۲-۷-۲-۲ تحقیقات مرتبط با نوروفیدبک با و بدون تمرین رایانه ای درافزایش موج بتا و نیز بهبود حافظه فعال

اثربخشی نوروفیدبک بر حافظه فعال نیز در ایران بر روی گروهی از دانشجویان مورد تأیید قرار گرفته است (قلی زاده و همکاران، ۱۳۸۹).

درخصوص اثر بخشی آموزش رایانه ای برای تقویت کارکردهای اجرایی نظیرحافظه فعال، پژوهشی توسط قمری گیوی و همکاران(۱۳۹۰)، انجام شده است که در آن اثر بخشی نرم افزار پیشبرد شناختی بر بازداری پاسخ و حافظه کاری کودکان دچار نارسا خوانی و نقص توجه– بیش فعالی مورد بررسی قرار گرفته است.

پژوهشی که توسط علیرضایی مطلق (۱۳۸۶)، انجام شده است؛ حافظه فعال را در ۱۱ پسر مبتلا به اختلال نقص توجه/بیش فعالی با ۱۱ پسر سالم مقایسه کردند. نتایج نشان داد که کودکان دارای اختلال ADHD، دارای نواقصی در حافظه فعال هستند که کوذکان عادی دارای آن نیستند.

قلی زاده، باباپور و رستمی (۱۳۸۹)، روش نوروفیدبک را بر روی ۳۰ دانشجو مورد بررسی قرار دادند که نتایج پس از ۲۰ جلسه آموزش، حاکی از بهبود چشمگیر حافظه در این دانشجویان بود.

۲-۸ نتیجه گیری

با توجه به شیوع بالای اختلال ADHD در دوره بزرگسالی و همبودی این اختلال با بسیاری از اختلالات، نظیر اختلالات اضطرابی، عاطفی، سوء مصرف مواد و اختلال شخصیت ضد اجتماعی و محدود بودن مداخلات درمانی در ایران، با توجه به متغیر های مستقل پژوهش کنونی؛ مسأله اساسی این پژوهش این است که آیا آموزش نوروفیدبک به تنهایی و نیز همراه با تمرین رایانه ای حافظه فعال، بر بهبود نشانه های اختلال نقص

توجه/ بیش فعالی و نیز بهبود حافظه فعال در بزرگسالان مبتلا به ADHD مؤثر است و آیا می‌تواند باعث اثربخشی در این گستره ها گردد؟

فصل سوم:

فرایند روش شناختی تحقیق

۳-۱ مقدمه :

هدف این پژوهش تعیین اثربخشی نوروفیدبک با و بدون تمرین رایانه ای در کاهش نشانه های اختلال توجه و تمرکز و بهبود حافظه فعال در بزرگسالان مبتلا به اختلال نقص توجه/بیش فعالی می‌باشد . در این فصل به بررسی فرایند روش شناختی این مطالعه، نوع تحقیق ، جامعه و شیوه نمونه گیری در تحقیق می پردازیم . همچنین ابزارهای مطالعه و نیز شیوه اجرای تحقیق و تحلیل داده ها را بیان می نمائیم.

۳-۲ نوع پژوهش

پژوهش حاضر از نوع آزمایشی با ۲ گروه آزمایش و گروه کنترل همراه با پیش آزمون-پس آزمون بوده است. ‌بنابرین‏ در این طرح، متغیر مستقل درمان نوروفیدبک با و بدون تمرین رایانه ای مؤثر بر حافظه فعال و متغیر وابسته بهبود علائم اختلال نقص توجه/ بیش فعالی، تقویت حافظه فعال و تقویت امواج مغزی (بتا) می‌باشد.

۳-۳ آزمودنی ها

۳-۳-۱ جامعه تحقیق

جامعه این تحقیق شامل همه افراد مبتلا به اختلال نقص توجه/ بیش فعالی است، در شهر تهران می‌باشد.

۳-۳-۲-نمونه و روش نمونه گیری

الف – حجم نمونه : نمونه این پژوهش شامل ۲۴ نفر از افرادی که به علت اختلال نقص توجه/ بیش فعالی در پائیز و زمستان ۱۳۹۲ به کلینیک آتیه در شهر تهران مراجعه نمودند، می‌باشد. بر اساس تحقیقات ( لانس برگن و همکاران، ۲۰۱۱؛ پیکارد^[۲۷۸] و همکاران، ۲۰۰۶) حجم نمونه ۲۴ نفر برای گمارش تصادفی در ۲ گروه آزمایش و ۱ گروه کنترل انتخاب گردید.

ب- ملاک های ورود

۱- تشخیص اختلال نقص توجه/ بیش فعالی

۲- سن بین ۱۸ تا ۵۵ سال (والرا، ۲۰۰۴)

۳- حداقل تحصیلات سوم راهنمایی

۴- رضایت و اعلام آمادگی برای شرکت درمطالعه

ج- ملاک های خروج

۱- داشتن اختلال همبود با اختلال نقص توجه/ بیش فعالی (افسردگی و اضطراب، طبق پژوهش های جنسن^[۲۷۹]، ۱۹۹۷؛ بیدرمن، ۲۰۰۵؛ کاپلان و سادوک، ۱۹۳۳؛ اسمیت^[۲۸۰]، ‌بار کلی‌ و شاپیرو، ۲۰۰۶)

۲- مصرف داروی مؤثر بر اختلال ADHD همزمان با مداخله کنونی

۳- داشتن سابقه سوء مصرف مواد و الکل (والرا، ۲۰۰۴)

د- شیوه نمونه گیری

۱-در مرحله اول از بین مراجعان به کلینیک آتیه که از مراکز تخصصی درمان اختلال نقص توجه وبیش فعالی می‌باشد، ۱۰۰ نفر به عنوان نمونه اولیه انتخاب گردیدند.

۲-در این مرحله بعد از دریافت تشخیص اولیه توسط روانپزشک ، آزمون IVA و ‌بار کلی‌ و تست اضطراب و افسردگی بک، بر روی این ۱۰۰ نفر اجرا گردید. در این مرحله پس از بررسی نتایج آزمون ها، ۴۰ نفر به عنوان کسانی که ملاک های ورود و تشخیص قطعی ADHD را دارا بودند، به عنوان نمونه اصلی انتخاب گردیدند.

۳-در این مرحله با توجه به ملاک های ورود و خروج و مصاحبه تشخیصی، ۱۶ نفر به دلایل متعدد، از جمله تشخیص اختلالات همبود و یا عدم تمایل به شرکت در تحقیق، از مطالعه حذف گردیدند و در نهایت ۲۴ نفر به عنوان نمونه اصلی تحقیق، وارد مطالعه شدند و به صورت تصادفی در ۲ گروه آزمایشی و ۱ گروه کنترل قرار گرفتند.

۳-۴ ابزار های تحقیق

۳-۴-۱ مقیاس درجه بندی ADHD بزرگسالان ‌بار کلی‌ (BAARS-IV):

مقیاس درجه بندی ADHD بزرگسالان، نتیجه بیست سال پژوهش ‌بار کلی‌ (۲۰۱۱) است که بر مبنای معیارهای تشخیصی ADHD در DSM-IV-TR و شواهد تجربی تنظیم شده است. این مقیاس ۳۰ سوالی یک ابزار خود گزارشی است و برای افراد ۱۸ تا ۷۰ سال به بالا قابل اجرا است، پاسخ‌دهی به آن بر مبنای طیف لیکرت چهار درجه‌ای (هرگز تا همیشه) می‌باشد. این مقیاس دارای چهار خرده مقیاس است. این مقیاس ها عبارتند از: نارسایی توجه (۹ سوال)، فزون کنشی (۵ سوال)، تکانش‌گری (۴ سوال) و کندی زمان شناختی (۹ سوال).در نهایت ۳ سوال نیز سن بروز اولین نشانه ها و میزان اختلال در کنش وری را وارسی می کند. ‌بار کلی‌ (۲۰۱۱) ضریب آلفای کرونباخ برای کل مقیاس را ۹۱/۰ و برای خرده مقیاس بی توجهی، بیش فعالی و تکانشگری به ترتیب ۹۰/۰، ۷۷/۰، ۸۰/۰گزارش ‌کرده‌است.در پژوهشی که در ایران انجام شده است، ضرایب آلفای کرونباخ برای نمره کلی مقیاس ۷۸/۰ به دست آمد. اعتبار این مقیاس نیز از طریق اعتبار صوری و اعتبار سازه به روش همسانی درونی مورد ارزیابی قرار گرفت. ضرایب همبستگی بین نمره کل مقیاس و خرده مقیاس نارسایی توجه، فزون کنشی، تکانش‌گری و کندی زمان شناختی به ترتیب ۸۸/۰، ۷۳/۰، ۶۶/۰ و ۸۸/۰ بود (مشهدی و همکاران، ۱۳۹۲). برای ورود در این مطالعه افراد بایستی در خرده مقیاس نارسایی توجه نمره ای بالاتر از میانگین، به دست بیاورند.

۳-۴-۲ آزمون عملکرد پیوسته دیداری شنیداری رایانه ای^[۲۸۱] (IVA)

دیدگاه شناختی اجتماعی ^[۵۷]:

یکی از نظریه های مهم روان شناسی یادگیری که هم جنبه رفتاری دارد و هم جنبه شناختی ، نظریه شناختی – اجتماعی است که واضح این نظریه آلبرت باندورا ^[۵۸] می‌باشد . روانشناسان رفتار گرا بیشتر بر محرک‌های بیرون از فرد به عنوان عوامل کنترل کننده رفتار تأکید می‌کردند ، در مقابل روانشناسان شناختی برای فرایندهای شناختی اهمیت قائل می‌شوند . نظریه شناختی – اجتماعی هم عوامل بیرون از انسان (عوامل محیطی) و هم عوامل شناختی درون انسان را در کنترل رفتار مؤثر می‌داند . بر اساس این دیدگاه ، انسان نه به وسیله نیروهای درونی رانده می شودو نه محرک‌های محیطی او را به سوی عمل سوق می‌دهد، بلکه کارکردهای روانشناختی بر حسب یک تعامل دو جانبه بین فرد و عوامل محیطی تبیین می‌گردد .طبق نظریه باندورا ،محیط به خودی خود بر رفتار اثر نمی گذارد و تأثیر محیط بر افراد یکسان نیست بلکه نحوه عمل فرد بر یک محیط تعیین می‌کند که چه جنبه هایی از آن محیط بر فرد تاثیر خواهد گذاشت . (سیف، ۱۳۷۹ ).

در دیدگاه شناختی – اجتماعی به منظور فهم ساختار شخصیت باید به فرایندهای شناختی توجه نمود که در این دیدگاه دو مفهوم ساختاری ( خویشتن^[۵۹] و اهداف ^[۶۰] ) اهمیت زیادی دارند . خویشتن مجموعه ای از فرایندهای شناختی است و انسان ساختار واحد مشخصی به نام خویشتن ندارد . در این دیدگاه انسان دارای چندین خود پنداره است که در زمان ها و موقعیت های مختلف تغییر می‌کنند . مفهوم خود کارآمدی یکی از ابعاد خویشتن است که توانایی ادراک شده افراد یا قضاوت افراد درباره تواناییهاشان در انجام یک وظیفه یا انطباق با یک موقعیت خاص می‌باشد . برداشت انسان از کارآمدی خود از طریق انتخاب فعالیت ها ، میزان تلاشی که برای یک موقعیت صرف می‌کند و الگوی فکری و واکنش‌های هیجانی افراد هنگام انجام یک فعالیت بر عملکرد فرد تاثیر دارد . برداشت انسان از کارآمدی خود بر الگوهای فکری انگیزش ، عملکرد و برانگیختگی هیجانی فرد تاثیر می‌گذارد.

( پروین ،۱۹۸۹ ، ترجمه جوادی و کدیور، ۱۳۷۴ ).

یکی دیگر از مفاهیم باندورا خود تنظیمی است . از نظر بندورا رفتار انسان یک رفتار خود نظم داده شده است . فرد از طریق مشاهده رفتار ها یا تجارب شخصی معیارهای عملکرد ^[۶۱] را می آموزد که این معیارها انتظار تقویت از دیگران و تقویت از خود را مشخص می‌کند وقتی که معیارهای عملکرد مشخص شدند فرد تلاش می‌کند تا رفتار خود را مطابق با این معیارها تنظیم کند چنانچه فرد ‌به این معیارها بر سد احساس رضایت و خشنودی می‌کند . اما زمانی که عملکرد فرد پایین تر از سطح معیار ها باشد فرد احساس نارضایتی می‌کند که این احساس خشنودی از پیشرفت و نارضایتی ناشی از عدم دستیابی معیارها به عنوان یک عامل انگیزشی می‌باشد و مشوقی است برای کوشش هایی که فرد انجام می‌دهد . در این دیدگاه رفتار فرد به وسیله نتایج فوری نگهداری و حفظ نمی شود ، بلکه به وسیله انتظارات و نتایج مورد انتظار حفظ می شود و علاوه بر تقویت کننده های محیطی فرایند دیگری به نام تقویت خود وجود دارد که فرد خود را برای رسیدن به معیارها پاداش می‌دهد ( همان منبع )

تعریف ومفهوم خود ‌کارآمدی :

یکی از مفاهیم خویشتن در نظریه باندورا خود کارآمدی ادراک شده است ^[۶۲]. خودکارآمدی و عوامل مؤثر بر آن سالهاست که مورد توجه روانشناسان تربیتی و دیگر متخصصان تعلیم و تربیت قرار گرفته است آلبرت باندورا نیز یکی از نظریه پردازان دیدگاه شناختی – اجتماعی است که مکانیسم های بسیاری راکه نقش مهمی در انجام تکلیف و عملکرد افراد دارند مورد پژوهش قرار داده است که خودکارآمدی و باورهای افراد از تواناییهایشان را مهمترین عامل تاثیر گذار بر عملکرد انسان می‌داند. (امینی ،۱۳۸۵)

در نظریه شناختی – اجتماعی، خود کارآمدی به توانایی ادراک شده فرد در انطباق با موقعیتی خاص گفته می شود. باندورا(۱۹۷۷،۲۰۰۰) خود کار امدی را اینطور تعریف می‌کند :”خود کار امدی به باور های افراد به توانایی های خود در انجام وظایف به طور موفقیت آمیز اشاره دارد”.باور های خود کار امدی پیامد فرایند مقایسه ،ترکیب و ارزیابی اطلاعات ‌در مورد توانایی های فرد می‌باشد که بر انتخاب ،میزان تلاش برای انجام وظایف اثر می‌گذارد(گیست ، ۱۹۸۷٫به نقل از عبداللهی ونوه ابراهیم،۱۳۸۵)

نقش خودکارآمدی در عملکرد :

بر اساس نظریه شناختی -اجتماعی باندورا، باورهای خود کارآمدی بر انتخابهایی که افراد دارند و رشته هایی از عمل که دنبال می‌کنند تاثیر دارد . افراد گرایش به مشغول شدن و پرداختن به کارهایی دارند که احساس قابلیت و اطمینان دارند و از کارهایی که نسبت به آن ها احساس قابلیت و توانایی ندارند دوری می‌کنند . باورهای خودکارآمدی به تعیین اینکه افراد چه مقدار وقت صرف یک فعالیت می‌کنند ، چه مدت زمان در مقابل موانعی که با آن مواجه می‌شوند پشتکار دارند ، چه مقدار در مقابل موقعیت های متضاد و مخالف انعطاف دارند کمک می‌کنند .پاجارس و میلر^[۶۳] (۱۹۹۴) معتقدند یک حس خودکارآمدی بالا باعث تلاش ، مقاومت و انعطاف بیشتری می شود همچنین در مقدار استرس و اضطرابی که افراد موقع انجام یک فعالیت تجربه می‌کنند تاثیر دارد و نهایتاًً باورهای خودکارآمدی بر سطح موفقیت افراد تاثیر دارد. بر طبق نظریه شناختی – اجتماعی قضاوت افراد از توانایی هایشان برای موفقیت در یک تکلیف خاص به طور قوی بر انگیزش و رفتار انسانی تاثیر دارد .افراد با خودکارامدی بالا معتقدند که قادرند به طور مؤثری از رویدادهای زندگی خود بر آیند ونسبت به کسانی که خودکارآمدی پایین تری دارند انتظار موفقیت بیشتری از خودشان دارند . این افراد در تردیدهای خود غرق نمی شوند و به تکالیف دشوار به عنوان چالش نگاه می‌کنند نه به عنوان تهدید و معمولاً دنبال چالش هستند( به نقل ازامینی، ۱۳۸۵)

نگرش ارزشی است که ناظر بر کلیه ارزش ها و هنجارها می‌باشد ‌بنابرین‏ نگرش یک امر ذهنی و درونی است که طی جامعه پذیری در فرد درونی می شود . و موجب تحقق هنجار ها و ارزش‌ها از روی میل باطنی می‌گردد. به نظر می‌رسد هنجار هایی که از روی نگرش صورت می‌گیرد از دوام و پایداری بیشتری بر خوردارند امّا هنجارهایی که صرفاً به خاطر پاداش و تنبیه رعایت می‌شوند موقتی خواهند بود . به نظر می‌رسد ضعف اخلاق کاری به خاطر بیگانگی نیست بلکه به خاطر آگاهی از وضعیت موجود می‌باشد .مطابق نظریه خوددوستی انسان با سوء استفاده کردن مخالف است . و مطابق نظر

دورکیم^[۱۰۹] و کوهن^[۱۱۰] و نظریه کنش متقابل^[۱۱۱] و نظریه برابری و انتظار ^[۱۱۲] ، ضعف اخلاق کاری واکنشی برای شرایط کاری می‌باشد . و مطابق نظریه احساس بی عدالتی اجتماعی دیویس و گار^[۱۱۳] بی عدالتی اجتماعی مهمترین عامل بروز نارضایتی و گسست نگرش گروهی در سطوح مختلف اجتماعی، سازمان یا کلیت نظام سیاسی و اجتماعی است .از دیدگاه هرسی و بلانچارت^[۱۱۴] در بخش نظام فرهنگی و نقش آن در نگرش کاری بر موضوعاتی چون انسجام فرهنگی ، معنی کار و ارزش کار تأکید شده است . در بعد معنی کار، دید انسانهانسبت به کار مورد بررسی قرار می‌گیرد و در بعد ارزش کار این مقوله که انسان‌ها چقدرکارکردن را ارزشمند می دانند، موضوع و مورد فکر و بررسی قرار می‌گیرد.( حبیبی ، ۱۳۸۳ ) رایلی و کادول^[۱۱۵] ، نگرش را به عوامل و انگیزه های درونی و بیرونی شغل تقسیم می‌کنند و سامرز ، نگرش مؤثر را نوعی وابستگی و انضمام به سازمان می‌داند که به صورت پذیرش ارزش‌های سازمان و تمایل به باقی ماندن در سازمان تظاهر می‌کند. فارابی ( ۱۳۸۵ )بر اساس نظریه های علمی و نتایج تحقیقات عوامل اقتصادی ، اجتماعی ،فرهنگی و اقتصادی بر نگرش مؤثر هستند که چند مورد از آن ها که رابطه نزدیکی با موضوع دارند مورد بررسی قرار گرفته است .

ویژگی‌های افراد دارای نگرش حرفه‌ای

۱- مسئولیت‌پذیری: در این مورد فرد پاسخگو است و مسئولیت تصمیم‌ها و پیامدهای آن را می‌پذیرد، سرمشق دیگران است. حساس و اخلاقمند است، به درستکاری وخوشنامی در کارش اهمیت می‌دهد، برای اجرای تمام مسئولیت‌های خویش کوشاست و مسئولیتی را که برعهده می‌گیرد با تمام توان و خلوص نیت انجام می‌دهد.

۲- برتری جویی و رقابت طلبی: در تمام موارد سعی می‌کند ممتاز باشد، اعتماد به نفس دارد، به مهارت بالایی در حرفه خود دست پیدا می‌کند، جدی و پرکار است، به موقعیت فعلی خود راضی نیست و از طرق شایسته دنبال ارتقاء خود است ولی سعی نمی‌کند به هر طریقی و از هر راهی در رقابت برنده باشد.

۳- صادق بودن: مخالف ریاکاری و دورویی است، به ندای وجدان خود گوش فرا می‌دهد ، در همه حال به شرافت‌مندی توجه می‌کند، شجاع و با شهامت است.

۴- احترام به دیگران: به حقوق دیگران احترام می‌گذارد، برای نظراتشان ارزش قائل است، خوش قول و وقت شناس است، به دیگران حق تصمیم‌گیری می‌دهد، تنها منافع خود را ارجح نمی‌داند.

۵- رعایت و احترام نسبت به ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی: برای ارزش‌های اجتماعی احترام قائل است، در فعالیت‌های اجتماعی مشارکت می‌کند، به قوانین اجتماعی احترام می‌گذارد، در برخورد با فرهنگ‌های دیگر متعصبانه عمل نمی‌کند.

۶- عدالت و انصاف: طرفدار حق است، در قضاوت تعصب ندارد، بین افراد از لحاظ فرهنگی، طبقه اجتماعی، اقتصادی، نژاد و قومیت تبعیض قائل نمی‌شود.

۷- همدردی با دیگران: دلسوز و رحیم است، در مصائب دیگران شریک می‌شود و از آنان حمایت می‌کند، به احساسات دیگران توجه می‌کند، مشکلات دیگران را مشکل خود می‌داند.

۸- وفاداری: به وظایف خود متعهد است، رازدار و معتمد دیگران است.

۲-۲۰٫تأثیر نگرش حرفه ای بر عملکرد دبیران

امروزه دیگر نمی توان اهمیت و تناسب آموزش و پرورش را برای آینده جوامع، کم ارزش شمرد و آن را فعالیتی در ردیف و موازی سایر فعالیت ها دانست. به تعبیر میتچل^[۱۱۶] «اگر تنها یک عرصه از عرصه های حیات بشری نیازمند توجه به آینده باشد، آن عرصه، عرصه آموزش و پرورش است.» (مهرمحمدی، ۱۳۷۶) برای رویارویی مؤثر با چالش های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، علمی و اخلاقی، بستری مناسب تر و کارسازتر از نظام تعلیم و تربیت نمی توان یافت. بنا به دلایل فراوان، در عصر متحول امروز، دیگر از «اهمیت» تربیت چندان سخن نمی رود بلکه «فوریت» آن و در بیانی فراتر، «معجزه» تربیت، بیشتر مورد نظر است. اگر چه تربیت در تغییر زمینه‌های نامساعد اجتماعی نمی تواند یگانه راه حل تلقی شود، امّا باید باور کرد که معجزه تربیت مانند معجزه آفرینش انسان، می‌تواند آفریننده شگفتی های باور نکردنی باشد. ازاین رو، اهمیت، فوریت و قدرت اعجاز تربیت، برای تمام کسانی که در اندیشه بهبودبخشی دنیای امروز و تدارک آینده بهتر خویش هستند، گستره ای جهانی دارد. چنانچه تحول جوامع به درستی تحلیل شود، می توان به رابطه دیالکتیک تعلیم و تربیت و جامعه پی برد و بر این باور و اعتقاد راستین صحّه گذاشت که هیچ جامعه ای نمی تواند بدون یک تعلیم و تربیت منظم، مدون، مترقی و پویا به اهداف متعالی دست یابد. این رهیافت، با هر بینش و نگرشی که ما نسبت به آینده داشته باشیم، می‌تواند واجد معنی و مصداق باشد. بر مبنای چنین مفروضی است که چارلز هندی^[۱۱۷] می‌گوید: «تعلیم و تربیت است که می‌تواند کلید و رمز اصلی ثروت آینده شود». (هندی، ۱۳۷۵ص ۴۷) سلبی، گلد اسمیت^[۱۱۸] بیان می‌کند که: «برای از بین بردن یک جامعه، هیچ راهی بهتر از تحلیل و تضعیف نظام آموزشی آن کشور نیست.» (تامن، به نقل از گلد اسمیت ۳۰:۱۳۷۸) چنین شواهدی، می‌تواند ناظر بر اهمیت فرایند خطیر تعلیم وتربیت باشد.لیکن اکنون باید ‌به این پرسش پاسخ داده شود که کفایت و کارایی نظام آموزشی، مستلزم عطف توجه و تمرکز فکری و مادی بیشتر، روی کدام عنصر یا مؤلفه نظام آموزشی است. به بیانی دیگر، با پذیرش نقش تأثیرگذار نهاد آموزش و پرورش، کدام مؤلفه آن در درجه نخست اهمیت و اولویت قرار می‌گیرد. پاسخ بدین پرسش، مستلزم نگرش نظام مند به موضوع است، به گونه ای که از هیچ عنصر یا مؤلفه ای غفلت نشود و به کلیت نظام و عناصر آن در یک رابطه تعاملی توجه شود. اما بدون غفلت از همه جانبه نگری، می توان نقش برخی عناصر از جمله نقش عنصر «معلم»، را شاخص و برجسته کرد و به آن وزن بیشتری داد.

۵٫سرمایه‌گذاری خارجی در ایران از اواخر سده نوزدهم آغاز و شامل سرمایه‌گذاری در صنعت نفت، بهره برداری از شیلات، بهره برداری از خطوط تلگراف، تأسيس بانک، احداث راه آهن، بهره برداری از جنگلها و بهره‌برداری از معادن … بوده است و سه مقطع زمانی ۱۲۵۸ تا ۱۳۳۱ هجری شمسی و ۱۲۴۱ تا ۱۲۹۲ هجری شمسی و ۱۳۳۲ تا ۱۳۵۷، سه مقطع حساس و مهم سرمایه‌گذاری بوده است که دارای بحث‌های تاریخی و شرائط سیاسی و اجتماعی خاص بر آن حاکم بوده. بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی، فرار سرمایه‌داران به خارج ‌از کشور، بدهی صاحبان صنایع به سیستم بانکی و .. در پیش روی دولت قرار گرفته بود،‌چاره‌ای جز ملی کردن صنایع و بانک‌ها نبود و با تدوین برنامه دوم توسعه در نیمه دوم ۱۳۷۲ و پذیرش سرمایه‌گذاری خارجی ( بند ازتبصره ۲۲ قانون ) و تصویب قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری،‌صنعتی، پس از یک دوره توقف طولانی پانزده ساله، بار دگر جذب سرمایه های خارجی مورد توجه قانون‌گذار قرار گرفت، در برنامه سوم توسعه به دولت نسبت به اخذ یا تضمین تسهیلات مالی خارجی اجازه داده شد و در برنامه چهارم توسعه در مواد ۱۳،‌۱۴، ۱۵، ۲۱، ۲۴، ۳۳، ۴۸ جذب و حمایت از سرمایه های خارجی در بخش‌های مختلف اقتصادی جدی گرفته شد.

۲-۷-عوامل تعیین کننده

داشتن چارچوب مشخص برای سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشورها با توجه به گسترش تجارت آزاد و جهانی شدن، اهمیت خود را از دست داده است. ابزارکشورها برای جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی شامل قوانین و مقرراتی است که چگونگی ورود و رفتار سرمایه‌گذاران خارجی، معیارهای عملکرد شرکت‌های خارجی وابسته و عملکرد بازارها را مشخص می‌کند بعضی از عوامل گوناگون مؤثر برای جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی با عنوان‌های سیاسی، اقتصادی، جغرافیایی و حمایتی و تشویقی شناخته می‌شود. به طور مثال در عوامل اقتصادی مباحثی چون وجود زیر‌ساخت‌های اقتصادی گسترده، بازبودن سیستم اقتصادی و … مورد بررسی قرار می‌گیرد و یا در عوامل حمایتی و تشویقی مباحثی چون معافیتهای مالیتی، ‌تسهیلات زیربنایی و …. مطرح می‌گردد.

۲-۸-سرمایه‌گذاری خارجی و توسعه اقتصادی

طرحهای سرمایه‌گذاری خارجی می‌تواند ضمن ایجاد فرصت‌های شغلی، باعث افزایش صادرات غیر نفتی، تکمیل حلقه‌های زنجیره تولید، اکتشاف، ‌بهره‌برداری ازمنابع و فر‌آوری،‌ رونق بخشیدن به بازار رقابت، ‌افزایش کیفیت کالاها و خدمات و کاهش قیمت‌ها شود و از طرفی با رویکرد به فناوری مدرن، نابودی مدیریت سنتی و بازاریابی مناسب زمینه برای رقابت پذیری صنایع و ورود آن ها به بازار جهانی ‌هموار می‌شود.

۲-۹-مزایا و مشوقهای سرمایه‌گذاری خارجی درایران

پس از گذشت حدود نیم قرن از زمان تصویب اولین قانون سرمایه‌گذاری خارجی در ایران،‌در سال ۱۳۸۱ قانون جدیدی تحت عنوان « قانون تشویق و حمایت از سرمایه گذاری خارجی» به تصویب رسید که جایگزین قانون پیشین یعنی« قانون جلب و حمایت سرمایه های خارجی » مصوب ۱۳۳۴ گردید، ‌خلاصه‌ای ازمفاد مواد این قانون عبارتند از:

۱ : پذیرش سرمایه‌گذاران خارجی بر اساس این قانون و با رعایت سایر قوانین و مقررات جاری کشور می بایست به منظور عمران و آبادی فعالیت تولیدی اعم از صنعتی،‌ معدنی » کشاورزی و خدمات صورت پذیرد .

۲ : سازمان سرمایه‌گذاری و کمکهای اقتصادی و فنی ایران،‌ تنها نهاد رسمی تشویق سرمایه‌گذاری‌های خارجی در کشور و رسیدگی به کلیه امور مربوط به سرمایه‌گذاریهای خارجی می‌باشد.

۳ : اصل سرمایه خارجی و منافع آن یا آنچه از اصل سرمایه در کشور باقی مانده باشد، با دادن پیش آگهی سه ماهه به هیات سرمایه گذاری خارجی بعد از انجام کلیه تعهدات و پرداخت‌ها کسورات قانونی و تصویب هیات و تأیید وزیر امور اقتصادی و دارایی قابل انتقال به خارج خواهد بود.

به طور کلی، عوامل مؤثر بر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را می توان به چهار گروه زیر تقسیم بندی کرد:
الف- عوامل سیاست‌گذاری اقتصادی(مثل ثبات اقتصادی، میزان ریسک سرمایه‌گذاری و…).

ب- عوامل ساختار اقتصادی (مثل زیر ساخت‌هایی نظیر راه‌ها، بنادر، سیستم‌های ارتباطی، …).

ج – عوامل تشویقی و حمایتی (مثل معافیت‌های مالیاتی، اعطای یارانه، …).

د – عوامل جغرافیایی وسیاسی.

سرمایه در تمامی نظریات و الگوهای رشد اقتصادی به عنوان موتور محرکه رشد و توسعه های اقتصادی درنظرگرفته شده است. بر همین اساس نیز اتخاذ تدابیری برای جذب سرمایه کافی به منظور تامین منابع مالی طرحهای اقتصادی از جمله مهمترین دغدغه های تصمیم‌گیرندگان اقتصادی در هرجامعه است. آنچه در زمینه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی باید مورد توجه قرار گیرد، اولویت‌های این نوع سرمایه‌گذاری در ایران است.

اولویت ها،طرح ها و انتظارات برای سرمایه‌گذاری کدام است؟

امروزه هیچ‌ کشوری‌ بدون‌ مشارکت‌ فعال‌ در بازرگانی‌ بین‌المللی‌ و اقتصاد جهانی‌ نمی‌تواند به‌ رشد و توسعه‌ مناسبی‌ دست‌ پیدا کند. ‌بنابرین‏‌ چالشی‌ که‌ درحال‌ حاضر پیش‌ روی‌ کشورهای‌ در حال‌ توسعه‌ از جمله‌ کشور ما قرار دارد این‌ است‌ که‌ چگونه‌ در این‌ فعالیت‌های‌ بین‌المللی، شرکت‌ مؤثر داشته‌ باشیم. ‌‌نکته‌ قابل‌ اهمیت‌ آنکه‌ جلب‌ سرمایه گذاری مستقیم خارجی و افزایش‌ حجم‌ و تنوع‌ صادرات‌ و در نتیجه‌ افزایش‌ قابلیت‌ رقابت‌ صادرات، فی‌نفسه‌ هدف‌ نهایی‌ نیست‌ بلکه‌ وسیله‌ای‌ است‌ برای‌ نیل‌ به‌ هدف‌ مهمتر یعنی توسعه‌ کشور. ‌بنابرین‏‌ سیاست‌ جلب‌ سرمایه باید معطوف‌ به‌ جلب‌ سرمایه هایی‌ باشد که‌ مکمل‌ استراتژی‌ توسعه‌ کشور واقع‌ شوند. به نظر می‌رسد که اولویت های سرمایه‌گذاری در ایران می‌بایست به بخش هایی که مزیت نسبی دارند برگردد.

از نظر ورود فناوری و طرحهای جدید به کشور و رشد صنعت، مزیت نسبی اقتصادی داشته باشند. در حال حاضر مناسب‌ترین بخش‌ها برای سرمایه‌گذاری که دارای مزیت نسبی بالفعل هستند عبارتند از : بخش فناوری اطلاعات، پتروشیمی، انرژی، آب، کشاورزی (مخصوصاً صادرات محصولات کشاورزی) و همچنین بخش توریسم. به هر حال موقعیت‌ جغرافیایی‌ کشور ما یک‌ موقعیت‌ منحصر به ‌فرد بوده‌ و برای‌ ایجاد جاذبه‌ و سرمایه‌گذاری‌ خارجی‌ بسیار مؤثر است.

راهکارهای لازم جهت جذب سرمایه‌گذاری های مستقیم خارجی

در رویکرد کلر ارزش ویژه برند تأثیر متمایز دانش برند روی پاسخ مصرف کننده به بازاریابی برند معرفی می شود که شامل پاسخ مصرف کننده به یک جزء آمیخته بازاریابی برای برند درمقایسه با واکنش آن ها به آمیخته بازاریابی مشابه منسوب به یک برند فرضی یا یک گونه از محصول یا خدمت بدون نام است( مویسکو^[۷۸] ، ۲۰۰۶) .از دید کلر دانش از برند منتهی به تداعی در حافظه می‌گردد که عامل فرایند است ( لوپز^[۷۹] ، ۲۰۰۶).

مفهوم شکل گرفته در پس زمینه این مدل کاملا ساده و سرراست است : جهت ساختن یک برند قوی، باید به تفکر و احساسات مشتریان نسبت به محصول شکل داده شود.

مدل کلر

منبع کلر ، ۱۹۹۳

شکل ۱-۲- مدل ارزش ویژه برند کلر از دیدگاه مصرف کننده (کلر ، ۱۹۹۳)

مدل کاپفرر^[۸۰]

دربین کسانی که برروی ابعاد رفتاری ارزش ویژه برند مبتنی ‌بر مصرف کننده بررسی انجام داده‌اند ، می توان از کاپفرر (۱۹۹۲) به عنوان اولین افراد نام برد. مشتری ورفتار خرید او درمرکز این مدل قرار دارد. ازدید کاپفرر ارزش ویژه برند درتعاریف آگاهی برند، کیفیت درک شده، اطمینان، اهمیت، یکدلی، تمایل و تمول و جذابیت تصاویر اغواکننده توسط برند خلاصه می شود ( بوهرر^[۸۱] ، ۲۰۰۷)

مدل ارزش ویژه برند کاپفرر از دیدگاه مصرف کننده (کاپفرر ، ۱۹۹۲)

مدل آکر

با توجه به آنچه در قسمت های قبل گفته شد ، مدل انتخاب شده جهت سنجش ارزش ویژه برند مدل آکر می‌باشد. دلیل این انتخاب را می توان بدین شرح توضیح داد. آکر از معدود نویسندگانی است که دو جنبه ادراکی و رفتاری را ترکیب ‌کرده‌است. مزیت ترکیب این دوبعد دریک معیار اندازه گیری ارزش ویژه برند این است که بقدری خوب تعریف شده اند که شاخص ها به تنهایی تعیین کنندگان ضعیفی از رفتار بازار هستند(مایرز ، ۲۰۰۳). طبق نظرآکر ( ۱۹۹۶ ) ارزش ویژه برند مجموعه ای از دارایی ها و بدهی هایی است که مرتبط با نام برند می شود؛ نام و نشانه ای که بر ارزش درک شده یک محصول ‌یا خدمت یک شرکت و یا مشتری شرکت می افزاید (یا از آن می کاهد).

بر اساس مدل آکر ( ۱۹۹۱ ) ابعاد اصلی ارزش ویژه برند کیفیت درک شده، وفاداری برند، آگاهی برند، تداعی برند و سایر دارایی های وابسته به برند ]نظیر حق امتیاز ، حق اختراع و […می‌باشد. با این که آکر پنج عامل تأثیر گذار بر ارزش ویژه برند معرفی ‌کرده‌است، به دلیل گستردگی زیاد بعد پنجم عملا چهار عامل مورد استفاده محققان قرار گرفته است و حتی آکر هم در سایر نظریاتش از همین چهار عامل استفاده ‌کرده‌است (آکر و یواخیستالر ، ۲۰۰۰).

آگاهی از برند

وفاداری به برند

تداعی گرهای برند

کیفیت ادراک شده برند

مدل ارزش ویژه برند آکر از دیدگاه مصرف کننده (آکر ، ۱۹۹۱)

مروری بر صنعت خرده فروشی

خرده فروشی ^[۸۲]عبارت است از مجموع فعالیت‌هایی که هدف از آن ها فروش مستقیم کالاها و خدمات به مصرف کنندگان نهایی برای مصارف شخصی و خانگی است ( برمان و جوئل^[۸۳] ، ۲۰۰۶).

در اوایل دهه ۱۹۸۰ شاهد عناوین شخصی بودیم که گستره وسیعی از برند هایی را شامل می شد که توسط زنجیره هایی از فروشگاه های زنجیره ای جداگانه به کار گرفته می شد و حاوی لوگوی خودشان بود.آشکار است که از چندین سال پیش برند های خرده فروشی به طور روز افزون به کانونی برای مطالعه محققان تبدیل شده است.مطالعه برند های خرده فروشی هم برای بازاریابان و هم اقتصاد دانان و سازمان های صنعتی جذاب هستند زیرا در برگیرنده مسائل رقابتی بین خرده فروشان و ‌همچنین بین خرده فروشان و تولیدکنندگان می‌باشند.

همچنین از نقطه نظر محققین ، برندگذاری می‌تواند به طور خاص در خرده فروشی مهم باشد و ماهیت رقابتی ایجاد کند ( وبودا^[۸۴] و همکاران ، ۲۰۰۹).در نتیجه مالکین فروشگاه های خرده فروشی می‌توانند با بالا بردن ارزش ویژه برند خود ، به دنبال جایگاه مناسبتری در این صنعت باشند. در این خصوص پژوهش های اندکی در ایران در زمینه برندینگ و مسائل وابسته به آن علی الخصوص ارزش ویژه برند در صنعت خرده فروشی انجام گرفته است، لذا به دلیل گسترش روز افزون فروشگاه های خرده فروشی اعم از فروشگاه های زنجیره ای ، هایپر مارکت ها و … در ایران و نیز گسترش رقابت بین آن ها محقق سعی دارد پژوهش خود را در صنعت خرده فروشی در ایران که جذابیت مطلوبی دارد انجام دهد.

انواع سازمان های خرده فروشی

خرده فروشیها را میتوان بر اساس سطح خدمات ارائه شده توسط فروشگاه، نوع کالاهای عرضه شده برای فروش، سطح نسبی قیمت‌ها و نوع سازمان و گردهمایی آن ها طبقه بندی نمود. بر اساس سطح خدمات ارائه شده، خرده فروشی ها را میتوان به سه دسته سلف سرویس ،خدمات محدود و خدمات کامل تقسیم بندی کرد. بر اساس گوناگونی، خرده فروشی ها به فروشگاه های خاص، فروشگاه های بزرگ، سوپر مارکتها، فروشگاه های محلی و ابرفروشگاهها تقسیم می شود. بر اساس قیمت محصولات، خرده فروشی ها را میتوان به فروشگاه های تخفیف دار، خرده فروشی های زیر قیمت رایج و فروشگاه های فروش با کاتالوگ تقسیم بندی کرد. سازمان های خرده فروشی را میتوان از نظر سازمان و مالکیت نیز به پنج گروه فروشگاه های زنجیره ای، زنجیره های فروشگاهی داوطلب، تعاونی های خرده فروشی، سازمان‌ها با حق نمایندگی و مجتمع های تجاری تقسیم نمود (فیلیپ کاتلر و گری آرمسترانگ ،۱۳۸۲) که ویژگی‌های هر یک در جدول ۱-۲ ارائه شده است.

همان طور که در جدول ۱-۲ مشاهده می شود فروشگاه های زنجیره ای یکی از مهمترین انواع خرده فروشی ها است (فیلیپ کاتلر و گری آرمسترانگ ،۱۳۸۲) که از چندین فروشگاه خرده فروشی تحت مالکیت مشترک متمرکز تشکیل می شود. تعدادی از آن ها فقط از تعداد بسیار کمی فروشگاه تشکیل می شود در حالی که تعدادی دیگر از آن ها، صدها یا هزاران فروشگاه را تحت پوشش خود دارند. این نوع از فروشگاه ها، شعبه های متعدد، کالاهای یکسان و با قیمت یکسان را عرضه می‌کنند و وظایف و کارکردهای عمده یک زنجیره) خرید، تبلیغات، اجاره و (… توسط یک واحد فرماندهی مرکزی با یک قدرت مرکزی کنترل می شود ( مورگان اشتاین و استرونگین^[۸۵] ، ۱۹۹۲).

انواع سازمان های خرده فروشی

نوع فروشگاه
شرح

فروشگاه های زنجیره ای

دو یا تعداد بیشتری فروشگاه که معمولا تحت تملک و کنترل مالکان شرکت هستند، خریدها به وسیله واحدهای مرکزی انجام می شود و در داد و ستد کالا فعالیت می‌کنند. این فروشگاه ها کالاهای مشابه عرضه می‌کنند. فروشگاه های زنجیره ای در انواع مختلف خرده فروشی وجود دارند ولیکن قویترین این فروشگاه ها به صورت فروشگاه های بزرگ و چند طبقه، فروشگاه های مواد غذایی و … می‌باشند.

زنجیره های فروشگاهی

داوطلب

‌گروه‌های زیادی از خرده فروشی های مستقل تحت نظر عمده فروش ها تشکیل می‌شوند و در امر خرید و فروش انبوه کالا فعالیت می‌کنند.