۲-۱-۲- دانشگاه و تولید علم

دانشگاه به محلی اطلاق می­گردد که بر اساس دید اصولی، وارده های آن شامل سرمایه ساختمان، تجهیزات، برنامه، امکانات، نیروی انسانی و نهایتاًً جوانانی به نام دانشجوست. کارکرد دانشگاه شامل آموزش، پژوهش، خدمت، انتقال میراث فرهنگی، علوم فنون است. صادره های دانشگاه نیز شامل نیروی انسانی متخصص و ماهر در زمینه‌های مختلف و همچنین اختراع و اکتشاف و نوآوری علمی و گسترش دامنه علم و دانش است.

تقی پور ظهیر هدف­های اساسی آموزش عالی را به شرح زیر برشمرده است:

1. 1. ارتقای سطح دانش و معرفت و ابداع دانش نوین

1. 1. انتقال دانش یعنی آموزش علوم و فنون در سطح پیشرفته

1. 1. 1. تربیت نیروی انسانی متخصص برای دنیای کار

   

1. 1. ارائه خدمات علمی و فنی

1. 1. فراهم آوردن امکان آموزش مستمر برای دانش آموختگان دانشگاه

1. تربیت دانشمندان، پژوهشگران و مدیران برای ابداع، توسعه دانش و فن آوری، و هماهنگی فعالیت ها به منظور نوسازی جامعه و ایجاد تغییرات و تحولات عمیق در نظام اقتصادی و اجتماعی جامعه (تقی پورظهیر، ۱۳۷۰).

دانشگاه ها و مؤسسه‌ های تحقیقاتی به لحاظ دارا بودن دانش اعتبار زیادی کسب کرده‌اند و پویندگان راه علم و ترقی محسوب می‌گردند. از آنجا که ارتقای فن آوری بر نوعی زمینه سازی علمی در جامعه متکی است، دانشگاه به عنوان بستر واقعی تربیت نیروی انسانی در این رابطه نقشی غیرقابل انکار ایفا می کند (مردوخی، ۱۳۷۲).

از این رو، امروزه این واقعیت در طیف بسیار گسترده ای پذیرفته شده است که دانشگاه نقش حیاتی و کلیدی در ایجاد تغییرات فن آوری جامعه بازی می‌کند. بخش اعظم و ملموس این نقش را باید در همکاری مستقیم و غیر مستقیم آن ها در گسترش مرزهای دانش از طریق بازنگری مداوم دستاوردهای فنی و علمی دانست (شفیعا، ۱۳۷۲). در غالب کشورهای پیشرفته و در حال توسعه، حل مسایل و رفع نیازهایی که برای پیشرفت و توسعه ملی لازم است، دانشگاه و دانشگاهیان تحقق بخشیده اند. البته، حصول این مقصود در سایه اصلاح بنیادی دانشگاه و هماهنگ نمودن فعالیت های آن با حرکت به سوی دانش، داشتن نیروی انسانی آشنا به پیشرفت های علمی پیچیده و فن آوری پیشرفته میسر است (کنس^[۱۳]، ۱۹۷۷).

به هر حال، دانشگاه ها برجسته ترین سازمان علمی و انسان ساز و مترقی در هر کشور است و مهم­ترین هدف دانشگاه ها تولید و ترویج علم و گسترش تحقیقات است تا ‌به این وسیله ارتباط نزدیکتر با جامعه پیرامون خود برقرار نمایند. در سایه این نگرش امکان بهره گیری هرچه بیش تر از ظرفیت­های بالقوه و فن آوری دانشگاه فراهم ­می­ شود. دستاوردهای دانشگاه از دوطریق فعالیت­های جامعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. ابتدا با ارائه خدمات آموزشی، رشد سرمایه انسانی را موجب می‌گردد، سپس به عنوان یک مرکز تحقیقاتی و در قالب تحقیق و توسعه، امکان به کارگیری دستاوردهای جدید علمی در عرصه های گوناگون به خصوص اجتماعی را فراهم می کند و باید جهت گیری دانشجویان را به سمتی سوق داد تا با تفکرات خود در حرکت رو به رشد جامعه نقش ویژه ای ایفا نمایند.

۲-۱-۲-۱- اعضای هیات علمی و نقش آنان

اقتصادانان و جامعه شناسان نیروی انسانی متخصص را یکی از مهم­ترین شاخص های توسعه در هر جامعه می دانند چرا که هر گونه پیشرفتی در جنبه‌های مختلف به کیفیت و میزان منابع انسانی بستگی دارد. از آنجا که تربیت نیروی انسانی متخصص و ماهر مورد نیاز حال و آینده در دانشگاه ها صورت می‌گیرد، از این لحاظ دانشگاه ها از اهمیت خاصی برخوردارند. به طوری که برخی از کشورها با افزایش کیفی آموزش های دانشگاهی توانسته اند ظرف یک یا دو دهه گام های بلندی در جهت پیشرفت و توسعه بردارند.

عواملی همچون مدیریت دانشگاه ها، وضعیت معیشتی و حقوق اعضای هیات علمی، وضع اداری و مالی دانشگاه ها، دسترسی به منابع و مآخذ و آخرین پدیده‌های علمی، حجم کار اعضای هیات علمی، و کیفیت آموزش و سطح علمی دانشجویان ورودی نظام آموزش عالی، از جمله عواملی هستند که در رشد کیفیت علمی اعضای هیات علمی موثرند.

امروزه وقتی موضوع کاهش ارزش کیفی آموزش مطرح می شود، بیشتر نظرها و چاره جویی ها پیرامون اصول برنامه ریزی و شیوه های نظام انتخاب دانشجو دور می زند و نقش آموزش دهنده گنگ یا مسکوت باقی می ماند. درحالی که موفقعیت هر جهش کیفی مستلزم یک کادر آموزشی تواناست که هم در شناخت علوم و هم در به کارگیری شیوه های نوین، ماهر و ورزیده باشد. دانشگاه ها وقتی می‌توانند در تامین و تربیت نیروی انسانی ماهر و متخصص مورد نیاز موفق شوند که خود نیز از کادر آموزشی کارا و متخصص برخوردار باشند. هیات علمی به مثابه قلب دانشگاه می‌باشد و مهمترین سرمایه آن به شمار می رود ( فرمهینی فراهانی،۱۳۷۳).

دانشمندان در هر جامعه ای جزو افراد عالم و دانای آن جامعه محسوب می‌شوند. عملکرد اصلی آنان شامل کشف واقعیات جدید ‌در مورد جهان طبیعی، زیستی و اجتماعی، تنظیم معرفت به یک نظام نظری منسجم و کاربرد این معرفت در حل مسائل علمی که در هر جامعه ای انسان ها با آن مواجهند، می‌باشد (سلیمانی، ۱۳۸۷).

مقام معظم رهبری در دیداری که با استادان در تاریخ ۶/۸/۱۳۸۸داشته اند به بیان نقش استادان در دانشگاه ها پرداخته و نکاتی به شرح زیر بیان کردند:

۱٫ فرماندهی­ و ­­­­طراحی­ کلان

رهبر انقلاب اسلامی ‌از استادان دانشگاه ها ‌به عنوان فرماندهان جنگ نرم و از دانشجویان به عنوان افسران جوان نام بردند و فرمودند: “اگر در زمینه‌های مسائل اجتماعی، سیاسی و مسائل کشور آن چیزهائی که به چشم باز و بصیرت کافی احتیاج دارد، جوان دانشجوی ما، افسر جوان است، شما که استاد او هستید، رتبه بالاترِ افسر جوانید؛ شما فرمانده‏ای هستید که باید مسائل کلان را ببینید؛ دشمن را درست شناسائی کنید؛ هدف­های او را کشف کنید؛ احیاناً به قرارگاه‏های دشمن، آنچنانی که او نداند، سر بکشید و بر اساس او طراحی کلان کنید و در این طراحی کلان حرکت کنید”. ایشان استادی را که بتواند این نقش را ایفا کند، استاد شایسته حال و آینده نظام جمهوری اسلامی دانسته و اضافه کردند که : “توقع از استادان محترم این است که جوان­ها را توجیه کنند و به جای معرفی زید و عمر سیاسی به آن ها قدرت تحلیل بدهند (خامنه ای، ۱۳۸۸)”.

۲٫ ایجاد امید

ایشان یکی از وظایف استادان در این زمینه را دادن توان کار و نشاط به دانشجویان دانسته و راه‌کار آن را ایجاد امید در میان دانشجویان دانستند:

“با امید دادن، با امید بخشیدن، فضای کلاس و محیط درس و دانشگاه را فضای امید کنید، امید به آینده. بدترین بلائی که ممکن است بر سر یک نسل در یک کشور بیاید ناامیدی و یأس است… یأس از آینده سمّ مهلک همه فعالیت­هاست؛ چه فعالیت­های اجتماعی و سیاسی، چه فعالیت­های علمی و پژوهشی. کسانی که کشفیات بزرگ را در زمینه‌های علوم تجربی و دانش­های گوناگون انجام دادند، اگر از نتیجه ناامید بودند قطعاً به اینجا نمی‌‌رسیدند. امید، نیروی عظیمی است که انسان را پیش می‌برد “(خامنه ای، ۱۳۸۸).

۳٫ ایجاد فضای اظهار نظر برای دانشجو