شیوه پیوندجویانه به خوبی کار کند. معمول‌ترین مشکلاتی که برای پیشتازان بروز می کند زمانی است که یک تکنیسین بسیارموفق به مقام مدیریتی ارتقاء یابد. فردی باهوش و تخصص در حوزه کاری خود که از مهارتهای مدیریت و رهبری لازم برخوردار نیست می‌تواندیک سازمان را با خطر شکست روبروسازد. او می‌خواهد همه چون خودش بر تمامی جزئیات اشراف داشته و بدون سوال و تردید به پیش روند. غالباً این رهبران تحت تأثیراعداد و ارقام قرار دارند که همیشه برای روح انگیزی و ایجاد انگیزه در دیگران کافی نیست.
رویکرد آمرانه
یک شرکت کامپیوتری در حال ورشکستگی بود.فروش و سود در حال نزول بود.سهام به سرعت ارزش خود را از دست می‌داد و در میان سهام داران غوغایی به پا بود. هیئت مدیره شرکت، مدیر ارشد جدیدی رااستخدام کرد که شهرت داشت در ایجاد تحول هنرمند است. او با خُرد کردن کارها، فروش بخش‌ها و اتخاذ تصمیم‌های سرسختانه ودوست نداشتنی که باید سالها پیش به اجرا در می‌آمد ، کار خود را آغاز کرد. و نهایتاً شرکت نجات پیدا کرد. حداقل به مدتی کوتاه، اما به قیمتی گران، از همان ابتدا این مدیر ارشد فضای وحشتی ایجاد کرد، به خصوص در مورد گزارشهای مستقیمش اومانندچنگیزخان ، البته از نوع مدرنش، با کوچکترین اشتباه مدیران خود برخورد جدی و تحقیر آمیز می‌کرد. به خاطر ترس ناشی ازبرخوردهای کشنده وی با حاملان اخبار بد،‌هیچکدام از زیر دستان خبربدی را به او گزارش نمی‌کردند. به زودی استعداد عالی او دچار نقص شد و این مدیر ارشد بسیاری از آنان را که باقی مانده بودنداخراج کرد. درکلِ شرکت ، دیگر روحیه‌ای وجود نداشت. پس از آن بهبود کوتاه مدت، یک سیر نزولی دیگر به جان شرکت افتاد. در نهایت این مدیر ارشدتوسط هیئت مدیره اخراج شد. البته دنیای کاری پر است از رهبران و مدیران زورگویی که تأثیر منفی آنان برافراد تحت رهبریشان، در آینده گریبانگیرشان خواهد شد (رحیمی و وظیفه، ۱۳۹۱).
رویکرد آمرانه که گاهی به آن شیوه زورگویانه نیز گفته میشود، در عمل چطور به نظر می‌رسد؟چنین رهبرانی با شعار ” این کار را انجام بده ، چون من می گویم“ . انتظار اطاعت فوری از دستوراتشان را دارند، اما به خود زحمت توضیح دادن دلیل خواسته‌هایشان رانمی‌دهند. اگر زیردستان نتوانند بی‌چون و چرا دستوراتشان رااجابت کنند ، این مدیران با توسل به تهدید و ارعاب به کنترل موشکافانه اوضاع می‌پردازند.
تعجبی ندارد که در میان انواع رویکردهای مدیریت، بر طبق داده‌های ناشی ازتحقیقات دانیل گولمن و همکارنش ، شیوه آمرانه در اکثر موقعیت‌ها کمترین اثر بخشی را دارد. یک مدیر و رهبر ترسناک و بی روح، حالت روحی افراد را مسموم می کند و کیفیت فضای کل سازمان را تحت تأثیر منفی خود قرار می‌دهد. رهبران فرمانده با استفاده نادرست از ستایش و یا انتقادها، روحیه افراد، افتخار و رضایتی که نسبت به کارشان دارند، یعنی همه آن چیزی که در میان کارکنان ایجاد انگیزه می نماید را دچار فرسودگی می کنند.
امروزه در قاره آمریکا بسیاری از سازمان های پزشکی بابحران مدیریت مواجه هستندو دلیل عمده آن نیز این است که فرهنگ پزشکی شیوه‌های آمرانه که بی شباهت به محیطهای نظامی نیست را مورد توجه خود قرار داده‌اند.البته چنین شیوه هایی می‌تواند در اتاق عمل و یا بخش اورژانس مناسب باشد اما چیره‌گی آنها بدین معنی است که بسیاری از پزشکان که به پستهای مدیریتی ارتقاء می‌یابند، فرصتهای بسیار کمی برای یادگیری مجموعه کاملتری از انواع رویکردهای مدیریت را داشته‌اند.
شیوه فرمان و کنترل علی‌رغم نتایج منفیش ، زمانی که باعدالت به کار گرفته شودمی‌تواندجایگاه مهمی در مجموعه‌ی تحت رهبری دارای هوش هیجانی داشته باشد. مثلاً در بحران‌های کاری که به یک تغییر جهت فوری نیاز می‌باشد،می‌توان از تأثیر ویژه روش آمرانه، بخصوص در ابتدا، ‌برای از میان بردن عادتهای کاری بی‌فایده و ایجاد تکانه روحی در افراد جهت خو گرفتن با روش های جدیدِانجام کارها، استفاده کرد.
همچنین در مواقع اضطراری مثل آتش سوزی و یا هنگام مواجه با یک ورشکستگی سهمگین، رهبران و مدیران فرمانده می‌توانندهمه را از مهلکه نجات دهند. به علاوه برای رویارویی با کارکنان مشکل ساز، وقتی که همه روش ها با شکست روبرو شد، این شیوه گاهیاثر بخش می‌باشد.
اجرای بهتر و مؤثرتر این شیوه بر اساس مهارتهای هوش هیجانی پیش‌قدمی و نفوذ، ومانندشیوه پیشتازی بر اساس مهارت خودآگاهی، مدیریت هیجانات و همچنین همدلی قرار دارد. لذا برای اجرای اثر بخش شیوه آمرانه می‌طلبدکه به قول ارسطو ” با شخص مناسب ، در زمان مناسب ،‌و به علت مناسب، خشم خود را بروز دهیم“!
بنابراین ، شیوه آمرانه باید در نهایت احتیاط و درموقعیت مناسب به کار گرفته شود.به گفته یکی از مدیران ارشد یک شرکت فن آوری، شما می‌توانید افراد را به خاک سیاه بنشانید و پول در بیاورید، اما آیا چنین شرکتی پایدار خواهد ماند؟
دیوید مک کللند ، استاد دانشگاه هاروارد بدین نتیجه رسیده که رهبران و مدیران قدرتمند در مهارتهای هوش هیجانی نسبت به همکارنشان که از چنین مهارتهایی برخوردارنیستند، مؤثرتر عمل می کنند. او همچنین متوجه شد انواع رهبران برجسته از طریق مهارتهای رهبری و مدیریت کاملاً متفاوت ایجادطنین می کنند. یک مدیر ممکن است از طریق اعتماد به نفس، انعطاف پذیری، پیش قدمی، انگیزه پیشرفت،همدلی و آگاهی ازفوت وفن توسعه استعدادهای دیگران بدرخشد، حال آنکه نقاط قدرت مدیر دیگر ممکن است در خودآگاهی، یکپارچگی، حفظ آرامش در زمان‌های بحرانی، آگاهی سازمانی ، نفوذ و همیاری باشد. به هر حال، بهترین مدیران و رهبران قادر به استفاده ازرویکرد مناسب درلحظه مناسب هستند (رحیمی و وظیفه، ۱۳۹۱).
۲-۱-۱۰-نتیجه گیری
در شرایط فعلی در پاسخ به نیاز مدیران شرکت‌ها و سازمان‌ها، ضرورت ایجاد یک پلات‌فرم هوش سازمانی وجود دارد. این سازمان‌ها و شرکت‌ها با بهره گرفتن از نرم‌افزارهای طراحی شده بر پایه OI می‌توانند اثربخشی استفاده از ساختارهای اطلاعاتی موجود را در راستای اهداف خود افزایش دهند و اطلاعات از حالت عملیاتی و محدود شدن به استفاده در لایه‌های اجرایی سازمان برای استفاده مدیران سازمان توسعه یابند. این ابزارها می‌توانند برای همه اطلاعات و داده‌های تولید شده در سازمان مورد بهره‌برداری قرار گیرند.
این موضوع را باید بدانید که ابزارهای گزارش‌گیری از کارآیی لازم برای مدیران برخوردار نیستند. این ابزارها معمولا در محدوده سیستم‌های عملیاتی بکار گرفته می‌شوند و مدیران استفاده مؤثری از آن نخواهند کرد. استقرار پلات‌فرم هوش سازمانی (OI) در شرکت‌ها و سازمان‌ها و استفاده از یک ابزار قوی راه‌حل ضروری برای آنها است.
۲-۲-بخش دوم
اثربخشی
۲-۲-۱-مفهوم اثربخشی^[۲۴]
اثر بخشی عبارت از درجه ای که یک سیستم می‌خواسته اعمالی انجام دهد که عملاً انجام داده است . یا درجه ای که کارهای صحیح به انجام رسیده است از نظر پیتر دراکر اثر بخشی برخلاف کارآیی در برنامه‌ریزی استراتژیک مد نظر است. فرایند صحیح برنامه ریزی به اثر بخشی آن برنامه مربوط است. زیرا در طی آن تصمیم گیری می شود که چه چیزی می خواهد انجام گیرد ، چه زمانی می خواهند آن را انجام دهید و چه کیفیتی در این رابطه انتخاب می شود (الوانی، ۱۳۷۳، ص ۱۵).
کارآیی: مفهوم نزدیک به اثر بخشی است که یک سازمان در قبال منابعی که صرف کرده چه چیزهایی به دست آورده است در واقع درجهای است که یک سیستم فاکتورهای صحیح را بکار گرفته است. لذا کارآیی عبارتست از مقایسه منابعی که انتظار مصرف آن بود در قبال منابعی که انتظار تولید آن بود با خروجی های واقعی انتظارات. در خصوص اثربخشی در سازمان مطالعات زیادی صورت گرفته است. چالادورای و هاجرتی (۱۹۹۱)، اثربخشی را به عنوان مهمترین عامل تحصیل سازمان توصیف نموده‌اند. استیزر (۱۹۷۵) اعتقاد دارد که بهتر آن است که اثربخشی بر مبنای کسب اهداف تعریف شود. کمپل (۱۹۷۷) اثربخشی را درجه‌ای می‌داند که اهداف نهایی سازمان با توجه به برخی محدودیت‌ها کسب می‌شود (رابینز،۱۳۸۱). هرسی و بلانچارد (۱۳۷۵) معتقدند موفقیت سازمان به وسیله تولیداتش اندازه‌گیری می‌شود در صورتی که معیار سنجش اثربخشی نگرش است. موفقیت نتیجه رفتار اطاعت‌گونه ‌است و اثربخشی نتیجه همکاری و علاقمندی است.
همان طوری که بیان شد اثر بخشی مفهوم کلی است وآن به صورت ضمنی در برگیرنده تعداد زیادی از متغیرها است. هنگام تعیین اثر بخشی سازمان هدف‌های چندگانه تأمین اندازه‌گیری و مورد قضاوت قرار می گیرد. اما کارآیی مفهوم محدودتری دارد و کارهای درونی سازمان را در بر می گیرد. می توان آن را برحسب نسبت مصرف به واحد محصول محاسبه کرد. در برخی از سازمان‌ها ممکن است کارآیی در حد بالایی باشد ولی منجر به اثر بخشی نگردد و برعکس.
۲-۲-۲-اثربخشی سازمانی
اثربخشی یکی از ساختارهای سازمانی شایع، در عین حال کم ترسیم شده است که به همه شرکت‌کنندگان در زندگی سازمانی ارتباط دارد. درک هدف‌های سازمان از نخستین گام‌هایی است که باید در راه اثربخشی سازمان برداشت. هدف‌های سازمانی باید نشانگر علت وجودی آن و آنچه که در پی دستیابی به آن است باشد. هدف‌ها را به صورت «وضع مطلوب سازمان در آینده» تعریف می‌کنند. اثربخشی سازمان عبارتست از درجه یا میزانی که سازمان به هدف‌های مورد نظر خود نائل می‌آید (دفت،۱۳۸۷ ، ۱۶۲). اتزیونی معتقد است سازمانی اثربخش است که نتایج قابل مشاهده آن مساوی با اهداف یا بیشتر از آن باشد (نیکنامی، ۱۳۷۵). به تعبیر علاقه‌بند سازمان‌های آموزشی به این منظور به وجود آمده‌اند که به عنوان مؤثرترین و کارسازترین واحدهای اجتماعی، هدف‌های خود را در حد انتظار جامعه تحقق بخشند. از این رو تمام کوشش‌های سازمانی در جهت ترویج و تشویق رفتارهایی است که از لحاظ سازمانی، اثربخش و مولد و از لحاظ کارکنان سازمانی رضایت‌بخش و پاداش‌دهنده باشند (علاقه‌بند،۱۳۷۴، ۱۳۲). برای اثربخشی و حفظ ادامه موفقیت، مدیران بایستی ویژگی‌های خاص، توانایی‌ها و شایستگی‌های بالقوه و دانش و تجربه طولانی و مهارت‌های اجتماعی ارتباطی ـ اجتماعی داشته باشند و برای اینکه مدیریت اثربخش ایجاد گردد، باید از هدف‌ها آغاز کرد. شناخت هدف‌ها و باور داشتن آنها، تعهد نسبت به کسب آنها، همسویی و همانندی با آنها و تحرک و انگیختگی در جهت آنها گام نخستین در جهت اثربخشی مدیران است (نیکنامی، ۱۳۷۵، ۸).
در اجرای برنامه‌ها مدیران در درجه اول باید به منابع و به ویژه به نیروی انسانی خود متکی باشد. لازمه اثربخشی، پذیرش اهداف سازمان است و تحقق اهداف بر استفاده از همه منابع در دسترس مدیران بستگی دارد (همان). اصرار بر این است که در یک محیط سازمانی دستورالعمل‌های مربوط به کار افراد یا گروه‌ها از پیش و به صورت دوجانبه معین گردد. این فرایند دو فایده دارد، اول آنکه به کارکنان اجازه می‌دهد تا در تصمیم‌گیری بر اصولی که بر اساس آنها، کوشش‌هایشان داوری خواهد شد، شرکت کنند. دوم آنکه، دخالت دادن کارکنان در فرایند برنامه‌ریزی، تعهد آنها را نسبت به اهداف و مقاصد مقرر، بیشتر خواهد کرد. تحقیقات این مدعا را تأیید می‌کنند. یکی از تحقیقات کلاسیک در این مورد بوسیله کوچ و فرنچ^[۲۵] انجام شد. آنها دریافتند وقتی مدیران و کارکنان با یکدیگر درباره تغییرات فنی گفتگو می‌کنند، استعداد تولیدی آنها بالا می‌رود و همین این که این روند آغاز می‌شود، مقاومتشان در برابر تغییر پایین می‌آید. البته باید یادآور شد که توفیق به کارگیری مدیریت همراه با مشارکت، بستگی به موقعیت دارد. درست است که این شیوه در بعضی از محیطهای صنعتی آمریکایی مؤثر بوده، ولی ممکن است در کشورهای دیگر روش مناسبی نباشد (هرسی و بلانچارد، ۱۳۷۵، ۱۳۴). بنابراین، اثربخشی سازمانی به عنوان مهم ترین هدف هر سازمان، مقصدی است که تمام تلاش های سازمانی در راستای رسیدن به آن صورت گیرد. اندیشمندان حوزه رهبری و مدیریت معتقدند که عوامل متعددی (سازمانی، محیطی، فردی و …) با اثربخشی سازمان رابطه دارند. در این راستا، ویژگی های رفتاری مدیر می تواند سهم مهمی در افزایش و یا کاهش اثربخشی سازمانی ایفا کند. و خلاقیت کارکنان در این میان می تواند در اثربخشی سازمان موثر واقع شود (واعظی و همکاران، ۱۳۸۸، ۱۸).
۲-۲-۳-تاریخچه اثربخشی سازمانی
جدول (۲-۱) به طور مفصل به بررسی سیر تاریخی اثربخشی سازمانی پرداخته است.

در شرایط طبیعی رشد (بدون تنش)، گونه‌های اکسیژن فعال، توسط سیستم‌های آنتی‌اکسیدانی گیاه حذف شده، اما زمانی که، گیاهان در شرایط تنش شوری شدید قرار می‌گیرند، میزان تولید رادیکال‌های آزاد اکسیژن، به شدت افزایش یافته، به­ طوری­که بر میزان فعالیت سیستم آنتی‌اکسیدانی غلبه نموده، در نتیجه تنش اکسیدی رخ می‌دهد، که در نهایت، باعث صدمه به پروتئین‌ها، DNA، RNA و غشاء یاخته‌ای شده و پراکسیداسیون لیپیدی اتفاق می‌افتد (Foyer et al., 1991). میزان فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی، تحت تأثیر تنش شوری افزایش می یابد، اما میزان افزایش آن‌ها، بین گونه‌های گیاهی و حتی درون گونه‌های مشابه، به مقدار زیادی متفاوت است (Molassiotis et al., 2006).
در این پژوهش، میزان فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان، در بین دو رقم متفاوت بود و در رقم قره‌شانی، میزان فعالیت آنزیم‌ها (به ویژه آنزیم کاتالاز) در سطوح شوری بالا بیشتر بود.
Muscolo و همکاران (۲۰۰۳) بیان نمودند که در گونه‌های متحمل به شوری، میزان فعالیت‌های آنتی‌اکسیدان های آنزیمی و غیرآنزیمی، در پاسخ به شوری، افزایش یافت، ولی در گونه‌های حساس به شوری، میزان این فعالیت‌ها، ضعیف‌ بود، که با نتایج این پژوهش ، در مورد فعالیت بیشتر سیستم آنتی‌اکسیدانی آنزیمی در قره‌شانی (متحمل به شوری) هم‌سویی دارد.
نتایج ضد و نقیضی نیز در این مورد گزارش گردیده است. به طور مثال در پژوهشی، نشان داده شد که در شرایط تنش، در ژنوتیپ‌های حساس به شوری، میزان آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی، مشابه ژنوتیپ‌های مقاوم به شوری بوده است (Munns and Tester, 2008).
در شرایط تنش‌ شوری شدید ، سیستم‌های آنزیمی آنتی‌اکسیدانی دفاعی گیاه، از هم پاشیده، در نتیجه با صدمه شدید به ترکیبات و اندامک‌های درون یاخته‌ای، باعث مرگ گیاه می‌گردد (Molassiotis et al., 2006). در این پژوهش، نیز در سطوح شوری ۷۵ و ۱۰۰ میلی‌مولار، در هر دو رقم مشاهده نمودیم که فعالیت‌های آنزیمی، روند نزولی پیدا نمودند که این نتایج بیانگر آن است که تعادل میان تولید و حذف گونه‌های فعال اکسیژن (توسط سیستم‌های دفاعی) در هر دو رقم به­ ویژه در رقم تامپسون سیدلس بهم‌ریخته که این نتایج با یافته‌های Apel و Hirt (2004) مطابقت دارد. هم‌چنین، این نتایج با یافته‌های Hertwig و همکاران (۱۹۹۲) هم‌سو می‌باشد، که بیان نمودند در تنش‌های شوری شدید، فعالیت آنزیم‌های پروتئاز، افزایش یافته و باعث از هم‌پاشیدن پروتئین کاتالاز می‌شوند.
در پژوهش حاضر، دلیل مهم دیگر، برای کاهش فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی، در سطوح شوری بالا، کاهش جذب عناصری مانند آهن و روی می‌باشد. عنصر روی، از عناصر بکار رفته در ساختار آنزیم سوپراکسید دسموتاز می‌باشد (Marschner, 1995). بنابراین در شرایط کمبود روی، فعالیت این آنزیم، بسیار کمتر از حد معمول بوده و فعالیت آنتی‌اکسیدانی گیاه، ضعیف خواهد شد. از طرف دیگر، آنزیم‌های کاتالاز و پراکسیداز، از گروه پروتئین‌های دارای هیم هستند. بنابراین در شرایط کمبود آهن، فعالیت هر دو آنزیم، کاهش یافته، که این امر، به­ ویژه، در مورد فعالیت کاتالاز در برگ گویاست (Marschner, 1995).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در حال حاضر، گزارش‌های متعدد و متفاوتی از تأثیر اسید سالیسیلیک، بر سیستم آنتی‌اکسیدانی و فعالیت آنزیم‌ها ارائه گردیده است، که بسته به غلظت‌های مختلف اسید سالیسیلیک و نحوه استفاده آن و نوع گیاه مورد استفاده و مرحله رشدی آن گیاه پاسخ‌های متفاوتی در پی داشته است.
Senaratna و همکاران (۲۰۰۰) در پژوهش‌هایی بر روی گوجه‌فرنگی و لوبیا نشان دادند که کاربرد اسید سالیسیلیک، باعث تحریک سیستم آنتی‌اکسیدانی برای مقابله با تنش شد. کاربرد غلظت‌های مختلف اسید سالیسیلیک در موز باعث افزایش فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی شد (Kang et al., 2003). در پژوهشی، Tari و همکاران (۲۰۰۲) در گوجه‌فرنگی، نشان دادند که پیش تیمار اسید سالیسیلیک، درگیاهان تحت تنش شوری، باعث افزایش معنی‌داری در سیستم آنتی‌اکسیدانی شد. در برگ‌های خیار، کاربرد اسید سالیسیلیک نشان داد که باعث افزایش فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی و در نهایت افزایش مقاومت به تنش شده است (Li et al., 1998). هم‌چنین، Khan و همکاران (۲۰۰۳) و Wang و Li (2006)، در پژوهش‌های خود نشان دادند که در شرایط تنش، کاربرد اسید سالیسیلیک، باعث افزایش فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی گردیده است. Rao و Davis (1999) در بررسی‌های خود نشان دادند که نقش اسید سالیسیلیک، در افزایش فعالیت آنتی‌اکسیدانی و نیز محافظت بر علیه تنش‌های اکسیدی گیاهان، حیاتی و ضروری است. در پژوهش حاضر، اسید سالیسیلیک، با افزایش فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی، تا حدودی توانست در هر دو رقم انگور، گیاه را از صدمه‌های اکسیدی محافظت نماید.
بعضی گزارش­ها، نیز حاکی از اثر بازدارندگی اسید سالیسیلیک، روی فعالیت آنزیم های آنتی‌اکسیدانی می­باشد. اثر بازدارندگی این ترکیب، برروی فعالیت آنزیم کاتالاز در چندین گونه گیاهی گزارش شده است (Rao et al., 1997). در برخی پژوهش­ها، نشان داده شد، که اسید سالیسیلیک، باعث کاهش فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی از جمله کاتالاز و آسکوربات پراکسیداز شده و در نتیجه میزان پراکسید هیدروژن (H₂O₂) در داخل بافت‌های گیاهی افزایش یافته و این رادیکال آزاد، به عنوان سیگنال عمل نموده، در نتیجه، سیستم آنتی‌اکسیدانی و پاسخ دفاعی گیاه، را از این طریق، تحریک می کند (Rao et al., 1997; Borsani et al., 2001 ; Wahid et al., 2007). چنین به­نظر می‌رسد که افزایش پراکسید هیدروژن، به­ دلیل کاهش فعالیت کاتالاز و آسکوربات پراکسیداز نیست، بلکه به­علت افزایش فعالیت آنزیم سوپر اکسید دسموتاز، به­عنوان تولیدکننده پراکسید هیدروژن (H₂O₂) می‌باشد و پراکسید هیدروژن تولید شده ، به­عنوان مولکول سیگنال عمل نموده و سیستم آنتی‌اکسیدانی گیاه را تحریک و در نهایت، با افزایش فعالیت آنزیم‌های کاتالاز و آسکوربات پراکسیداز، باعث حذف پراکسید هیدروژن، می گردد (Shi et al., 2006). هم‌چنین، در پژوهش دیگری نشان داده شد که کاربرد اسید سالیسیلیک، باعث افزایش پراکسید هیدروژن گردیده در نتیجه، این رادیکال آزاد، به­عنوان مولکول سیگنال عمل نموده و تولید آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی را افزایش و در نهایت، مقاومت گیاه به تنش‌های غیرزنده را بالا می­برد (Szepesi et al., 2008).
اسید سالیسیلیک، در این پژوهش، در هر دو رقم، با افزایش فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی (باعث پالایش رادیکال‌های آزاد اکسیژن شده)، تأثیر مثبتی، بر کاهش اثرات منفی شوری بر شاخص‌های رشد، فتوسنتز، پروتئین‌های محلول و سلامتی غشاء یاخته‌ای (با کاهش پراکسیداسیون لیپیدی غشاء و کاهش نشت یونی) داشت.
کاربرد سدیم نیتروپروسید، نیز مشابه اسید سالیسیلیک، در هر دو رقم، تأثیر مثبتی در افزایش فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی داشت. تأثیر نیتریک اکسید، برروی فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی، بستگی به، زمان تیمار، ژنوتیپ و نوع اندام بکار رفته دارد (Wu et al., ۲۰۱۱). در مورد تأثیر نیتریک اسید بر فعالیت سیستم آنتی‌اکسیدانی گیاهان، گزارش‌های مختلفی وجود دارد. کاربرد نیتریک اکسید، در برگ‌های ذرت، باعث افزایش بیان ژن‌های مربوط به آنزیم‌های آسکوربات پراکسیداز و کاتالاز شد (Zhang et al., 2007). در خیار، در شرایط تنش شوری، کاربرد نیتریک اکسید، باعث افزایش فعالیت آنزیم‌های کاتالاز، آسکوربات پراکسیداز و گایاکول پراکسیداز شد (Shi et al., 2007).
هم‌چنین، در پژوهش‌های دیگری ثابت شد که استفاده از نیتریک اکسید، باعث افزایش فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی، از طریق حذف رادیکال‌های آزاد اکسیژن شده است
(Kopyra and Gwozdz, 2003; Tanou et al., 2009). گزارش‌ ضدونقیضی هم در این مورد وجود دارد. به­ طور مثال کاربرد نیتریک اکسید، در تنباکو، مانع فعالیت آنزیم‌های آنتی‌کسیدانی کاتالاز، آسکوربات پراکسیداز و گایاکول پراکسیداز شده است (Clarke et al., 2000).
۵-۴- بررسی میزان جذب عناصر غذایی
۵-۴-۱- تأثیر تیمارهای شوری و اسید سالیسیلیک در میزان جذب عناصر غذایی
ارتباط میان شوری و تغذیه معدنی گیاهان، امری گسترده و پیچیده است
(Grattan and Grieve, 1999). گزارش‌های فراوانی، نشان داده است که شوری، جذب و تجمع برخی عناصر غذایی را در گیاهان کاهش می‌دهد (Rogers et al., 2003; Hu and Schmidhalter, 2005). نتایج این پژوهش نشان داد که با افزایش غلظت نمک، ریشه‌های هر دو رقم، دارای ظرفیت محدودی در تجمع سدیم (Na⁺) بوده و در نتیجه، قسمتی از یون‌های سدیم را به شاخساره انتقال دادند که از این لحاظ قره‌شانی در مقایسه با تامپسون­سیدلس موفق‌تر عمل نمود.
بیشتر اثرات منفی یون‌های سدیم (Na⁺) به نظر می‌رسد که در ارتباط با، آسیب‌ به غشاء یاخته‌ای باشد (Kurth et al., 1986). در این پژوهش، کاربرد اسید سالیسیلیک، باعث کاهش جذب و سمیت یون‌های سدیم شده، که ممکن است ناشی از کاهش صدمه به غشاءهای یاخته‌ای توسط یون‌های سمی سدیم باشند، این نتایج با یافته‌های Gunes و همکاران (۲۰۰۵) و Al- Hakimi و Hamada (2001) مطابقت دارد.
در گونه‌های گیاهی مانند انگور و مرکبات، سمیت کلر در مقایسه با سمیت سدیم اهمیت بیشتری دارد (Munns, 2005). این بدان معنی نیست که یون‌های کلر از نظر متابولیکی از یون‌های سدیم سمی‌تر هستند، بلکه بیان‌کننده این واقعیت است که این گونه‌ها، در برون ریزش یون‌های سدیم، در مقایسه با یون‌های کلر، موفق‌تر عمل می‌نمایند (Munns, 2005). برخی از پژوهشگران نشان دادند که دمبرگ و پهنک برگ‌های انگور در شرایط شوری، مقدار کلر بیشتری نسبت به سدیم دارند (Fisarakis et al., 2001; Walker et al., 2004).
در هر دو رقم، غلظت یون‌های کلر در برگ‌، بیشتر از ریشه‌ بود. توانایی قره‌شانی، در تجمع مقادیر کم­تر کلر در برگ و همچنین، داشتن زیست توده بالاتر در سطوح شوری بالا می‌تواند از دلایل متحمل بودن بیشتر این رقم به شوری در مقایسه با تامپسون سیدلس باشد. براساس نتایج این پژوهش، به نظر می‌رسد که قره‌شانی، دارای توانایی بالاتری در برون ریزش یون‌های کلر نسبت به تامپسون سیدلس می­باشد، اگرچه که این توانایی با افزایش غلظت نمک در محلول غذایی کمتر شد.
به­ دلیل تشابه شعاع‌ یونی سدیم (Na⁺) و پتاسیم (K⁺)، قدرت تشخیص این دو یون، برای انتقال از طریق سیستم‌های انتقال یونی در غشاء مشکل شده، که این عامل می‌تواند دلیلی برای سمیت یون‌های سدیم در سطوح شوری بالا باشد (Blumwald, 2000). بنابراین یون‌های سدیم به راحتی می‌توانند از طریق کانال‌های یونی پتاسیم، در غشاء یاخته‌ای به­درون یاخته منتقل شوند (Parida and Das, 2005). پژوهش‌هایی در انگور، نشان داده که یون‌های سدیم و پتاسیم، حتی با افزودن مقادیر کم کلرید سدیم، رقابت شدیدی نشان می‌دهند (Garcia and Charbaji, 1993; Troncoso et al., 1999).
یافته های این پژوهش، نشان داد که با کاربرد اسید سالیسیلیک در سطوح مختلف شوری، رقم قره‌شانی در مقایسه با رقم تامپسون سیدلس در جذب پتاسیم نسبت به سدیم، موفق‌تر عمل نموده است. این واقعیت که، چگونه اسید سالیسیلیک جذب یون‌های پتاسیم را افزایش و جذب سدیم و کلر را کاهش داده به طور دقیق، مشخص نشده است.
اسید سالیسیلیک، مولکول سینگال منحصر به فردی است که می‌تواند خواص غشاء پلاسمایی را تغییر داده و فعالیت کانال‌های یونی را تحت تأثیر قرار دهد
(Balasubramanian et al., 1997; Engelberth et al., 2001). اسید سالیسیلیک از طریق تنظیم بیان و فعالیت پمپ‌های پروتون (H⁺- Pumps) و انتقال‌دهنده‌های پتاسیم و سدیم، باعث افزایش غلظت یون‌های پتاسیم و کاهش یون‌های سدیم در سیتوپلاسم شده، هم‌چنین، این ترکیب، در کاهش اثرات سمی یون‌های سدیم و کلر کمک نموده و باعث حفظ یکپارچگی و سلامتی غشاء یاخته‌ای (از طریق تحریک فعالیت سیستم‌های آنتی‌اکسیدانی گیاه و حذف رادیکال‌های آزاد اکسیژن) می‌شود (Zhu, 2003). در پژوهش دیگری، Gunes و همکاران (۲۰۰۷) گزارش نمودند که تیمار اسید سالیسیلیک، باعث کاهش یون‌های سدیم، کلر و افزایش پتاسیم و نیز افزایش نسبت K⁺/Na⁺ در یاخته می‌شود.
این نتایج نشان داد که اسید سالیسیلیک، می‌تواند نقش مثبتی در کمک به جذب انتخابی یون‌های پتاسیم در شرایط تنش شوری ایفاء نماید، چنانکه در پژوهش حاضر، نیز اسید سالیسیلیک در جذب بیشتر پتاسیم در مقایسه با سدیم و کلر، بسیار موفق عمل نمود. محلول‌پاشی با اسید سالیسیلیک، باعث کاهش یون‌های سدیم و افزایش یون‌های پتاسیم در برگ و ریشه شده، که در نهایت منجر به افزایش نسبت K⁺/Na⁺ شد. در این پژوهش، در شرایط تنش شوری، نسبت K⁺/Na⁺ در برگ، بالاتر از ریشه بود، که این نتایج، با یافته‌های Lopez و همکاران (۲۰۰۸) ، هم‌سویی دارد. نسبت بالای K⁺/Na⁺ در گیاهان در شرایط تنش شوری، به­عنوان یکی از معیارهای مهم، برای انتخاب ژنوتیپ‌های مقاوم به شوری محسوب می‌شود. (Ashraf and Harris, 2004). براساس یافته‌های این پژوهش، قره‌شانی دارای نسبت K⁺/Na⁺ بالاتری نسبت به تامپسون سیدلس بود و می‌تواند به عنوان رقم متحمل‌تری در برابر شوری در مقایسه با تامپسون سیدلس محسوب گردد. کاربرد اسید سالیسیلیک در ریشه‌ها و برگ‌های هر دو رقم، باعث افزایش نسبت K⁺/Na⁺ در شرایط تنش شوری شد.
همزمان با افزایش غلظت نمک، در محلول غذایی، میزان یون‌های نیترات ریشه و برگ، در هر دو رقم، کاهش و میزان یون‌های کلر، افزایش یافت. در برخی پژوهش‌ها، گزارش شده، که مقدار نیترات، در شاخساره و برگ‌های انگور، تحت تأثیر شوری، قرار نمی‌گیرد (Prior et al., 1992)، این گزارش، برخلاف یافته‌های پژوهش حاضر می‌باشد. افزایش شوری به طور معمول، باعث کاهش نیترات، در بخش‌های مختلف گیاه می‌شود (Gunes et al., 1996). هم‌چنین، یافته‌های ما، با پژوهش‌های Bar و همکاران (۱۹۹۷) و Lea-cox و Syvertsen (1993) در مورد تأثیر شوری بر کاهش نیترات، در گیاهان، مطابقت دارد.
Lara و همکاران (۲۰۰۳) ، در بررسی خود نشان دادند که افزایش در جذب و تجمع یون‌های کلر، در بافت‌های گیاهی، باعث کاهش نیترات در قسمت‌های هوایی گیاهان می‌گردد.
رقابت میان جذب یون‌های کلر و نیترات در برخی میوه‌ها مانند آووکادو et al., 1997) Bar (، مرکبات (Cerezo et al., 1997)، کیوی (Smith et al., 1987) و توت‌فرنگی (Wang et al., 1989) به اثبات رسیده است. بنابراین هم‌سو با پژوهش‌های ذکر شده، ارتباط تنگاتنگی بین کاهش جذب نیترات و افزایش جذب کلر در هر دو رقم، در شرایط تنش شوری مشاهده گردید. محلول‌پاشی با اسید سالیسیلیک، باعث افزایش غلظت نیترات، در ریشه‌ها و برگ‌های هر دو رقم شد.
در این پژوهش، همزمان با افزایش شوری، کاهش معنی‌داری در غلظت یون‌های کلسیم و منیزیم در هر دو رقم مشاهده شد. سدیم، تنها کاتیونی است که دارای شعاع یونی کریستاله (Na⁺=0.097 nm) مشابه شعاع یونی کریستاله کلسیم (Ca²⁺= 0.099 nm) می‌باشد (Cramer et al., 1985). کلسیم، به­عنوان یک عنصر غذایی ضروری، نقش مهمی در حفظ سلامتی غشاء یاخته‌ای و تنظیم انتقال یون به عهده دارد (Cramer et al., 1985). در غشاء و دیواره یاخته‌ای، یون‌های سدیم به­آسانی می‌توانند جایگزین یون‌های کلسیم در مکان‌های اتصال شده، بدین ترتیب، میزان کلسیم غشاء و دیواره یاخته‌ای، کاهش یافته، در نتیجه میزان تراوایی و یکپارچگی غشاء و دیواره یاخته‌ای دچار آسیب می‌گردد (Hu and Schmidhalter, 2005).
در سطوح بالای شوری، میزان جذب یون‌های کلسیم و منیزم در تامپسون سیدلس به طور معنی‌داری پایین‌تر از قره‌شانی بود. در پژوهشی، تأثیر بازدارندگی شوری بر جذب عناصر غذایی کلسیم و منیزیم، توسط Mudgal و همکاران (۲۰۱۰) گزارش شده است. تنش شوری، هم‌چنین، باعث کاهش غلظت منیزیم در برگ‌های مرکبات شد
(Ruize et al., 1997). در پژوهش دیگری، Shi و Zhu (2008) گزارش نمودند که غلظت یون‌های کلسیم و منیزیم در خیار، در معرض سمیت منگنز کاهش یافته، اما با کاربرد اسید سالیسیلیک، انتقال این یون‌ها، از محلول غذایی به­درون گیاه، افزایش یافت. آنزیم‌های H⁺-ATPase در غشاء پلاسمایی، نقش مهمی در انتقال برخی یون‌ها ایفاء می‌نمایند (Shi and Zhu, 2008). احتمال می‌رود که اسید سالیسیلیک، با تحریک فعالیت آنزیم H⁺-ATPase، جذب عناصری مانند کلسیم و منیزیم را در شرایط تنش شوری افزایش دهد.
غلظت یون‌های آهن و روی، در برگ و ریشه، در هر دو رقم با افزایش شوری، کاهش یافت. جذب عناصر غذایی کم مصرف، در مقایسه با عناصر پرمصرف، کمتر تحت تأثیر شوری قرار می‌گیرد (El- Fouly and Salama, 1999). در پژوهشی، Beatriz و همکاران (۲۰۰۵) در ذرت، نشان دادند که با افزایش شوری، غلظت آهن برگ تغییر نکرده ولی غلظت عناصر غذایی روی، منگنز و مس کاهش یافتند. در پژوهش دیگری برروی چهار پایه مختلف مرکبات، در سطوح شوری متفاوت، مشخص شد که شوری، باعث افزایش غلظت عناصر آهن و روی در ریشه‌ها شده، اما غلظت این عناصر در برگ، با افزایش شوری، تغییری نکرد (Ruize et al., 1997). بنابراین غلظت عناصر غذایی کم مصرف، بسته به گونه، سطح شوری، مقدار عناصر غذایی پرمصرف و نوع اندام گیاهی تفاوت می کند (Hu and Schmidhalter, 2001). کاربرد اسید سالیسیلیک، تا حدودی توانست از اثرات منفی شوری، بر جذب عناصر آهن و روی کم نماید.
۵-۴-۲- تأثیر تیمارهای شوری و سدیم نیتروپروسید بر میزان جذب عناصر غذایی
غلظت یون­ها، در بخش‌های مختلف درخت انگور تحت تأثیر شوری، تغییر یافتند (Fisarakis et al., 2004). هم‌چنین، در پژوهش دیگری، نشان داده شد که افزودن کلرید سدیم به محلول غذایی، موجب افزایش یون‌های سدیم در اندام‌های رویشی انگور می‌شود (Garcia and Charbaji, 1993). یافته‌های بدست آمده از این پژوهش، نشان داد که میزان یون‌های سدیم در هر دو رقم با افزایش شوری، افزایش یافت. کاربرد سدیم نیتروپروسید، تا حدودی توانست میزان سدیم را به­ ویژه در سطوح شوری پایین، در برگ و ریشه، کاهش دهد.
در مورد نحوه تأثیر نیتریک اکسید، بر کاهش جذب یون‌های سدیم، گزارش­های مختلفی وجود دارد. Zhang و همکاران (۲۰۰۴) گزارش دادند که نیتریک اکسید در گیاهان تحت تیمار شوری، باعث افزایش فعالیت آنزیم‌های H⁺-ATPase و H⁺- PPase غشاء واکوئل (تونوپلاست) شده در نتیجه انتقال پروتون (H⁺) و تبادل یون‌های سدیم با پروتون (H⁺) افزایش یافت. برای اثبات این مکانیسم، Zhang و همکاران (۲۰۰۶) در پژوهشی، از ترکیبی به­نام ^[۲۲]MB-1 (ترکیب پالاینده نیتریک اکسید) استفاده نمودند، که باعث کاهش فعالیت‌های هر دو آنزیم گردید، این موضوع نشان داد که نیتریک اکسید نقش مهمی در تحریک فعالیت H⁺-ATPase و H⁺- PPase برای کاهش سمیت یون‌های سدیم ایفاء می کند. نیتریک اکسید، ممکن است باعث افزایش مقاومت به شوری در گیاهان، از طریق افزایش بیان آنتی‌پورتر Na⁺/H⁺ و ژن‌های H⁺-ATPase غشاء پلاسمایی شده که برای تنظیم هم‌ایستایی یون‌های سدیم، لازم است (Hayat et al., 2010a).
در این پژوهش، اختلاف در میزان سدیم ریشه‌ها، نشان داد که ریشه‌ها دارای قدرت محدودی برای تجمع یون‌های سدیم بوده و در نتیجه این یون‌ها را به قسمت‌های هوایی گیاه، انتقال می‌دهند. در گلیکوفیت‌ها، مقاومت به شوری از طریق جذب محدود یون‌های سدیم و کلر و یا انتقال این یون‌های سمی از ناحیه ریشه به قسمت‌های هوایی گیاه صورت می‌گیرد (Greenway and Munns, 1980). همچنین، در گیاهان چوبی، گزارش شده است که یون‌‌های سدیم در ریشه، بعد از سه تا چهار سال به قسمت‌هایی هوایی انتقال یافته و باعث سوختگی برگ می‌شوند (Tester and Davenport, 2003).
بنابراین این گزارش­‌ها، هم‌سو با یافته‌های این پژوهش، نشان دادند که قدرت ریشه‌ها در جذب و نگهداری یون‌های سدیم و کلر محدود بوده (که البته در تمامی گیاهان این چنین نیست) و مجبورند که این یون‌ها را از طریق ریشه به شاخساره منتقل نمایند.
در پژوهش حاضر، غلظت کلر در برگ‌ها بیش از ریشه‌ها بود. غلظت پایین‌تر یون‌های کلر در برگ‌های قره‌شانی، در مقایسه با تامپسون­سیدلس، در سطوح شوری مختلف، به­نظر می‌رسد که نتیجه توانایی بیشتر قره‌شانی در جذب محدود کلر، یا برون ‌ریزش بیشتر یون‌های کلر باشد. در گونه‌های چوبی چند ساله، برون‌ ریزش یون‌های کلر از برگ یا شاخساره در مقایسه با برون ریزش یون‌های سدیم، نشانه مقاومت به شوری محسوب می‌شود (Storey et al., 2003). این مکانیسم، در جنس‌های Vitis و Citrus نشان داده شده است (Romero-Aranda et al., 1998; Moya et al., 2003). بنابراین در پژوهش حاضر، میزان پایین‌تر غلظت کلر، در قره‌شانی به نظر می‌رسد که نشانه متحمل بودن این رقم به شوری در مقایسه با تامپسون سیدلس باشد.
در این پژوهش ، میزان نیترات (NO^-₃)، در سطوح شوری مختلف، کاهش یافت. Neumann (1997) گزارش نمود که با افزایش شوری در محیط ریشه، جذب نیتروژن کاهش می‌یابد. هم‌چنین، در پژوهش دیگری در پیوند پرتقال ناول برروی دو پایه کلئوپاترا ماندارین و ترویرسیترنج در شرایط تنش شوری، میان تجمع نیتروژن در قسمت‌های هوایی و غلظت کلر، یک همبستگی منفی مشاهده گردید (Banuls et al., 1990). Melgar و همکاران (۲۰۰۸) نیز علت کاهش نیترات را در گیاهان تحت تنش شوری، نتیجه رقابت با یون‌های کلر دانستند. تمامی این پژوهش‌ها نشان داد که علت کاهش جذب نیترات، در هر دو رقم، افزایش کلر، در برگ‌ها و ریشه‌ها است. کاربرد سدیم نیتروپروسید، تأثیر مثبتی بر افزایش میزان نیترات در هر دو رقم داشت.
افزایش غلظت نمک در محلول غذایی، باعث کاهش پتاسیم برگ و ریشه در هر دو رقم شد. یون‌های پتاسیم از طریق یکسری کانال‌های یونی واقع در غشاء یاخته‌ای به درون یاخته وارد شده، که این کانال‌ها در شرایط تنش شوری، به­راحتی برای نفوذ یون‌های سدیم به داخل یاخته قابل استفاده است (Blumwald, 2000). دلیل آن، تشابه شعاع‌ یونی پتاسیم و سدیم بوده که قدرت تشخیص این یون‌ها را توسط کانال‌های یونی موجود در غشاء کم می کند (Blumwald, 2000). به این دلیل، میزان یون‌های پتاسیم برگ و ریشه، در هر دو رقم، به علت رقابت یون‌های سدیم، به­شدت کاهش یافت. نتایج این پژوهش، با یافته‌های Cerda و همکاران (۱۹۹۵) هم‌سو می‌باشد.
به­ دلیل شباهت، در خواص فیزیکی و شیمیایی یون‌های سدیم و پتاسیم (شعاع یونی، انرژی هیدراتاسیون یونی)، این دو یون، در مراحل متابولیکی مختلفی در سیتوپلاسم، مانند واکنش‌های آنزیمی، سنتز پروتئین‌ها و فعالیت‌های ریبوزومی، با یکدیگر رقابت می‌نمایند (Shabala and Cuin, 2007). بنابراین در شرایط تنش شوری، نتیجه کاهش در جذب پتاسیم در ریشه‌ها، کاهش در نسبت K⁺/Na⁺ یا افزایش در نسبت Na⁺/K⁺ می‌باشد که در هر دو رقم، مشاهده گردید. نتایج این پژوهش نشان داد که کاربرد سدیم نیتروپروسید، تا حدودی باعث بهبود نسبت K⁺/Na⁺ در ریشه و برگ در هر دو رقم شد که این نتایج با یافته‌های Zhang و همکاران (۲۰۰۴) در ذرت هم‌سویی دارد.
هم‌چنین، غلظت یون‌های کلسیم و منیزیم نیز با افزایش شوری در هر دو رقم کاهش یافت. کلسیم، سیگنال کلیدی، برای تنظیم مقاومت گیاهان به تنش‌های شوری و خشکی محسوب می‌شود و در دیواره و غشاء یاخته‌ای، یون‌های کلسیم به راحتی می‌توانند در مکان‌های اتصال، توسط یون‌های سدیم، جایگزین شده، بدین ترتیب، سلامتی غشاء یاخته‌ای، آسیب جدی می‌بیند (Hu and Schmidhalter, 2005). کاربرد سدیم نیتروپروسید، به­ ویژه، در سطوح شوری پایین، تا حدودی توانست از اثرات منفی شوری به جذب کلسیم، کم نماید.
در پژوهشی، Shi و Zhu (2008) بیان نمودند که آنزیم‌های H⁺-ATPase در غشاء پلاسمایی نقش مهمی در انتقال یون‌های دو ظرفیتی ایفاء می‌نمایند. هم‌چنین پژوهش‌های انجام شده، نشان داد که نیتریک اکسید، باعث تحریک فعالیت آنزیم‌های H⁺-ATPase می‌گردد (Hayat et al., 2010a). احتمال می‌رود که در این پژوهش، سدیم نیتروپروسید از طریق افزایش تحریک فعالیت آنزیم‌های H⁺-ATPase ، جذب یون‌های کلسیم و منیزیم را در شرایط شوری افزایش دهد.
گزارش‌های فراوانی، در مورد تأثیر منفی شوری بر کاهش جذب منیزیم ارائه شده است. در پژوهشی، Sivritepe و همکاران (۲۰۱۰) بیان نمودند که تنش شوری، باعث کاهش غلظت منیزیم در برگ‌ها و ریشه‌های انگور رقم ماسکل شد. در پژوهش‌ دیگری، Ferguson و همکاران (۲۰۰۲) گزارش نمودند که میزان منیزیم در برگ‌های پسته (Pistacia vera L.) که برروی پایه‌های UCB-1 و P. atlantica در شرایط تنش شوری قرار داشتند به­شدت کاهش یافت. این یافته­ ها با پژوهش حاضر، در مورد تأثیر منفی شوری بر کاهش جذب منیزیم، هم‌سویی دارد.
از طرفی، با افزایش شوری، غلظت یون‌های آهن و روی در برگ و ریشه در هر دو رقم کاهش یافت. تأثیر شوری بر غلظت عناصر غذایی میکرو، در گیاهان، با یکدیگر متفاوت است